Hebben de paarden het nu koud? Rik Steijn (Stal Mansour)
|
|
- Melanie de Vos
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Hebben de paarden het nu koud? Rik Steijn (Stal Mansour) De paarden bij Stal Mansour stonden eerst allemaal op box. Vorig jaar is al een jaar proef gedraaid, om ze zonder dekens de winter door te laten komen. Eigenlijk is dat best heel goed bevallen. Dus nu buiten, zou het niet anders moeten zijn. Nu is er een actiefstal, waarbij de paarden zelf kunnen kiezen om beschut te gaan staan als ze dat willen. Maar wat blijkt, ze draaien hun dikke billen tegen de wind en regen in, en staan gewoon buiten. Omdat er bij veel mensen nogal wat onbegrip heerste en het al snel 'zielig' gevonden werd, is wat uitleg niet overbodig! Dus hierbij wat over de werking van een paardenvacht! Hoe blijven paarden warm? De uitleg hieronder is een vertaling en beknopte samenvatting van het uitgebreide (Engelstalige) "How horses keep warm. Het is beslist de moeite waard om het originele artikel te lezen. Hoe goed kunnen paarden tegen de koude, en hoe doen ze dat? Het komt neer op drie A's: Aanpassing, Acclimatisatie, Acclimatisering Aanpassing Paarden zijn geëvolueerd in een veel kouder klimaat dan de mens. Het menselijk lichaam is gebouwd om warmte snel te kunnen afstaan, het lichaam van het paard is gemaakt om warmte te produceren en vast te houden. Een aantal opvallende aanpassingen zijn: Het enorme spijsverteringsgestel van het paard, uitgerust om zeer vezelrijk voedsel te verteren, produceert een enorme hoeveelheid warmte. Het paard heeft een groot relatief rond lichaam, met een grotere inhoud/oppervlakte verhouding dan dat van de mens, en raakt dus per kilo lichaamsgewicht veel minder warmte kwijt dan wij. Maar ook de ledematen van het paard zijn heel fraai aangepast aan de koude: De benen van een paard bevatten veel minder spieren dan die van de mens, dus de benen hebben veel minder bloed nodig en koelen het bloed dus ook minder af. Vanwege het lagere metabolisme in de benen hebben de cellen in de benen ook minder moeite met lagere temperaturen. Menselijke tenen "bevriezen" vrij snel, maar paarden hebben zelden bevroren benen! Onze neuzen zijn meer gemaakt om de lucht te filteren dan om ze op te warmen, maar paardeneuzen zijn speciaal uitgerust om de lucht op te warmen. Paarden verliezen dan ook weinig warmte via de longen. Acclimatisatie Als de aanpassing of acclimatisering onvoldoende blijkt heeft het paard een heel scala aan "noodvoorzieningen" om snel de lichaamstemperatuur omhoog te krijgen. Bibberen (of rillen). Bibberen is niets anders dan snel opeenvolgende spiercontracties. Spiergebruik produceert veel warmte, en met hun enorme spiermassa's zijn paarden uitstekende "bibberaars". Ze kunnen dit makkelijker en efficiënter dan de mens. Countercurrent heat exchange. Normaal gesproken stroomt het bloed vlak onder de huid alvorens naar de longen te gaan. Tijdens koud weer echter worden de bloedvaten vlak onder de huid afgesloten en stroomt het bloed dieper door de huid, de teruggaande bloedstroom wordt bovendien omgeleid en stroomt om de slagaderen heen (waardoor het bloed stroomt dat uit het hart komt). Het gevolg is dat het terugkerende bloed eerst wordt opgewarmd alvorens het terug gaat naar hart en longen. Pilo-erection. Het paard zet (bijna onzichtbaar) de vachtharen ietwat rechtop, zodat ze meer isolerende lucht omsluiten. Circulation shunts. Om de benen tegen bevriezing te beschermen, en tegelijkertijd het warmteverlies te beperken, kan het paard het bloed van de slagaderen rechtstreeks naar de aderen laten terugstromen. De lichaamscellen in de benen
2 krijgen dan tijdelijk geen voeding meer (een paard kan dat doen omdat er in de benen zelf nauwelijks spieren zitten), het bloed wordt dan alleen gebruikt om de benen op te warmen, en zodra de benen weer warm genoeg zijn stroomt het bloed weer gewoon via de haarvaten. Verhoogd metabolisme. Blijft het koud, dan produceert het paard meer cortisol, de bloeddruk, hartslag, en algeheel metabolisme gaat omhoog Acclimatisering De hierboven beschreven noodvoorzieningen werken prachtig, maar kosten veel energie. Voor de langere termijn (het winterseizoen) treft het paard andere maatregelen. In de herfst maakt het paard een wintervacht, die in dikte wordt aangepast aan het temperatuurverloop. Deze wintervacht kan tot midden December nog worden aangepast aan de heersende temperaturen. De wintervacht van een paard overtreft onze beste winterkleding! Er zitten verschillende soorten haren in de vacht: Fijne haren om te isoleren, stugge haren om de fijnere isoleerharen overeind te houden, haren om de regen te weren. Een paard waarbij de structuur van de vacht niet door borstelen wordt verwoest, en waarbij de vetlaag niet door shampoos en dergelijke wordt weggespoeld is zeer goed bestand tegen regen en zorgt ervoor dat de huid altijd droog blijft. Wanneer de temperatuur omlaag gaat krijgt het paard meer honger. Hij gaat een isolerend vetlaagje opbouwen, en bovendien gaat zijn metabolisme langzaam omhoog. Het resultaat is een juweeltje van temperatuurregulatie: Het paard gaat meer warmte produceren en bouwt tegelijkertijd een paar extra lagen isolatie. Zweten, gevaarlijk of niet? Een hardnekkig misverstand is dat paarden kou vatten als ze bezweet de wei op gaan. Waarom is dat een misverstand en hoe is dit misverstand de wereld in gekomen? Om dit goed te kunnen uitleggen is het nodig om stil te staan bij enkele natuurkundige feiten: Iets dat nat is is nog niet per definitie koud. Kou ontstaat pas wanneer een vloeistof overgaat in een gas; verdamping dus. Verdamping gaat sneller wanneer er een luchtstroom is. Denk aan wasgoed dat sneller droogt wanneer er een windje staat. Iets dat nat is maar niet kan verdampen koelt niet af. Hierop berusten de zogenaamde natpakken die surfers en duikers dragen; die pakken lopen vol water maar omdat het water niet verdampt koelt het ook niet af. Drogen kan op verschillende manieren: Dit kan door verdamping maar ook door het afvoeren van het water. Wanneer je een handdoek gebruikt droog je ook, maar zonder de afkoeling die je zou krijgen wanneer je droogt door verdamping. Vocht heeft de neiging zich te verplaatsen naar nauwe ruimten. Zo drogen handdoeken omdat het vocht tussen de draadjes van de stof kruipt. We noemen dit de capillaire werking. Vacht heeft ook een capillaire werking: De nauwe ruimten tussen de haartjes zuigen vocht op. OK, wat heeft dit met paarden te maken? Nee, wacht nou even, laten we eerst eens kijken wat er gebeurt als wij mensen bezweet buiten gaan rondlopen: Onze huid is nat en door de wind wordt onze huid gedroogd. De drogende factor is hier dus verdamping, en verdamping zorgt voor afkoeling. Als wij mensen nat buiten staan koelen we in een rap tempo af. Die afkoeling gaat zo snel dat we kou kunnen vatten. Nu eindelijk naar de paarden. Wat gebeurt er als een paard zweet?
3 Als een paard zweet wordt allereerst de huid nat. Aangezien de huid niet bloot is vindt er echter geen rechtstreekse verdamping en dus afkoeling plaats. In plaats daarvan wordt het zweet door de capillaire werking van de vacht naar buiten getransporteerd. Het is aan de buitenkant van de vacht waar de verdamping en dus de afkoeling plaatsvindt. Wat gebeurt er nu wanneer we een bezweet paard "zomaar" buiten neerzetten? Zolang het paard het nog te warm heeft zal hij blijven zweten. Zolang je het te warm hebt kan zweten geen kwaad; mensen worden ook niet ziek als ze uit de sauna komen en in de vrieskou gaan staan. Na een tijdje heeft het paard het echter niet meer te warm en houdt dus op met zweten. Wat er dan gebeurt is totaal verschillend van wat er bij mensen gebeurt: De huid droogt dan op, maar niet door de verdamping maar door de capillaire werking van de vacht. Die zuigt het zweet op (zoals een handdoek je opdroogt, dus zonder afkoeling) en het zweet verdampt aan de buitenkant van de vacht. Omdat we te maken hebben met verdamping koelt het daar natuurlijk wel af, maar dat is aan de buitenkant van de vacht! Alle voorzorgen om paarden te beschermen tegen te snelle afkoeling zijn dan ook gebaseerd op antropomorfisme: Omdat wij mensen ziek worden als we bezweet in de wind gaan staan denken we dat dit dus ook wel voor paarden zal gelden. Maar niets is minder waar! Dit gebrek aan natuurkundig inzicht en het daaruit volgende antropomorfisme doet mensen besluiten om dan maar een deken op het paard te leggen en daarmee de fantastische temperatuurregulatie van het paard te saboteren... En dat brengt ons op het volgende onderwerp. Dekens, nodig of niet? Het is op grote schaal gebruikelijk om paarden van een deken te voorzien. Maar, zoals al vaker is gebleken: dat iedereen het doet wil nog niet zeggen dat het goed is! De paardendekenleveranciers varen er wel bij, maar heeft het voor het paard wel enig nut? Winterdekens Zoals hierboven beschreven, paarden passen zich aan het winterseizoen aan. De dikte van de wintervacht, alsmede de regulatie van zijn metabolisme, zijn afhankelijk van de temperatuur. Krijgt het paard het niet koud, dan blijft de wintervacht dun en blijft de "zomerthermostaat" aan. Leg je in de herfst een deken op je paard dan zal het paard zich acclimatiseren aan de deken, en helpt de deken niet om het paard in de winter warm te houden! Enkele nadelen van dekens zijn: Dekens zijn doorgaans niet iets "extra's" ten opzichte van de wintervacht maar komen in plaats van de dikte van de wintervacht. Het paard calculeert de deken gewoon in tijdens het aanmaken van de wintervacht, en heeft dus niets "extra's" aan de deken. De vacht van het paard heeft een warmteregulerend vermogen en wordt zowel voor de langere termijn (wintervacht) als op de kortere termijn (haren overeind zetten) aangepast aan de weersomstandigheden. Een deken is echter niet zelfaanpassend; je berooft het paard van zijn warmteregulatie als je een deken gebruikt. Het paard kan zijn vacht niet meer opzetten als hij het koud krijgt omdat de deken de vacht platgedrukt houdt. Het paard kan het dus koud krijgen DOOR de deken! Het paard kan niet meer rollen. Rollen heeft een functie: zand e.d. verwijderen eventuele parasieten van de huid. Met een deken om kan het paard wel rollen maar het beoogde doel wordt niet gerealiseerd omdat de huid is afgeschermd.
4 Het is aangetoond dat dekens het immuunsysteem van het paard verzwakken. Paarden met dekens krijgen vaker ziekten dan paarden zonder dekens. Sommige mensen geven het paard juist een deken OM de wintervacht tegen te gaan. Ze vinden een wintervacht niet zo mooi, zijn bang dat een ondeskundige dressuur-jury bij gebrek aan inzicht minpunten in rekening brengt omdat hun paard een gezonde vacht heeft of ze vinden de wintervacht lastig omdat het paard tijdens intensief rijden bezweet raakt. Dit laatste argument hebben we echter al afdoende bestreden: aangezien het geen kwaad kan dat het paard bezweet rondloopt hoef je ook niks te doen om het zweten tegen te gaan. In de praktijk blijkt: Paarden met dekens om zijn sneller ziek en hebben minder weerstand. Er is zelfs een verband tussen dekens en slechte hoeven. Om die reden zijn natuurlijke bekappers tegen het gebruik van dekens! Zweetdekens Als de paarden bezweet uit de lessen kwamen, deden wij eerst altijd dekens op. Het werkte fantastisch, de deken zelf bleef nagenoeg droog, en aan de buitenkant van de deken ontstonden er allemaal kleine pareltjes vocht. Maar hoe werkt zo'n deken nu eigenlijk?? De vezels hebben een capillaire werking, ze transporteren het vocht naar buiten, en dat vocht condenseert zodra het in aanraking komt met de koele buitenlucht. Daarom blijft het van onderen droog en wordt het aan de buitenkant nat. En van wat voor fantastisch hightech materiaal is zo'n geweldige deken nou gemaakt? Nou, gewoon van wol... En wol is... de vacht van een dier! Niet van een paard, maar van een ander graasdier... Eh, wacht even, als schapenhaar een capillaire werking heeft, zou paardenhaar dat dan misschien ook hebben? Ga nu maar eens heel goed kijken naar de vacht van een bezweet paard en kijk wat er gebeurd! Inderdaad, de vacht van het paard is nat van het zweet... AAN DE BUITENKANT! De huid zelf is droog! Ook hier weer een vorm van antropomorfisme: "Als IK bezweet buiten ga staan zonder jas aan wordt ik ziek, dus dat zal bij een paard ook wel zo zijn." Nee dus, om verschillende redenen: Als IK bezweet raak wordt mijn huid nat, en tijdens het verdampen van het zweet wordt mijn huid rechtstreeks en in rap tempo afgekoeld. Als het paard bezweet raakt wordt het zweet door de capillaire werking van zijn eigen vacht naar buiten getransporteerd, en verdampt aan de buitenkant van de vacht. Zodra het paard het niet meer warm heeft houdt de zweetproductie op, de huid droogt zeer snel, maar niet door afkoelende verdamping zoals bij mensen, maar door de capillaire werking. Dat de vacht aan de buitenkant nog nat is is net zo erg als wanneer mijn jas aan de buitenkant nat is. Niet dus... Mensen en paarden zijn op dit gebied dus absoluut niet vergelijkbaar. Maar wij scheren de vacht van het paard af, en leggen er vervolgens de vacht van een schaap op. En waarom? Nou gewoon, omdat iedereen dat doet... Wie is er nou gek? En dan komen we weer terug op de winterdekens, die worden gebruikt om de wintervacht tegen te gaan, de wintervacht die ongewenst is omdat het paard dan makkelijker bezweet raakt, en dat weer lastig is omdat we er heilig van overtuigd zijn dat het paard ziek wordt als hij bezweet rond loopt... Antropomorfisme ten top... Onze paarden gaan dus bezweet en wel, hup, de actiestal in! Ze kunnen de inloopstal ingaan als ze denken dat ze het koud krijgen, maar dat doen ze niet. In plaats daarvan zoeken ze een zanderige plek op, gaan even fanatiek rollen, het zand neemt de overmaat aan vocht en zout op, het zand dat aan het paard blijft kleven droogt op, valt eraf, en neemt daarbij het zout uit het zweet mee. De volgende dag hebben we dan weer een schoon paard, waar geen spoortje ingedroogd zweet (is eigenlijk zout) meer op te bekennen is.
5 Heeft het paard het nu koud of niet? Heb je een paard wel eens zien bibberen?allereerst: dit is geen reden voor paniek. Bibberen is een normale en efficiënte manier om extra warmte te produceren. Bij de mens is bibberen het laatste stadium voor we onderkoeld raken en daarom vinden we het zo alarmerend. Een paard heeft echter nog een hele trukendoos om warmte te produceren (zie boven) dus als hij eens een keer aan het bibberen is betekent dat niet dat je onmiddellijk moet ingrijpen. Wanneer bibbert een paard? Grote kans dat dit in september/oktober is, tijdens de eerste koudere en natte dagen die de voorbode zijn van de naderende winter. Het is volkomen normaal dat het paard het dan een tijdje koud heeft, ook onze eigen paarden staan dan te bibberen in de regen. Het is zelfs nodig dat je paard het in die periode koud krijgt, het is die kou die het paard prikkelt tot het aanmaken van een wintervacht, voor het omzetten van het metabolisme in de "winterstand". Net als dat wij het na de zomer koud moeten krijgen om te besluiten dat we voortaan maar weer eens een jas aan gaan doen als we naar buiten gaan en dat het tijd wordt om de CV maar weer eens in te schakelen. Als je het paard in deze periode een deken omdoet dan wordt de deken als het ware "ingecalculeerd" bij het aanmaken van de wintervacht; de wintervacht wordt dan dus minder dik als compensatie voor de deken, en het uiteindelijke effect is dat je aan de deken niets meer hebt als het eenmaal winter wordt. Je kan het vergelijken met mensen die binnenshuis een jas aandoen en dan niets extra's meer hebben als ze naar buiten gaan en vervolgens kou vatten, ondanks de jas... Wij doen dus niets tegen het bibberen van onze paarden en nadat deze eerste periode voorbij is zien we ze de hele winter niet meer bibberen! Ook niet tijdens de strengste koude, en dat zonder deken! Heeft een paard het toch koud in de winter, ondanks voorgenoemde maatregelen?dan kan dat liggen aan de voeding van het dier. Zoals hierboven uitgelegd is het enorme spijsverteringsgestel van paarden de belangrijkste warmtebron in het lichaam, maar die kachel werkt alleen wanneer het spijsverteringsgestel hard aan het werk is. Voor een paard is een voortdurende aanvoer van ruwvoer noodzakelijk. Bij het voeren van fastfood zoals "krachtvoer" hoeft het spijsverteringsgestel nauwelijks inspanning te leveren en produceert dan ook nauwelijks warmte. Je paard krijgt het koud door het krachtvoer! (Citaat van Kijk ook hier eens!!!) Rik Steijn Stal Mansour
1. Temperatuurregeling
1. Temperatuurregeling Afb. 1 Als je het warm hebt, wordt je gezicht rood. Dit komt doordat de bloedvaatjes net onder je huid wijder worden doordat bepaalde spieren zich samentrekken. Zo staat je lichaam
Nadere informatieLeven en trainen met een wintervacht; scheren is zo gek nog niet.
Leven en trainen met een wintervacht; scheren is zo gek nog niet. In de herfst krijgen paarden die buiten leven een lange dichte vacht waardoor het gemakkelijker wordt om in de wintermaanden hun lichaam
Nadere informatie1. Temperatuurregeling
1. Temperatuurregeling Afb. 1 Als je het warm hebt, wordt je gezicht rood. Dit komt doordat de bloedvaatjes net onder je huid wijder worden doordat bepaalde spieren zich samentrekken. Zo staat je lichaam
Nadere informatieDaar voel ik wel iets.
Thema: Mini Moeilijkheid : *** Biologie Tijdsduur : ** De mens Juf Nelly De huid Daar voel ik wel iets. Doel: Na deze opdracht weet je meer over de werking van je huid en weet je waarom je huid zo belangrijk
Nadere informatieHet begin van de winter
WINTER 21 december WINTER 2 Het begin van de winter Vanaf 21 juni worden de dagen weer langzaam korter. De zomer duurt tot 22 of 23 september. Dan zijn de dag en de nacht overal even lang. Met andere woorden:
Nadere informatieWaterrecreatie? je kan hooguit nat worden
Waterrecreatie? je kan hooguit nat worden Nou en??? Richtlijnen van de vereniging, preventie, zie de website Eerste Hulp, onderkoeling en oververhitting, in deze presentatie. Presentatie door: Jeannette
Nadere informatieHet lichaam maakt teveel warmte aan of raakt te weinig warmte kwijt.
Leerbladen EHBO Hoofdstuk 1 + 7 + 8 Herhaling Hoofdstuk 1: 5 belangrijke punten: 1) Let op gevaar! van jezelf, omstanders en slachtoffer(s). Als het niet veilig is, kan je niet helpen. 2) Ga na wat er
Nadere informatieKernvraag: Hoe laat ik iets sneller afkoelen?
Kernvraag: Hoe laat ik iets sneller afkoelen? Naam leerling: Klas: http://www.cma-science.nl Activiteit 1 Hoe stroomt warmte? 1. Wat gebeurt er met de temperatuur in een verwarmde kamer wanneer je het
Nadere informatieEen beginners handleiding om koel te blijven.
Een beginners handleiding om koel te blijven. Alles wat je moet weten om koel te blijven: - Omdat het goed is voor je gezondheid. - Omdat je er geld meer kunt besparen. INHOUD 1. Introductie 2.1. Zelf
Nadere informatieWat betekent de herfst voor de paarden? Agenda
Subscribe Past Issues Nieuwsbrief Oktober 2017 Welkom bij de tweede gezamenlijke nieuwsbrief van Anna Zeinstra en Epifanie-coaching. In deze nieuwsbrief staat het thema herfst centraal. Waar kun je met
Nadere informatieVoeding. Bevroren voedsel Pas op met wortelen en bieten. Bewaar ze vorstvrij want. Jonge paarden en krachtvoer
Voeding 1. Schimmelvrij hooi Strooi bij het opslaan van het hooi telkens wat keukenzout tussen de balen, de paarden vinden dit lekker, het beschermt tegen schimmels en het haalt nog wat vocht uit het hooi.
Nadere informatieThema van de maand September 2009
Thema van de maand September 2009 "Een goede huisvesting voor je ezel" Omdat wij zelf druk bezig zijn om het voor onze meiden allemaal in orde te maken, wil ik deze maand verder ingaan op het thema huisvesting.
Nadere informatieDieren in de winter. Kids for Animals winter spreekbeurt. Brrr. Honden
Dieren in de winter Brrr In de winter kun jij een lekkere warme trui aantrekken. Bij dieren werkt dit anders. Sommige kunnen heel goed tegen de kou, andere minder. Het ene dier krijgt een dikke vacht,
Nadere informatieVan de redactie. Orionzin Jaargang 2018 Voorjaar Pagina 1
Orionzin Jaargang 2018 Voorjaar Pagina 1 Van de redactie December 2018, het jaar is weer voorbij gevlogen. Voor je ligt de laatste Orionzin van 2018. Helaas is dit ook de allerlaatste keer dat de Orionzin
Nadere informatieWoordenschat blok 03 gr4 Les 1 De bodem: de grond waarin planten kunnen groeien. De duinen: heuvels van zand langs de zee. De plant: een stengel met
Woordenschat blok 03 gr4 Les 1 De bodem: de grond waarin planten kunnen groeien. De duinen: heuvels van zand langs de zee. De plant: een stengel met bladeren die groeit. De rots: een heel grote steen op
Nadere informatieDE HUID. 1 Bouw en functie
DE HUID 1 Bouw en functie De huid is het grootste orgaan van je lichaam.het is ook een soort "visitekaartje". Vandaar dat je je huid goed moet verzorgen. Je huid beschermt je tegen beschadiging, infecties,
Nadere informatieHerfstwerkboekje van
Herfstwerkboekje van Herfst werkboekje groep 5 1 De bladeren aan de bomen worden bruin en rood en vallen naar beneden, het is weer herfst! September wordt herfstmaand genoemd, dit omdat op 22 september
Nadere informatieDe een heeft het warm, de ander te warm en de ander heeft het veel te warm, en dat in dezelfde werkruimte.
Hittestress: werken en warm weer Inleiding De een heeft het warm, de ander te warm en de ander heeft het veel te warm, en dat in dezelfde werkruimte. De gevoelstemperatuur wordt, behalve door de luchttemperatuur
Nadere informatieKOUDE EN VOEDING. Medische Commissie Mieke Acda & Rianne van der Spek. 16 november 2014
KOUDE EN VOEDING Medische Commissie medisch@nkbv.nl Mieke Acda & Rianne van der Spek 16 november 2014 MEDCOM? Gezondheid in de bergen promoten praatjes en workshops kenniscentrum NKBV.nl hoogtelijn facebook
Nadere informatieFasen: de die toestanden waarin je water (en veel andere stoffen) kunt tegenkomen.
Samenvatting door een scholier 873 woorden 2 maart 2016 7,6 37 keer beoordeeld Vak Methode NaSk Nova Hoofdstuk 3 1. fasen en fase-overgangen Water komt voor als: - vaste stof (ijs) - vloeistof (vloeibaar
Nadere informatiePraktische opdracht. klas 2 atheneum
1 Praktische opdracht klas 2 atheneum Expert opdrachten gaswisseling, bloed en bloedsomloop http://www.bioplek.org/2klas/2klasexpertgasbloed/2klasgasbloedinhoud.html Vragen over de posters 2 Het is mogelijk
Nadere informatieTOOLBOX Werken bij vriezend weer
TOOLBOX Werken bij vriezend weer 6 januari 2012 Niek Groenendijk Kort overzicht van risico s en maatregelen Aan werken in winterse omstandigheden zijn risico s aan verbonden. Risico s: - Onderkoeling (lichaamstemperatuur
Nadere informatieVEILIGHEIDSCAMPAGNE HYDRATATIE
Meer water, minder bellen Hydration Promotie van het belang van hydratatie bij het duiken VEILIGHEIDSCAMPAGNE HYDRATATIE Wat is uitdroging en hoe is het van invloed op de duikveiligheid Uitdroging doet
Nadere informatieParagraaf 6.1 en 6.2. 2. Osmotische waarde, ph weefselvloeistof, glucosegehalte
Paragraaf 6.1 en 6.2 1. Neem de volgende begrippen over in je schrift en geef een omschrijving Homeostase In stand houden van het interne milieu opperhuid Bovenste laag van de huid chitine Koolhydraat
Nadere informatieHuid and Vacht structuur
Huid en vacht structuur pagina 1 of 5 Huid and Vacht structuur Esther van Praag, Ph.D. Konijnen worden naakt geboren, maar krijgen al snel haar. De kleur kan al bepaald worden terwijl de haren zich nog
Nadere informatieORIËNTATIELOOP: BEWEGEN EN GEZONDHEID
ORIËNTATIELOOP: BEWEGEN EN GEZONDHEID THEMA: DE ORGANEN WATER Ons lichaam bestaat voor gemiddeld 70 procent uit water. Voldoende water drinken is essentieel voor het menselijke lichaam, vooral wanneer
Nadere informatieDe woestijn. Uitgestrekt, droog en heet!
De woestijn Uitgestrekt, droog en heet! Bij een woestijn denken we vaak vooral aan zand, zand en nog eens zand. Maar er zijn ook heel andere woestijnen op aarde. Er zijn bijvoorbeeld ook kleiwoestijnen,
Nadere informatieInhoudsopgave Voorwoord Toiletteren van paarden De voorbereiding Het toiletteren van het hoofd Het toiletteren van de hals
INHO U DS OP G AVE Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Toiletteren van paarden... 4 Het exterieur... 4... 4 De voorbereiding... 6 Goed voorbereiden!... 6 Het vastzetten van je paard... 6 De paardenknoop: stap
Nadere informatieOpgave 1 Een ideaal gas is een gas waarvan de moleculen elkaar niet aantrekken en bovendien als puntmassa s opgevat kunnen worden.
Uitwerkingen Een ideaal gas is een gas waarvan de moleculen elkaar niet aantrekken en bovendien als puntmassa s opgevat kunnen worden. Opmerking: in een ideaal gas hebben de moleculen wel een massa. Alleen
Nadere informatieKlimaatbeheersing (3)
Klimaatbeheersing (3) E. Gernaat (ISBN 978-90-808907-6-3) 1 Het airco-koelproces als kringloopproces 1.1 Het ph-diagram Het koelproces zoals in de auto-airco plaatsvindt maakt gebruik van de toestandsverandering
Nadere informatieProf. Dr. H.A.M. (Hein) Daanen. Warm Aanbevolen. Defensie en Veiligheid. Faculteit Bewegingswetenschappen, VU Amsterdam
Prof. Dr. H.A.M. (Hein) Daanen Warm Aanbevolen Defensie en Veiligheid Faculteit Bewegingswetenschappen, VU Amsterdam Overzicht TNO Thermoregulatie Warmtebalans Problemen met kou en hitte Normen 2 TNO is
Nadere informatieGezond en veilig werken in koude weersomstandigheden
Gezond en veilig werken in koude weersomstandigheden Tot nog toe hadden we, voor de tijd van het jaar, zacht winterweer. Veel later dan normaal in de winter geeft de weersverwachting signalen dat het kwik
Nadere informatieProtocol Oververhitting
Inleiding Oververhitting (hyperthermie, hitteletsel) ontstaat wanneer het lichaam meer warmte produceert dan dat het kan afgeven. Hierdoor kan de lichaamstemperatuur oplopen tot boven de normale waarden.
Nadere informatieHet weer en reumatoïde artritis. De rol van het microklimaat aan de huid.
Samenvatting Het weer en reumatoïde artritis. De rol van het microklimaat aan de huid. Als ik voor het eerst met iemand kennis maak en vertel dat ik reuma heb, dan hoor ik vaak O, dan is dit zeker goed
Nadere informatieHart- en vaatziekten. voor Marokkaanse Nederlanders. Zorg goed voor uw hart
Hart- en vaatziekten voor Marokkaanse Nederlanders Zorg goed voor uw hart Zorg goed voor uw hart Deze folder gaat over gezondheid en hart- en vaatziekten. Eerst vertellen we wat hart- en vaatziekten zijn.
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 Samenvatting door J. 181 woorden 13 januari 2016 6,1 48 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Terra 2.1 Klimaten A Waardoor is het bij de evenaar warm? In bron
Nadere informatieCURSUS PAARDENVERZORGING
CURSUS PAARDENVERZORGING WWW.I-LEARNING.BE HUISVESTING Paarden in het wild trekken heel hun leven rond opzoek naar voedsel. Gedomesticeerde paarden kunnen dit niet. Ze staan ofwel op stal, ofwel op een
Nadere informatieIn dit document leggen we uit hoe isolatie werkt en hoe INSUL8eco werkt in uw gebouw.
De basis van isolatie en hoe INSULd8eco werkt in uw gebouw In dit document leggen we uit hoe isolatie werkt en hoe INSUL8eco werkt in uw gebouw. Om de werking van onze isolatie oplossing goed te begrijpen,
Nadere informatieLesbrief Kikker in de kou
Lesbrief Kikker in de kou Groep 1 t/m 4 basisonderwijs Deze lesbrief is gemaakt ter gelegenheid van Warme Truiendag 2009 door De Groene Poolster te Den- Helder en geactualiseerd en bijgewerkt door MEC
Nadere informatieIntegrated Management System
Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 1. Doel... 1 2. Toepassingsgebied... 1 3. Referentie... 1 4. Definities... 1 5. Werkinstructie... 2 5.1 Blootstelling aan extreme koude belasting... 2 5.2 Blootstelling
Nadere informatieSoms moet de lucht omhoog omdat er een gebergte ligt. Ook dan koelt de lucht af. Er ontstaan wolken en neerslag. Dit is stuwingsregen.
Samenvatting door een scholier 1790 woorden 1 juni 2016 7,9 13 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 2: KLIMATEN 2.1 Klimaten Waardoor is het niet
Nadere informatieAardrijkskunde samenvatting H2: Klimaat: is een beschrijving van het gemiddelde weer over een periode van 30 jaar.
Samenvatting door S. 1016 woorden 28 februari 2016 6,2 47 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Aardrijkskunde samenvatting H2: Nadeel tropische klimaten: het vocht, en de insecten/ziektes.
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk en
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1.1 1.2 en 4.1 4.2 Samenvatting door een scholier 1402 woorden 5 december 2017 7 21 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Humboldt Aardrijkskunde toetsweek 1
Nadere informatieKijk eens goed naar de trui.
Lees de uitleg over vezels en textiel. Kijk eens goed naar de trui. De trui is gemaakt van draadjes. Kijk eens goed naar de draadjes. De draadjes zijn gemaakt van dunne draadjes. Die dunne lange draadjes
Nadere informatieKlimaat is een beschrijving van het weer zoals het zich meestal ergens voordoet, maar ben je bijvoorbeeld in Spanje kan het ook best regenen.
Samenvatting door Annique 1350 woorden 16 mei 2015 7,3 333 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Klimaten Paragraaf 2.2 Weer en klimaat Klimaat is een beschrijving van het weer zoals het
Nadere informatieAls we het hebben over onderkoeling worden twee typen onderscheiden
Onderkoeling Inleiding De normale lichaamstemperatuur van de mens is 36,9º Celsius Om zeker te zijn van lichamelijke en geestelijke fitheid moet de temperatuur op dit peil worden gehandhaafd, met een marge
Nadere informatieKaart 10 Sneeuw en ijs
Kaart 10 Sneeuw en ijs Informatiekaart Werkblad Proefjes: o Warme sneeuw? o Gesmolten sneeuw o Een koud kunstje Quiz: o http://natuur.ariena.com Voor de leerkracht: De kinderen leren de volgende begrippen:
Nadere informatieDit document geeft advies over handelen bij extreme kou waardoor de Marathonschaatssport verantwoord beoefend kan worden.
2010. Dit document geeft advies over handelen bij extreme kou waardoor de Marathonschaatssport verantwoord beoefend kan worden. Een samenwerking tussen: Woord van dank Ik wil de heren Geert Groen en Rob
Nadere informatieCompetenties Eerste Hulp
Onderdeel 01. Vijf belangrijke punten bij het verlenen van Eerste Hulp de vijf belangrijke punten toepassen. maatregelen te nemen om de veiligheid van zichzelf, medehulpverleners, omstanders en slachtoffer(s)
Nadere informatieVragen. Groeien en bloeien
Groeien en bloeien Kamerplanten staan langer in de huiskamer dan een boeket of bloemstuk. Een plant heeft bepaalde zaken nodig om goed te kunnen groeien en bloeien. Om een goed advies te kunnen geven moet
Nadere informatieInleiding. De zomer is weer in volle gang. Daarbij hopen we op mooi weer. Maar dit kan tijdens ons werk een risico vormen.
WERKEN IN DE ZOMER Inleiding De zomer is weer in volle gang. Daarbij hopen we op mooi weer. Maar dit kan tijdens ons werk een risico vormen. Hoe reageert de mens op warmte? Normaal bedraagt de lichaamstemperatuur
Nadere informatieThema van de maand januari
Thema van de maand januari "Ezels in de winter" Deze maand wil ik het thema Ezel in de winter bespreken. Onze ezelmeiden zijn voor de eerste winter bij ons, en wij moeten natuurlijk de zorg daardoor aanpassen.
Nadere informatieKoorts & pijn. Zo zijn ze snel weer helemaal zichzelf. Verantwoord kiezen bij koorts of pijn.
Johnson & Johnson Consumer biedt een uitgebreid gamma aan voor de behandeling van koorts en pijn van je kind: Koorts & pijn op basis van paracetamol op basis van ibuprofen Verantwoord kiezen bij koorts
Nadere informatieWilhelmina Ziekenhuis Assen. Vertrouwd en dichtbij. Informatie voor patiënten. Flesvoeding
Wilhelmina Ziekenhuis Assen Vertrouwd en dichtbij Informatie voor patiënten Flesvoeding z U hebt besloten om flesvoeding aan uw baby te geven. In deze brochure krijgt u allerlei tips over onder andere
Nadere informatieOrthostatische hypotensie
Geriatrie Orthostatische hypotensie Lage bloeddruk bij het staan Algemeen Orthostatische hypotensie betekent letterlijk: een lage bloeddruk bij staan. Veel ouderen hebben last van duizeligheid. Dit uit
Nadere informatieen wat je kan doen. Koorts & pijn Wat je moet weten Krijgt je kind een aangepaste behandeling? Kinderziekten
Wat je moet weten en wat je kan doen. Koorts & pijn Kinderziekten Krijgt je kind een aangepaste behandeling? Koorts & pijn Inhoud De meest gebruikte middelen tegen koorts en pijn voor kinderen bevatten
Nadere informatie1 Warmteleer. 3 Om m kg water T 0 C op te warmen heb je m T 4180 J nodig. 4180 4 Het symbool staat voor verandering.
1 Warmteleer. 1 De soortelijke warmte is de warmte die je moet toevoeren om 1 kg van een stof 1 0 C op te warmen. Deze warmte moet je ook weer afvoeren om 1 kg van die stof 1 0 C af te koelen. 2 Om 2 kg
Nadere informatieWat is onderkoeling? Wat gebeurt er eigenlijk als je onderkoeld raakt?
Wat is onderkoeling? Onderkoeling is een verschijnsel dat iedereen kan overkomen. Te water raken is een duidelijke aanleiding voor onderkoeling, maar ook op het droge kan onderkoeling optreden. Het kan
Nadere informatieWilhelmina Ziekenhuis Assen. Vertrouwd en dichtbij. Informatie voor patiënten. Flesvoeding
Wilhelmina Ziekenhuis Assen Vertrouwd en dichtbij Informatie voor patiënten Flesvoeding U hebt besloten om flesvoeding aan uw baby te geven. In deze brochure krijgt u allerlei tips over onder andere het
Nadere informatieThema 5 Weer en klimaat
Naut samenvatting groep 7 Mijn Malmberg Thema 5 Weer en klimaat Samenvatting Wordt het warm vandaag? De stralen van de zon zorgen voor warmte op aarde. De zon geeft niet altijd dezelfde temperatuur. Doordat
Nadere informatieKBC-Preventie. Ongevallen thuis. we hebben het voor u
KBC-Preventie Ongevallen thuis we hebben het voor u Basisprincipes van eerste hulp Handel als eerstehulpverlener. Zorg dat u de situatie niet verergert. Blijf rustig in een noodsituatie en verleen de eerste
Nadere informatieAddicool. Leo Suiker directeur
Addicool. Leo Suiker directeur Voorwoord. Addicool heeft zich door haar jarenlange ervaring en expertise ontwikkeld tot marktleider op het gebied van custom made luchtbehandelings kasten. En omdat we veel
Nadere informatieLuchtvochtigheid. maximale luchtvochtigheid; relatieve luchtvochtigheid; vochtdeficit. Absolute luchtvochtigheid (AV)
Luchtvochtigheid Luchtvochtigheid is belangrijk voor de groei. Een te hoge luchtvochtigheid betekent geringe verdampingsmogelijkheden voor de plant. De plant neemt dan niet zoveel water op en dus ook minder
Nadere informatieDagelijks ventileren. woonwijzer
Dagelijks ventileren woonwijzer 2 Dagelijks ventileren Dagelijks ventileren Veel mensen hebben last van vocht in huis. Ze denken meestal dat die vochtoverlast van buiten komt: optrekkend vocht of doorslaande
Nadere informatieBewonersinformatie Rosmalen. Aandachtspunten voor uw vernieuwde woning
Bewonersinformatie Rosmalen Aandachtspunten voor uw vernieuwde woning 2 Voorwoord Afgelopen periode heeft BAM Woningbouw in opdracht van de eigenaar van uw woning, a.s.r., uw woning verbeterd. Bij de woningverbetering
Nadere informatiePuur genieten in Ittersum
Puur genieten in Ittersum De Trento Comfortabele Woning Zuiver Zuid en de Comfortabele Woning Een gezond woon- en leefklimaat Lekker kunnen slapen Met een nieuwbouwwoning in Zuiver Zuid kies je voor wonen
Nadere informatieIsolatierapport. +31(0)
Isolatierapport www.novariet.nl +31(0)599 41 74 44 Verschil tussen RC-waarde Novariet en Natuurriet In dit nieuwsitem wordt uitgelegd hoe het is gesteld met de RC-waarde van het Novariet dak ten opzichte
Nadere informatieHoofdstuk 2 gevaren baders en zwemmers
Hoofdstuk 2 gevaren baders en zwemmers 1-8-2016 Handleiding Life Saver 1 2.1 Baders en zwemmers Twee soorten risico s: 1. gevaren door lichamelijke of geestelijke aandoeningen 2. gevaren door natuurlijke
Nadere informatieStoombad... ook goed voor u
Stoombad... ook goed voor u Het stoombad is een badmethode waarbij men gedurende perioden van 8-12 minuten het onbedekte lichaam afwisselend en herhaald blootstelt aan een opwarming. Tijdens zo'n stoombad
Nadere informatieWoordenschat - memory Taal Actief groep 4 Thema 3 Les 1
Woordenschat - memory Taal Actief groep 4 Thema 3 Les 1 de berg Is een hoog stuk land. Soms ligt er sneeuw bovenop. de top Het hoogste stukje van de berg. Hoger kun je niet klimmen. de beek Dit is een
Nadere informatieOvermatig drinken en plassen is een vaak voorkomend symptoom bij de. hond. Het kan veroorzaakt worden door verschillende ziekten in het
SUIKERZIEKTE Overmatig drinken en plassen is een vaak voorkomend symptoom bij de hond. Het kan veroorzaakt worden door verschillende ziekten in het lichaam. U kunt hierbij denken aan slecht functionerende
Nadere informatie10 Materie en warmte. Onderwerpen. 3.2 Temperatuur en warmte.
1 Materie en warmte Onderwerpen - Temperatuur en warmte. - Verschillende temperatuurschalen - Berekening hoeveelheid warmte t.o.v. bepaalde temperatuur. - Thermische geleidbaarheid van een stof. - Warmteweerstand
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Kangoeroe Inhoud De ontwikkeling van de kangoeroe De meeste bekende soorten De kenmerken van een kangoeroe De levensloop van de kangoeroe Hoe komt hij aan zijn naam? De ontwikkeling van de kangoeroe Toen
Nadere informatieKernvraag: Hoe ziet een afkoelingsgrafiek eruit?
Kernvraag: Hoe ziet een afkoelingsgrafiek eruit? Naam leerling: Klas: http://www.cma-science.nl Activiteit 1 Een kopje thee Je hebt een kopje warme thee, maar je bent druk bezig een computerspel te spelen.
Nadere informatieNaam: BLOEDSOMLOOP. Vraag 1. Waaruit bestaat bloed?
Naam: BLOEDSOMLOOP Bloed Een volwassen persoon heeft 5 á 6 liter bloed. Dat bloed bestaat uit bloedplasma, bloedcellen (rode en witte) en bloedplaatjes. Als bloed een paar dagen heeft gestaan, zakken de
Nadere informatieGedroogde lucht met absorptie luchtdrogers.
Gedroogde lucht met absorptie luchtdrogers. Het hart van de adsorptiedrogers is de rotor of absorptiewiel. Deze bestaat uit chemisch gebonden silicagel dat vocht kan opnemen uit passerende lucht, maar
Nadere informatie7,5. Samenvatting door Anne 867 woorden 12 april keer beoordeeld. Aardrijkskunde. paragraaf 2. klimaten wereldwijd.
Samenvatting door Anne 867 woorden 12 april 2017 7,5 15 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand paragraaf 2 klimaten wereldwijd breedteligging: de afstand van een plaats tot de evenaar in
Nadere informatieHart- en vaatziekten. voor Nederlanders. Zorg goed voor uw hart
Hart- en vaatziekten voor Nederlanders Zorg goed voor uw hart Zorg goed voor uw hart Deze folder gaat over gezondheid en hart- en vaatziekten. Eerst vertellen we wat hart- en vaatziekten zijn. Daarna vertellen
Nadere informatieVerwarmen, Koelen, Ventileren
Gebruikershandleiding d.d. 1 mei 2015 Verwarmen, Koelen, Ventileren Appartementen dr. Struyckenplein, Rijpstraat en Jan Ligthartstraat Heeft u een storing aan de verwarming, de koeling of de ventilatie?
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Zweten Inleiding Hallo allemaal ik houd mijn spreekbeurt over zweten ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik er niet zoveel over wist en het wel interessant leek ik vond het leuk om er aan te werken. Ik
Nadere informatieKatten kunnen 15 tot 20 jaar worden! Als je een kat in huis haalt, dan moet je dus bereid zijn om er een hele tijd voor te zorgen.
Katten Katten Katten Katten jagen erg graag op speeltjes. Het zijn echte speelvogels! Ook krabpalen vinden we geweldig: zo kunnen we onze nagels uittesten. Katten kunnen 15 tot 20 jaar worden! Als je een
Nadere informatieDuurzaam waterafstotende behandeling van de buitenstof om water eenvoudig te laten weglopen.
Elke steek en vezel is uitgevoerd met de nieuwste technologie om u de beste prestaties en het beste comfort te geven: waterdicht, ademend, vochtopnemend en beschermend tegen de zon. Hieronder de technische
Nadere informatieEen glas water uit de ijskast en met ijsklontjes wordt op tafel gezet. De buitenkant wordt nat. Waarom?
Docentversie (24/05/2012) Natte Glazen Benodigdheden -glazen -ijsklontjes -koud water in kan of thermos of plastic flessen -maatbeker -weegschaal Een glas water uit de ijskast en met ijsklontjes wordt
Nadere informatieSamenvatting Biologie Thema 3 Verbranding en ademhaling
Samenvatting Biologie Thema 3 Verbranding en ademhaling Samenvatting door een scholier 1370 woorden 8 juni 2011 5,6 79 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou H3.1 Wat is verbranding? Bij
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde 4.1 t/m 4.6
Samenvatting Aardrijkskunde 4.1 t/m 4.6 Samenvatting door een scholier 1392 woorden 15 januari 2014 5,9 5 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Wereldwijs AARDRIJKSKUNDE PW 4.1 T/M 4.6 H 4 1 *Reliëfkaart:
Nadere informatieDe familie schaap. Praat eens zoals een schaap Welke dierengeluiden ken je nog? Doe ze eens na?
Het schaap De familie schaap Schapen zijn bange dieren. Daarom leven ze met velen samen en blijven ze dicht bij elkaar. Een groepje schapen noemen we een kudde. Schapen praten met elkaar door te blaten.
Nadere informatieEet smakelijk René de Groot 15-06-2014
Eet smakelijk René de Groot 15-06-2014 Inhoudsopgave: Kennis testen Waar is voeding eigenlijk goed voor? Waarmee moeten we dan ontbijten? Bloedsuiker spiegel Calorieën?? Schijf van 5 Hoeveel calorieën
Nadere informatieSamenvatting project natuur zintuigen
Samenvatting project natuur zintuigen Let op: De plaatjes hoef je niet te leren! Samenvatting van de huid Hoe voel je? In je huid zitten drukreceptoren die gestimuleerd worden door jouw vinger. Ze sturen
Nadere informatieinh oud Huid en haar 1. De huid in lagen 2. Nieuwe huid 3. De huid in kleurtjes 4. Voelen met je huid 5. Zweet 6. Haartjes en kippenvel 7.
Huid en haar inhoud Huid en haar 3 1. De huid in lagen 4 2. Nieuwe huid 5 3. De huid in kleurtjes 6 4. Voelen met je huid 7 5. Zweet 8 6. Haartjes en kippenvel 9 7. Littekens 10 8. Huid en haarweetjes
Nadere informatieBOOM de kampioen. vertelt over de plek die alle bomen over de hele wereld in ons. Er zijn ontelbaar veel boomsoorten en soms heeft een boom
BOOM de kampioen vertelt over de plek die alle bomen over de hele wereld in ons leven innemen. En in het leven van de dieren. Er zijn ontelbaar veel boomsoorten en soms heeft een boom ook nog eens familieleden
Nadere informatieAdviezen bij neusbloeding
Adviezen bij neusbloeding U bent zojuist behandeld voor een neusbloeding. U heeft een aantal belangrijke adviezen gehad voor na de behandeling. In deze folder staat alle informatie nog een keer op een
Nadere informatieFlauwvalreacties. Cardiologie. Locatie Hoorn/Enkhuizen
Flauwvalreacties Cardiologie Locatie Hoorn/Enkhuizen Flauwvalreacties U bent tijdens of na de tilt-test flauwgevallen. Bloeddrukregulatie Bij het overeind komen van een liggende naar een staande houding
Nadere informatieLesbrief Kikker in de kou
Lesbrief Kikker in de kou Groep 1 t/m 4 basisonderwijs Deze lesbrief is gemaakt ter gelegenheid van Warme Truiendag 2009 door De Groene Poolster te Den- Helder en geactualiseerd en bijgewerkt door MEC
Nadere informatie1. Ik zie op tegen de herfst 36% 17% 5% 0% 0% Weet niet. Zeer mee eens Mee eens Neutraal Mee oneens Zeer mee oneens
Herfstdip De dagen worden korter, de temperatuur daalt en het landschap wordt langzaamaan minder groen door de vallende blaadjes. De herfst is weer bijna in aantocht. In hoeverre bent u het (on)eens met
Nadere informatieAllemaal water Oppervlakte water: Water in sloten, rivieren, meren, zeeën en oceanen.
Module 5: Basisstof 1: Een dag met water Allemaal water Oppervlakte water: Water in sloten, rivieren, meren, zeeën en oceanen. Grondwater: water diep in de grond. Zoet: Oppervlakte water zoet. Zout: Oppervlakte
Nadere informatieHitte bestrijdings beleid
Hitte bestrijdings beleid 1 Het probleem Hitte veroorzaakt ongevallen Slechtere grip door zweet handen Slechter zicht door beslagen glazen van brillen Mensen worden minder alert Hitte bedreigt de gezondheid
Nadere informatie3D Voeding paard. 10 min bespreken opdracht 20 min lezen opdracht en maken zelftoets 45 min maken praktijkopdracht 15 min nabespreken opdracht
Naam: Klas:.. Datum: Ruimte voor schoolstempel en paraaf docent 3D Voeding paard Je weet hoeveel voer een paard mag krijgen Je weet wat voor soort voer een paard moet krijgen Je weet waar de voerbehoefte
Nadere informatiegesproken tekst dat de zon warmte geeft van het doeblad Maak voor de activiteit De zon geeft warmte twee ijsklontjes.
Gebruik de zon GROEP 1-2 12 55 minuten 1, 42, 54 en 55 Maak voor de activiteit De zon geeft warmte twee ijsklontjes. Teken boven de ene kolom een zon en boven de andere een schaduw. Zorg voor naamkaartjes
Nadere informatieNieuwsbrief nr. 7: juli en augustus 2014. Zomerspecial
Nieuwsbrief nr. 7: juli en augustus 2014 Zomerspecial Geachte relatie, Het is inmiddels al weer dagen, koud en vochtig weer. Het lijkt wel ofdat de herfstvakantie is begonnen in plaats van de zomervakantie
Nadere informatieEnergie in je lichaam
Les in het kort De leerlingen maken kennis met energiezaken in relatie tot hun eigen lichaam. Ze leren voedsel te zien als brandstof. Ze leren de relatie tussen ademhaling en inspanning kennen. Ze meten
Nadere informatie