De Kuifeend en de Grote Kreek Nieuwsbrief 85 december 2015

Transcriptie

1 Beste lezer, De Kuifeend en de Grote Kreek Nieuwsbrief 85 december 2015 Vooreerst wil ik iedere lezer het allerbeste wensen voor het nieuwe jaar. Een goede gezondheid en veel plezier in de natuur. Waarnemingen verrichten, er rondkuieren, beheerwerken uitvoeren, mensen ontmoeten kortom genieten. Ook het allerbeste aan onze vrijwilligers die geregeld in de bres springen tijdens de vele werkdagen die we tijdens het winterhalfjaar inrichten. Het komende jaar staan weer heel wat projecten in de steigers. Ik denk onder andere aan het afgraven van de noordelijke oever van de Grote Kreek in het kader van een Subsidie Eenmalige Werken (SEW) van het Agentschap voor Natuur en Bos. Verder wordt in 2016 binnen het Havenlandproject van de Antwerpse Haven, een nieuwe kijkwand bij de inkom van De Kuifeend geplaatst ter vervanging van de bestaande houten wand. Momenteel wordt er bovendien onderhandeld om in de zone Oud Schijn +/ m² af te graven naast de aanwezige beek met als doel plasdras en meer rietvegetatie te creëren. Tot slot zijn er de werken die kortelings door de Vlaamse Milieumaatschappij worden gestart voor de sanering van de Verlegde Schijns. Hierover lees je verder meer in deze nieuwsbrief. Veel leesgenot, Ludo Benoy Nieuwsbrief De Kuifeend en de Grote Kreek nummer 85 december /13

2 Start saneringswerken Verlegde Schijns! De Verlegde Schijns is een belangrijke afvoerader van oppervlaktewater uit de Antwerpse regio en het havengebied. Voor vele vogelkijkers is de Verlegde Schijns bovendien een interessante locatie om naar vogels te kijken. Vooral tijdens de winter kun je er vele honderden of zelfs duizenden vogels waarnemen die hier een belangrijk rust- en foerageergebied vinden. Bovendien is het een belangrijk broedgebied. Dit deel van de Schijns werd intussen, binnen het Soortenbeschermingsprogramma van de Antwerpse haven (SBP) afgebakend binnen het netwerk van ecologische infrastructuur (EIN). Wat velen niet weten, is dat het sediment van de Voor- en Hoofdgracht de voorbije decennia sterk vervuild geraakte door het lozen van gepollueerd oppervlaktewater deels van de stortplaats Hooge Maey en deels door lozing van allerlei landbouwvergiften uit de noordelijker gelegen polders via de Oudelandse Beek, de Laarse Beek en de Donkse Beek. Beide boezems van de Verlegde Schijns.Links de Voorgracht en rechts de Hoofdgracht Ludo Benoy Sanering van deze waterloop drong zich al lang op. Oorspronkelijk werd gedacht om het met zware metalen, koolwaterstoffen, enz vervuilde sediment in beide grachten uit te baggeren. Maar het uitbaggeren, vervoeren, zuiveren en storten van dit sediment was, omwille van het peperdure kostenplaatje, helaas geen haalbare oplossing. De beheerder van deze waterloop, de Dienst Beheer Onbevaarbare Waterlopen van de Vlaamse Milieumaatschappij, zocht samen met vele andere betrokken partijen, waaronder het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen en Natuurpunt, naar een andere, duurzame en betaalbare oplossing. Finaal werd gekozen om het sediment van de Voorgracht (het noordelijke gedeelte) te storten in de achterliggende Hoofdgracht (het zuidelijke gedeelte). De Voorgracht wordt hierdoor verdiept om een vlotte waterafvoer naar de Schelde verder te waarborgen. De Hoofdgracht wordt dan opgehoogd met het uit de Voorgracht vrijgekomen slib. Nieuwsbrief De Kuifeend en de Grote Kreek nummer 85 december /13

3 Na de werken wordt de Hoofdgracht getransformeerd tot een uitgestrekt rietveld doorsneden door een klein afvoerkanaal. We verwachten dat door de verdieping van de Voorgracht, het aantal vogels in de toekomst hier verder zal toenemen. Om de waterafvoer tussen het aangrenzende waterzuiveringsstation Antwerpen Noord en het pompgemaal Rode Weel verder te garanderen, blijft er een open stuk water tussen de lozingsplaats van gezuiverd water en het pompgemaal Antwerpen Noord. De start van de voorbereidende werken wordt voorzien op 11 januari 2016 meer bepaald met het ontwateren van de Hoofgracht. De werken zullen ongeveer drie jaar duren. We zijn voor deze werken niet echt vragende partij maar we beseffen dat ze noodzakelijk zijn voor de waterhuishouding van de regio. Ik houd jullie verder op de hoogte over de voortgang van deze werken. Herstel Stadsgracht, stand van zaken Helaas werden er tot nu toe geen verdere graafwerken uitgevoerd ter hoogte van Goordijk. De engte die ontstond ter hoogte van de intussen afgebroken werfbrug houdt het water stroomopwaarts in onze gebieden nog steeds op. Het beheersen van het waterpeil ter hoogte van de stuw aan de Grote Kreek is noodzakelijk om (tijdelijk) een daling van de watertafel te kunnen realiseren om hier rietuitbreiding te bevorderen. Rietuitbreiding is hier prioritair om op korte termijn onze beheerdoelstellingen te halen. Zonder deze (beperkte!!) bijkomende graafwerken zal het zeer moeilijk worden om dit doel te bereiken. Broedseizoen gestart in 2015 Het leefpatroon van planten en dieren verschuift steeds vaker als gevolg van klimaatverandering. De warme decembermaand zet blijkbaar de natuur op z n kop. Temperaturen die dagelijks boven 10 graden uitstaken met uitschieters tot 15 graden! Die zorgen ervoor dat de hormonen van sommige vogelsoorten vroeger dan ooit beginnen te werken. Lichtintensiteit speelt hierbij een uitermate belangrijke rol. Ook Aalscholvers ontsnappen hier dit jaar niet aan en breken blijkbaar alle vroegere records. De voorbije jaren begonnen ook zij alsmaar vroeger aan nestbouw en nageslacht. Dit jaar waren op 29 december al niet minder dan 8 nesten bezet in de kolonie op De Kuifeend. Broeden doen ze (nog) niet maar deze nesten werden intussen wel territoriaal ingenomen. Het leggen van eieren blijft dan meestal niet lang uit. En zelfs wanneer het weer omslaat naar echt winterweer, hoeft dat geen probleem te zijn. We stelden in het verleden vast dat broedende Aalscholvers hun nest niet snel verlaten zelfs wanneer het vriest of sneeuwt. Een vijftal jaren geleden zag ik meerdere broedende Aalscholvers liggend op een volledig besneeuwd nest. Op 27 december zag ik reeds een volwassen Aalscholver met nestmateriaal opvliegen richting kolonie. Eigenaardig genoeg vloog dit exemplaar na enkele rondjes uit ons gebied richting Schelde. Dat zou er kunnen op wijzen dat er elders in de haven een (nieuwe) kolonie in wording is. In het oog te houden. De Aalscholver maakt zijn nest in bomen. Het nest bestaat uit takken met een nestkom bekleed met fijner materiaal. Ze leggen 1 keer per jaar 3 tot 4 lichtblauw-witte eieren. Beide ouders bebroeden de eieren. Het broeden duurt tussen 23 tot 30 dagen. De jongen verlaten na 50 dagen het nest en na 60 dagen kun- Nieuwsbrief De Kuifeend en de Grote Kreek nummer 85 december /13

4 nen ze vliegen. Goed voor ongeveer drie maanden nestplezier! En een hele opgave voor het ouderpaar. Afwachten hoe het verder verloopt. Volwassen Aalscholver met nestmateriaal De Kuifeend - 10 februari 2013 Pierre Novosad De Bonte kraai, een intussen zeldzame verschijning in onze regio (met dank aan Sovon Vogelonderzoek Nederland voor het verstrekken van gegevens). Bonte kraaien zijn tegenwoordig een zeldzame verschijning tijdens de winter. Dat was ruim dertig jaar geleden anders. Toen waren ze geregelde gasten in ons land. Sindsdien zijn Bonte kraaien hier zo goed als verdwenen. In Waarnemingen.be vond ik sinds 1995 amper 5 waarnemingen terug uit ons werkingsgebied. De laatste waarneming van De Kuifeend dateert intussen al van 1 december 1991! Daarvoor zagen we praktisch iedere winter geregeld exemplaren in De Kuifeend of op de Hooge Maey. Op 21 maart 1976 werden er op De Kuifeend zelfs 40 exemplaren geteld door Leo Janssen. Wat is de oorzaak van hun verdwijnen? Aan het begin van de 20ste eeuw trokken nog aanzienlijke aantallen Bonte kraaien vanuit hun noordelijke broedgebieden in Fenno-Scandinavië en Rusland naar West-Europa om daar, tot diep in Frankrijk, te overwinteren. Dit winterse uitzwermen naar West-Europa deden Bonte kraaien al zeker sinds de middeleeuwen. De winteraantallen in Midden-Engeland en Zuid-Frankrijk liepen geleidelijk terug sinds het begin van de twintigste eeuw. Langzaam verschoof de winterverspreiding steeds verder naar het noordoosten. Zo overwinterden er omstreeks 1950 naar schatting minimaal Bonte kraaien in Nederland. In 1980 waren er dat volgens een voorzichtige schatting nog Nieuwsbrief De Kuifeend en de Grote Kreek nummer 85 december /13

5 Bonte kraai - 22 maart 2015 Roemenië Chris Steeman Dat we steeds minder Bonte kraaien zien heeft niets te maken met een eventuele sterke afname in hun broedgebieden. De Bonte kraai is van een trekvogel steeds meer een standvogel geworden. Verschillende studies suggereren dat dit komt door de hogere wintertemperaturen in Scandinavië, maar ze spreken elkaar onderling tegen. Een interessante gedachte is dat Bonte kraaien het aanbod van afval volgen. Vele open vuilstorten in België, zoals ook, onze buren van de stortplaats Hooge Maey, saneerden hun stortplaatsen door ze dagelijks met grond af te dekken waardoor voedsel niet meer beschikbaar werd. Een aantal stortplaatsen werd in de laatste decennia bovendien gesloten. Daarentegen nam de afvalproductie in Scandinavië echter gelijktijdig toe. Ook aantallen Smienten nemen af in West-Europa (met dank aan Sovon Vogelonderzoek Nederland voor het verstrekken van gegevens). De Smient is een jaarlijkse wintergast in onze regio. Zoals bij vele andere graseters namen hun aantallen gedurende tientallen jaren toe. De laatste jaren viel het ons echter op dat het aantal Smienten in De Kuifeend en de Grote Kreek sterk terugliep. Tot die tijd haalden we geregeld aantallen boven exemplaren. Enkele interessante maxima: 19 januari 2002: exemplaren 28 december 2002: exemplaren 18 januari 2003: exemplaren 8 februari 2003: exemplaren Nieuwsbrief De Kuifeend en de Grote Kreek nummer 85 december /13

6 Mannetje Smient Grote Kreek 6 december 2014 Wim Dekelver Klimaatverandering als oorzaak met als gevolg verschuivende winterkwartieren, leek een voor de hand liggende gedachte. Maar een nadere analyse laat zien dat er veel meer aan de hand is. De afname van Smienten bij ons staat niet op zichzelf. In heel Noordwest-Europa stabiliseerde het aantal rond 1995 en nam het de laatste tien jaar af. Aan de zuid- en westgrens van het winterareaal liepen de aantallen zelfs nog sterker terug. Daarentegen werden in recente jaren in het noorden, onder andere in Zweden en Denemarken, steeds grotere aantallen gesignaleerd: een effect van de gemiddeld warmere winters. Voor verschillende vogelsoorten zoals de Grote zaagbek en het Nonnetje heeft klimaatverandering aantoonbaar voor een verandering van het zwaartepunt van de winterverspreiding gezorgd. Dichter bij de broedgebieden overwinteren, werd niet langer afgestraft door een vorstperiode. Grotere wateren bleven ijsvrij en beschikbaar om te overwinteren. Bij de Smient verschoof het zwaartepunt van de winterverspreiding echter nauwelijks. Het zwaartepunt ligt nog steeds in het westen van Nederland. In een recent artikel in het Finse blad Ornis Fennica wordt geconcludeerd dat een afgenomen broedsucces de belangrijkste factor is die de huidige afname van Smienten verklaart. De auteurs gebruikten daarvoor niet alleen informatie uit de broedgebieden, maar ook leeftijdsgegevens van vleugels van in Denemarken geschoten dieren. De jaarlijkse aantalsveranderingen blijken heel goed te passen in veranderingen in hun broedsucces. In de periode was het aantal jongen in de meeste jaren relatief laag, en bleven duidelijke piekjaren uit. Deels werd de tendens naar slechtere broedjaren verklaard door natte en koude weersomstandigheden in de broedgebieden. De auteurs sluiten echter (een combinatie van) andere oorzaken niet uit. Bovendien ontbreekt een belangrijke Nieuwsbrief De Kuifeend en de Grote Kreek nummer 85 december /13

7 tweede demografische factor in hun analyse: de jaarlijkse overleving. Die wordt mede bepaald door de mate van afschot, waarover in veel landen maar met mondjesmaat gegevens makkelijk toegankelijk zijn voor verdere analyse. In t kort Winterbeheerwerken: onze werkzaamheden gaan onverminderd verder! Onze kapwerkzaamheden van wilgenopslag gaan onverminderd voort. De oostelijke zone van De Kuifeend (ter hoogte van de kijkwand) werd intussen onder handen genomen. De intussen 4 tot 5 meter hoge bomen werden vakkundig afgezaagd. Begin 2016 worden ze verwijderd. Ook zin om eens te komen helpen? Contacteer dan ondergetekende. Verder werd het houten vlonderpad naar de kijkhut ontdaan van bladeren, mossen en zand. Vuil en vegetatie hoopten zich op, vooral tegen de houten zijlatten. Een minutieus maar noodzakelijke werk. Dat onderhoud is nodig om het verrottingsproces van het hout tegen te gaan. Tot slot werden drie van de vier bestaande waterpeilstokken hersteld. De schapen die hier eerder graasden, gebruikten de circa 50 cm. uit de grond stekende plastieken buizen als schurkpaal waardoor ze afknakten. Een ijzeren buis werd gedeeltelijk over de bestaande plastiekbuizen ondergronds geschoven tot op een diepte van 50 cm. Het eveneens circa 50 cm. uitstekende bovendeel van de ijzeren buis is bestand tegen eventuele druk van onze grazers-beheerders. Project: Meld hoogspanningsslachtoffers Een dicht netwerk aan hoogspanningsleidingen vormt voor vogels een levensgevaarlijke hindernis. Daarom deze oproep. Bij het invoerveld Gedrag in Waarnemingen.be werd recent de optie Hoogspanningsleidingslachtoffer toegevoegd. Hoe meer gegevens er beschikbaar zijn, hoe gemakkelijker het wordt om knelpunten in kaart te brengen en oplossingen te bespreken bij de beheerder van het hoogspanningsnet. Ook bij oude waarnemingen van draadslachtoffers waarbij als gedrag Vondst/dood werd opgegeven, kan je alsnog de gedragscode aanpassen. Vogels (bijzondere waarnemingen vanaf 1 december) De warmste decembermaand ooit. Het vorige record uit 1934 werd met niet minder dan 2 graden geklopt! Dat hebben niet enkel wij, maar ook onze vogels gevoeld. De dagtemperaturen daalden zelden beneden 10 graden en het verschil met de nachttemperaturen was klein. Wel opvallend was de forse wind die geregeld tot 4-5 beaufort en overwegend uit het zuiden blies. De neerslag was matig met voornamelijk s nachts een bui. Het aantal wintergasten blijft dus door het zachte weer aan de lage kant. Een greep uit de belangrijkste waarnemingen: Een Roerdomp werd gezien op 3 en 18 december aan de Grote Kreek en op 5 december op De Kuifeend. Eén tot 2 Kleine zilverreigers verbleven de ganse maand in het Rangeerstation, voornamelijk op De Kuifeend. Nu en dan verscheen er ook 1 exemplaar in de Binnenweilanden. Ook de Grote zilverreiger werd dagelijks gezien tot 2 exemplaren en eveneens voornamelijk op De Kuifeend en in mindere mate aan de Grote Kreek, de Bin- Nieuwsbrief De Kuifeend en de Grote Kreek nummer 85 december /13

8 nenweilanden, het Binnenmoeras en de Stadsgracht. Op 20 december werden er 3 exemplaren waargenomen verspreid over De Kuifeend, de Binnenweilanden en de Stadsgracht. De 3 Kleine zwanen die al sinds 21 november op De Kuifeend pleisteren, zijn nog steeds aanwezig. Op 10 december werd slechts 1 exemplaar geteld en op 14 en 15 december 2 exemplaren. Mogelijk zaten de andere exemplaren dieper in de vegetatie waardoor ze niet zichtbaar waren. Kleine zwaan De Kuifeend 7 december 2015 Herman Adriaenssens De ganse maand werd een Indische gans waargenomen tussen Canadese en Grauwe ganzen voornamelijk in de Binnenweilanden. Slecht 1 keer werd ze op De Kuifeend waargenomen. Twee Casarca s werden op 19, 26 en 27 december op De Kuifeend gezien en op 20 december in de Binnenweilanden. We vermoeden dat het gaat om het broedpaar dat vorig jaar jongen groot bracht in de nabije fabriek van Amoras. Een fraai aantal Bergeenden telden we op 27 december met 23 exemplaren op De Kuifeend, 85 aan de Verlegde Schijns en 4 aan de Grote Kreek. Het exotische mannetje Peposaka-eend werd op 20 en 27 december aangetroffen tussen de aanwezige Kuifeenden op De Kuifeend. Dit exemplaar dook voor het eerst op in 2011 en keerde met uitzondering van 2014 jaarlijks terug naar De Kuifeend. Nieuwsbrief De Kuifeend en de Grote Kreek nummer 85 december /13

9 Het aantal waarnemingen van Nonnetjes blijft dit najaar beperkt. Op 5, 18, 20 en 24 december werd telkens een vrouwtje op De Kuifeend gezien. Op 26 en 27 december pleisterden hier 2 mannetjes en 2 vrouwtjes. Op 29 december werden de 2 vrouwtjes gezien in de Binnenweilanden en verbleven de 2 mannetjes nog steeds op De Kuifeend. Ook het aantal waarnemingen van Brilduikers blijft dit najaar eerder beperkt. Op 20, 22 en 26 december werd een mannetje waargenomen op De Kuifeend. Op 27 december werd Mannetje Peposaka-eend De Kuifeend 4 april 2012 hier een paartje gezien en op 29 Ludo Benoy december 1 vrouwtje. Vermoedelijk eenzelfde vrouwtje Blauwe kiekendief werd op 20 december gezien aan de Grote Kreek en De Kuifeend. Een Slechtvalk overvloog op 27 december De Kuifeend. Een Bokje werd telkens opgestoten op 14 en 20 december op De Kuifeend. Een eerstejaars Zwartkopmeeuw pleisterde op De Kuifeend op 20 december. IJsvogels profiteren voorlopig van de warme winter. Bijna bij ieder bezoek werden deze maand 1 tot 2 exemplaren waargenomen. Uitzonderlijk was de waarneming van 3 IJsvogels op 12 en 20 december en niet minder dan 4 exemplaren op 27 december uiteraard verspreid over evenveel deelgebieden. Uiteraard zijn dubbeltellingen bij deze flitsende soort niet uit te sluiten. Ook het aantal waarnemingen van Waterpiepers blijft alsnog beperkt met 2 exemplaren op 5 december op De Kuifeend en telkens 1 exemplaar op 12 december aan de Grote Kreek en 1 op 27 december aan het Binnenmoeras. Een Grote gele kwikstaart vloog Waterpieper Grote Kreek 20 oktober 2014 Wim Dekelver over De Kuifeend op 13 december en 1 op 27 december over het Achterdeel van het Nieuwsbrief De Kuifeend en de Grote Kreek nummer 85 december /13

10 Rangeerstation. Een Vuurgoudhaantje werd telkens op 13 en 20 december gezien in het Achterdeel en aan de Buitenweilanden. Een roepende Buidelmees werd geclaimd achter de hut van De Kuifeend op 27 december. Zoogdieren Reeënsporen Zanddepot A12-22 december 2015 Dries Martens Tijdens een werkbezoek op 22 december aan het zanddepot aan de A12, vonden we zeer recente sporen van een Ree in het mulle zand. De enige waarnemingen uit het door ons gemonitorde gebied dateren al uit 1984, meer dan dertig jaar geleden! Toen werden op 21 april 3 Reeën gezien aan de Verlegde Schijns gevolgd, op 29 april, door 2 exemplaren op De Kuifeend. Ik herinner me dat korte tijd later de brandweer enkele Reeën uit het Delwaidedok nabij Berendrecht redde. Het ging vermoedelijk om dezelfde exemplaren die in het dok terechtkwamen. Alhoewel reeën helemaal niet zeldzaam zijn in nabije gebieden zoals het Peerdsbos in Brasschaat- Schoten, Het Rood in Kapellen of het Wijtschot en het Asbroek in Schoten, worden ze hier dus zeer zelden waargenomen. Langsheen het Verlegde Schijns werd op 10 december kortstondig een Bunzing waargenomen. Noteer alvast in je agenda Belgische Vogeldag 2016 Uitzonderlijk vindt de Belgische Vogeldag plaats op een heel andere datum dan traditioneel het geval is. Noteer alvast zaterdag 23 januari 2016 in je agenda! De locatie blijft dezelfde: de Drie Eikencampus van de Universiteit Antwerpen in Wilrijk. Het programma van deze 16de editie van de Belgische Vogeldag is inmiddels volledig. Voor het eerst wordt een dubbel programma aangeboden met zeer gevarieerde onderwerpen, gebracht door topsprekers uit binnen- en buitenland. Nieuwsbrief De Kuifeend en de Grote Kreek nummer 85 december /13

11 Enkele toppers uit het programma: Hoe vergaat het de Kleine Rietgans door Eckhart Kuijken Op fotojacht met Jari Peltomaki Herkenning en trekroute van de oostelijke Gierzwaluw door Lyndon Kearsley Mobiel waarnemen door Marc Herremans Vogels tellen in 2016 door Gerald Driessens Halsbandparkieten door Diederik Strubbe Undiscovered Owls door Magnus Robb VogelQuiz Jaaroverzicht 2015 Nieuwsbrief De Kuifeend en de Grote Kreek nummer 85 december /13

12 Ruimte genoeg voor iedereen! Eckhart Kuijken Jari Peltomaki Werkdag 27 februari 2016 Op zaterdag 27 februari 2016 organiseren we een werkdag op De Kuifeend en in de Binnenweilanden. Bedoeling is om wilgenopslag te verwijderen. Afspraak om 9.30 uur op de parking van De Kuifeend. Laarzen en werkhandschoenen gewenst. Materiaal wordt voorzien. We maken er zoals steeds een gezellige werkdag van. PS: ken je iemand die interesse heeft om deze nieuwsbrief te ontvangen of wens je zelf deze nieuwsbrief niet langer te ontvangen, graag een mailtje aan Alle voorgaande nieuwsbrieven van de De Kuifeend en de Grote Kreek kun je raadplegen via Nieuwsbrief De Kuifeend en de Grote Kreek nummer 85 december /13

13 Nieuwsbrief De Kuifeend en de Grote Kreek nummer 85 december /13