Actieplan tegen wateroverlast

Transcriptie

1 1 Actieplan tegen wateroverlast Inleiding Dit rapport geeft een analyse van de wateroverlastproblemen die zich voordeden op 28 en 29 juli 2014 in de zwaarst getroffen gemeenten Hooglede, Lichtervelde, Ardooie, Pittem en Wingene en lokale problemen in de omliggende gemeenten. Naast het overzicht van de problemen is er een voorstel van mogelijke maatregelen. De analyse van de probleemstelling is gebaseerd op vaststellingen op het terrein door medewerkers van de provinciale dienst Waterlopen en gegevens die vanuit de gemeenten werden aangeleverd. De bedoeling van het rapport is informatief voor de provincieraadsleden op de zitting van de provincieraad van 25 september Probleemstelling en algemene maatregelen In de nacht van zondag 27 juli en de vroege ochtend van maandag 28 juli viel in het centrum van de provincie West-Vlaanderen op korte tijd tot 150 liter water per vierkante km op 24 uur tijd. De neerslag was heel intensief en plaatselijk werden heel grote hoeveelheden geregistreerd tussen de 70 en 100 liter per uur. Volgens lokale waarnemingen is er in Gits 70 tot 80 liter gevallen op een kwartier, dus een intensiteit van 200 l/uur. De pluviografen onder het beheer van de VMM (Vlaamse Milieumaatschappij) registreerden in Roeselare 53,8 l/m² en in Ieper 32 l/m² op maandag 28 juli tussen 03u30 en 04u30. Uit gesprekken met plaatselijke waarnemers ging het over een neerslagfront met een breedte van 500m tot 1 km die een climax bereikte over Gits (Hooglede), het zuiden van Lichtervelde, Koolskamp en Egem (Pittem). De gemiddelde neerslag voor de maand juli is normaal rond de 70 liter in de hele maand. Geen enkele bui is gelijk. Een referentie voor zomerse onweders met grote overstromingen in het centrum van de provincie is er geweest op 5 juli Toen viel er tot 130 liter per vierkante meter maar dan op een tijdspanne van 12 uur. Een tweede onweersbui deed zich voor op 29 augustus 2014, met neerslaghoeveelheden tot 70 liter per vierkante meter op 24 uur tijd (zie apart rapport wateroverlast 26 augustus 2014). Er is het unieke feit dat ter hoogte van het opritten- en afrittencomplex van de E403 in Lichtervelde, bij het café/restaurant De Voerman, de scheidingslijn ligt van de drie grootste watersystemen in de provincie: het IJzerbekken, waarbij het water door het centrum van Lichtervelde stroomt via Kortemark naar de IJzer; het bekken van de Brugse Polders, waarbij het water via Zwevezele, Oostkamp naar het stelsel van de Rivierbeek en het kanaal Oostende-Gent stroomt én het Leiebekken waarbij het water door Ardooie, Pittem via het stelsel van de Mandel naar de Leie stroomt (zie kaart 1). Door de hellingen van het gebied werden daardoor kort na de hevigste neerslag (rond 3 à 4 uur in de ochtend van 28 juli) de centra van Lichtervelde, Ardooie, Pittem en Wingene getroffen. De reeds genomen waterbeheersmaatregelen hebben in elke gemeente maximaal gewerkt maar bleken onvoldoende. Zo hebben de maatregelen op de Drielindenbeek in Lichtervelde, het gecontroleerd overstromingsgebied (GOG of bufferbekken) op de Breemeersbeek in Pittem en het GOG op de Roobeek in Ardooie een nog grotere rampspoed gemilderd. Het water trok via de waterlopen verder en leverde later op de dag bijkomende problemen op in Roeselare, Izegem, Meulebeke en Oostkamp vooral door het uit de oevers treden van de hoofdwaterloop. In deze stroomafwaarts gelegen gemeenten hebben de aanwezige gecontroleerde overstromingsgebieden dit water grotendeels kunnen opvangen. Zo is Beveren-Roeselare grotendeels gespaard door de bufferbekkens op de Onledebeek en de Krommebeek; Meulebeke heeft geen grote problemen gekend door de aanleg van de gecontroleerde overstromingsgebieden op de Devebeek; Torhout is minder zwaar getroffen dan buur Lichtervelde maar daar hebben de werken op de Hazelbeek en de Koebeek gewerkt

2 2 en is het bufferbekken op de Ringbeek in Ruddervoorde/Oostkamp volledig volgelopen. De meeste van bovenvermelde projecten zijn gerealiseerd na de wateroverlast van 5 juli Kaart 1: Hoogtemodel van getroffen gebied in centrum West-Vlaanderen Op basis van meetpunten van de VMM werden neerslagcontouren gemodelleerd. Hieruit blijkt dat er in het gebied rond Ieper en ten noorden van Roeselare op 48 uur tijd ongeveer 80 tot 90 liter water per vierkante meter viel. De streek rond Knokke-Heist kreeg ook meer dan 50 liter per vierkante meter te verwerken. (zie kaart 2). Kaart 2: Neerslaggegevens van juli (bron rapport hydrologie juli 2014 VMM ) Het volledige centrum van de provincie West-Vlaanderen had in die nacht en ochtend te maken met grote neerslaghoeveelheden. Verschillende grote problemen werden vermeden in gebieden waar de neerslag aanzienlijk was maar niet zo overvloedig en waar reeds eerder genomen waterbeheersmaatregelen hun nut hebben bewezen. Het dichts bij gelegen meetpunt is dit van Roeselare. Hier werd op 27 en 28 juli een cumulatieve neerslag geregistreerd van 87 l/m² (zie grafiek 1).

3 3 Grafiek1: Neerslaggegevens van VMM-meetpunt in Roeselare Op de satellietbeelden is te zien dat er tijdens het hoogtepunt van de bui, rond 3 uur in de ochtend van 28 juli grote hoeveelheden vielen in de streek tussen Torhout, Roeselare en Tielt (zie kaart 2). Kaart 3: Satellietbeeld van neerslagintensiteit om 03 uur op 28 juli 2014 (bron KMI) De wateroverlastproblemen op 28 juli zijn het gevolg van een typisch zomerse onweersbui met heel veel neerslag op heel korte termijn. Elke gemeente/deelgemeente heeft specifieke problemen ondervonden door het teveel aan regenwater. Desondanks zijn er parallellen te maken tussen de verschillende gevallen. Algemeen kan gesteld worden dat het teveel aan regenwater op heel korte termijn uitzonderlijk is, meer dan 70 liter per vierkante meter op minder dan één uur tijd. Die gevallen neerslaghoeveelheid komt overeen met de gemiddelde neerslaghoeveelheid in de

4 4 maand juli en is bijgevolg de hoofdreden van de wateroverlast. De grote hoeveelheden water op zo n korte termijn kunnen onmogelijk door de verschillende afvoerslikkers van het rioolstelsel opgevangen en afgevoerd worden, met als gevolg water op de straat. Op de landerijen kan dit water door de grote intensiteit (hoeveelheid en snelheid) van de bui onvoldoende infiltreren. Het afspoelende water en bodemdeeltjes veroorzaken grote modderstromen in het buitengebied en doet de grachten en onbevaarbare waterlopen heel snel dichtslibben. Ook dat water komt dan de woonkernen binnen gestroomd. Een belangrijke secundaire oorzaak van de wateroverlast is het verlies aan bufferend vermogen van het watersysteem. Waterlopen en grachten die te weinig ruimte hebben om hun natuurlijke bufferruimte in te nemen. Sinds de inventarisatie van de atlassen van de onbevaarbare waterlopen in 1952 zijn verschillende nieuwe verkavelingen opgetrokken in de wooncentra die eigenlijk natuurlijke waterbergingsgebieden waren. De afbakeningen van woongebieden/industriegebieden van de gewestplannen hield in die tijd geen rekening met het watersysteem. Een andere belangrijke oorzaak is het nog steeds gemengde rioolstelsel in de dorpskernen dat niet is aangepast aan dergelijke onweders. De lokaal gevallen neerslag moet afgevoerd worden in een stelsel waar regenwater en afvalwater samen stroomt. Bij een teveel aan regenwater stort dit via de overstortconstructies over naar de waterloop. Vooraleer in te gaan op elke regio specifiek waarbij lokaal acties worden voorgesteld komen als algemene maatregelen volgende zaken naar voor: - Goed onderhoud van rioolstelsel en waterlopen is essentieel, waardoor verstoppingen in de afvoer geen ongecontroleerde overstromingen genereren. - Zo veel als mogelijk het fijnmazig netwerk van grachten herwaarderen, ingebuisde grachten en waterlopen waar kan terug in open profiel aanleggen. Dit geeft niet alleen meer ruimte aan het water maar het oppervlakkig afstromend water vindt op die manier ook zijn weg naar het waterlopenstelsel. - Sterk inzetten op erosiebestrijding in hellende gebieden, met speciale aandacht voor het niet bewerken van de verplicht vrij te houden 1 meter strook naast de waterloop. - Nemen van maatregelen die meer ruimte geven en snelheid van water afremmen op plaatsen die een minimum aan schade door overlast veroorzaken, door plaatsing van debietsbegrenzer of meander in waterloop - Doordacht beleid van ruimtelijke ordening met voorzien van de nodige buffering met vertraagde afvoer (watertoets) zal grote verharde oppervlakten minder snel doen afstromen; inclusief het vermijden van ophogingen, zeker van laaggelegen, watergevoelige gebieden - Aanleggen van gecontroleerde overstromingsgebieden door aanleg van berm om bestaande valleigebied beter te kunnen benutten of door afgravingen met de creatie van een wachtbekken, al of niet inclusief waterspaarbekken in perioden van droogte in agrarisch gebied.

5 5 HOOGLEDE GITS In de loop van zondagmiddag 27 juli werd Hooglede al getroffen door een intense storm. Hierdoor moest het BK Wielrennen voor de jeugd worden afgelast. In de daaropvolgende nacht passeerde een hevig onweder. Met een intensiteit tot 200 liter per vierkante meter viel er op een kwartier tijd tussen de 70 en 80 liter water in het centrum van de deelgemeente Gits. Prinnebeek (WY ) Motebeek (WY 1.16) Het regenwater kwam versneld van de hoogte van Gitsberg naar de dorpskern. Een groot verval met een dorpskern die meer bebouwd is dan een halve eeuw geleden. Op de liggingskaart van 1952 is te zien dat een vroegere zijtak van de Prinnebeek nu niet meer als waterloop bestaat (zie kaart 4). De paars aangeduide waterlopen zijn nu nog op die plaats als waterloop aanwezig. De zijtak met toenmalig nummer 2368 is verdwenen. Deze is nu opgenomen in het gemengd rioolstelsel. De riolering dient niet enkel voor het afvoeren van het lokaal gevallen regenwater (huizen, straten) maar ook voor de doorvoer van het oppervlaktewater dat van de helling komt. Dit kan niet allemaal tegelijkertijd afgevoerd worden, met als gevolg water op de straat. Kaart 4: Liggingskaart waterlopen centrum Gits anno 1952 en 2014 Voorstel van oplossing is het aanleggen van een nieuwe buis onder het Burg. Lievenspad naar de Prinnebeek, verbreden met flauwe taluds van de Prinnebeek (aanleg winterbedding) en inschakelen van een waterspaarbekken van een niet meer actief serrebedrijf dat samen met een lager gelegen weiland dienst kan doen als zone om het water te bufferen (zie kaart 5). Voor het water in de dorpskern van Gits binnenstroomt moet er zo veel als mogelijk water bovenstrooms vastgehouden worden. Op de Motebeek (WY1.16) is het voorstel om in de vallei een dwarsberm aan te leggen om zo een gecontroleerd overstromingsgebied te realiseren (zie kaart 5).

6 6 Kaart 5 Waterbeheerswerken op de Mote en Prinnebeek in Gits-Hooglede Abelebeek (WY ) Bedrijven die in dit stroomgebied aanwezig zijn hebben geen (Turbo s Hoet) of een beperkt (Sadef) eigen bufferbekken voor de opvang van het afstromend water van de eigen verharde oppervlakte. De gemeente engageert zich om in overleg met die bedrijven te zien wat door de bedrijven kan aangelegd worden. De provincie zal bij aanvragen van nieuwe verhardingen ook de bestaande verharding in rekening brengen om te bufferen op eigen terrein. Het vorig jaar door Hooglede gerealiseerde gecontroleerd overstromingsgebied, door de aanleg van een berm in de tuin van een particulier ter hoogte van de Middenstraat heeft goed gewerkt, er stond enkel water op straat. Stroomafwaarts moet de Abelebeek in een overwelving. Het oppervlakkig afstromend water kan niet meer naar de waterloop. Er wordt een nieuwe open gracht boven de ingekokerde waterloop aangelegd, door de gemeente en de buurtbewoners. Onledebeek (WL7.23.2) Een groot deel van de bovenstroomse Onledebeek (WL ) is momenteel overwelfd. Tussen de Bollestraat en de Foncierstraat wordt de waterloop terug in open profiel aangelegd. Dit verhoogt de bufferende capaciteit, door het plaatsen van stuwtjes zal de snelheid afgeremd worden (zie kaart 6). Hierbij zal uiteraard rekening gehouden worden met het overstroompeil. De Liebeek (WL ) ontvangt het water ten zuiden van Gitsberg en zorgt voor wateroverlast bij een garage en omliggende woningen. Door de aanleg van een berm kan een laag gelegen weiland het water opvangen, een knijpconstructie doet het water vervolgens traag afstromen (zie kaart 6).

7 7 Kaart 6 Waterbeheerswerken op de Onledebeek - Liebeek HOOGLEDE-GITS/ROESELARE Onledebeek Liebeek Het stelsel van de Onledebeek Liebeek ligt op de grens van Hooglede Gits en Beveren Roeselare. Het bestaande GOG op de Onledebeek heeft goed gewerkt maar is volledig overstroomd waarbij de ventweg onder water liep (zie foto s 1 en 2). Langs de Liebeek heeft de provincie al een perceel in eigendom maar de realisatie van een buffer langs R32 werd niet vergund. Er wordt een nieuw ontwerp gemaakt voor de aanleg van een GOG op Liebeek ter voorkoming van wateroverlast op de R32 (zie kaart 6). Foto s 1 en 2 Gecontroleerd overstromingsgebied op de Onledebeek ter hoogte van de ventweg van de R32 in werking op 28 juli 2014 De overlast voor Roeselare bleef al bij al beperkt en concentreerde zich rond Beveren. Daar is het systeem van de Onledebeek en Krommebeek maximaal belast. In Beveren zelf werden geen huizen bedreigd maar stond het water wel buiten de oevers en op het fietspad langs de Krommebeek richting Roeselare. Ter hoogte van de Ardooisesteenweg werd het kritiek en zijn zandzakjes verdeeld ter bescherming van de woningen.

8 8 HOOGLEDE/ROESELARE/STADEN-OOSTNIEUWKERKE In de dorpskern van Hooglede deden zich minder grote problemen voor op het stelsel van de Duivelsbeek, bovenloop van de Mandel. Hierdoor kreeg Roeselare vanuit die zone geen problemen. Ook de zone van de bovenloop van de Mandel in Oostnieuwkerke Staden werd reeds gedeeltelijk gebufferd door het in aanleg zijnde gecontroleerd overstromingsgebied. De gemeente Hooglede maakt verder werk van erosiebestrijdende maatregelen. LICHTERVELDE Waterlopen stroomopwaarts het centrum van Lichtervelde zijn buiten hun oevers getreden doordat de overwelving/riolering in het centrum het vele water niet aan kon. De Kasteelbeek (WY1.25) en Drielindenbeek (WY1) hebben de woonwijk ten westen van de beek en ten oosten van de Koolskampstraat onder water gezet. De Waterhoenbeek liep ook via het centrum weg. Kaart 7: Liggingskaart waterlopen centrum Lichtervelde anno 1952 en 2014 Uit de liggingskaart van 1952 valt op te maken dat de Kasteelbeek en de Drielindenbeek in een open tracé liepen tot aan de Koolskampstraat (zie kaart 7). Er was in het centrum van Lichtervelde ook veel minder bebouwing aanwezig. Nog opvallend zijn de bijgekomen wegen. De E403 en de Ringweg doorsnijden het watersysteem en zijn bijkomende verharde oppervlakte. Zowel de Kasteelbeek als de Drielindenbeek zijn bovenlopen van de Spanjaardbeek (WY 1), bovenloop van de Handzamevaart in het IJzerbekken. Op beide waterlopen zijn concrete voorstellen in ontwikkeling die ook opgenomen zijn in het goedgekeurd meerjarenprogramma van De gemeente heeft daarover al overleg gehad met grondeigenaars met het oog op de verwerving. Op de Kasteelbeek wordt met de aanleg van een berm een gecontroleerd overstromingsgebied gerealiseerd (zie kaart 8). Het water afkomstig van de hoogte van Koolskamp en verharde oppervlakte van de E403 wordt nu al opgehouden in de langsgracht van de E403 door 2 kleppen die het debiet vertraagd lossen in de beek. Verder stroomafwaarts is na de wateroverlast in 2005 ook al een berm geplaatst die het water langer moet ophouden. Dit gecontroleerd overstromingsgebied

9 9 heeft zijn nut bewezen maar liep op een gegeven moment toch ook over. Bijkomende buffering kan gevonden worden door de aanleg van een berm op de Daalderbeek (WY1. 27), zijwaterloop van de Drielindenbeek. Dichter bij het centrum moet er gezorgd worden voor de bescherming van de wijk, als laatste rem. Voor dit project op de Drielindenbeek is het voorstel om de beek terug in open profiel te brengen en zo meer ruimte te creëren. Met de vrijgekomen grond wordt een berm aangelegd evenwijdig met de beek om de wijk tussen de beek en de Koolskampstraat te beschermen. Door deze maatregel zal het woonuitbreidingsgebied, dat als signaalgebied aangeduid is door het bekkenbestuur van de IJzer, aangewend worden als gecontroleerd overstromingsgebied. De Huwijnsbeek liep vroeger rechtstreeks door het centrum van Lichtervelde. Met de aanleg van de ring rond Lichtervelde is een pompgemaal geplaatst om het water van de Huwijnsbeek over te pompen in het stelsel van de Hazelbeek. Wellicht heeft dat pompstation niet optimaal gefunctioneerd omdat de toevloed van het water naar het pompstation via een overwelfd deel (ruim 270 meter) van de waterloop moet gebeuren. Het voorstel is om de Huwijnsbeek zo veel als mogelijk terug in open profiel aan te leggen en net voor het pompgemaal een wachtboezem op de Huwijnsbeek aan te leggen dat het water verzamelt om zo een betere efficiëntie van het pompgemaal te krijgen. (zie kaart 8) Kaart 8: Waterbeheerswerken bovenstrooms Lichtervelde KORTEMARK Ondanks de wateroverlast in Gits, met afstromend water via de Prinnebeek, Motebeek en Grijspeerdbeek (WY 1.16) en Lichtervelde via de Drielindenbeek, Kasteelbeek, Huwijnsbeek, Hazelbeek naar de Handzamevaart/Krekelbeek (WY 1) in Kortemark, is in Kortemark zelf geen wateroverlast opgetreden. Het bufferbekken op de Hazelbeek (Lichtervelde/Torhout) en de verbreding van de Spanjaardbeek in Kortemark hebben gewerkt. Het gecontroleerd overstromingsgebied in het centrum van Kortemark werd net niet aangesproken.

10 10 TORHOUT Stroomafwaarts het centrum van Lichtervelde stroomt het water verder naar het zuiden van Torhout. De Hazelbeek ontvangt ook het water van de Huwijnsbeek van Lichtervelde en wordt gebufferd met een on-line bekken op de grens met Torhout/Lichtervelde. Dit bekken stond op de wintertoestand waardoor de buffer maximaal kon aangewend worden, de zomertoestand houdt het water op een hoger niveau om een voorraad oppervlaktewater te hebben die dienst kan doen als waterbevoorrading voor land- en tuinbouw. Het regenwater dat in Torhout zelf viel watert voor een deel af via de Koebeek. De recent uitgevoerde werken hebben daar hun nut bewezen. In Torhout zelf was er een beperkte overlast. PITTEM De grootste hoeveelheden neerslag vielen ten noorden van de dorpskern van Pittem, in deelgemeente Egem. De helling en de grote hoeveelheden neerslag zorgen voor een versnelde aanvoer van een grote hoeveelheid water. Vooral in het westelijk watersysteem van Pittem, met de Blekerijbeek en de Breemeersbeek als bovenlopen van de Devebeek in het Leiebekken, zijn woonwijken gebouwd in het valleigebied (zie kaart 9 en 10). Vanaf de oostelijke kant van Pittem komt er water van de helling van Tielt, ten noorden van de N37, via de Zwartegatbeek (WL ). Dit gebied wordt gekenmerkt door een intensieve groenteteelt en erosieproblematiek. Het afwateringsysteem van beide stelsels wordt doorkruist door de N37 en de spoorweg. De kokers van de infrastructuur waardoor de waterloop stroomt, bleek te klein om de grote hoeveelheid water uit het centrum van Pittem weg te krijgen. Aan de andere kant is er ook stroomafwaarts, ten zuiden van de N37, een waterproblematiek op de Devebeek in Pittem zelf en in Meulebeke. Het alleen maar versneld doorvoeren zou de problemen verplaatsen. Kaart 9: Hoogtemodel van het watersysteem van Pittem De kokers van de spoorweg en de weg zullen onderzocht worden op abnormaliteiten. De Blekerijbeek en de Breemeersbeek, stroomafwaarts de N35 zullen ook nagekeken worden. Waar nodig worden er afspraken gemaakt met de eigenaars wanneer de waterloop niet meer

11 11 machinaal te onderhouden is om die zelf periodisch te onderhouden. Vanuit de provinciale dienst Waterlopen zal dit tijdens de schouwing opgevolgd worden. Kaart 10: Liggingskaart waterlopen centrum Pittem anno 1952 en 2014 De buffers van het gecontroleerd overstromingsgebied langs de Breemeersbeek (zie kaart 11) hebben het water 5 tot 6 uur kunnen ophouden maar liepen in de vroege ochtend over waardoor het water ongecontroleerd de westelijk gelegen wijk (Tuinwijk) binnen liep. De wateroverlast begon vroeg in de ochtend langs de Sint-Remigiusstraat door het water van de Blekerijbeek. Het water is afkomstig van het gehucht Egemkapelle en komt via de langsgracht van de Brugsesteenweg, samen met het afspoelend water ervan. Op dit watersysteem zit nog geen buffer.

12 12 Kaart 11: Gecontroleerd overstromingsgebied op de Breemeersbeek Daarnaast kwam er ook heel veel water via de andere tak (Breemeersbeek). De capaciteit van het GOG is onvoldoende. Het water baande zich een weg door de Jozef Cardijnstraat naar de stroomafwaarts gelegen wijk. Foto s 3 en 4: Wateroverlast op 28 juli in de Jozef Cardijnstraat te Pittem Mogelijke oplossingen zijn het bijkomend creëren van opvangcapaciteit in het nog vrije natuurlijke valleigebied, in combinatie met een vertraagde afvoer op beide watersystemen ten westen van de dorpskern van Pittem. Dit moet de snelheid van het water, komende van de helling van Egem, afremmen en voldoende buffercapaciteit creëren om het teveel aan water op te vangen. Ter hoogte van de Koolskampstraat, Sint Remigiusstraat, kan door de aanleg van een berm een gecontroleerd overstromingsgebied gecreëerd worden (zie kaart 12). Wel zullen er nog opmetingen nodig zijn om in te kunnen schatten wat de opvangcapaciteit kan zijn, en of dit voldoende is. Bijkomend kan een afgraving gebeuren om het valleigebied te optimaliseren. Langs de Brugsesteenweg kunnen schotten geplaatst

13 13 worden in de langsgrachten om het water vertraagd te laten afstromen, hiervoor is wel overleg met de wegbeheerder Agentschap Wegen en Verkeer (AWV) nodig. Kaart 12: Voorstel van aanleg berm op de Blekerijkbeek In het stroomopwaarts gelegen gebied van het bestaande GOG op de Breemeersbeek is nog bijkomende buffercapaciteit nodig. Uit de liggingskaart van 1952 (zie kaart 10) blijkt dat er een soort ringgracht rond Pittem lag. Ter hoogte van de Braamstraat was de scheiding van de 2 stelsels. Door een optimalisatie van de berm ter hoogte van de Egemstraat van het bestaande bufferbekken, kan er bijkomende buffercapaciteit gecreëerd worden. De volledige vallei van de Devebeek werd gevuld met het water van Pittem en stroomde gestaag verder naar Meulebeke. Alle zijtakken waren verzadigd met water dat niet kon worden geloosd in de Devebeek. Dit werd duidelijk door de wateroverlast bij bedrijven aan de Brugsesteenweg. Daar was de Veldbeek zo goed als leeg en een aantal kilometer verder stond dezelfde beek buiten haar oevers over de openbare weg door het opstuwende water. Maatregelen aan het grachtenstelsel (inclusief inbuizingen), in samenwerking met de gemeente Ardooie en Agentschap Wegen en Verkeer (als beheerder van de weg en de bijhorende langsgracht) zijn daar noodzakelijk. Ten zuiden van de N37 zijn er in Tielt de afgelopen jaren verschillende woningen bijgekomen. Het afgevoerde regenwater wordt via de Sint-Jozefstraat in Pittem naar de Schellebeek (WL ) geleid. Ook het overstort van het rioolstelsel komt hierin uit. Daarenboven is er op de Sint-Jozefstraat een probleem met erosie van afspoelende bodem. Het gebrek aan erosiebestrijdende grasbufferstroken en baangrachten, in combinatie met groenteteelt op de gevoelige gronden, zorgen regelmatig voor modder op straat. Reeds bij een beperkte bui is er ook wateroverlast op de Sint-Amandsstraat. Deze waterloop is niet aangepast aan dergelijk debiet en is dat in het verleden ook nooit geweest. Het water liep vroeger direct via de bovenloop van Marialoopbeek (WL3.5.8) naar de Krommendijkbeek. Door het water ook in de oorspronkelijke loop te laten vloeien, samen met lokale bedijkingswerken, wordt een oplossing geboden aan de overlast in de Sint-Amandstraat (zie kaart 13). Afremmende maatregelen op de Marialoopbeek en Krommendijkbeek naar de Mandel moet ook stroomafwaarts problemen voorkomen.

14 14 Kaart 13: Hoogtemodel ten zuiden van Tielt MEULEBEKE Het water in de Devebeek, komende van Pittem werd opgevangen in het gecontroleerd overstromingsgebied langs de Randweg zonder dat er verder voor Meulebeke grote bedreigingen zijn ontstaan. s Morgens zijn de schuiven gecontroleerd of die zeker openstonden en in de late namiddag is de middelste kleine afsluiter gesloten om eventuele terugloop te vermijden. Het pompstation op de Bonebeek heeft goed gewerkt en heeft de dorpskern van Meulebeke gevrijwaard van ernstige wateroverlast. Op enkele zijwaterlopen van de Devebeek liepen een tweetal straten onder. Foto 5: GOG in werking op de Devebeek in Meulebeke op de avond van 28 juli.

15 15 ARDOOIE In het centrum van Ardooie komen twee waterlopen toe, beide met de naam Roobeek, wat soms tot verwarring kan leiden. De hoofdwaterloop, Roobeek (WL 7.22) is altijd een waterloop van 2e categorie geweest, onder het beheer van de provincie. De zijwaterloop, Roobeek (WL ) was tot 1 juli 2014 de bevoegdheid van de gemeente. Op Roobeek (WL7.22) is begin juli een gecontroleerd overstromingsgebied in gebruik genomen met een capaciteit van m³. De andere Roobeek stroomt ongebufferd in de koker onder het centrum van Ardooie (zie kaart 14 en 15). Samen met het regenwater dat via de straatkolken in het gemengd rioolstelsel loopt, levert dit een teveel aan water op dat zijn weg niet meer vindt naar de riolen en de waterloop en over de straat wegloopt naar lager gelegen gebieden. Het centrum van Ardooie is sinds de opmaak van de atlas op de onbevaarbare waterlopen uit 1952 veel meer bebouwd (zie kaart 16). Daarnaast is er ook een grote industriële ontwikkeling gebeurd met veel bijkomende verharde oppervlakten. Het water afkomstig van de hoogte van Koolskamp, ten noorden van de Lichterveldestraat N35, het deel ten oosten van de E403 en het deel ten westen van de Stationstraat stroomt via verschillende zijwaterlopen af naar de Roobeek (WL ). Het is deze zijwaterloop die in eerste instantie voor de wateroverlast in het centrum gezorgd heeft in de vroege ochtend van 28 juli, afstromend water enkel afkomstig van de gemeente Ardooie zelf. Een deel van deze waterloop is ook verlegd geweest ten gevolge van de uitbreiding van een bedrijf in verschillende fases tussen 2000 en Het gecontroleerd overstromingsgebied op de Roobeek (WL 7.22) was op dat ogenblik nog niet volledig vol gelopen. De regelbare schuif op dit bekken is zo ingesteld dat het water in de waterloop blijft aflopen en het teveel aan water opgevangen wordt in de buffer. In dit systeem wordt ook het water afkomstig van Koolskamp opgevangen en het deel van Egem/Pittem dat ten westen is gelegen van de Brugsesteenweg (zie kaart 15). Het verder insnoeren van de schuif op het GOG van de Roobeek lijkt in eerste instantie logisch. Het teveel insnoeren, laat staan het volledig insnoeren van de waterloop zorgt er voor dat de bergingscapaciteit te vroeg volledig aangesproken wordt. De wateroverlast in Ardooie was door het volledig dichtdraaien van de schuif dan ook niet te voorkomen. Uit de praktijk is gebleken dat het overstromingsgebied in minder dan 2 uur volledig vol was gelopen en het water ongecontroleerd over de berm stroomde, het centrum binnen. Mogelijke maatregelen zijn het afremmen en bufferen van de Roobeek (WL7.22.5) ten noorden van de spoorweg, en dus ten noorden van het bedrijf Sioen. Ook ten noorden van de Meersenstraat moet de nog bestaande vallei maximaal aangesproken, of geoptimaliseerd worden als gecontroleerd overstromingsgebied. Bijkomende buffercapaciteit stroomopwaarts het bestaande gecontroleerd overstromingsbied op de Roobeek (WL 7.22) kan gevonden worden ter hoogte van de Hogeschuurstraat door de aanleg van een berm. De gemeente heeft een beperkt aantal waterlopen die officieel als onbevaarbare waterlopen in geschreven zijn in de atlas van de onbevaarbare waterlopen. Er zijn nog andere beken die een rol spelen in het watersysteem. Deze hebben nu nog het statuut van privégracht en moeten dus door de aangelanden onderhouden worden. Er wordt een overzicht gemaakt van welke grachten nuttig zijn voor het algemeen watersysteem, deze zullen dan voorgesteld worden om een openbaar karakter te krijgen. Het gevolg is dat die dan als onbevaarbare waterloop geklasseerd zullen worden, dat er een erfdienstbaarheidstrook van 5 meter aan weerszijden van de waterloop van toepassing is én dat die dan onderhouden gaan worden door de provincie als waterbeheerder. Bijkomende inschrijving van onbevaarbare waterlopen, vooral in het bovenstrooms watersysteem, laat toe om deze goed te onderhouden en bovenstroomse afremmende/bufferende maatregelen te nemen als overheid.

16 16 Kaart 14: Hoogtemodel en watersysteem van centrum van Ardooie Kaart 15: Hoogtemodel en watersysteem van Ardooie

17 17 Kaart 16: Liggingskaart van waterlopen van 1952 en 2014 in Ardooie. KOOLSKAMP Het centrum van de dorpskern van Koolskamp is gelegen op een hoogte, zelfde peil als Egem. Het water moet aan de ene zijde door het centrum van Ardooie. Aan de andere zijde van de helling van Egem, ontspringt de Jobeek, een bovenloop van de Ringbeek (WO 9.10) en Rivierbeek (WO9) in het bekken van de Brugse Polders. Op de grens van Koolskamp/Ardooie en Zwevezele/Wingene kampte het voedingsbedrijf Dujardin Foods met grote wateroverlastproblemen. Het peil op de Jobeek stond tot 3m hoger dan het normaal zomerpeil in de beek. Rekening houdend met de relatief beperkte grootte van het afstroomgebied op die plaats moeten daar dus enorme hoeveelheden water gevallen zijn. De doorvoer werd belemmerd door een meetpunt van de VMM. Er is een bypass gemaakt om het water sneller te laten afstromen. Mogelijke maatregelen die voor het afremmen en bufferen van het water kunnen zorgen zijn een schuif op de Jobeek, ter hoogte van de Jostraat, net stroomopwaarts het bedrijf, en het terug in open profiel brengen van de overwelfde zijwaterloop (WO ) (zie kaart 17 en 18).

18 18 Kaart 17: Liggingskaart van waterlopen 1952 en 2014 van zijloop van de Jobeek bovenstrooms bedrijf Dujardin. Kaart 18: Hoogtemodel en ligging waterlopen ter hoogte van bedrijf Dujardin

19 19 WINGENE Wingene en deelgemeente Zwevezele hebben vooral te maken gehad met het water dat op de eigen oppervlakte gevallen is én het afstromend water dat later op de voormiddag in een grote vloed binnenstroomde, afkomstig van het noorden van Koolskamp en het noorden van Egem (zie kaart 19) Kaart 19: Hoogtemodel en watersysteem van Zwevezele en Wingene Het zuiden van Wingene/Zwevezele heeft dezelfde problematiek als het noorden van Koolskamp/Ardooie. Hier is vooral de Jobeek/Grote Beek/Ringbeek (WO 9.10) een waterloop die snel reageert omwille van de relatief grote hoogteverschillen vanaf Koolskamp. Het water loopt in de vallei ten westen van de dorpskern van Zwevezele verder stroomafwaarts richting Oostkamp, naar het stelsel van de Rivierbeek. Door de hogere ligging van de dorpskern van Zwevezele zijn daar weinig grote wateroverlastproblemen gemeld. Het aflopend regenwater is onder meer via het rioolstelsel wel in de waterloop terecht gekomen. Dit leidde tot een grote toevloed, in de namiddag, in het bestaande bufferbekken op de Ringbeek ter hoogte van de polderstaat in Oostkamp. Het bekken was volledig gevuld en liep over de straat maar bedreigde geen woningen. Door de aanleg van het geplande gecontroleerde overstromingsgebied inclusief waterspaarbekken (project in voorbereiding en in samenwerking met VLM landinrichtingsproject Groenhove-Vrijgeweid) op de Ringbeek zal het water richting Oostkamp vertraagd worden (zie kaart 20).

20 20 Kaart 20: Hoogtemodel, ligging waterlopen en situering bestaand en gepland GOG op de Ringbeek Kaart 21: Hoogtemodel en watersysteem van Wingene Het noorden van Egem/Pittem stroomt af ten oosten van Zwevezele richting Wingene via de Ringbeek (WO ) die verder afstroomt naar het stelsel van de Hertsbergebeek in

21 21 Oostkamp (zie kaart 21). Daar werden de eerste problemen gemeld ter hoogte van de Tieltsteenweg. Na een hevige bui waren er ook al problemen langs de waterloop ter hoogte van de Ruisledesteenweg. Enkele uren later kreeg diezelfde regio een vloed te verwerken. Deze was afkomstig van het cumulatieve effect in de waterloop van het afstromen van het water van de bovenstroomse gebieden. Dit wijst er op dat er in de verschillende bovenstromen afremmende en bufferende maatregelen moeten genomen worden. Kaart 22: Liggingskaart van waterlopen van 1952 en 2014 in Wingene De wijk Ter Vloed en de Beernemstraat kwamen onder water. Op de liggingskaart van de waterlopen uit 1952 en het hoogtemodel van Wingene (zie kaart 21 en 22) valt op te maken dat die wijk recent aangelegd werd in de vallei. De grote vloed van de Ringbeek werd nog eens versterkt door het water dat afkomstig was van de zijwaterloop Steenbeek. Een bescherming van de wijk Ter Vloed kan gevonden worden door het ophouden van dit water stroomopwaarts de Beernemstraat, door de aanleg van een gecontroleerd overstromingsgebied bij de samenvloeiing van de Steenbeek en de Ringbeek (zie kaart 23). De gronden zijn voor een groot deel in het bezit van het OCMW van Wingene en hebben een bestemming die waterbeheersingswerken mogelijk maakt.

22 22 Kaart 23: Voorstel van aanleg bufferbekken op Steenbeek en Ringbeek; en verhoogd fietspad Meer stroomopwaarts werden ook verschillende woningen getroffen, in de Ruiseledesteenweg en de Tieltsteenweg. In eerste instantie was er overlast van de lokaal gevallen neerslag, in tweede instantie kwam er een vloedgolf af van het hoger gelegen gebied (Egem). Dit wijst er op dat de neerslag die in de hoger gelegen gebieden gevallen is, zich verzameld heeft in de waterloop en zo als één pakket naar beneden is gestroomd. De aanleg van het fietspad langs de Ruiseledesteenweg, in samenwerking met de aanleg van een collector van Aquafin, zal verhoogd uitgevoerd worden. Door het plaatsen van een debietsbegrenzer onder het fietspad zal het water bovenstrooms opgestuwd worden. Aan de oostzijde van de waterloop zullen lokale beschermende dijken moeten geplaatst worden om woningen te beschermen (zie kaart 23). Maatregelen om grote hoeveelheden water af te remmen en geleidelijk, vertraagd te laten afstromen zijn mogelijk. Onderzoek naar debietsbegrenzende en bufferende maatregelen, via het systeem van terrasopbouw op de zijlopen van de Ringbeek zoals de Steenbeek (WO ); de Poelvoordebeek (WO ), inclusief de bovenstroomse zijtakken gelegen op Schuiferskapelle Tielt; de Veldekensbeek (WO ) en andere zijwaterlopen bovenstrooms de Ringbeek gelegen op Egem Pittem (zie kaart 24).

23 23 Kaart 24: Hoogtemodel en watersysteem van de Ringbeek (WO ) en Poelvoordebeek stroomopwaarts de Ruiseledesteenweg ANDERE Ieper kreeg op zondagavond 27 juli en maandagochtend 28 juli in twee vlagen tot 80 liter neerslag. Telkens werden er geen grote problemen met waterlopen vastgesteld maar waren er problemen met water op de straat en in huizen ten gevolge van de beperkte afvoercapaciteit van de rioolinfrastructuur. De wijk Boudewijnpark in Zonnebeke op de Hanebeek werd net als in 2012 opnieuw getroffen door wateroverlast. Een samenspel van een gemengd rioolstelsel en opstuwing vanuit de waterloop die uit zijn oevers treedt. Sinds 2012 is er al overleg tussen de gemeente en de provincie met het oog op een oplossing. Het project is opgenomen in het meerjarenprogramma Een voorontwerp is binnen de dienst Waterlopen in opmaak. Knokke-Heist kreeg te maken met hevige neerslag tot ruim 70 liter per vierkante meter op enkele uren tijd. Deze gemeente is gelegen in het werkgebied van de Oostkustpolder. Er liepen enkele huizen onder water. De problemen situeerden zich in het rioolstelsel dat niet voorzien is op dergelijke hoeveelheden neerslag op zo n korte tijd.

24 24 BESLUIT: De wateroverlast op juli 2014 was het gevolg van een grote hoeveelheid neerslag, 70 tot 100 liter per vierkante meter per uur. Volgens het KMI is er sprake van een uitzonderlijke situatie als er 60 liter valt per vierkante meter op 24 uur tijd maar ook als er 30 liter water valt op één uur. Deze zomerse bui was dus uitzonderlijk. Typerend voor deze zomerse onweersbui was de intensiteit. De grote hoeveelheid water op zo n korte termijn kan onmogelijk op een normale manier de verschillende stappen van waterberging doorlopen. Infiltratie is niet mogelijk door de snelheid van de neerslag. De bovenste laag van de bodem is direct verzadigd, het water kan niet snel genoeg naar de diepere grondlagen zakken. Het sponseffect van de open ruimten kan dan niet spelen. Door de bijkomende verharde oppervlakte van de afgelopen jaren, meestal zonder buffering op eigen terrein, zijn er ook minder mogelijkheden om te infiltreren. In de woonkernen zijn de afvoerslikkers en riolen niet voorzien op het afvoeren van dergelijke grote hoeveelheden neerslag. Het water kan niet snel genoeg naar de riolen en staat bijgevolg op straat, bijkomend kan het - veelal gemengd rioolstelsel het regenwater ook niet afvoeren of bufferen in een wadi, infiltratie of bufferbekken in de buurt. Deze waterbergende maatregelen zijn nog maar recent opgenomen in de code van goede praktijk voor de aanleg van waterzuiverings-infrastructuur en gaan dus nog jaren nodig hebben om effectief te zijn. De gemeenten, of de intercommunale rioolbeheerder, maken best werk van een goed onderhoudsplan van hun waterzuiveringsinfrastructuur: zijn alle slikkers regelmatig gekuist, zijn de roosters vrij, werken alle pompen naar behoren, zijn de buizen nog in goede staat, Bijkomend wordt er best ook een gemeentelijk hemelwaterplan opgemaakt, als dat er nog niet zou zijn, om een goed beeld te hebben op wat er met het regenwater gebeurt, hoe het rioolstelsel reageert, waar de zwakke punten zijn en waar er wadi s, infiltratie- of bufferzones moeten gemaakt worden. Op iets langere termijn moet er versneld werk gemaakt worden van een volledige afkoppeling van het oppervlaktewater (regenwaterafvoer) van het vuilwatercircuit. Het waterlopenstelsel kan dergelijke hoeveelheden ook niet aan. Als gevolg daarvan zijn veel waterlopen uit hun oevers getreden. Dit is een natuurlijk fenomeen en gebeurt meerdere keren per jaar. Normaal is dat op verwachte plaatsen tijdens langdurige winterse buien in natuurlijke valleien, gavers, meersen, Door bebouwingen in het centrum van dorpskernen zijn de afgelopen jaren verschillende van die gebieden bebouwd. Dit kan niet meer terug gedraaid worden. Bovenstroomse maatregelen (zoals in dit rapport vermeld) moeten er voor zorgen dat het risico op wateroverlast op die gebieden verminderd. Het nemen van waterbergende maatregelen alleen zullen niet volstaan. Bij het inplannen van woon- en/of industriegebieden zal er voldoende rekening moeten gehouden worden met het op eigen terreinen bufferen van het ter plaatse gevallen regenwater. Hierdoor is er belasting op het huidige watersysteem. Ook het vrijwaren of optimaliseren van natuurlijke valleigebieden, het meer ruimte bieden aan het water, is een heel belangrijk aandachtspunt. De provincie gaat de uitdaging aan om er voor te zorgen dat de schade ten gevolge van de afgelopen wateroverlast in de toekomst niet meer op dergelijke manier kan voorkomen. Hiertoe worden in het aangepast meerjarenprogramma investeringswerken vanuit de dienst Waterlopen voorgesteld (zie bijlage Integraal Waterbeleid Meerjarenprogramma ). Andere projecten die al op het meerjarenprogramma waren vermeld, werden geactualiseerd.