Ondernemerschap. Bouwstenen van Bedrijvenbeleid. Hoofdstuk: In opdracht van DG Bedrijfsleven & Innovatie van het ministerie van Economische Zaken

Transcriptie

1 Bouwstenen van Bedrijvenbeleid Hoofdstuk: Ondernemerschap In opdracht van DG Bedrijfsleven & Innovatie van het ministerie van Economische Zaken Klik hier voor de handleiding van deze presentatie Versie maart 2016

2 Navigatie ondernemerschap Beleidsthema s en - doelen Beleid in cijfers Beleidsinstrumentarium 2 Versie maart 2016

3 Beleidsthema s en doelen ondernemerschap 1 kapitaal: risico- en groeifinanciering Ondernemerschapsbeleid 2 3 innovatie: gebruik van regelingen netwerken en export Innovatie Productiviteitsgroei 4 regeldrukvermindering 3

4 Navigatie beleid in cijfers Ondernemerschap Ondernemerschap en groeiverwachtingen Ondernemerschap en groeiverwachtingen Nederland en vergelijking met Europa Tijdreeks Nederland en Verenigde Staten Ondernemingsklimaat Ecosysteem voor start ups Positie in de Global Startup Ecosystem Ranking van Amsterdam, Parijs, Berlijn en Silicon Valley Gezochte financiering en afwijzingen Tijdreeks voor kb, mb, gb en totaal Financiering Urgentie financiering en afwijzingen Tijdreeks Nederland en Eurozone Vraag naar financiering Tijdreeks Nederland en Eurozone Venture capital Fondsenwerving en investeringen Geworven venture capital Tijdreeks Nederland Vergelijking top 10 Europa en tijdreeks top 4 Europa 4

5 Beleid in cijfers ondernemerschap Global Entrepreneurship Monitor 2015 Ondernemerschap en ambitie in Nederland Total early-stage Entrepreneurial Activity (TEA): top 10 EU en Nederland, 2015 Growth expectation early-stage entrepreneurial activity: relative prevalence, EU-lidstaten, 2015 Letland Estland Roemenië Luxemburg Slowakije Portugal Ierland Polen Hongarije Kroatië Nederland Roemenië Ierland Letland Hongarije Kroatië Estland België Slowakije Polen Nederland 21 0,0 5,0 10,0 15,0 Nederland neemt wat ondernemerschap betreft 11 e plaats in de EU Nederland staat op 10 e plek van groeiverwachtingen van ondernemers wat hun bedrijf betreft 5

6 Beleid in cijfers ondernemerschap Global Entrepreneurship Monitor 2015 Ontwikkeling ondernemerschap in Nederland Total early-stage Entrepreneurial Activity (%), Netherlands and US, Growth expectation ealrly-stage entrepreneurial activity: relative prevalence (%), Netherlands and US, Nederland Verenigde Staten Nederland Verenigde Staten Total early-stage Entrepreneurial Activity gedaald in 2015, net als in de VS groeiverwachtingen stijgen voor tweede jaar op rij 6

7 Beleid in cijfers ondernemerschap Global Startup Ecosystem Ranking 2015 Amsterdam in top 20 Startup Ecosystems Performance Funding Market Reach Talent Startup Exp. Silicon Valley (1) Berlin (9) Paris (11) Amsterdam (19) Amsterdam staat op 19 e plek in Global Startup Ecosystem Ranking 2015 Amsterdam heeft hoogste subscore op Market Reach (10 e plaats) 7

8 Beleid in cijfers ondernemerschap Financieringsmonitor Gezochte financiering en afwijzingen gedaald Financiering gezocht buiten de bestaande kredietruimte en volledig afgewezen financieringsaanvragen, Financiering gezocht buiten de bestaande kredietruimte, Percentage volledig afgewezen financieringsaanvragen, % 30% 60% 35% 30% 25% 50% 25% 40% 20% 15% 20% 30% 10% 5% 15% 20% 10% 0% 10% 0% Volledig afgewezen financieringsaanvragen Financiering gezocht buiten de bestaande kredietruimte Totaal Middenbedrijf Kleinbedrijf Grootbedrijf Totaal Middenbedrijf Kleinbedrijf Grootbedrijf Het percentage bedrijven dat financiering zoekt is gedaald ten opzichte van ook het percentage volledig afgewezen aanvragen is afgenomen ten opzichte van

9 Beleid in cijfers ondernemerschap ECB Survey on the Access to Finance of Enterprises 2014-H2 Urgentie om financiering te verkrijgen op niveau EU Percentage of respondents perceiving pressingness of acces to finance as 'high', Outcome of applications for bank loans: percentage 'applied but was rejected, Nederland Euro area Nederland Euro area Aandeel ondernemers dat in Nederland hoge urgentie om financiering te verkrijgen ervaart in 2014 gelijk aan Europees gemiddelde percentage afgewezen aanvragen ligt sinds 2010 boven Europees gemiddelde 9

10 Beleid in cijfers ondernemerschap Bank Lending Survey Vraag naar financiering gestegen in tweede helft 2015 net percentages of banks reporting positive demand Nederland Eurozone Netto percentage van Nederlandse banken die toename in vraag rapporteren drie achtereenvolgende kwartalen positief netto percentage in Eurozone (Frankrijk, Italië, Duitsland en Spanje) positief sinds tweede helft

11 Beleid in cijfers ondernemerschap European Private Equity and Venture Capital Association Yearbook mln aan venture capital opgehaald in 2014 Fondsenwerving Nederland ( mld), Investeringen Nederland ( mld), ,5 5,0 4,5 2,0 4,0 3,5 1,5 3,0 2,5 1,0 2,0 1,5 0,5 1,0 0,5 0, , Overig kapitaal Venture capital Overige investeringen Venture capital investeringen In 2014 ruim tweeënhalf keer zoveel venture capital aangetrokken als in 2013 totale investeringen participatiemaatschappijen 3,1 miljard in 2014, waarvan ruim 169 miljoen aan venture capital investeringen 11

12 Beleid in cijfers ondernemerschap European Private Equity and Venture Capital Association Yearbook 2015 Venture capital in Nederland gestegen Total venture capital raised ( 1.000), top 10 Europe, 2014 Total venture capital raised ( mln), United Kingdom France Netherlands Germany Norway Italy Spain Luxembourg Ireland Belgium Bulgaria United Kingdom France Netherlands Germany Nederland haalde in 2014 na het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk het meeste venture capital op dat betekende een sterke stijging ten opzichte van voorgaande jaren 12

13 Navigatie beleidsinstrumentarium Financieel Instituties BMKB Qredits Kamer van Koophandel Groeifaciliteit Innovatie krediet MVO Nederland GO SEED StartupDelta GSf Vff Transparantie benchmark Fiscaal Valorisatieprogramma Corporate Governance ROM s Fiscaal

14 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Borgstelling MKB-kredieten Borgstelling MKB-kredieten Voor ondernemingen met maximaal 250 werknemers met een jaaromzet tot 50 miljoen óf een balanstotaal tot 43 miljoen Overheid staat borg tot 1,5 miljoen voor bedrijfsfinanciering Regels afhankelijk van type onderneming en doel van de lening 14

15 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Borgstelling MKB-kredieten Gebruik BMKB vanaf 2014 toegenomen , borgstellingsbedrag (mln. ) leningbedrag bank (mln. ) aantal bedrijven De borgstellingsbedragen en leningbedragen zijn in 2015 gestegen ten opzichte van 2014 het aantal bedrijven dat gebruik maakte van BMKB is in 2015 toegenomen tot bijna het niveau van

16 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Borgstelling MKB-kredieten Ondernemers zeer positief over BMKB Ondernemers zeer positief over belang van regeling Regeling ervaren als additioneel, zinvol en kredietgenererend Nauwelijks klachten over extra administratieve lasten als gevolg BMKB Hoogte afsluitprovisie genoemd als kritiekpunt Zonder BMKB zouden bedrijfsplannen en investeringen waarschijnlijk niet tot stand zijn gekomen 2011 enquête en interviews 16

17 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Borgstelling MKB-kredieten Case Het Tramlokaal Tramlokaal in Meppen omgebouwd tot hotel-restaurant Triodos nam BMKB mee in het financieringsvoorstel Zonder BMKB was het hotel niet mogelijk geweest 17

18 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Groeifaciliteit Groeifaciliteit Voor ondernemingen die risicodragend kapitaal willen aantrekken Voor financiers die staatsgarantie willen voor verstrekken risicodragende financieringen aan ondernemers Ministerie verstrekt garanties op achtergestelde leningen van banken en op aandelen van participatiemaatschappijen Financier krijgt 50% garantie op verstrekt risicodragend vermogen 18

19 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Groeifaciliteit Daling leningbedrag Groeifaciliteit Groeifaciliteit borgstellingsbedrag (mln. ) leningbedrag bank (mln. ) aantal bedrijven Het leningbedrag is in 2015 bijna gehalveerd ten opzichte van 2014 ook het aantal bedrijven dat Groeifaciliteit gebruikte is in die periode afgenomen 19

20 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Groeifaciliteit Groeifaciliteit vervult duidelijke functie voor mkb Groeifaciliteit vervult duidelijke functie voor oorspronkelijke doelgroep: mkb-bedrijven Omvang van deze markt is echter te optimistisch ingeschat bij opstellen Groeifaciliteit Gevolg: doelstelling van forse groei in het beschikbaar stellen van risicodragend kapitaal aan mkb-ondernemingen maar gedeeltelijk gerealiseerd 2012 Desk research, dossieronderzoek, procesanalyse en interviews 20

21 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Groeifaciliteit Case Airborne Specialist in ontwerp en grootschalige productie van composiet producten Investering van buitenaf nodig voor bouw nieuwe fabriek met mogelijkheid om productieproces te standaardiseren Groeifaciliteit hielp Airborne en investeerder door risico te beperken 21

22 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Garantie Ondernemingsfinanciering Garantie Ondernemingsfinanciering Voor (middel)grote ondernemingen met substantiële activiteiten in Nederland Overheid geeft banken garantie van 50% Leningen van maximaal 150 miljoen zijn tot maximaal 75 miljoen gegarandeerd 22

23 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Garantie Ondernemingsfinanciering Stijging leningbedrag GO Garantie Ondernemersfinanciering borgstellingsbedrag (mln. ) leningbedrag bank (mln. ) aantal bedrijven Het borgstellingsbedrag is in 2015 flink gestegen ten opzichte van 2014 Het leningsbedrag blijft stijgen 23

24 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Garantie Ondernemingsfinanciering GO draagt bij aan meer krediet voor mkb Zoveel mogelijk conform Commissie Theeuwes Op basis van verschillende kwantitatieve onderzoeksmethoden concluderen wij dat circa 50% van het krediet dat onder de GOregeling is verstrekt direct een bijdrage heeft geleverd aan het verhogen van de kredietverlening aan het mkb 2014 Kwalitatief en kwantitatief 24

25 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Garantieregeling Scheepsnieuwbouwfinanciering Garantieregeling Scheepsnieuwbouwfinanciering Voor scheepswerven die krediet willen aantrekken voor financiering van scheepsnieuwbouwproject voor zeeschepen, binnenvaartschepen of luxe jachten Door GSF kunnen banken 80% Staatsgarantie krijgen op bouwfinanciering van schip Werf kan maximaal 300 miljoen per jaar aan garanties krijgen Budget mld 25

26 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Borgstelling Scheepsnieuwbouw Case De Kaap Scheepswerf uit Meppel Twee duwboten voor Colombiaanse opdrachtgever Refund guarantees dankzij Garantieregeling Scheepsnieuwbouwfinanciering 26

27 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Qredits Qredits Startende en bestaande ondernemers helpen bij succesvol (door)starten van hun bedrijf Geen toegang tot verschillende (financiële) diensten via reguliere circuit Financiering tot , coaching en hulpmiddelen Sinds eind 2013 onderscheid in MKB kredieten (tot ) en Microkredieten (tot ) 27

28 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Microfinanciering Lichte stijging in omvang microkredieten Benutting Qredits ( mln) 27, ,6 16,4 18,2 11, I Totale benutting In eerste helft 2015 is voor 18,2 miljoen aan mkbkredieten en microkredieten verstrekt benutting 2014 betreft optelsom mkb-kredieten ( 9,1 miljoen) en microkredieten ( 18,6 miljoen) 28

29 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Qredits Qredits biedt uitkomst voor kleine ondernemers Pilot Qredits is er in min- of meerdere mate in geslaagd om oplossing aan te dragen voor het marktfalen in verlenen van kleine ondernemerskredieten Bij voldoende groei van kredietportefeuille kan Qredits zonder structurele overheidssteun kleine kredieten aan ondernemers verstrekken 2011 Desk research en interviews 29

30 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Innovatiefonds MKB+ Innovatiefonds MKB+ Innovatiekrediet Risicodragende geldlening voor hele bedrijfsleven Voor financiering van veelbelovende innovatieve projecten, die binnen enkele jaren moeten leiden tot nieuwe producten Krediet voor 25-50% van ontwikkelingskosten, met maximum van 10 miljoen 30

31 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Innovatiekrediet In 2015 minder aanvragen Innovatiekrediet dan in 2014 Kerncijfers Innovatiekrediet, , , , , , , , Aantal aanvragen Aantal toegewezen kredieten Omvang toegewezen kredieten (mln euro) (rechteras) 0,0 Ten opzichte van 2014 zijn in 2015 het aantal aangevraagde het aantal toegekende kredieten gedaald de omvang van de toegewezen kredieten is wel licht gestegen 31

32 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Innovatiekrediet Het Innovatiekrediet is doeltreffend Eerste evaluatie volgens richtlijnen commissie Theeuwes Toekenning van IK zorgt ervoor dat S&Oloonsom 68% hoger is dan deze zou zijn geweest zonder IK Één euro aan IK-betaling levert ongeveer 1,82 euro extra R&D uitgaven op Toegekende IK-projecten krijgen financiering gemiddeld 4 maanden sneller rond 2013 Kwalitatief en kwantitatief 32

33 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Innovatiekrediet Case Ebusco Producent van elektrische bussen Mede dankzij innovatiekrediet kon Ebusco elektrische stadsbus ontwikkelen met actieradius van 300 kilometer en vergelijkbare exploitatiekosten als bussen met dieselmotor Ebusco kreeg onlangs opdracht om 10 elektrische bussen te leveren aan Parijs 33

34 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Innovatiefonds MKB+ Innovatiefonds MKB+ SEED Capital Vooral voor technostarters en creatieve starters Ministerie verstrekt kapitaal aan investeringsfondsen die met risicokapitaal investeren Verbetering van risicorendementsverhouding voor investeerders Vergroting van financieringsmogelijkheden voor starters 34

35 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Innovatiekrediet Uitstaand kapitaal SEED-fondsen stijgt SEED: aantal nieuwe en aantal lopende participaties SEED: kapitaal ( mln), ,9 16,8 16,2 15,1 19, Lopende participaties Nieuwe participaties Beschikbaar gesteld kapitaal per jaar Totaal uitstaand kapitaal Totaal beschikbaar gesteld kapitaal Het aantal participaties stijgt evenals het uitstaand kapitaal 35

36 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap SEED SEED dicht equity gap Seed-Capitalregeling heeft cruciale rol gespeeld bij keuze investeerders tot oprichting Seed-Capitalfonds voor vroegefase-ondersteuning technostarters Mede door Seed-Capital-regeling meer geïnvesteerd in technostarters verdubbeling aantal VC-investeringen in technologiebedrijven van 52 naar 100 ( ) toename vroege fase-durfkapitaal van gemiddeld 38 miljoen ( ) naar 114 miljoen in ( ) 2012 Kwalitatief en kwantitatief 36

37 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap SEED Capital Case Mellon Medical Mellon Medical ontwikkelt de Switch, een precisiehechtinstrument voor chirurgen Met Switch verloopt hechten van fijn en moeilijk bereikbaar weefsel sneller en accurater Doorontwikkeling tot marktrijp product met steun van Seedfonds Thuja Capital en Innovatiekrediet 37

38 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Vroegefasefinanciering Vroegefasefinanciering Voor mkb en (academische) innovatieve starters Lening om te onderzoeken of idee kans van slagen heeft op de markt Lening van , 45%-100% van de kosten Budget juli-december ,05 mln 38

39 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Vroegefasefinanciering Omvang toekenningen Vroegefasefinanciering toegenomen Vroegefasefinanciering, aanvragen en toekenningen, juli 2014-mei 2015 Vroegefasefinanciering, omvang toekenningen (dzd. ), juli 2014-mei Aantal aanvragen Aantal toekenningen Aantal toekenningen in eerste 5 maanden 2015 iets groter dan in 2014, het introductiejaar van de Vroegefasefinanciering (juli 2014) omvang toekenningen lag in mei 2015 ruim hoger dan de omvang in

40 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Valorisatieprogramma Valorisatieprogramma Ondersteuning van 12 consortia bij vormgeving van kennisvalorisatie en ondernemerschapsonderwijs Doel is creëren van ecosysteem met veel interactie tussen bedrijven en kennisinstellingen onderzoeksresultaten vinden weg naar de markt kennisinstellingen pakken kennisvragen vanuit bedrijfsleven beter op Maximaal 5 miljoen subsidie per programma Programmabudget 63 mln 40

41 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Valorisatieprogramma Case Rural Spark & innovatiehub Starterslift Startup Rural Spark ontwikkelt offgrid energieoplossingen voor ruraal India Innovatiehub Starterslift verleende ondersteuning: Inzicht in financieringsmogelijkheden Opstellen van planningen Uitwerken businessplannen Advisering over ondernemerschap in brede zin 41

42 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Fiscale maatregelen Fiscale maatregelen voor ondernemers Bedrijfsoverdrachte Bedrijfsoverdrachten n Doorschuiving stakingswinst Stakingsaftrek Bij overdracht hoeft geen belasting te worden betaald over de stakingswinst die wordt gerealiseerd Aftrek wanneer winst behaald wordt bij het staken van een onderneming Laag btw Laag btw voor logiesverstrekking en voor voedsel in horeca btw kleine ondernemersregeling Lager BTW-tarief voor toeristische sector en horeca Belastingvermindering voor BTW-verplichting onder de Zelfstandigenaftrek en startersaftrek Aftrekpost binnen inkomstenbelasting Ondernemerschap Ondernemerschaps s stimulering stimulering Meewerkaftrek Kleinschaligheids investeringsaftrek Tegemoetkoming voor meewerken van partners/huisgenoten Bevorderen van investeringen van beperkte omvang Fiscale Oudedagsreserve Sparen voor de oude dag binnen de onderneming 42

43 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Fiscale maatregelen Bevordering ondernemerschap aanzienlijk Evaluatie van zelfstandigenaftrek (inclusief starters), kleinschaligheidsinvesteringsaftrek, FOR en meewerkaftrek Data-analyses geven aan, met nodige nuanceringen en voorbehouden, dat effecten op bevorderen ondernemerschap bij aantal instrumenten aanzienlijk zijn Geldt vooral voor zelfstandigenaftrek en kleinschaligheidsinvesteringsaftrek 2005 Tijdreeksanalyse van gegevens CBS, Belastingdienst, KvK en EIM en enquête 43

44 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Fiscale maatregelen Fiscale regelingen beperkt doeltreffend Fiscale regelingen kunnen financieringsbehoefte bij bedrijfsoverdrachten verminderen en informatieasymmetrie verkleinen Gebruik van fiscale regelingen niet altijd gunstig Wezenlijke inefficiëntie doordat doorschuifregeling stakingswinst in praktijk beperkt is tot bedrijfsoverdrachten binnen familie- of werknemerssfeer Simulatieberekeningen en aannames duiden op beperkte doeltreffendheid en doelmatigheid van fiscale regelingen 2014 Theoretische analyse, simulatieanalyse en enquête 44

45 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Corporate Governance Nederlandse Corporate Governance Code AEX AMS Algemeen aanvaarde principes en best practice-bepalingen voor goed ondernemingsbestuur Pas toe of leg uit -beginsel Toepassing van code is groot onder Nederlandse vennootschappen 100% Naleving AMX 99,95% 98,67% Naleving Lokaal 97,15% Naleving Naleving 45

46 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Transparantiebenchmark Transparantiebenchmark Jaarlijks onderzoek naar inhoud en kwaliteit van maatschappelijke verslaggeving bij Nederlandse ondernemingen De Kristal voor meest transparante jaarverslag NS winnaar in

47 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Transparantiebenchmark Toename transparantie Nederlandse bedrijven Toename van transparantie in maatschappelijke verslaglegging Kosten ( per jaar) staan in redelijke verhouding tot opbrengst Opbrengsten zijn verbetering transparantie bij ondernemingen en significante toename van aandacht bedrijfsleven voor MVO Echter, deel bedrijfsleven hecht nog weinig waarde aan transparantie op MVO-thema s 2013 Kwalitatief en kwantitatief 47

48 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap StartupDelta StartupDelta Platform voor start-up-wereld van Nederland Nederland op de kaart zetten als groeiplaats voor start-ups Nederlandse voordelen toegang tot de rest van de wereld 10 start-up- & techclusters op 90 minuten afstand Nederland is ideale proeftuin voor nieuwe ideeën 48

49 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap StartupDelta Amsterdam strong newcomer in Global Startup Ecosystem Ranking Global Startup Ecosystem Ranking 2015: Amsterdam ten opzichte van Londen (beste EU) Global Startup Ecosystem Ranking 2015, top 10 Growth Index Prestaties (15) Totaal ranking (19) Startup Experience (16) Berlijn Bangalore Sao Paulo Londen 5 Amsterdam 3,0 0 Tel Aviv Chicago Financiering (20) Talent (18) Boston Silicon Valley Marktbereik (10) Seattle Entree op 19 e plek in overall ranking en 5 e plek op Growth Index mede dankzij sterke startupinfrastructuur financiering van met name start-ups in latere fases genoemd als belangrijkste aandachtspunt voor verdere ontwikkeling 49

50 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Kamer van Koophandel Kamer van Koophandel Handelsregister Informatie en advies financiering bedrijf starten of overnemen internationaal ondernemen innoveren 50

51 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap MVO Nederland MVO Nederland Bevordert kennis- en informatieoverdracht over MVO Bevordert en faciliteert maatschappelijke dialoog over MVO Zet bedrijven, sectoren en ketens aan om steeds verdergaande stappen te zetten op gebied van MVO 51

52 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap MVO Nederland MVO Nederland functioneert effectief MVO Nederland heeft afgelopen jaren effectief gefunctioneerd Operationele doelstellingen, zoals goedgekeurd door ministerie van EZ en VROM, grotendeels behaald Grote tevredenheid onder bedrijven met voorlichting en kennisfunctie MVO Nederland MVO Nederland maakt efficiënt gebruik van beschikbare middelen 2010 Kwantitatief en kwalitatief 52

53 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen 8 regionale ontwikkelingsmaatschappijen Ambitie om regio aantrekkelijke vestigingsplaats te maken Versteviging van lokale en regionale economie investeren in met name innovatieve en snelgroeiende regionale bedrijven vervallen bedrijventerreinen herstructureren risicokapitaal verstrekken ondernemers begeleiden bij bedrijfsvoering ondernemers stimuleren om zich in regio te vestigen 53

54 Beleidsinstrumentarium ondernemerschap Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen Oordeel effectiviteit ROM s over het algemeen genomen positief ROM s realiseren meeste van gestelde doelen - waar doelen niet zijn behaald kan dit deels verklaard worden door externe factoren zoals de economische crisis of beleidsmatige voorkeuren ROM s kunnen nog aan effectiviteit winnen door meer vanuit pieken te werken en een integrale werkwijze te bevorderen tussen taakvelden Efficiëntiewinst mogelijk door overlap werkgebieden ROM s en piekenorganisaties te verminderen 2010 Interviews, enquête, desk research en analyse van administratieve en financiële data 54

55 Handleiding Door te klikken op de vierkante vlakken gaat u naar de drie hoofdpijlers binnen de presentatie: Beleidsthema s en doelen Beleid in cijfers Beleidsinstrumentarium Hiermee navigeert u door de grafieken die een cijfermatig beeld geven van het beleidsterrein Hiermee navigeert u door het beleidsinstrumentarium: = grafiek over instrumentgebruik = evaluatie = case/voorbeeld Als u op dit icoon klikt, keert u terug naar het startscherm van deze presentatie Als u op dit icoon klikt, vindt u broninformatie of achtergrondinformatie bij de desbetreffende slide Als u op dit icoon klikt, keert u terug naar het navigatiescherm van het deelhoofdstuk waarin u zich bevindt

56 Dit is een publicatie van: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Prinses Beatrixlaan 2 E: klantcontact@rvo.nl Deze publicatie is tot stand gekomen in opdracht van: DG Bedrijfsleven & Innovatie van het ministerie van Economische Zaken