B 1. in kerken. Basics Opstap. Basic 1. De kinderoppasdienst 1 in kerken. De kinderoppasdienst en geloofsopvoeding. De kinderoppasdienst

Transcriptie

1 Basics Opstap B 1 De kinderoppasdienst in kerken Basic 1 De bijbellessen en ingroeilessen van de methode Opstap kunnen gebruikt worden voor alle jeugdwerkvormen waar gewerkt wordt met kinderen van 3, 4 en 5 jaar. De methode is echter speciaal ontwikkeld voor de oudste groep van de kinderoppasdiensten van kerken. Voor veel kerkelijke gemeenten zal het nieuw zijn om met een dergelijke methode te gaan werken bij de kinderoppasdienst. Daarom zijn deze zogenaamde Basics toegevoegd aan de methode Opstap. In de Basics vind je: y Basic 1 waarom geloofsopvoeding tijdens de kinderoppasdienst; adviezen voor de algemene organisatie van de kinderoppas. y Basic jarigen: tips, organisatie, geloofsopvoeding en ontwikkeling van deze leeftijdsgroep. y Basic jarigen: tips, organisatie en geloofsopvoeding en ontwikkeling van deze leeftijdsgroep. Daarnaast vind je ideeën hoe je kunt starten met Opstap in je gemeente. De kinderoppasdienst 1 in kerken De kinderoppasdienst en geloofsopvoeding De kinderoppasdienst De kinderoppasdienst is in veel kerkelijke gemeenten al jaren geleden ontstaan. Door op elkaars kinderen te passen, ontstond er een handig roulatiesysteem waardoor ouders maar een enkele keer een kerkdienst hoefden te missen en het mogelijk werd om samen als gezin naar de kerk te gaan. Op deze manier is de kinderoppasdienst een vast onderdeel van de kerkelijke gemeente geworden. Kinderoppasdiensten van kerken zijn verschillend georganiseerd. Over het algemeen kun je stellen dat er kinderen van 0 tot maximaal 6/7 jaar komen. In veel gemeenten is deze groep opgesplitst in 2 (of soms 3) groepen; een baby- en dreumesgroep en een peuter- en kleutergroep. Lange tijd werd er vooral opgepast op deze kinderen, maar steeds vaker zie je dat kerkelijke gemeenten iets met deze groep kinderen willen doen tijdens de kinderoppas. 1 ook wel (kinder)crèche, oppasdienst, kinderoppas of kortweg oppas genoemd.

2 Er wordt bijvoorbeeld uit prentenboekjes of een peuterbijbel gelezen, er wordt een kleurplaat gemaakt, er wordt gebeden en gezongen. Kerken ontdekken: als we niets doen met deze doelgroep, is dat een gemiste kans in de geloofsopvoeding! Bij de HGJB zien we deze trend ontstaan en we ondersteunen die ontwikkeling van harte. In deze paragraaf onderbouwen we waarom het zo belangrijk is dat kerkelijke gemeenten zich bewust zijn van hun taak in de geloofsopvoeding van jonge kinderen én hoe zij daar invulling aan kunnen geven op de kinderoppasdienst. Eerste ontmoeting Door de instelling van de kinderoppasdienst is het voor gezinnen mogelijk om op zondag met het hele gezin naar de kerk te gaan. De kinderen kunnen al heel jong mee. Ze bezoeken dan weliswaar niet de kerkdienst zelf, maar ze gaan wél naar de kerk. Ze horen er helemaal bij (zoals bij de doop ook is gezegd). Prachtig, want de kinderen mogen dat ook zo ervaren. De kerk: daar hoor ik bij, die is er ook voor mij. De wekelijkse kerkgang wordt een vast patroon en ze hebben hun eerste ontmoeting met de kerk en de gemeente. De kinderen vormen zich zo een eerste beeld van wat de kerk is en wat gemeente-zijn inhoudt, hun eerste indruk. Voor kerkelijke gemeenten is het dan ook van belang dat ze zorgen dat deze eerste indruk van de kerk en de gemeente positief is. En dat vraagt wat van de kinderoppasdienst. Jonge kinderen leren associatief. Daardoor koppelen zij alles wat ze tijdens de kinderoppasdienst horen, zien en ervaren aan het woordje kerk. De kerk dat is: die lieve juf, dat kapotte speelgoed, spelen met m n vriendje of dat nare donkere lokaaltje. Als er een goede sfeer bij de oppas is, zullen de kinderen zich een positief beeld van de kerk vormen, is het vervelend bij de kinderoppas, dan zal dit beeld negatief zijn. Een goede reden om te zorgen dat er bij de kinderoppas een fijne sfeer is! Geloofsopvoeding Zoals kinderen zich door ervaringen een beeld vormen van de kerk en de gemeente, ontwikkelen zij ook op associatieve wijze een beeld van wie de Heere voor hen is en voor hen wil zijn. Of je tijdens de oppas nu uitgebreid praat over God of niet, de kinderen weten vaak al dat de oppas bij de kerk hoort en dat de kerk bij Heere God hoort. Daardoor koppelen zij hun ervaringen met de kerk (en dus van de kinderoppasdienst) ook aan God. Wanneer er daarnaast tijdens de oppas ook gesproken, gezongen of verteld wordt over de Heere God, zal dit verband alleen maar versterkt worden. Voor kinderen is de Heere God een abstract begrip. Zij kunnen Hem niet zien, niet voelen en niet horen. Maar ze kunnen wel over Hem horen, bijvoorbeeld door bijbelverhalen en liedjes. Of door hoe er over Hem gesproken wordt. Jonge kinderen vormen zich een Godsbeeld door wat er over de Heere verteld wordt, maar ook door wie er over Hem vertelt en hoe die persoon handelt. Dat maakt dat oppassen tijdens de kinderoppasdienst veel meer is dan aanwezig zijn. Je bent dan (misschien onbewust) bezig met geloofsopvoeding. Geloofsopvoeding staat in directe relatie met geloofsoverdracht. De kinderoppasdienst biedt daarvoor prachtige kansen. Kinderen zijn er geruime tijd aanwezig en er vindt elke zondag zo n ontmoeting plaats. De leeftijd van de kinderen is heel geschikt om te starten met zingen, bidden en een eerste kennismaking met de bijbelverhalen te maken. In Basic 2 Baby s en dreumesen staan tips over hoe je met zeer jonge kinderen bezig kunt zijn met de geloofsoverdracht. Voor de peuters en kleuters kun je de bijbellessen uit de methode gebruiken om een half uur tot drie kwartier te vullen met de kinderen.

3 B 1 Ingroeien Wanneer kinderen rond de 5 jaar zijn, wordt in veel kerkelijke gemeenten verwacht dat zij (bijna) iedere zondag de eredienst bijwonen 2. Dat betekent dat er in deze leeftijdsfase een overgang plaatsvindt van een volledig afgezonderd programma, naar een eredienst waarbij de kinderen moeten stilzitten en stil zijn, waar abstracte begrippen gebruikt worden en waar liturgie en personen een rol spelen. Het kind heeft daar geen weet of begrip van en moet daarin ingroeien, ingewijd worden. Volwassenen moeten de kinderen helpen in te groeien in de geheimen van de eredienst, de werkplaats van de Heilige Geest. Dat is allereerst een taak van de ouders. Zij kunnen hun kind steeds vaker meenemen naar de kerk en vervolgens tijdens en na de dienst uitleg geven over wat er in de kerk gebeurt en waarom. Maar daarnaast biedt de kinderoppasdienst ook prachtige mogelijkheden om als kerkelijke gemeente de kinderen te helpen bij het ingroeien. Bijvoorbeeld door allereerst een vast programma met hen te volgen zodat de kinderen wennen aan een vaste volgorde. En daarnaast door de verschillende onderdelen van de liturgie en de sacramenten uit te leggen, door te vertellen wie de personen zijn die een rol spelen in de eredienst en wat die personen doen. Je kunt de kinderen dingen laten zien, laten horen, laten voelen. Je kunt hen eens meenemen naar een (gedeelte van de) dienst. En je kunt er dan tijdens de kinderoppas samen over doorspreken en uitleg geven. De ingroeilessen van de methode Opstap zijn een handreiking om hier invulling aan te geven tijdens de kinderoppasdienst. 2 Deze leeftijd verschilt per gemeente en in sommige gemeenten is er nog een vervolg op de kinderoppasdienst, vaak in de vorm van een nevendienst. De organisatie van de kinderoppasdienst Zoals in de vorige paragraaf al is genoemd, wordt de kinderoppasdienst in kerken op verschillende manieren georganiseerd. In deze paragraaf adviseren wij op basis van ervaringen in verschillende gemeenten, hoe je de kinderoppas op een goede manier kunt organiseren. Groeps- en leeftijdsindeling Afhankelijk van het aantal kinderen dat de kinderoppasdienst bezoekt, kun je kiezen voor een indeling in één, twee of drie groepen. Wij adviseren om minimaal twee groepen te maken, een baby-dreumesgroep en een peuterkleutergroep. Door een indeling in twee groepen kun je de activiteiten beter afstemmen op de leeftijd van de kinderen. Ook biedt het rust voor de jonge kinderen en zal de kwaliteit van de kinderoppasdienst voor deze kinderen vooruitgaan: ze kunnen rustig en veilig (op de grond) spelen en krijgen de aandacht van de leidinggevenden die ze nodig hebben. Bij de baby- dreumesgroep kunnen de kinderen voornamelijk spelen. Je kunt een cd met christelijke liedjes draaien en een kort moment met de oudste kinderen nemen om in een kring (op de bank/grond/ kussens) te zitten en samen te bidden, liedjes te zingen en een eenvoudig bijbelverhaal met platen voor te lezen. Voor specifieke adviezen voor de geloofsoverdracht verwijzen we naar Basic 2 Baby s en dreumesen. Met de peuter-kleutergroep kun je het beste in een aparte ruimte zitten. Je hebt dan de rust en de ruimte die nodig is om de aandacht van de kinderen vast te houden. Aan het begin van de kinderoppasdienst kun je met hen het Opstapprogramma doen. Door dit programma maken de kinderen kennis met God en de Bijbel en raken de kinderen vertrouwd met een liturgische volgorde. Dit laatste verkleint de overstap naar de kerkdienst. Na afloop van het programma kunnen HGJB Opstap

4 de kinderen vrij spelen tot hun ouders hen komen halen en/of tot ze (terug)gaan naar de kerkdienst. Voor specifieke adviezen voor de geloofsoverdracht verwijzen we naar Basic 3 Peuters en kleuters. Leidinggevenden De leidinggevenden van de kinderoppasdienst zijn vaak de ouders van de kinderen die op de oppas komen. De ouders zijn min of meer verplicht om mee te draaien in de oppaspoule. Daarnaast wordt de poule vaak aangevuld met tieners die het leuk vinden om met jonge kinderen te werken. Voor een goede kwaliteit van de kinderoppasdienst is het allereerst van belang dat de leidinggevenden zich bewust zijn van de verantwoordelijkheid die zij dragen voor een groep jonge kinderen. Wanneer je staat ingeroosterd, hoor je er te zijn of een goede vervanger te hebben geregeld. Doe je dat niet, dan ontstaat er een onveilige situatie op de kinderoppas, omdat er te weinig leiding aanwezig is. Daarnaast is het belangrijk dat je je, wanneer je aanwezig bent, volledig inzet en energie steekt in de kinderen. Het is bijvoorbeeld belangrijk om de kinderen bij binnenkomst goed op te vangen, de namen te leren, de kinderen bij naam te noemen en samen met de kinderen te spelen. Tot slot is het van belang dat de leiding zich bewust is van de rol die zij kan spelen in de geloofsopvoeding van de kinderen (zie daarvoor ook de paragraaf De kinderoppasdienst en geloofsopvoeding ). De leiding is een rolmodel, ze is belangrijk voor het ontwikkelen van het godsbeeld van het jonge kind en kan het kind ook iets laten ervaren en leren over (het geloof in) God. De leiding kan ervoor zorgen dat de eerste kennismaking die het kind heeft met de kerk positief is. Indeling leiding Het is belangrijk dat er voldoende leidinggevenden op de kinderoppasdienst aanwezig zijn. Vanwege de veiligheid van de kinderen dienen er altijd minimaal twee leidinggevenden aanwezig te zijn, ongeacht het aantal kinderen. Wanneer er twee leidinggevenden aanwezig zijn, is er altijd iemand bij de kinderen aanwezig, ook als er bijvoorbeeld een leiding met een van de kinderen mee gaat voor een toiletbezoek. Daarnaast is het belangrijk dat de leiders regelmatig oppassen, zodat ze de kinderen goed kennen en een band met hen kunnen opbouwen. Het leidster/kind-ratio (hoeveelheid leidsters ten opzichte van het aantal kinderen) in de Nederlandse wetgeving is afhankelijk van de leeftijd van de kinderen. Dit varieert van 1 leidster per 4 kinderen in de leeftijd van 0-1 jaar, tot 1 leidster per 8 kinderen in de leeftijd van 3-4 jaar. Voor de kinderoppasdiensten betekent dit dat er, afhankelijk van de leeftijden van de kinderen, ongeveer 1 leidster per 6 à 7 kinderen aanwezig moet zijn. Advies Op basis van ervaringen in verschillende kerkelijke gemeenten, adviseren wij om 2 aparte groepen leiding te maken: y Een groep met mensen die de voorkeur heeft voor 0-3 jarigen. Afhankelijk van het aantal kinderen dat de kinderoppasdienst bezoekt zijn dit 2-3 leidinggevenden, waarvan minimaal 1 volwassene en 1 tiener (tieners vanaf 18 jaar kun je meerekenen als volwassene) en bij voorkeur 2 volwassenen en 1 tiener. Dit in verband met de jonge leeftijd van de kinderen en de intensieve verzorging die dit vraagt. y Een groep met mensen die de voorkeur heeft voor 3-6 jarigen en ook bereid is om daar een bijbelprogramma en ingroeiprogramma met de kinderen te leiden en energie te steken in de voorbereiding ervan. Hier ook minimaal 1 volwassene, aangevuld met 1 of 2 tieners en/of een volwassene. De kinderen van deze leeftijdsgroep kunnen al redelijk zelfstandig zijn. Voor deze groep is het vooral belangrijk dat de leiding het leuk vindt en gemotiveerd is om een programma met de kinderen te doen. Een groep gemotiveerde leidinggevenden die tijd en energie steekt in de voorbereiding en enthousiast is om iets over te brengen aan de kinderen, zal ten goede komen aan de groep kinderen en aan het programma.

5 B 1 Ruilen van oppasdienst Aandachtspunt voor de oppasdienst is dat duidelijk moet zijn wie er verantwoordelijk is voor vervanging wanneer iemand niet kan. Is dit de leidinggevende zelf of regelt het coördinatieteam dit? Laat een volwassene altijd met een volwassene ruilen en een tiener met een tiener. Zo blijft de verdeling van leiders over de groepen constant. Coördinatie Het coördineren van de kinderoppasdienst is een hele klus. Er moet leiding gezocht en gemotiveerd worden, het speelgoed en andere materialen moeten gekocht en schoongehouden/onderhouden worden, oppas- en vertelroosters moeten worden gemaakt, werkjes moeten worden gekopieerd, enzovoorts. Wij adviseren daarom om dit in elk geval met een groepje mensen te doen, een zogenaamd coördinatieteam, zodat de taken verdeeld kunnen worden en je met elkaar kunt overleggen. Een coördinatieteam kan bijvoorbeeld uit de volgende personen bestaan: y Coördinator speelgoed en materialen: zorgt ervoor dat het speelgoed in orde is en dat er voldoende knutselmateriaal aanwezig is. y Coördinator 0-3 jarigen (contactpersoon 0-3 jarigen groep): maakt het oppas- en vertelrooster voor de jongste groep op basis van geschikte prentenboekjes of een peuterbijbel. Zorgt eventueel ook voor bijpassende eenvoudige kleurplaten. y Coördinator 3-6 jarigen (of: coördinator Opstap) (contactpersoon 3-6 jarigen groep): maakt het oppas- en vertelrooster voor de oudste groep en zorgt dat de werkjes gekopieerd zijn. Zorgt ervoor dat extra materialen, die niet standaard in de knutselkrat zitten, aanwezig zijn. Motiveren en instrueren van leiding (taak coördinatieteam) Om leiding (blijvend) te motiveren is het goed om een bijeenkomst te organiseren met alle leidinggevenden, zeker wanneer je de Opstapprogramma s voor het eerst gaat gebruiken en/of voor het eerst een nieuwe indeling gaat hanteren. Op deze manier krijgt iedereen dezelfde informatie. Je geeft zo ook de gelegenheid om te reageren en met elkaar te overleggen. Hieronder een aantal voorbeelden van wat je kunt bespreken: y Stel het coördinatieteam voor en vertel hoe de taken verdeeld zijn. y Vertel over de rol die je als oppasser in de kinderoppas vervult (zie kopje leidinggevenden ). y Vertel hoe de groepen zijn ingedeeld en waarom er gekozen is voor bijvoorbeeld 2 volwassenen en 1 of 2 tieners als leiding op een groep. Geef ook aan dat het belangrijk is om deze combinatie zo te houden bij eventueel ruilen van een dienst. Dus: tiener ruilt met tiener en volwassene met volwassene. y Geef aan hoe de leidinggevende aan de nodige materialen en informatie komt als hij/ zij aan de beurt is op het vertelrooster. y Bespreek het opruimen en schoonmaken van het materiaal. y Laat de aanwezige personen op een lijst invullen voor welke groep zij de voorkeur hebben. y Ga met de 2 verschillende groepen nog even in gesprek over de invulling van de kinderoppasdienst op hun groep: jarigen: wat doe je met deze groep als het gaat om geloofsoverdracht? Hoe willen jullie dat doen? etcetera. Zie voor informatie en adviezen Basic 2 Baby s en dreumesen jarigen: presenteer de map Opstap en bekijk de opbouw van de bijbellessen en de ingroeilessen. Hoe verloopt een programma? Waar moet je aan denken? Waar liggen de materialen? Hoe komen de leidinggevenden aan hun programma? Zie voor meer informatie en adviezen Basic 3 Peuters en kleuters en ook Handleiding Opstap. Organiseer 1 tot 2 keer per jaar een bijeenkomst met alle leidinggevenden (eventueel na de opening opdelen in de groepen) om te evalueren en eventuele afspraken bij te stellen. HGJB Opstap

6 Ouders Maak voor ouders een informatieblad waarop staat aangegeven vanaf welk moment een kind naar de kinderoppas kan komen in de kerk. (Is het bijvoorbeeld mogelijk om baby s een fles te geven tijdens de oppas en is er gelegenheid om te slapen?) Noteer wat kinderen bij zich moeten hebben zoals: wegwerpluiers, drinken, kleding om te verschonen bij een ongelukje. In de informatie geef je aan of er van ouders verwacht wordt om mee te draaien in het rooster. Vermeld ook hoe de kinderoppasdienst werkt en hoe de indeling van de groepen is. Tip: laat de predikant dit informatieblad aan ouders geven bij het doopgesprek. Bij Opstap is bij iedere les een informatieblad om te kopiëren en aan ouders mee te geven. Hierop staat informatie over het bijbelverhaal, het aangeleerde lied en een tip om thuis met de kinderen nog eens bij het bijbelverhaal of het thema stil te staan. Praktische zaken De oppasruimte Het is belangrijk dat de oppasruimte er leuk en gezellig uitziet en dat deze warmte uitstraalt. Denk bijvoorbeeld aan warme, vrolijke kleuren, een plek om knutselwerkjes op te hangen en eventueel kindermeubilair of banken en kussens. Daarnaast is het belangrijk dat de ruimte groot genoeg is, dat er een geschikte vloer ligt en dat het er schoon en veilig is. De oppasruimte dient bij voorkeur een speciale ruimte voor de kinderoppasdienst te zijn die is ingericht als crèche en waar alle spullen een vaste plek hebben. De ruimte kan veilig worden gemaakt door bijvoorbeeld de stopcontacten te beveiligen of hekjes te plaatsen bij een eventuele trap. Denk ook aan de nooduitgang en hoe de temperatuur eventueel zelf bijgesteld kan worden. Koffie, thee, limonade en koekjes Voor de leiding is het fijn als er koffie of thee gezet is. Je kunt bijvoorbeeld met de koster afspreken of hij dit wil regelen. De koster of een van de leiding zorgt voor limonade, plastic bekertjes en biscuitjes of iets dergelijks voor de kinderen. Het kan ook dat ouders zelf drinken en wat lekkers meegeven voor hun kind. Dit is per gemeente verschillend. Spreek met elkaar af hoe jullie dit in de gemeente doen. Tassen en namen Voor de leidinggevenden is het handig om met de ouders af te spreken dat zij de naam van hun kind op de tas en beker/fles zetten. Bij binnenkomst is het belangrijk dat de kinderen goed opgevangen worden door de leidinggevenden en dat de leiding aan het kind of de ouders vraagt hoe het kind heet. De leiding kan dit onthouden, of (wanneer het bijvoorbeeld erg druk is) de naam van het kind op een etiket schrijven en op de kleding van het kind plakken. Dit kun je standaard invoeren en door de ouders zelf laten doen bij binnenkomst. Leg dan etiketten en een pen/stift neer en geef aan de ouders door dat dit van hen verwacht wordt.

7 B 1 Het is voor kinderen leuk om de namen van de andere kinderen te leren kennen. Ook is het voor de leiding goed om de namen te kennen. De kinderen voelen zich veiliger en meer op hun gemak als de leiding hun naam noemt. Je kunt met de kinderen een naamspelletje doen om elkaar te leren kennen. Ook kun je bijvoorbeeld het kringmoment beginnen met een namenrondje. Verschonen en toiletbezoek Voor het verschonen van luiers dienen ouders zelf wegwerpluiers en luierdoekjes mee te geven in de tas van hun kind. Bij het toiletbezoek gaat er altijd één leidinggevende mee naar het toilet om te helpen en/of te zorgen dat het toilet netjes wordt achtergelaten. Ook kan het meegaan naar het toilet nodig zijn om te zorgen dat het stil blijft op de gang, zodat de kerkgangers er geen hinder van ondervinden. Calamiteiten Mocht er iets voorvallen en mocht er EHBO(spullen) nodig zijn, zorg dan dat iedere leidinggevende weet waar hij terecht kan voor: y Dokter/hulp/telefoon: lijst met noodnummers liefst bij de telefoon. y EHBO-spullen y EHBO er/bhv er HGJB Opstap

8 B 1 Voor de ouders Op dit blad kunt u lezen wat er tijdens Opstap is gedaan, zodat u er thuis op terug kunt komen. HGJB, Pr. Bernhardlaan 1, 3722 AE Bilthoven