Beroepscompetenties van de HBO GGZ-verpleegkundige

Transcriptie

1 sciencia een competentieprofiel voor hbo verpleegkundigen in de ggz, geformuleerd vanuit onderwijs en praktijk Beroepscompetenties van de HBO GGZ-verpleegkundige Ontwikkeld en opgesteld door Sciencia GGZ Kennistransfer (Deventer) in opdracht van GGZ Nederland en de HBO-raad. GGZ Nederland. Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming worden overgenomen. 1

2 Inhoud Woord vooraf 3 context van de beroepscompetenties van de hbo ggz-verpleegkundige Zorgvragers in de GGZ 4 Zorgaanbod 5 GGZ Verpleegkunde 6 Toelichting op de beroepscompetenties 6 Geraadpleegde literatuur 7 uitwerking van de beroepscompetenties zorgverlener Zorg voor zieken, gehandicapten en stervenden 10 Individuele en collectieve preventie 16 GVO 18 regisseur Zorg voor zieken, gehandicapten en stervenden 20 Individuele en collectieve preventie en GVO 22 ontwerper Zorgprogrammering 24 Verpleegbeleid 26 Kwaliteitszorg 28 coach Zelfprogrammering en verpleegbeleid 30 Werkbegeleiding 32 beroepsbeoefenaar Beroepsinnovatie 34 Deskundigheidsbevordering 36 bijlage 1 Projectstructuur & ontwikkeling 38 2

3 Woord vooraf In dit document zijn de twaalf beroepscompetenties beschreven van de Bachelor s opgeleide verpleegkundige, de HBO-Verpleegkundige, die werkzaam is in de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ). Dit competentieprofiel is één van de deelresultaten van het project Ontwikkeling van een differentiatie GGZ voor de hogere beroepsopleiding tot verpleegkundige van GGZ Nederland en de HBO-raad. De beroepscompetenties zijn afkomstig uit Met het Oog op de Toekomst (Pool, e.a, 2001) en concreet gemaakt voor toepassing binnen de GGZ. De inhoudelijke uitwerking van de beroepscompetenties is ontstaan na raadpleging van diverse groepen experts (zie bijlage 1) en met gebruikmaking van het Beroepsdeelprofiel GGZ-Verpleegkundigen (NVPV/STIP, in press). De beschrijving van de context van de beroepscompetenties van de HBO GGZ-verpleegkundige is eveneens gebaseerd op het genoemde beroepsdeelprofiel. Hierdoor is gestreefd naar een afstemming tussen verschillende bewegingen die momenteel gaande zijn binnen de praktijk van de GGZ, het beroep van de GGZ-verpleegkundige en de ontwikkelingen in het hoger onderwijs voor verpleegkundigen. Dit competentieprofiel is niet af. In verschillende projecten zal dit profiel verder getest en verfijnd worden. Daarna wordt een definitieve versie opgesteld. Naar verwachting vindt dat in 2005 plaats. 3

4 Context van de beroepscompetenties van de hbo ggz-verpleegkundige ext zorgvragers in de ggz Dit competentieprofiel beschrijft de twaalf beroepscompetenties van de HBO GGZ-verpleegkundige die werkzaam is in het brede veld van de ambulante en klinische Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ). De GGZ omvat de psychiatrie, een deel van de verstandelijk gehandicaptenzorg en de psycho-geriatrie. De HBO GGZ-verpleegkundige is werkzaam in een breed palet van organisaties en doelgroepen. * doelgroepen binnen ggz * sociaal netwerk Is een netwerk van relaties waarmee iemand min of meer duurzame banden onderhoudt voor de vervulling van noodzakelijke levensbehoeften en dat soms ondersteunend kan zijn, maar soms ook zeer belastend. Het sociaal netwerk omvat mensen uit de groep verwanten, vriendschappelijke betrekkingen (vrienden, collega s, buren), maatschappelijke diensten (arbeid en school, gezondheidszorg, welzijnswerk, culturele context). - Kinderen & jeugd - Volwassenen - Ouderen - Verslaafden - Forensische zorgvragers - Verstandelijk gehandicapten (met gedragstoornissen) HBO GGZ-verpleegkundigen begeleiden, verplegen en verzorgen individuen en groepen die lijden aan één of meer geestelijke gezondheidsproblemen (GGP s). Een GGP staat voor symptomen, problemen, klachten en verschijnselen die het lichamelijk, psychisch en sociaal functioneren van een zorgvrager beïnvloeden. Het functioneren van zorgvragers binnen de GGZ begeeft zich ergens op het continuüm ziekte-gezondheid. Het handelen van de verpleegkundige is daarop afgestemd. Een zorgvrager wordt binnen de GGZ altijd gezien als een onderdeel van een groter sociaal netwerk in een specifieke context. Dit vraagt van de verpleegkundige een systeemgeoriënteerde wijze van handelen en samenwerken. De oorsprong van de zorgvragen van mensen met één of meerdere GGP s zijn veelal meervoudig en te herleiden naar vier niveaus van het menselijk functioneren, namelijk het lichamelijke, individuele, sociale en maatschappelijke functioneren. De effecten van zorgvragen voor de gezondheid en het dagelijks bestaan zijn ook naar deze vier niveaus van functioneren te beschrijven. * oorzaken van een ggp 1 2 Lichamelijke oorzaak - zoals een aangeboren hersenbeschadiging of een beschadiging na een trauma, het ontbreken van bepaalde neurotransmitters in de hersenen. Individuele oorzaak - zoals een matig ontwikkelde gewetensfunctie of sociaal inzicht, een 4

5 onvoldoende of adequate individuele stresshantering met betrekking tot stressvolle situaties, life events. dakloosheid, dementie of probleemgedrag. De zorgvragers formuleren geen hulpvraag, op de juiste plaats en/of op het juiste moment. 3 4 Sociale oorzaak - zoals een familiaire belasting, gebrek aan steun, problemen in sociaal netwerk, ontoereikende sociale vaardigheden. Maatschappelijke oorzaak - zoals maatschappelijke uitstoting, een gefrustreerde zelfstandige en waardige deelname aan het maatschappelijk verkeer: slechte huisvesting, ontbreken van opleidings-, en arbeidsmogelijkheden, leven van een bestaansminimum, een specifieke culturele achtergrond. De zorgvrager wordt vaak bedreigd in zijn bestaan en is kwetsbaar door de verstoring van het evenwicht tussen draagkracht en draaglast. Zorgvragen kunnen acuut en levensbedreigend zijn, maar ook chronisch en langdurig. Gezien de verwevenheid van problemen zijn de zorgvragen in de regel complex van aard. Beperkingen en problemen in de dagelijkse levensfuncties die optreden als gevolg van een psychiatrische stoornis leiden tot specifieke zorgbehoeftes, zoals de ondersteuning bij het vormgeven van het dagelijkse leven en het leren omgaan met de gevolgen van de ziekte/stoornis. Soms is er sprake van een bepaalde noodzaak van toezicht en bescherming, een bepaalde wenselijkheid van begeleiding, de behoefte aan sociale vaardigheidstrainingen, de ordening van dagactiviteiten en materiële omstandigheden. Daarnaast dienen zich zorgvragen aan met betrekking tot zingeving en de behoefte aan het zoeken naar antwoorden op zingevingsvragen. Ook is er een duidelijke groei in de GGZ-problematiek waarneembaar in combinatie met problemen van de openbare orde (OGGZ). Dit betreft zorgvragers die in feite geen hulpvraag of boodschap hebben aan de reguliere GGZ. De gemeenschappelijke noemer die deze groep zorgvragers kenmerkt bestaat uit de complexiteit en combinatie van psychische en andere problemen, zoals somatische gebreken, verslaving, Er zijn ruwweg drie typen van zorgvragers in de GGZ te onderscheiden: de zorgvrager met ernstige acute problematiek, zorgvragers met een chronisch psychiatrische aandoening en zorgvragers met problematiek van voorbijgaande aard. Een cruciale ontwikkeling binnen de GGZ is de toename van verslavingsproblematiek en de co-morbiditeit van psychiatrische- en verslavingsproblematiek. Daarnaast zijn er andere belangrijke trends te zien, zoals > De toename van het aantal zorgvragers van niet-nederlandse herkomst (met name in de grote steden) > De groeiende groep oudere zorgvragers die een multi-dimensionele en/of complexe zorgvraagstelling kunnen hebben. De combinatie van geriatrische en/of psychiatrische stoornissen en/of ziektes kan een complex beeld geven dat bij onvoldoende expertise tot misverstanden over de juiste zorgvraag kan leiden > De toename van het aantal polydruggebruikers, die ook onder ouderen is te zien > De forse toename van de ernst en het chronische karakter van de psychische problematiek onder gedetineerden, TBS-gestelden en dak- en thuislozen > Hetfeit dat bijna 40% van alle mensen met een verstandelijke beperking te kampen heeft met psychische problemen of gedragsproblemen > Het gegeven dat zo n mensen met ernstige en langdurige psychiatrische problematiek maatschappelijk geïsoleerd leven, soms in armoede, en vaak niet binnen een GGZ-instelling in zorg willen zijn. zorgaanbod Steeds duidelijker wordt dat zorgvragers, vanwege problematiek op meerdere levensterreinen, een divers samengesteld pakket van zorgactiviteiten uit verschillende sectoren nodig hebben. Dit vraagt om zorgprogramma s, om ketenzorg en om een samen- 5

6 hangend verpleegbeleid. De GGZ biedt haar zorgverlening aan in onderscheiden settingen: intramuraal, transmuraal, en extramuraal. Het proces van ambulantisering en vermaatschappelijking is momenteel een zeer belangrijke ontwikkeling in de GGZ en speelt in op de ontwikkeling om de zorg zo dicht mogelijk in de eigen omgeving van de zorgvrager te bieden. Dit resulteert in een aantal belangrijke processen: > Klinisch psychiatrische zorg wordt deels vervangen door een grote variëteit aan transmurale en ambulante zorgarrangementen (ketenzorg) > Behoefte aan opnamevoorkomende en opnameverkortende interventievormen bijvoorbeeld vormen van dagbehandeling > Groepsgerichte zorg wordt deels vervangen door individueel gerichte zorg ggz verpleegkunde Kerntaak van de GGZ is het behandelen van psychische stoornissen en het beperken van de gevolgen van deze stoornissen binnen de context van de zorgvrager. De leidraad die hierbij veelal gevolgd wordt is: kortdurende en generalistische behandeling waar dat past en een langer durende en meer gespecialiseerde behandeling, al dan niet in combinatie met begeleiding en/of een beschermende woonomgeving, als dat nodig is. * kernopgaven - Het bieden van ondersteuning, educatie en bescherming bij de verwerking van het psychiatrisch ziek-zijn en de gevolgen daarvan, ook voor de mantelzorgers. - Het begeleiden van de strijd voor het dagelijkse leven. - Het bewaken van draagkracht en draaglast van de zorgvrager bij de uitvoering van een psychiatrische behandeling en het therapeutisch regime. - Coördinatie van de GGZ-zorgverlening. Bron : BDP GGZ-V (NVPV/STIP, in press) De specifieke bijdrage van de HBO GGZ-verpleegkundige is het verplegen, daar waar het gevolgen van psychiatrische aandoeningen en therapie betreft, het ondersteunen bij psychiatrische behandelingen en het begeleiden bij het leren leven met een psychische beperking of handicap. * ontwikkelingen binnen de ggz-verpleegkunde - Evidence based nursing/practice - Best practises - Belevingsgerichte verpleging - Educatie en begeleiding - Rehabiliterende hulp - (Inter-)culturele verpleging en verzorging - Geïntegreerde GGZ-verpleegkunde - Bijdragen aan ontwikkeling en uitvoering van zorgprogramma s - Bijdragen aan ontwikkeling en uitvoering van diagnose behandelcombinaties Bron : BDP GGZ-V (NVPV/STIP, in press) Door de veranderende aard van het verpleegkundige werk is de verwachting dat naast medisch-biologische en gedragstherapeutische accenten ook sociaal-maatschappelijke accenten steeds duidelijker in de HBO GGZ-verpleegkundige beroepsuitoefening geïntegreerd worden. De specifieke deskundigheid van HBO GGZ-verpleegkundigen op het gebied van gezondheidsbeleid en gezondheidsbevordering vertaalt zich in een verpleegkundige zorg die gekenmerkt wordt door aandacht voor aanpassingen in de gezonde leefstijl en optimalisering van de woon-, en leefomgeving van de zorgvrager. toelichting op de beroepscompetenties Met het Oog op de Toekomst onderscheidt vijf beroepsrollen voor de HBO-verpleegkundige: zorgverlener, regisseur, coach, ontwerper en beroepsbeoefenaar. Voor deze rollen zijn in totaal twaalf kerncompetenties beschreven. De twaalf kerncom- 6

7 petenties zijn voor de context van de GGZ gespecificeerd. Iedere beroepscompetentie voor de GGZ is als volgt beschreven. Eerst wordt de context genoemd (rol, domein, domeinspecificatie) waarin de beroepscompetentie wordt uitgevoerd. Vervolgens wordt de beroepscompetentie genoemd en een toelichting daarop voor de GGZ-context. Vervolgens wordt de beroepscompetentie nader geoperationaliseerd in de vorm van: Bij... gaat het om... zodat... De eerste beroepscompetentie is gedetailleerder uitgewerkt dan de resterende elf. Dit is de eerste competentie die hoort bij de rol van zorgverlener. Hiervoor is gekozen omdat veel van de geraadpleegde experts hebben benadrukt dat het typische karakter van de GGZ juist in deze beroepscompetentie tot uitdrukking komt. * kernkwaliteit Het respect tonen voor en aansluiten bij de zorgvrager en zijn omgeving, ongeacht diens sociale of economische status, levensbeschouwing, opleiding, ras, geslacht of leeftijd, seksuele geaardheid of culturele achtergrond. * specifieke kennis Om de beroepscompetenties die horen bij de rol van zorgverlener te kunnen tonen, dient de verpleegkundige over specifieke kennis te beschikken. Dit is kennis ten aanzien van onder meer: Het psychisch functioneren van mensen Het somatisch functioneren van mensen Psychopathologie Psychofarmaca Omgaan met agressie Bijzondere wet- en regelgeving Elektronisch Patiënten Dossier (EPD) Systemische benaderingen geraadpleegde literatuur - Beroepsdeelprofiel GGZ-Verpleegkundigen (in press). Utrecht: Nederlandse Vereniging voor Psychiatrische Verpleegkunde en Stafverpleegkundigen in de Psychiatrie. In opdracht van de AVVV. (versie 3/PK). - Pool, A., C. Pool-Tromp, F. Veltman-van Vugt, S. Vogel (2001). Met het oog op de toekomst. Beroepscompetenties van HBO-verpleegkundigen. Utrecht/ Rotterdam: NIZW/Hogeschool Rotterdam. In afwijking met de geformuleerde kerncompetenties in Met het Oog op de Toekomst, is een aantal verbijzonderingen in de beroepscompetenties aangebracht. Zo wordt er gesproken van de HBO GGZverpleegkundige, zorgvrager en sociaal netwerk, worden vrijwilligers gezien als onderdeel van de zorg en worden ook andere settingen dan de afdeling genoemd. Waarschijnlijk zullen specifieke contexten van zorgverlening of bijzondere regionale vraagstukken een nadere verbijzondering van de inhoud van de beroepscompetenties vragen. De beroepscompetenties veronderstellen bijzondere kennis van zaken van de HBO GGZ-verpleegkundige. De ontwikkeling van deze beroepscompetenties vereist een passend onderwijsprogramma en een werkomgeving waarin het mogelijk is de competenties te blijven ontwikkelen. 7

8 8 >>

9 Uitwerking van de beroepscompetenties van de hbo ggz-verpleegkundige ext zorgverlener Zorg voor zieken, gehandicapten en stervende 10 Individuele en collectieve preventie 16 GVO 18 regisseur Zorg voor zieken, gehandicapten en stervenden 20 Individuele en collectieve preventie en GVO 22 ontwerper Zorgprogrammering 24 Verpleegbeleid 26 Kwaliteitszorg 28 coach Zelfprogrammering en verpleegbeleid 30 Werkbegeleiding 32 beroepsbeoefenaar Beroepsinnovatie 34 Deskundigheidsbevordering 36 9

10 * rol Zorgverlener domein Zorg domeinspecificatie Zorg voor zieken, gehandicapten en stervenden beroepscompetentie Om de last van ziekte, handicap of sterven te verlichten, verleent de HBO GGZ-verpleegkundige op een professioneel verantwoorde wijze verpleegkundige zorg op menselijke maat, aan zowel de zorgvrager als zijn sociale netwerk. toelichting De kern van de GGZ-verpleegkunde ligt in het verplegen, begeleiden en verzorgen van mensen met een geestelijk gezondheidsprobleem (GGP). De HBO GGZ-verpleegkundige heeft een eigen deskundigheidsgebied - psychiatrische verpleegkunde -, op basis waarvan zij mensen met een GGP ondersteunt, (ook bij de gevolgen van de ziekte en de therapie) en begeleidt bij het leren leven met een psychische beperking. Het doel van het handelen is het zoeken naar een (hernieuwd) evenwicht in het persoonlijk functioneren, rekening houdend met gezondheidsbevorderende en - belemmerende factoren. Dit handelen is erop gericht de kwaliteit van het leven te verhogen door het evenwicht van draaglast en draagkracht te handhaven of te herstellen. Het GGZ-verpleegkundig aanbod kenmerkt zich door een integratie van medischbiologische, psychiatrische, therapeutische en sociaal-maatschappelijke accenten. Dit uit zich in het toepassen van een mix van wetenschappelijke, persoonlijke, ethische, juridische, psychiatrische en verpleegkundige kennisbronnen. Met het aanbod wordt tegemoet gekomen aan de vermaatschappelijking van zorg, de toenemende mondigheid van zorgvragers, de transmuralisering in de zorg en de ontwikkeling van ketenzorg. Als zorgverlener biedt de HBO GGZ-verpleegkundige aan de zorgvrager en zijn sociaal netwerk zorg op een belevingsgerichte en vraaggestuurde wijze, met inachtneming van professionele standaarden. GGZ-verpleegkundige zorg wordt gekenmerkt door het aangaan van een begeleidingsrelatie, zowel individueel als in groepstherapeutisch verband. Middels educatieve, rehabiliterende en belevingsgerichte activiteiten en interventies wordt de zorgvrager geholpen aanpassingen in zijn leven en omgeving te realiseren, die het leven, de leefstijl en de woon- en leefomgeving optimaliseren. De HBO GGZ-verpleegkundige onderkent daarbij de verschillende factoren die geestelijke gezondheid beïnvloeden, te weten: life events in persoonlijk en maatschappelijk leven, persoonlijkheidskenmerken en socialisatie, de levensloop, somatische/lichamelijke, psychische deregulaties, stoornissen of psychosociale problemen, adaptie, coping en attributie m.b.t. stressfactoren, de mate van steun, aanwezigheid en omvang van een sociaal netwerk en culturele en spirituele waarden en normen. 10

11 bij Het verlenen van zorg door de HBO GGZ-verpleegkundige gaat het om 1 vaststellen van benodigde zorg de vraag naar verpleegkundige zorg introduceren en verkennen - Het aangaan van een functionele samenwerkingsrelatie, waarbij de GGZverpleegkundige zich ervan bewust is dat de gelijkwaardigheid en de zelfbepaling onder druk kunnen staan - Het - samen met de zorgvrager en zijn sociaal netwerk - verkennen en beoor - delen van de zorgvraag, de gemoedstoestand, ervaringen en reacties uit het sociaal netwerk - Het beoordelen van de complexiteit en urgentie van de situatie - Het herkennen van veranderingen die zich voordoen in de zorgvraag, in de omgevingsfactoren en in de complexiteit van de interventies - Het inschatten en een prognose maken van een complexe zorgsituatie, daarbij rekening houdend met de mogelijkheden en veranderingsbereidheid van de zorgvrager en het sociaal netwerk, de draaglast-draagkracht verhouding van de zorgvrager en zijn omgeving, de aanwezigheid van risicofactoren en de mogelijkheden van behandeling en begeleiding - Het toepassen van verschillende communicatiestrategieën en gesprekstechnieken, herkenbaar in het accuraat en effectief aansluiten bij de belevingswereld en cultuur van de zorgvrager en zijn sociaal netwerk - Het - in zeer uiteenlopende zorgsituaties - toepassen van systeem-communicatieve vaardigheden, groepstherapeutische en motiverende gesprekstechnieken gegevens verzamelen - Het afnemen van een anamnese waarbij de gegevensverzameling zich richt op lichamelijke, psychische, psychiatrische, sociaal-maatschappelijke, ontwikkelingsgerichte en spirituele aspecten in het dagelijks functioneren - Het methodisch en gestandaardiseerd observaties uitvoeren bij een individuele zorgvrager, een groep zorgvragers of een groep mensen direct betrokken bij een zorgvrager. 11

12 - Het aanpassen van het verzamelen van gegevens als de omstandigheden van de zorgvrager, de soms snel wisselende gedrags- of gemoedstoestanden, het doel van de zorgverlening en de aard van de problematiek, dat wenselijk maken - Het interpreteren van de gegevens tegen de achtergrond van de eigenheid van de zorgvrager, zijn individuele levensloop, zijn eigen perspectief op en beleving van problemen en de persoonlijke betekenisgeving en zingeving daarbij - Het analyseren van de samenhang en wisselwerking van de GGP met de omgeving - Het transparant, toegankelijk en binnen wettelijke kaders vastleggen van gegevens verpleegkundige diagnoses vaststellen - Het vaststellen van de verpleegkundige diagnoses of potentiële verpleegproblemen - Het bereiken van consensus met de zorgvrager en het sociaal netwerk over de diagnostische beschrijving van de problematiek en het geven van aanwijzingen voor een behandeling of verwijzing - Het samen met de zorgvrager en eventueel het sociaal netwerk bespreken van het spanningsveld tussen feitelijke en wenselijke verpleegkundige zorg en het beargumenteren alswordt afgeweken van de door zorgvrager geformuleerde zorgvragen 2 plannen van zorg het beoogde resultaat van de verpleegkundige zorg formuleren - Het opstellen van een verpleegplan volgens geldende criteria en, indien gewenst, het vertalen van behandeldoelen naar verpleegdoelen - Het formuleren van de beoogde resultaten - Het registreren en beoordelen van de effecten van verpleegkundige en psychiatrische interventies op draagkracht, draaglast en de mate van kwetsbaarheid van de zorgvrager en zijn sociaal netwerk verpleegkundige interventies kiezen en plannen - Het beargumenteren van het type interventies, zowel standaard en/of gangbare interventies, als interventies gericht op het oplossen van acute problemen in niet-protocollaire situaties - Het - indien mogelijk - aan de zorgvrager en zijn sociaal netwerk, uitleggen van en informeren over het belang van de interventie en het beargumenteren van gemaakte afwegingen, met respect voor de soms strijdige belangen van de zorgvrager en zijn sociaal netwerk - Het taxeren van crisissituaties en het adequaat uitvoeren van crisisinterventies, dan wel assisteren bij het toepassen van Middelen en Maatregelen volgens voorschrift - Het kiezen en uitvoeren van alternatieve interventies bij crisissituaties en calamiteiten, daarbij rekening houden met de te verwachten effecten en contra-indicaties 12

13 3 uitvoer van zorg observeren en signaleren - Het observeren, vroegtijdig signaleren, interpreteren en registreren van veranderingen in het gedrags- gemoeds-, of gezondheidsfunctioneren van de zorgvrager (zowel individueel als groepsgericht) en de effecten van verpleegkundige en therapeutische interventies van andere disciplines - Het tussentijds evalueren en zo nodig bijstellen van het diagnostisch proces of zorgproces of het, in overleg met de zorgvrager, formuleren van voorstellen daartoe verplegen en verzorgen - Het toepassen van begeleidende, verpleegkundige en verzorgende activiteiten bij het erkennen, herkennen en actief beïnvloeden van menselijke vermogens - Het toepassen van groepsdynamische, milieutherapeutische en therapeutische principes en technieken in het werken met de individuele zorgvrager, een groep zorgvragers of het sociaal netwerk - Het hanteren van relationele, emotionele, communicatieve en beïnvloedingsprocessen in de begeleiding van de zorgvrager, groepen zorgvragers of mensen in het sociaal netwerk - Het onderkennen, signaleren en taxeren van crisissituaties, acute en potentiële problemen, suïcidaliteit en gevaar/dreiging voor derden en het daarbij handelend en richtinggevend optreden - Het uitvoeren van het verpleegbeleid, gericht op het vergroten van de handelingscompetenties, het inzicht en de zelfbepaling van een zorgvrager of een groep zorgvragers - Het documenteren, rapporteren en overdragen van relevante gegevens, volgens de wettelijke bepalingen - Het zorg uit handen nemen van de zorgvrager en - binnen wettelijke kaders - toepassen van dwang/drang, met in achtneming van morele overwegingen en argumentatie - Het onderkennen, signaleren en hanteren van knelpunten in de fysieke omgeving, in het sociaal netwerk en op het gebied van levensbeschouwing en zingeving van de zorgvrager - Het - in samenspraak met een zorgvrager en sociaal netwerk -systematisch evalueren van de zorgsituatie begeleiden - Het activeren en begeleiden van het aangaan en onderhouden van contacten van de zorgvrager en belangrijke personen uit zijn leef,- verpleeg,- of behandelomgeving en het sociaal netwerk - Het begeleiden van de zorgvrager bij diverse gemoedstoestanden en bij praktische, sociale, ethische en levensbeschouwelijke vragen - Het ondersteunen en methodisch begeleiden bij gedragsverandering, het aanleren van vaardigheden gericht op het omgaan met de gevolgen en beperkingen van een psychiatrische ziekte, sociale activering in de vorm van een betekenisvolle dagstructuur en dagbesteding 13

14 - Het therapeutisch hanteren van het leefklimaat en de natuurlijke omgeving bij het inzichtelijk maken van gedragspatronen en het ontwikkelen en toepassen van gedragsalternatieven van de zorgvrager - Het beoordelen van de uitwerking en gevolgen van therapeutische interventies en het formuleren van aanpassingen zodanig dat deze passend zijn bij de perceptie, de cognitieve en emotionele mogelijkheden van de zorgvrager - Het toepassen van verpleegkundige zorg bij ingrijpende verlieservaringen, life events, dagelijkse ongemakken, gedragsproblemen, het omgaan met emoties van de zorgvrager en zijn familie of omgeving behorende bij de verwerking van het ontstaan en de gevolgen van een psychische stoornis - Het samen met de zorgvrager zorgen voor passende hulpmiddelen, die de dag- en weekstructuur overzichtelijk maken, die aansluiten bij de levensfase waarin de zorgvrager zich bevindt, mede gebaseerd op zijn interesse, ambities en vroegere ervaringen - Het hanteren van alledaagse contacten en activiteiten als een therapeutisch, relatiebevorderend en lerend instrument - Het toepassen van deëscalatietechnieken bij verbale en fysieke agressie door een zorgvrager - Het onderkennen en hanteren van de tegenstrijdige verplichtingen, emoties en gevoelens van zorgvrager, sociaal netwerk bij de toepassing van dwang en drang interventies - Het evalueren van iedere toepassing van dwang en drang met collega s, zorgvrager en sociaal netwerk verpleegtechnisch handelen - Het plannen en uitvoeren van (verpleeg) technische handelingen volgens voorschrift, protocollen of richtlijnen - Het zorgdragen voor de toediening en het medicijngebruik van de zorgvrager en het scheppen van condities die medicatietrouw bevorderen - Het uitvoeren van onderzoek en behandeling, zelfstandig of in opdracht van andere disciplines, daarbij rekening houdend met de richtlijnen van isolatie, preventie van infectie, steriel werken en risicovolle stoffen - Het toepassen van controle en fysieke beheersingstechnieken informeren en adviseren - Het verstrekken van informatie die is afgestemd op en aangepast aan de gemoedstoestand, cognitieve en sociaal-emotionele toestand van de zorgvrager en het sociaal netwerk - Het vertalen en verduidelijken van informatie van andere disciplines naar inzicht en behoefte van de zorgvrager en het sociaal netwerk - Het geven van advies en instructie over praktische zaken zoals hulpverleningsmogelijkheden en hulpmiddelen en medicatie 14

15 4 evalueren van zorg - Het evalueren van zowel het verpleegkundige als het totale zorgproces, tijdens en bij vertrek of beëindiging van de zorgverlening - Het regelmatig en systematisch beoordelen van reacties van de zorgvrager op de uitgevoerde interventies, zowel individueel, groepstherapeutisch als in de eigen woon- en leefwereld zodat de zorgvrager en het sociaal netwerk binnen aanvaardbare kaders, waarden en normen, keuzes kan maken die de autonomie, de persoonlijke geschiedenis en het proces van zingeving ondersteunen, waardoor de kwaliteit van het leven op een aanvaardbare en menselijk niveau tot uitdrukking komt. 15

16 * rol Zorgverlener domein Zorg domeinspecificatie Individuele en collectieve preventie beroepscompetentie Om risico s voor de gezondheid en complicaties van onderzoek of behandeling te verminderen en/of te stabiliseren, past de HBO GGZ-verpleegkundige primaire, secundaire en tertiaire preventie toe. toelichting Bij preventie gaat het om het signaleren en voorkomen, of het in een zo vroeg mogelijk stadium aanpakken van gezondheids- en/of daaraan gerelateerde bestaansproblemen en de gevolgen hiervan. De HBO GGZ-verpleegkundige beoogt met haar preventieve activiteiten de (geestelijke) gezondheid te bevorderen en de bedreigingen voor het dagelijks functioneren en eventuele complicaties te verminderen. Kenmerkend daarvan is de zorgvrager en zijn sociaal netwerk te motiveren en gezondheidsbevorderende activiteiten te ondernemen. De HBO GGZ-verpleegkundige wordt in de dagelijkse omgang met zorgvragers toenemend geconfronteerd met vraagstukken op het primaire preventie-niveau. Door in thuissituaties en de omgeving van de zorgvrager te werken wordt duidelijker welke omgevingsfactoren schadelijk dan wel belemmerend werken op de (geestelijke) gezondheid van mensen. Het vaststellen van die schadelijke invloeden, gerelateerd aan de levens- en ontwikkelingsfase, wordt gebruikt om preventieve interventies, activiteiten te formuleren. De gezondheidsbevorderende interventies kunnen bestaan uit het voorkomen van stressoren of het vergroten van de eigen mogelijkheden en de motivatie van de zorgvrager en zijn sociaal netwerk om met deze stressoren om te gaan. Secundaire en tertiaire preventieve activiteiten zijn veel voorkomend in de dagelijkse praktijk. De secundaire preventie richt zich op het herstellen van de gezondheid en wordt uitgevoerd als er al sprake is van de aanwezigheid van een GGP. Dit kan op twee manieren bereikt worden: enerzijds door het vroegtijdig opsporen van nieuwe ziektegevallen, anderzijds door de duur van de gevolgen zo kort mogelijk te houden door het effectief behandelen van het GGP. In dit kader worden vroegsignalering, terugvalpreventie, psycho-educatieve programma s, voorlichting, motivering en collegiale consultatie gehanteerd. Tertiair preventief werken beoogt het beperken van het disfunctioneren als gevolg van een doorgemaakt GGP. Alle vormen van rehabilitatie zijn bedoeld om mensen een eigen plaats in de samenleving te laten innemen. Het behouden van gezondheid staat centraal en vindt plaats tijdens de herstelfase. Het samen met de zorgvrager en het sociaal netwerk organiseren van sociale steun is een belangrijke interventie. In toenemende mate wordt de HBO GGZ-verpleegkundige gevraagd om consultatief op te treden en haar specifieke kennis en vaardigheden binnen de psychiatrie en het omgaan met gedragsproblemen ter beschikking te stellen aan beroepsbeoefenaren in andere sectoren van de gezondheidszorg. 16

17 bij Het verlenen van primaire, secundaire en tertiaire preventie door de HBO GGZ-verpleegkundige gaat het om - Het tijdig herkennen van mogelijke ontregelingen van het psychisch evenwicht, symptomen van overbelasting en high-expressed emotions in een sociaal netwerk en haar gezondheidsrisico s - Het signaleren en interpreteren van specifieke kenmerken van groepen zorgvragers, symptomen van en reacties op ziekte of stoornis - Het maken van keuzes uit verschillende beïnvloedingsmethoden die de zorgvrager en zijn sociale netwerk stimuleren en motiveren tot gewenst gedrag - Het nemen van preventieve maatregelen ter voorkoming van situaties die een goed leefklimaat bedreigen of een negatieve invloed hebben, gericht op bescherming van zorgvragers, groepen zorgvragers, collega s, derden en materialen - Het toepassen van de methodieken van voegsignalering en terugvalpreventie in de vorm van signaleringsplannen of crisisplannen bij zorgvragers waarbij sprake is van ernstige gedragsontregeling - Het voor het sociaal netwerk, andere disciplines en direct betrokkenen inzichtelijk maken en vertalen van uitingsvormen van onbeantwoorde vragen, wensen en behoeften van zorgvragers - Het geven van doelgroep specifieke psycho-educatie, zowel individueel op het sociaal netwerk als groepsgericht - Het verwijzen naar, inschakelen en consulteren van hulpverlenende en dienstverlenende disciplines - Het onderscheiden van een collegiale consultatievraag van een zorgvraag en het op methodische wijze hanteren van de collegiale consultatievraag - Het geven van collegiale consultatie, passend bij de ervaringskennis, aan beroepsbeoefenaren - Het evalueren van de genomen preventieve maatregelen en interventies met de zorgvrager, het sociaal netwerk en een zorgnetwerk zodat de zorgvrager en het sociaal netwerk minder risico s lopen op verstoring van hun gezondheid, de leefomgeving veilig is en de gevolgen van het geestelijk gezondheidsproblemen zo draaglijk mogelijk blijven. 17

18 * rol Zorgverlener domein Zorg domeinspecificatie GVO beroepscompetentie Om een gezonde leefstijl bij zorgvragers en het sociaal netwerk te bevorderen, geeft de HBO GGZ-verpleegkundige op basis van een programmatische aanpak informatie, voorlichting en advies aan individuen en groepen. toelichting GVO activiteiten zijn te definiëren als de planmatige activiteiten van verpleegkundigen om het gedrag van mensen doelgericht te veranderen door hen te motiveren tot ander, gezonder gedrag. De GVO kan ook gericht zijn op het beïnvloeden van omgevingscondities. De HBO GGZ-verpleegkundige past GVO toe op verschillende niveaus, zoals bij personen die risico s lopen (bemoeizorg) of (groepen) zorgvragers, familieleden, buren, hulpverleners, dienstverlenende instellingen. GVO in de vorm van voorlichting, informatie en advisering is een essentieel en integraal onderdeel van de GGZ-verpleegkundige zorgverlening. GVO wordt toegepast in de begeleidingscontacten met zorgvragers en middels groepsgewijze programma s, waarbij zorgvragers en soms hun familie voorlichting en advies krijgen over het omgaan met een psychiatrische ziekte of de gevolgen ervan. Daarbij gaat het om informatie gericht op het beperken en/of voorkomen van fysieke, emotionele of psychische problemen en de bevordering van goede leefgewoontes. GVO heeft de beste kans van slagen als het een interdisciplinaire activiteit is, omdat de zorgvrager met hulpverleners van verschillende disciplines te maken heeft. Hierbij wordt gebruik gemaakt van verschillende voorlichtingsmethoden. GVO veronderstelt een goede analyse van de gezondheidsproblemen, risicofactoren, omgevingsfactoren en gedragsdeterminanten. In de GGZ-verpleegkunde is GVO veelal gericht op motivering, gedragsverandering, (de mate van) sociale steun, de verbetering van de eigen effectiviteit en de wijze waarop een zorgvrager omgaat met het inschatten van risico s. Daarbij wordt rekening gehouden met barrières als kennisniveau, cognitieve mogelijkheden, mentale gemoedstoestand, ontbreken van geëigende vaardigheden, attributies van de culturele context en de invloed van psychiatrische problemen. De HBO GGZ-verpleegkundige maakt onder meer gebruik van onderzoeksresultaten en van theorie over GVO, kan werken vanuit multidisciplinaire kaders en kan samenwerken met groepen zorgvragers en met cliënten- en consumentenorganisaties. Het werk van de HBO GGZ-verpleegkundige is vooral gericht op een toename van therapietrouw en gezondheidsbevorderend gedrag bij zorgvragers en hun sociaal netwerk. De HBO GGZ-verpleegkundige hanteert feedback en bekrachtiging, motivering en overtuigend argumenteren als effectieve methodieken voor het bewerkstelligen van gedragsveranderingen. 18

19 bij het geven van gezondheidsvoorlichting en -opvoeding en voorlichting en advisering door de HBO GGZ-verpleegkundige gaat het om - Het signaleren en interpreteren van specifieke kenmerken van risicopopulaties, symptomen van en reacties op ziekte of stoornis - Het verzamelen van gegevens, middels een situatie- en gedragsdeterminantenanalyse - Het bespreekbaar maken van risico s, zodanig dat de zorgvrager keuzes kan maken uit verschillende - op gezondheidsbevordering gerichte - mogelijkheden - Het toepassen van feedback, bekrachtiging, motivering, overtuigend argumenteren als effectieve methodieken bij gedragsverandering - Het toepassen van een individuele en/of een programmatische aanpak bij het geven van informatie, voorlichting, advies - Het geven van voorlichting, rekening houdend met kennisniveau, cognitieve mogelijkheden, mentale gemoedstoestand, het ontbreken van geëigende vaardigheden, attributies en de invloed van psychiatrische problemen - Het organiseren en uitvoeren van een voorlichtingsbijeenkomst, waarbij het inhoudelijke programma wordt opgesteld en voorlichtingsmateriaal wordt aangepast aan de doelgroep - Het gebruik maken van de kennis en ervaringsdeskundigheid van zorgvragers en het sociaal netwerk, cliënten- en consumentenorganisaties bij het formuleren en geven van voorlichting en advies zodat de zorgvrager en zijn sociaal netwerk beter in staat zijn een gezonde leefstijl te onderhouden, en bovendien een veilige en gezondheidsbevorderende leefen woonomgeving wordt bevorderd. 19

20 * rol Regisseur domein Zorg domeinspecificatie Zorg voor zieken, gehandicapten en stervenden beroepscompetentie Om de zorg te laten verlopen als een continue en integraal proces dat gericht is op het welzijn van de zorgvrager en het sociaal netwerk, coördineert de HBO GGZ-verpleegkundige de zorg. toelichting In Nederland wordt het coördineren van zorg betiteld met verschillende benamingen: casemanagement, mentorschap, zorgcoördinatie, EVV (eerst verantwoordelijke verpleegkundige). Telkens gaat het om een combinatie van het begeleiden van de zorgvrager en zijn sociaal netwerk en de afstemming en aansluiting van alle op de behandeling en omgeving gerichte activiteiten, binnen en buiten de instelling of behandelsetting. Door de aanwezigheid van verschillende personen en instanties in een zorgsituatie is de kans op fragmentatie van zorg, hulp en ondersteuning groot, evenals een verkeerde timing en gebruik van activiteiten. Een cruciale factor in de rol van regisseur is het optreden als belangenbehartiger van de zorgvrager en zijn sociaal netwerk. Het gaat hierbij onder andere om het herkennen en pro-actief benaderen van obstakels in de zorg, de toegankelijkheid van instanties en personen, het eigene van het levensverhaal van de zorgvrager, het doorschuiven van professionele verantwoordelijkheden. Daarbij wordt als doel nagestreefd dat de zorgvrager zelf een maximale handelingsruimte heeft en de verantwoordelijkheid voor zijn eigen leven vorm en inhoud kan geven. De HBO GGZ-verpleegkundige neemt de regie om - vanuit het verpleegbeleid - er voor te zorgen dat in alle fasen van de behandeling de activiteiten afgestemd en in samenhang worden aangeboden aan de zorgvrager en zijn sociaal netwerk. Het gaat daarbij om het verhelderen van doelstellingen, het organiseren van overleg waarin communicatie en informatie-uitwisseling tussen behandelaars, hulpen dienstverlenende instanties en mantelzorg mogelijk is. In de regisseursrol zijn rapporteren, overdragen en het informeren en adviseren essentiële vereisten om de zorg optimaal te kunnen uitvoeren, op kwaliteit te kunnen bewaken. Het werken in een multidisciplinair team betekent voor de HBO GGZ-verpleegkundige het continue realiseren van afstemming en aansluiting van het verpleegkundige begeleidingsproces op de verschillende onderdelen van een behandeling. Dit doet zij op een zodanige wijze dat de zorgvrager en zijn sociaal netwerk niet worden geconfronteerd met zorginhoudelijke barrières of met een zorgaanbod dat niet aansluit bij hun behoeften en wensen. 20