Help, ons gesprek draait vierkant!

Transcriptie

1 Help, ons gesprek draait vierkant! Verbindende communicatie als gps Veerle Germeijs en An Victoir Je moet leren op tijd te komen! Jij houdt nooit rekening met mij! Kom eens eindelijk to the point! We kennen allemaal momenten waarop de communicatie met de ander vastloopt. Tijdens die momenten van spanning sluipen er vaak verwijten, oordelen en eisen in ons gesprek. Veel komen we daarmee niet vooruit. Bestaan er dan tips of handvatten om vlotter met elkaar te communiceren als het vierkant draait? An Victoir en Veerle Germeijs gingen hierover in gesprek met Frederik Imbo (FI). Frederik Imbo volgde een theateropleiding aan het Conservatorium te Gent en behaalde een Master Practioner in neurolinguïstisch programmeren. Hij werkte een tweejarige opleiding Transpersoonlijke Coaching en Counseling af en volgde de opleiding Geweldloze communicatie te Utrecht. Als je zelf giraf bent, worden de anderen ook makkelijker giraf. (Frederik Imbo) Naast zijn acteer- en presentatiewerk, geeft hij workshops en trainingen in de bedrijfs- en onderwijswereld. Als de spanning te snijden is Enkele situaties op school of in het CLB: - Miet werkt in een CLB. Tijdens een teamoverleg weidt haar collega Joost veel langer uit over een bepaald onderwerp dan ze graag zou willen. Ze zucht en kijkt opvallend op haar horloge in de hoop dat Joost begrijpt dat hij moet afronden. - Juf Mia geeft wiskunde in het 2e jaar secundair onderwijs. Ze heeft tijdens het voorbije lesuur al verschillende keren gevraagd aan Sam om te zwijgen en op te letten, maar dat is zonder gevolg gebleven. Mia krijgt er genoeg van en vliegt uit: Ga je nu eindelijk eens zwijgen, ambetante jongen? - Veronique is CLB-medewerker en gaat het gesprekslokaal van het CLB binnen. In het lokaal staan gebruikte koffietassen en liggen er papierresten en schrijfmateriaal van een collega op de tafel. Ze is het beu, want dit gebeurt wel vaker. Veronique zucht en ruimt de boel op, terwijl ze zegt: Ik ben wel geen poetsvrouw, hé. Caleidoscoop: In het voorbeeld van juf Mia is het geen oplossing om Sam te laten praten. Maar de reactie van Mia is ook niet helemaal gelukkig. Waarom lost haar reactie niets op? FI: Mia spreekt over ambetanterik en dat is een oordeel. Wij zitten allemaal vol oordelen (bv. het is te traag, te lang, te voorbereid, te slordig, te onnozel). Als we oordelen, dan zetten we mensen in een vakje. Dat is vaak een vakje van de mindere. Van zodra je denkt ik ben meer dan een ander, en de ander is dus minder, krijg je een ongelijkheid en denk je onbewust dat je het recht hebt om met de ander te doen wat je wilt. De gevolgen daarvan zijn kwalijk. Door eisen te stellen en oordelen uit te spreken zorgen we ervoor dat er geen verbinding meer is met diegene tegen wie we spreken. De kans is groot dat de ander hierop ook zal reageren met een aanval. De jakhals en giraf Caleidoscoop: Hoe zou men in bovenstaande voorbeelden wel een verbinding kunnen maken? FI: Als we met elkaar spreken, is het belangrijk welke woorden we precies gebruiken, maar nog veel belangrijker is de intentie van waaruit die woorden vertrekken. Marshall Rosenberg (2011), de grondlegger van verbindende communicatie, koos twee dieren om dit te verduidelijken: de jakhals en de giraf. Help, ons gesprek draait vierkant! Verbindende communicatie als gps 15

2 BOX 1. KENMERKEN VAN DE JAKHALS EN DE GIRAF Marshall Rosenberg (2011) koos twee dieren om verschillen aan te geven in de manier waarop we met elkaar communiceren: de jakhals en de giraf. UITINGEN VAN DE JAKHALS - oordelen Dat is overdreven en nutteloos! - cynische opmerkingen maken Er zijn er hier die denken dat de printer zich vanzelf vult. - ongevraagd advies geven Zou je niet beter langs die weg rijden? - eisen Doe dat eens zelf! - slachtoffer spelen Niemand houdt rekening met mij. UITINGEN VAN DE GIRAF - eerlijk zijn over wat je zelf voelt en nodig hebt Ik heb een ordelijke omgeving nodig om goed te kunnen werken, dus ik zou graag hebben dat je opruimt als je aan mijn bureau gezeten hebt. - open staan voor wat er in de ander leeft Jij voelt je prettig als de omgeving rustig en ordelijk is. Je bent nu boos omdat het rommelig is. - empathisch naar anderen en zichzelf luisteren Ik ben verbaasd dat de orde in ons bureau zo n impact kan hebben, maar jij en ik zijn daar dus gewoon anders in. Ik neem het ernstig dat jij hier boos van wordt. - verwijten en oordelen van anderen niet persoonlijk nemen Oei, ik had niet de idee dat ons bureau eruitziet als een vuilnisbelt als ik hier gewerkt heb. Maar het stoort jou, he? De jakhals staat symbool voor verwijderen, de giraf voor verbinden. Vier stappen van verbindende communicatie In de drie voorbeeldsituaties spreken mensen vanuit een jakhals. Als je spreekt vanuit een jakhals dan spreek je met de intentie om te straffen, te eisen, meer de baas te willen zijn, te oordelen (zie box 1). Juf Mia zou ook vanuit een giraf kunnen spreken en zeggen: Het is zo frustrerend als ik sta les te geven en ik voor de derde keer mezelf moet onderbreken omdat ik merk dat je aan het praten bent met je buurman. Ik wil zo graag dat je nu naar mij luistert, want ik heb dit voorbereid en ik hecht belang aan leren. Op die manier geeft ze aan dat ze twee behoeften heeft: 1) ik heb dit voorbereid en ik wil erkenning, respect krijgen voor mijn voorbereiding, en 2) ik heb de behoefte dat je dit gaat leren. Ze zou kunnen vervolgen met: Ik word onrustig en bezorgd als ik jou zie babbelen. Wil je me vertellen wat je denkt bij wat ik nu zeg? Juf Mia eindigt dus met een verzoek naar Sam. Caleidoscoop: Je gebruikt zelf het model van verbindende communicatie als handvat voor gesprekken met anderen. Wat leert de verbindende communicatie ons? FI: Het model van verbindende communicatie (M. Rosenberg, 2011) heeft als doel om opnieuw verbinding of contact te maken tussen jezelf en de ander. Je kan het gebruiken als je precies wil begrepen worden zoals je het bedoelt, bij een dreigend conflict en spanning. In het model zijn er vier stappen belangrijk: waarnemen, gevoel, behoefte en verzoek (zie figuur 1). Waarneming Vooraleer je aan de ander kenbaar maakt wat je van iets vindt, wat je voelt of graag zou willen, is het belangrijk om de ander te zeggen wat er precies wél of niet gebeurt (d.w.z. wat zie je, wat hoor je, wat is feitelijk/ zintuiglijk waarneembaar). Het gaat daarbij om observaties zonder evaluatie, oordeel of interpretatie. Hoe objectiever en neutraler je beschrijft wat je waarneming is, hoe groter de kans op verbinding. Dat lijkt eenvoudig, maar is dat vaak niet. Probeer jezelf daarom steeds de vraag te stellen of een camera hetzelfde zou registreren. Voorbeelden van interpretaties, oordelen, evaluaties: De moeder van Sarah heeft een bazig karakter. Jullie letten nooit op. Je werkt slordig. Voorbeelden van zuivere waarnemingen: Ik zie dat jullie met elkaar aan het praten zijn. Ik hoor je zeggen dat je geen tijd hebt gehad om me te bellen. Ik zie dat je te laat bent op de vergadering. 16 Help, ons gesprek draait vierkant! Verbindende communicatie als gps

3 Figuur 1. Vier stappen in verbindende communicatie Gevoel Iedere waarneming stimuleert een gevoel. Dat gevoel heeft een signaalfunctie zoals de lichtjes op een dashboard van een auto. Probeer aan de ander te zeggen wat die waarneming met je doet, wat je voelt. Het vraagt oefening om bewust te worden van wat je voelt en er de juiste woorden aan te geven (zie box 2 voor een overzicht van enkele gevoelens). Soms lijkt het alsof we over gevoelens praten, maar gaat het eigenlijk over interpretaties of oordelen. Bijvoorbeeld, Ik heb het gevoel dat mijn collega me niet wil helpen is een quasigevoel. Je zou dit anders kunnen formuleren: Als ik merk dat mijn collega vandaag niet gereageerd heeft op mijn mail, dan heb ik de indruk dat ze me niet wil helpen. Bij die gedachte voel ik me gefrustreerd en ongerust. Behoefte Laat weten aan de ander waaraan je behoefte hebt. Onze gevoelens signaleren dat een bepaalde behoefte al of niet vervuld is. Behoeften zijn universeel. Of we nu een nomade in de woestijn zijn, een directeur van een groot bedrijf, een straatveger of een tv-ster we hebben allemaal de behoefte om in harmonie en met respect te leven. Waar ook ter wereld, ongeacht het ras, de cultuur, het geloof, de leeftijd, de religie, het geslacht of de voorkeur, heeft iedereen behoefte aan autonomie, vrijheid, respect, erkenning, zorg, empathie, spel, samenhorigheid, vreugde en rust. Iedereen heeft dezelfde behoeften, wat er op zijn beurt voor zorgt dat er makkelijker verbinding tussen mensen ontstaat door het uiten van behoeften (zie box 3 voor voorbeelden van behoeften). In het voorbeeld van Veronique die het gesprekslokaal moet opruimen, zou ze kunnen aangeven dat ze vanuit haar behoefte aan samenwerking graag zou hebben dat anderen haar helpen bij het opruimen. Verzoek Via een verzoek kan je aangeven aan de ander wat je precies wil. Een verzoek kan verschillende intenties hebben: - je wil graag weten wat er in de ander leeft (bv. wil je me vertellen wat je voelt als je me dit hoort zeggen?); - je wil graag weten dat de ander zich bewust is van wat er in jou leeft (bv. wil je me vertellen wat je denkt dat ik voel?); - je wil dat de ander daadwerkelijk iets doet (bv. wil je je balpen neerleggen en stilzitten, alsjeblieft?). Het is belangrijk dat we ons verzoek niet formuleren in de vorm van een eis (bv. ik wil dat je stil bent, je moet dat anders doen ). Door te vragen hoe is dat voor jou als ik dit zeg? is de kans dat de ander een oordeel voelt klein. Hij wordt uitgenodigd om te vertellen wat hij daarbij ervaart. Er gebeurt iets magisch omdat je eerlijk zegt wat je zelf ervaart, waardoor je in contact komt met de ander en dan empathisch luistert naar wat in de ander leeft. Sam zou aan juf Mia kunnen zeggen: Uw les is echt wel saai. Het model van verbindende communicatie nodigt juf Mia uit om even stil te staan en zich af te vragen of Sam behoefte heeft aan meer afwisseling, creativiteit, betrokkenheid, spel, plezier, zingeving Als Sam zich op dat moment niet betrokken voelt, dan is het normaal dat hij andere dingen zoekt om zijn behoeften te vervullen. Dat vraagt een fundamenteel andere manier van denken over het gedrag van leerlingen. Er is op dat moment ook geen meerdere of mindere meer, want het gaat over behoeften. Opgelet: dit wil niet zeggen dat juf Mia aan de behoeften van Sam moet voldoen. Juf Mia kan aangeven dat ze wil horen wat haar leerlingen graag willen, maar tegelijk vragen om begrip te hebben voor het programma dat ze moet afwerken. Ze kan hen vragen om mee na te denken op welke manier ze dat kunnen aanpakken zodat het zowel voor haar als de klas haalbaar is. Help, ons gesprek draait vierkant! Verbindende communicatie als gps 17

4 BOX 2. GEVOELENS Caleidoscoop: Als we het verhaal van de vier stappen samennemen met dat van de jakhals/giraf dan blijkt dat zowel wat je vertelt (bv. gevoelens, behoeften) als de manier waarop je het vertelt belangrijk zijn? BOX 3. BEHOEFTEN FI: Inderdaad. Als mensen vanuit een giraf met elkaar praten, dan is de kans heel klein dat er spanning voortvloeit uit de reacties naar elkaar. Als je zelf giraf bent, worden de anderen ook makkelijker giraf. Je zou een rollenspel kunnen doen waarbij ik de giraf ben en de ander expliciet gevraagd wordt om de jakhals te zijn en te blijven. Je zal zien dat doordat ik verbindende woorden gebruik en de woorden van de jakhals omzet in empathie, het bijna onmogelijk is voor de ander om jakhals te blijven. Kritische leerkrachten zeggen dan wel eens dat door op die manier te spreken het échte probleem nog niet is opgelost. Toch is het zo dat de kans dat er een oplossing komt groter wordt als er ook verbinding is. Als ik wit wil en de ander zwart, dan is het niet te veranderen dat de ander zwart wil. Wat wel te veranderen is, is de manier waarop ik daarmee omga. In plaats van ermee om te gaan als een jakhals en te focussen op gelijk halen, kan ik zoals een giraf proberen om empathie te geven en verbinding te maken. 18 Help, ons gesprek draait vierkant! Verbindende communicatie als gps

5 Geef mij de kracht om te veranderen wat er kan veranderen, de rust om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen en de wijsheid om het verschil te leren zien. Caleidoscoop: Stel dat je met een hardleerse jakhals te maken krijgt. Blijf je dan best giraffen? FI: Als de ander een hardleerse jakhals is, stel je dan eerst de vraag: Wil ik met de ander wel verbinding? Als het antwoord ja is, blijf dan zo veel mogelijk als giraf spreken. Probeer de ander tonnen empathie te geven voor zijn onvervulde behoeften. Sommige situaties zijn wel moeilijk. Stel dat je eigenlijk geen verbinding met de ander wil, maar je er wel moet mee samenwerken. Hou het in dat geval zakelijk en hoed je ervoor om geen olie op het vuur te doen door de ander verwijten te maken, te eisen of cynisch te zijn. Geef jezelf dan veel zelfempathie of deel met een derde hoe moeilijk je het vindt om met de ander samen te werken. Soms kan het ook helpen om je gedachten op papier te zetten en naar de betrokken persoon te sturen. Zeg eerlijk, maar vooral zonder de ander te beschuldigen, wat je voelt als de ander doet wat hij doet. Het voordeel daarvan is dat de ander niet meteen live hoeft te reageren. Je geeft hem de veiligheid van iets te lezen en hij kan zelf beslissen of hij er wel of niet op terugkomt. Ten slotte, soms heb je gewoon te aanvaarden dat de ander geen verbinding met je wil. Verbindende communicatie en gevoelens Caleidoscoop: Een van de uitgangspunten van verbindende communicatie is dat iedereen eigenaar is van zijn eigen gevoelens. Waarom is dat een belangrijk element? FI: Stel dat er iemand met een negatieve boodschap naar je komt. Dan kan je reageren door de schuld bij jezelf of de ander te zoeken. Maar je kan je ook bewust worden van de gevoelens en behoeften van jezelf en de ander. Als je reageert via schuld, dan zal je communicatie met de ander vastlopen. Als je daarentegen je verantwoordelijkheid opneemt voor je eigen gevoelens en je je bewust wordt van je eigen gevoelens en behoeften kan je ruimte maken om naar de gevoelens en behoeften van anderen te kijken. Dan ontstaat er verbindende communicatie. De idee dat je zelf verantwoordelijk bent voor je eigen gevoelens betekent dus ook dat je niet verantwoordelijk bent voor de gevoelens van anderen. Ik ben verantwoordelijk voor het feit of ik jullie nu wel of niet vraag om nog thee te hebben. Stel dat je je aangevallen of opgedrongen voelt omdat ik je te veel vraag om thee te drinken of dat je je gekwetst voelt omdat ik thee heb genomen voor mezelf, dan ben ik toch niet verantwoordelijk voor hoe jij je daarbij voelt? We voelen wat we voelen om twee redenen. Ten eerste zijn onze gevoelens het gevolg van onze gedachten over wat de ander wel of niet mag doen. Stel dat je zou denken: Frederik heeft dorst en als ik zelf thee wil hebben dan kan ik dat zelf vragen, dan zal je je niet aangevallen voelen. Je bent zelf verantwoordelijk voor wat je denkt, dus voor het gevolg van je eigen denken (d.w.z. je gevoelens) ben je ook zelf verantwoordelijk. Ten tweede, gevoelens duiden altijd op een behoefte. Die behoefte is van jou en niet van mij. Dus als ik niet verantwoordelijk ben voor het invullen van je behoeften dan kan ik onmogelijk verantwoordelijk worden gesteld voor het invullen van jouw gevoelens. Uitzonderingen daarop zijn situaties waarin je iemand fysiek schade toebrengt. Je bent dan verantwoordelijk voor je daden maar ook voor de pijn die de ander voelt, want pijn is op dat moment een rechtstreeks gevolg van je daden. De pijn heeft niets te maken met wat de ander op dat moment denkt. Nog een uitzondering is wanneer je iets met voorbedachten rade doet. Als het je bedoeling is geweest de ander (fysieke of psychologische) pijn te doen, dan ben je zelf ook verantwoordelijk voor die pijn bij de ander. We zitten dus met een grote paradox in onze communicatie. We zijn niet verantwoordelijk voor de invulling van de ander zijn gevoelens en behoeften, maar als we verbinding met de ander willen, moeten we wel oog hebben voor die gevoelens van de ander. Als ik zeg: Dat je nu kwaad bent op mij omdat je geen thee hebt gehad, daar ben ik niet verantwoordelijk voor, dan zal ik geen verbinding kunnen maken. Je moet dus vanuit de idee dat je niet verantwoordelijk bent voor de ander zijn gevoelens er wel aan denken dat je toont dat je de ander zijn gevoelens begrijpt en erkent. Dit kan door bijvoorbeeld te zeggen: Ik kan me inbeelden dat het voor jou niet leuk is wat ik net heb gezegd. Help, ons gesprek draait vierkant! Verbindende communicatie als gps 19

6 Caleidoscoop: Kunnen we deze ideeën ook toepassen in situaties waarin leerkrachten en CLB-medewerkers slechtnieuwsboodschappen moeten brengen? Omdat ze denken dat de ander zich slecht zal voelen door die boodschap, pakken ze de boodschap soms zo in dat de ander het niet meer begrijpt of komt de manier waarop de boodschap gebracht wordt over als onecht. FI: Ik kan me inderdaad situaties voorstellen waarin ouders of leerlingen schrikken van een leerkracht of CLB-medewerker en reageren met Jij komt nu plots de therapeut spelen terwijl je voordien gewoon tegen ons deed. Het zijn situaties waarin de leerkracht of CLB er als bedreigend of onecht overkomt. Misschien is dat een teken dat ze in het gewone leven meer mededogen konden geven aan die persoon of echt betrokken konden vragen hoe het met hen was. Als we meer vanuit empathie naar de ander luisteren - zodat er verbinding is - dan zal de manier waarop we slecht nieuws brengen natuurlijker overkomen. Verbinding in de praktijk Caleidoscoop: De theorie van verbindende communicatie lijkt heel aannemelijk. Toch blijkt in ons dagelijks leven dat het niet zo eenvoudig is om onze gevoelens en behoeften te verwoorden en naar buiten te brengen. Kunnen we dat leren? FI: Sommige mensen zijn geneigd om bij de vraag Wat voel je te antwoorden: Ik voel me er niet goed bij. Dat komt erop neer dat je op het dashboard van je auto maar twee lichtjes zou hebben: rood (niet goed) en groen (goed). We moeten proberen te achterhalen welk lichtje er precies brandt. Ben je verdrietig, ontgoocheld, boos, zenuwachtig, in tweestrijd? Stel, je zit in de koffiekamer van het CLB en een collega zegt dingen over een andere collega waarvan je vindt dat het niet kan, maar je durft dat niet te zeggen. Maak dan contact met wat er op dat moment is: er is een tweestrijd om het al dan niet te zeggen. Je kan dus starten met: Ik zou iets willen zeggen, maar ik ben in tweestrijd, ik ben een beetje bang van je reactie. Afhankelijk van hoe de ander hierop reageert, kan de veiligheid om te zeggen wat je denkt afnemen of toenemen. Als je collega reageert met: Oei, wat is er?, dan neemt de veiligheid toe. Vervolgens kan je aangeven: Ik hoor dat je bezig bent over Karine, dat zij hier altijd de mooie uren krijgt. Ik kan volgen dat dit voor jou frustrerend is. Aan de andere kant vind ik het niet fijn dat we zo over onze collega s spreken. Ik geloof in de goede samenwerking. Ik spreek geen oordeel over je uit, maar ik wil wel zeggen dat ik dit niet leuk vind. Caleidoscoop: Is het altijd zo vanzelfsprekend om op een verbindende manier een gesprek te voeren? Stel dat ik erg boos ben en mijn emoties de overhand nemen. Hoe kan ik dan nog in verbinding komen met mezelf en de ander? FI: Dat is het verhaal van de rijstroken (zie figuur 2). Stel dat het goed met je gaat, dan kan je met de ander een gesprek voeren en empathie geven aan de ander. Ik vergelijk dat met een weg waar geen werken zijn: alle rijstroken zijn berijdbaar. Stel dat je maar drie rijstroken hebt en je niet echt naar de ander kan luisteren omdat er iets in de weg staat. In die situatie kan je moeilijk empathie geven aan de ander, maar kan je wel eerlijk uiten wat er in je leeft. Het kan ook gebeuren dat er maar twee rijstroken beschikbaar zijn en je zelfs niet in staat bent om op een eerlijke en rustige manier iets over jezelf te zeggen. Op dat moment kan je empathie aan jezelf geven door te zeggen: Ik merk dat ik heel kwaad ben en dat ik hem een rammeling zou kunnen geven. Dat is zelfempathie. Als je opnieuw rustig bent en drie rijstroken hebt, kan je de ander vertellen wat er in je leeft. Stel dat er maar een rijstrook is en dat je zelfs geen empathie aan jezelf kan geven, dan bel je naar iemand met vier rijstroken en vraag je of hij jou empathie kan geven. Je vraagt hem of je jouw verhaal mag doen, wat hij denkt dat je voelt en waaraan je behoefte hebt. Caleidoscoop: Is het makkelijk om verbindende communicatie onder de knie krijgen? FI: Ik vergelijk dat opnieuw met leren autorijden. Dan ga je toch ook niet meteen de baan op? Je leert eerst op een parking parkeren. Probeer op een moment dat je niet in het heetst van de strijd bent terug te kijken naar het moment waarin je wel in het heetst van de strijd was. Zoek naar de trigger die gemaakt heeft dat je door het lint ging. Wat voelde je toen en welke behoeften had je? Je kan daartoe de kaarten met gevoelens en behoeften gebruiken (zie box 2 en 3). Je zoekt in je hoofd naar een Figuur 2. Aantal beschikbare rijstroken in communicatie 20 Help, ons gesprek draait vierkant! Verbindende communicatie als gps

7 interne barometer en checkt: Wat voel ik? Wat heb ik nodig? Wat is mijn verzoek? Door alles op een rijtje te zetten krijg je de taal zachtjes in je vingers. Op die manier leer je de woorden te vinden waardoor je leert parkeren in het midden van de stad wanneer er drie toeterende chauffeurs achter jou staan. Het komt neer op veel oefenen, erover lezen, jezelf ervan bewust worden en jezelf corrigeren wanneer je eens uitglijdt (bv. Dat was even niet verbindend van mij, ik voel me niet zo prettig als ik het op die manier zeg. Eigenlijk bedoelde ik dat niet zo. ) Caleidoscoop: Herken je dat mensen soms gefrustreerd zijn na een vorming bij jou omdat ze het niet meteen in de vingers hebben? FI: Frustratie daarover is voor mij een mooi teken van te weinig bewustzijn over de eigen behoeften, namelijk de behoefte aan tijd. Stel dat de directeur van een medewerker na een vorming meteen wil dat hij dat toepast, dat de vorming rendeert. Dan nodig ik de medewerker uit om meteen de ideeën van verbindende communicatie toe te passen door te zeggen: Je vindt het precies wel belangrijk dat ik daar meteen resultaat uit haal. De ander zal dan zeggen: Ja natuurlijk, waarop de medewerker kan inpikken met Oké, als jij zegt dat ik meteen resultaat moet halen, dan voel ik wat beklemming omdat ik net geloof dat het iets is dat ik nog langzaam aan zou moeten leren. Van leertaal naar alledaags taalgebruik Caleidoscoop: Je hecht veel belang aan het onder woorden brengen van gevoelens en behoeften. Krijg je wel eens de reactie dat dit allemaal wat geforceerd en onnatuurlijk is? FI: Natuurlijk, omdat mensen soms allergisch zijn aan het gedrag dat de ander als giraf toont. Als mensen achteruit in de stoel gaan zitten en de hand op hun buik leggen en zeggen wacht even, de ogen sluiten, draaien met hun hoofd en zeggen ik voel spanning, ik ben bezorgd dat de harmonie hier in het team verdwijnt, dan is dat erover. Ik wil helemaal niet dat BOX 4. ALLEDAAGS TAALGEBRUIK Waarneming Ik hoor, ik zie, ik ruik Jij zegt Ik merk op dat Gevoel Ik merk dat ik het er moeilijk mee heb Dat raakt mij Ik vind het jammer dat Behoefte Voor mij is erkenning belangrijk. Ik heb geruststelling nodig. Wil je graag jezelf kunnen zijn? Verzoek Wil je? Zie je het zitten om? Ben je bereid om? Toegepast op het voorbeeld van Miet, van wie de collega op een teamvergadering veel te lang uitweidt over een onderwerp: Zeg, Joost, ik hoor je met veel enthousiasme spreken over die leerling (waarneming). Ik vind het eigenlijk moeilijk om het jou te zeggen (gevoel) en ik wil je zeker niet kwetsen (gevoel van de ander) maar ik ben eigenlijk niet meer aandachtig (waarneming). Ik heb nog veel ander werk (waarneming) en wil daarom het liefst dit onderwerp afronden (behoefte). Zie je dat zitten (verzoek)? mensen per se spreken in de taal waarbij ik de woorden behoefte en gevoel moet horen. Daarom is het belangrijk om die leertaal om te zetten in alledaagse taal. Dat is veel natuurlijker. In plaats van ik heb behoefte aan harmonie en aandacht kan je zeggen ik zou graag meer samenwerken en ik verlang van jullie dat jullie aandacht hebben voor mijn les. In plaats van ik voel frustratie kan je zeggen mannen, ik vind dat zo frustrerend voor mij (zie box 4 voor enkele voorbeelden van alledaagse taal). Caleidoscoop: Giraffentaal hoeft dus niet wollig te zijn? FI: Giraffentaal is eigenlijk heel concreet. Als ik zeg: Mensen, ik wil even naar de klok kijken, en ik zie dat het al zo laat is. Ik ben een beetje bang dat we er niet gaan geraken. Zijn er nog punten die we moeten bespreken want ik wil zeker om 11 uur kunnen eindigen? Kan dat?, dan spreek ik als giraf en is dat heel concreet en helemaal niet wollig. Als ik daarentegen zeg ja, het is misschien toch wel belangrijk dat we naar de timing kijken, dan is dat niet duidelijk genoeg. Een giraf heeft ook horens, verdedigt zich. Giraffen hebben stevige poten. Een giraf heeft een wil en kracht. Een giraf heeft een lange nek en kijkt ver voor zich uit, bewust van de consequenties op langere termijn. Een giraf heeft een groot hart, symbool voor de empathie waarmee hij contact maakt met anderen. Help, ons gesprek draait vierkant! Verbindende communicatie als gps 21

8 Ken jezelf Gevoelens hebben een signaalfunctie zoals de lichtjes op het dashboard van de auto. Foto SvilienMilev Caleidoscoop: Verbindende communicatie geeft aan dat om contact te kunnen maken met de anderen het belangrijk is om contact te hebben met jezelf, met je eigen gevoelens en behoeften. Heb je tips om meer inzicht in jezelf te krijgen? FI: Als ik mensen coach, geef ik hen hiertoe soms de volgende oefening. - Doe dertig dagen na elkaar iedere dag gedurende dertig minuten iets alleen en alleen voor jezelf. Er mogen andere mensen bij betrokken zijn, maar het gaat om iets voor jezelf. - Het moet elke dag om iets anders gaan. Je doet dus liefst zo verschillend mogelijke dingen. - Je bepaalt een dag op voorhand wat je zal doen. - Je doet ook werkelijk wat je jezelf voorgenomen hebt. Stel dat je jezelf voorgenomen hebt om te gaan wandelen na het werk. Het regent en je hebt geen paraplu bij. Dan ga je toch wandelen, ook al word je kletsnat. Daaruit kan je bijvoorbeeld leren dat je best goed nadenkt als je doelen opstelt. Door deze oefening te doen, geef je jezelf continu feedback en word je bewust van je eigen behoeften. De enige op wie je boos kan worden is jezelf, want je hebt zelf de doelen opgesteld. Die boosheid zal je leren omzetten in behoeften. Mensen met wie ik deze oefening doe, stellen zich bijvoorbeeld deze doelen: - Ik ga door mijn fotoboeken van toen ik kind was bladeren. - Ik ga een cake bakken. - Ik ga een brief schrijven met de hand naar iemand die ik al heel lang niet meer heb gezien. - Ik ga naar Rituals en alle zepen die er staan uitproberen. - Ik ga mij in de zetel zetten en een lekkere kop thee maken. - Ik ga een tekening maken. Mensen die het niet gewoon zijn om tijd voor zichzelf te maken, vertellen me dat ze door die oefening veel meer bewust geworden zijn van hun eigen behoeften. Probeer het dus zeker eens uit, maar hou je aan de voorwaarden. Je leert jezelf beter kennen. Dat helpt op zijn beurt om verbindend te zijn in je communicatie met anderen. Na afloop van dit interview, op de terugweg naar huis is het verdacht stil. U kunt al raden waaraan wij zaten te denken. Meer lezen? IMBO, F. (2012). Rondpunt. Als het vierkant draait. Syllabus. MOL, J. (2012). De giraf en jakhals in ons. Amsterdam, SWP Uitgeverij. ROSENBERG, M. B. (2011). Geweldloze communicatie: Ontwapenend, doeltreffend en verbindend. Rotterdam: Lemniscaat. Voor meer informatie over de workshops en presentaties van Frederik Imbo zie 22 Help, ons gesprek draait vierkant! Verbindende communicatie als gps