Advies Kennis werkt! handreikingen voor campussenbeleid
|
|
- Lennert de Jonge
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Advies Kennis werkt! handreikingen voor campussenbeleid Voorbereiding: Commissie Economie & Innovatie September
2 Inhoud Samenvatting 1. Inleiding 2. Begripsafbakening 2.1 Campus: middel, geen doel op zich 2.2 Clustercampussen (koppeling!) 2.3 Open innovatie: dragend concept 3. Campus: kenmerken en condities 3.1 Fysiek of virtueel 3.2 Specifiek te stellen eisen 3.3 HTAC als voorbeeld 3.4 Conclusies 4. Campussen in Brabant 5. Aanbevelingen 2
3 Samenvatting Het provinciebestuur heeft samen met haar stakeholders een lange termijnvisie opgesteld. Centrale ambitie is om één van de toonaangevende topregio s te worden in Europa op het gebied van kennis & innovatie. Voor de transitie naar een topkennisregio s is een kennisinvesteringsagenda opgesteld bestaande uit vier investeringslijnen. Eén daarvan is de verdere ontwikkeling van open innovatie door middel van het campusconcept. Het beeld dat zich daarbij opdringt: Brabant als een uitgestrekt metropolitaan campuslandschap. SER Brabant onderstreept het belang van investeren in campussen en doet daarvoor in dit advies een aantal handreikingen. Gesignaleerd wordt dat het begrip campus snel kan gaan verwateren en dat moet worden voorkomen door het kiezen van een scherpe focus (minstens Europese potentie) en voldoende kritische massa in termen van geld, fte s en grote trekkers. De SER hanteert als uitgangspunt cluster-campussen, dus een nadrukkelijke koppeling van campussen aan economische clusters. Voorwaarde daarbij moet zijn dat een campus wordt gedragen door een (boven)regionale strategische agenda, dus geen lokale initiatieven. Op grond van deze condities schetst de SER in dit advies een aantal potentiële velden voor clustercampussen in Noord-Brabant. De provincie kan samen met gemeenten zorgen voor versnelling van het campusconcept door dit expliciet mee te nemen in de Structuurvisie Ruimtelijke Ontwikkeling. Verder geeft de SER aan dat basisvoorwaarde voor provinciale cofinanciering zou moeten zijn dat er sprake is van een meeromvattend strategisch concept, met als noodzakelijke elementen onderzoek & innoveren, ondernemen, opleiden en organiseren. In dat opzicht wordt de opzet voor de High Tech Automotive Campus in Helmond als voorbeeld gesteld. SER Brabant doet de volgende aanbevelingen: Investeer in cluster-campussen Focus en kritische massa (Europese dimensie) Regionale strategische agendavorming Breed kader Meeromvattend strategisch concept (4 O s) Publieke financiering / o.m. nationale en Europese fondsen Ruimtelijke facilitering (Structuurvisie RO) 3
4 1. Inleiding Noord-Brabant is in Europa de 7e economische regio en de 3 e innovatieve regio. Strategische vraag is hoe de regio die positie kan continueren in een sterk globaliserende en veranderende omgeving. Daartoe heeft het provinciebestuur in overleg met haar stakeholders een lange termijnvisie 1 opgesteld met als centrale ambitie één van de toonaangevende kennis- en innovatieregio s te worden in Europa. Ook is er veel aandacht voor de inbedding in een omgeving die hoog scoort in termen van quality of life. In het bijbehorende essay De ESSENTie van kennis wordt dat als volgt verwoord: De toekomst van Brabant als topkennisregio ligt besloten in een combinatie van het goede Brabantse leven te midden van internationale netwerken, economische concurrentie- en innovatiekracht; een slimme verbinding van regionale kernwaarden met een wereldwijde georiënteerde dynamiek, van traditie en moderniteit. Het beeld dat zich daarbij opdringt is dat van Brabant als een uitgestrekt metropolitaans campuslandschap, een duurzame proeftuin voor kennis, innovatie en creativiteit, een combinatie van high tech, high touch en high green, van Brainport en Brabants Bont (einde citaat) Om de transitie van Brabant naar een topkennisregio te realiseren worden vier investeringslijnen uitgewerkt. Eén daarvan is de verdere ontwikkeling van de open-innovatieaanpak via het campusconcept, dit wordt de komende jaren een expliciete investeringslijn. Het bekendste bestaande voorbeeld is de High Tech Campus Eindhoven (HTCE),opgezet door Philips. De HTCE heeft zich ontwikkeld tot een vitaal strategisch onderdeel van de Brabantse en zelfs Nederlandse kenniseconomie. Inmiddels dienen zich nieuwe initiatieven aan. In Helmond is bijvoorbeeld de High Tech Automotive Campus in ontwikkeling en Breda heeft recentelijk het Topinstituut Logistiek binnengehaald en ook daar wordt gedacht aan campusontwikkeling. Voorts opteert de regio West-Brabant voor een topinstituut Maintenance. In Noordoost- en Zuidoost-Brabant dienen zich concrete opties aan op terreinen als food & health, energytech of medical & lifesciences. SER Brabant onderstreept het belang van investeringen in het campusconcept. Wij zien dat als een belangrijk strategisch onderdeel van de Brabantse kennisinvesteringsagenda, waarvoor eerder al werd gepleit in ons MLT-advies 2. Slagvaardig beleid is geboden, want ook de andere Europese regio s zitten niet stil op dit gebied. Vraag is echter wel hoe dat beleid eruit moet zien, wat verstaan we eigenlijk onder campussen en welke rol kan vanuit overheidszijde worden gespeeld om dat tot een succes te maken? Kortom, doel van dit SER-advies is om een aantal strategische lijnen uit te zetten voor het provinciale beleid. In de eerstvolgende paragraaf gaan we eerst in op de begripsafbakening, daarna volgt een beschrijving van de verschijningsvormen van campussen en de belangrijkste eisen en kenmerken. Vervolgens schetsen we de potentiële mogelijkheden voor campussen in Brabant bezien vanuit clusterpotenties. Tot slot wordt op een rij gezet wat dit alles nu concreet vraagt van het beleid en hoe de provincie dat samen met gemeenten en andere actoren kan aanjagen en faciliteren. 1 Statenvoorstel 18/09 A, Investeringsprogramma Essent, mei MLT-advies Ondernemerschap, sociale cohesie en modern bestuur, SER-Brabant
5 2. Begripsafbakening 2.1 Campus: middel, geen doel op zich En campus is geen doel op zich, maar veeleer een middel voor het vergroten van de kenniscomponent in de regionale economie. Op een campus werken bedrijven en kennisinstellingen gezamenlijk aan hoogwaardige vernieuwing. SER Brabant hanteert de volgende definitie: een campus is een terrein met economische activiteiten van verschillend karakter (OEM ers, MKB, startups) en mogelijkerwijs kennis//opleidingsinstituten rondom een thema met een aantal centrale functies/services. Het zijn ook kraamkamers voor de toepassing en ontwikkeling van kennis naar commerciële toepassingen. Aldus omschreven zijn campussen in feite hot spots voor regionale kennis- en innovatie ontwikkeling. De oriëntatie moet echter businessgericht zijn, de waardecreatie staat centraal. Denken vanuit bedrijven, dat dient naar ons oordeel primair het uitgangspunt te zijn. Het gaat dus niet primair om centres of excellence maar meer om de verbinding van centres of excellence met de innovatieketen kennis-kunde-kassa. 2.2 Clustercampussen (koppeling!) Economische activiteiten spelen zich in toenemende mate af in ketens. Ketens van bedrijven dan wel clusters van bedrijven en dat in een dynamische omgeving waarin zaken steeds sneller veranderen. Organisaties dienen flexibel te zijn om te kunnen inspelen op ontwikkelingen. Dat vereist ook een flexibel samenspel van die bedrijven, zeker in onze open economie waarin moet worden geconcurreerd op wereldschaal. De concurrentie is echter groot, operen in zo n veld maakt bundeling van krachten noodzakelijk. Versterking van de economie wordt verkregen door bundeling van krachten en flexibiliteit in kansrijke clusters. Een zaak van gemeenschappelijk belang is het verstevigen van de kenniscomponent en dat slaat de brug naar campussen. Belangrijk voor campussen is dat ze worden gekoppeld aan (krachtige) clusters. Een campus op zich is niets en een cluster worstelt met haar ontwikkeling. Een campus in een cluster heeft echter effect. De partijen zijn duidelijk: de bedrijven uit het cluster, de van belangzijnde kennisinstellingen, gefaciliteerd door de overheid. Hiermede kan bundeling van krachten bereikt worden en flexibiliteit. Nieuwe bedrijvigheid in relatie tot bestaande kan zich ontwikkelen. Bedrijven kunnen ademen met hun personeel via de campus waarmee kennis en kunde behouden en verder ontwikkeld kan worden. Wezenlijk is dat de identiteit van een clustercampus zodanig moet zijn dat bedrijven er trots aan ontlenen om er onderdeel van te zijn. Het moet de bedrijven/instituten meerwaarde geven om eraan verbonden te zijn, zo moet de campus voor OEM ers van zodanige betekenis zijn dat ze in Nederland willen blijven. In bijlage 1 wordt het netwerk van een clustercampus weergegeven. Clustervorming wordt gezien als één van de instrumenten om de kennis-kunde-kassa keten in branches en sectoren te versterken. Zowel de NV BOM als de regionale ontwikkelingsmaatschappijen als NV REDE en Rewin hebben de afgelopen jaren de nodige ervaring opgedaan met regionaal clusterbeleid, zowel binnen het MKB als tussen MKB en OEM ers respectievelijk kennisinstellingen. 5
6 Clusters en innovatie liggen in elkaars verlengde, wat tot uitdrukking komt in het begrip innovatieclusters. Innovatieclusters worden beschouwd als een regionaal instrument om op een wat grootschaliger en gestructureerder manier de valorisatie van kennis via kunde naar kassa te stimuleren. In een recent rapport over open innovatie en clustervorming, dat in opdracht van de Programcommissie Pieken in de Delta Zuidoost Nederland is opgesteld 3, wordt aangeven hoe de vorming en ontwikkeling van autonome innovatieclusters kan worden gestimuleerd en versneld. Een cluster moet naar ons oordeel als volgt worden omschreven: een geografische zone met een concentratie van economische activiteiten rondom een thema met gestuurde onderlinge relaties. Hieronder volgt een overzicht van de potentiële clusters in Noord-Brabant, ontleend aan Buck Consultants International 4 Clusters in kaart gebracht Greenports Mainport Rotterdam Shipping Valley Logistiek Food Valley Medtech Procesindustrie, Maintenance, Bio-energie, Logistiek, Toerisme, Retail/ Leisure Mainport Antwerpen Leisure, Creatieve sector, Logistiek Maintenance, Life Sciences Food, Machines en Systemen, Zorg & Farma, Logistiek, Toerisme en recreatie, Landbouw HTS, Automotive Mechatronica, Food & Nutrition, ICT, Industrial Design, Life Tech, Logistiek Logistiek, agri, maakindustrie Logistiek, automotive, procesindustrie Chemie, pharma, medtech De kans op wildgroei van (lokale) valleys en campussen is levensgroot aanwezig is. Bovenstaand kaartje onderstreept wat ons betreft de noodzaak van regionale, vaak grensoverschrijdende(!), agendavorming over het ontwikkelen van clusters/campussen. Bij het ontwikkelen van een clustercampus moet Europese (h)erkenning het doel zijn, dus de lat ligt hoog! 3 Open innovatie en clustervorming, van R&D naar C&D (Connect & Development), april Ruimtelijk-Economische Visie Noord-Brabant, Buck Consultants International, juni
7 SER Brabant adviseert de provincie daarom de regio s in dat perspectief uit te dagen tot regionale strategische agendavorming op de juiste geografische schaal. Voorbeeld: clusterontwikkeling rond de food, health & nutrition rond s-hertogenbosch vraagt om agendavorming minstens op de schaal van de Foodas Zuid-Willemsvaart. 2.3 Open innovatie: dragend concept Open innovatie is het dragende concept voor campusontwikkeling. Het bedrijfsleven maakt een verschuiving door van gesloten innovatieprocessen naar een meer open manier van innoveren. Onder open innovatie wordt verstaan het combineren van interne en externe bronnen voor zowel de ontwikkeling als het op de markt brengen van nieuwe technologieën en producten. Kern van de zaak is dat er een versnelde ontwikkeling gaande is naar kennis delen en campussen kunnen zorgen voor acceleratie. Chesbrough, die wordt gezien als grondlegger van het concept open innovatie 5 noemde de volgende factoren. In de eerste plaats de beschikbaarheid en mobiliteit van hooggeschoolde werknemers; er is dus niet alleen een enorme hoeveelheid kennis aanwezig buiten de R&D labs van grote bedrijven, de aanwezige kennis wordt vaak ook meegenomen door de werknemers wanneer zij van baan veranderen. Ten tweede is er de laatste jaren een significante toename van durfkapitaal; de beschikbaarheid hiervan zorgt ervoor dat veelbelovende ideeën op een andere manier verder ontwikkeld kunnen worden, bijvoorbeeld in de vorm van start-ups. Daarnaast nemen de mogelijkheden om ideeën buiten het bedrijf verder te ontwikkelen verder toe, bijvoorbeeld door spin-offs of uitlicensering. Tenslotte zij er nog de andere spelers in de keten, bijvoorbeeld de toeleveranciers, die een steeds sterkere invloed uitoefenen op het innovatieproces. Al deze factoren hebben ertoe bijgedragen dat bedrijven zijn gaan zoeken naar andere manieren om hun innovatieproces meer effectief en efficiënt te maken. Bijvoorbeeld door het actief zoeken naar nieuwe technologieën en ideeën buiten de onderneming, maar ook door samenwerking met concurrenten om op die manier meerwaarde voor de klant te creëren. Het vaak gebruikte voorbeeld is de samenwerking tussen Philips en Douwe Egberts die tot de ontwikkeling van de Philips Senseo heeft geleid. De meest bekende invulling van open innovatie van Philips is de High Tech Campus Eindhoven. Op deze locatie heeft men bewust haar r&d faciliteiten als het ware opengesteld voor buitenstaanders; nieuwe technologische startups. Starters krijgen toegang tot apparatuur (van meetinstrumenten tot clean rooms), diensten (hulp bij het verfijnen van het business model) en genieten van de kennis van andere high tech starters op de campus. De gedachte hierachter is dat Philips hiermee in aanraking komt met nieuwe, onbekende technologieën die een grote impact kunnen hebben. Men accepteert dat niet alle slimme mensen meer in dienst zijn van Philips, maar wil wel toegang hebben tot de mogelijk waardevolle kennis. Door het gedeeltelijk openbreken van haar r&d infrastructuur voor buitenstaanders is Philips in staat haar strategische opties te vergroten! Een ander bekend voorbeeld is Unilever, dat de weg naar open innovatie is ingeslagen via joint ventures, maar ook participaties in publiek private partnerships zoals het Dutch Polymer Institute. 5 Chesbrough, Open innovation: The new Imperative for Creating end Profiting from Technology (2003) 7
8 Door te participeren in fundamenteel onderzoek waar ook andere bedrijven bij betrokken zijn, heeft Unilever eerder toegang tot waardevolle (technologische) kennis dan wanneer zij alles inhouse zou proberen te ontwikkelen. Een campus is een uitstekend middel om invulling te geven aan de ontwikkeling van open innovatie. Door middel van campusontwikkeling kunnen overheid en kennisinstellingen op goede wijze inspelen op strategische processen die in het bedrijfsleven gaande zijn. Met andere woorden, campusontwikkeling zal om die reden kunnen uitgroeien tot paradepaard van de drie O s in Noord- Brabant. 3. Campus: verschijningsvormen en condities 3.1 Fysiek of virtueel Een campus is normaliter fysiek geconcentreerd in een parkachtige omgeving, vergelijk bijvoorbeeld de universiteitscampus. Dit model heeft wat ons betreft de voorkeur, omdat de fysieke bundeling (broedplaats) magneetwerking heeft en tot versnelling van regionale kennis- & innovatie ontwikkeling zal leiden. Toch hoeft de campus niet altijd geconcentreerd te zijn op één locatie van een beperkt aantal hectares. Er is ook sprake van een campus indien het samenspel van (top)kennis en bedrijven een grotere geografische spreiding heeft. We spreken in dat geval van een virtuele campus. Een goed voorbeeld van een virtuele campus zijn de plannen met het Maintenance Topinstituut in West- Brabant, dat gekoppeld wordt aan de gehele onderwijskolom in de regio en daarbuiten (bijv. vijf ROC s, waaronder Rotterdam en Zeeland) en de proces- en vliegtuigindustrie. Bij dit virtuele concept worden echter zeer hoge eisen gesteld aan het regionaal organiserend vermogen, wil het aan de eisen van een campus blijven voldoen. Zaak is wel dat er ergens een herkenbaar regionaal (bedrijven)concentratiepunt wordt geschapen, bijvoorkeur rond het topinstituut. Belangrijk is dus dat er bij het campussenbeleid een breed kader wordt gehanteerd, er moet ruimte zijn voor verschillende uitwerkingen. Wat echter wel steeds opgaat is dat we niet moeten denken in stenen, maar in clusters of netwerken. 3.2 Specifieke kenmerken en eisen Er moet worden gewaakt voor begripsinflatie, niet alles moet straks campus worden genoemd: wel heel veel campusachtige settings (hoe meer hoe beter), maar slechts een beperkt aantal echte campussen die aan een aantal strenge eisen moeten voldoen. We hebben reeds gesteld: Europese (h)erkenning moet het uitgangspunt zijn en dat betekent dus focus kiezen! Naast de algemene voorwaarden is het ook belangrijk om helderheid te scheppen over de specifieke condities waaraan campussen moeten voldoen. 8
9 Hieronder noemen wij de belangrijkste: Trekkers van formaat: Aanwezigheid en directe betrokkenheid van een grote trekker, zowel aan de bedrijvenkant (bij voorkeur multinational) als de kenniskant (bij voorkeur universiteit) Ondernemerschap: Ondernemend opereren: niet op zoek gaan naar 100% zekerheden Cluster-campus: Campus moet gekoppeld zijn aan een stuwende bedrijvencluster OI-organiseren: Open innovatie vraagt om permanente organisatie op de campus Middelen: Voldoende structurele middelen - publiek en privaat - om de campus Fte s: draaiende te houden Minimaal starten met 100 à 300 fte s, waarvan 2/3 te subsidiëren van overheidswege Doorgroeiperspectief: In 10 jaar tijd naar à fte Overheidsdeelname: Vooral in eerste fase, daarna afbouwen 3.3 Automotive Campus als voorbeeld De ontwikkeling van de High Tech Automotive Campus (HTAC) laat zien dat campusontwikkeling in feite moet worden gezien als een samenhangend strategisch concept. Het is duidelijk meer dan een stapel stenen of een op zichzelf staand centre of excellence! Strategische basis voor de HTAC was het plan van de Nederlandse overheid en de automotive industrie met als centrale doelstelling: kennis moet leiden tot nieuwe producten en nieuwe productie. Daartoe werd geopteerd voor het creëren van een open innovatieomgeving (campus), die zou moeten leiden tot een krachtige versnelling. Het moest een magneet worden voor kenniswerkers. Het volgende program van eisen werd daaraan verbonden: creëren van een innovatieve omgeving (meer inhoud en meer structuur voor innovatie) kwantitatieve en kwalitatieve versterking van het onderwijs en onderzoek op alle niveaus (hele onderwijskolom) vertalen naar nieuwe businessproposities (vermarkten) faciliteren van starters en snelle groeiers acquisitie- en promotieactiviteiten voor de automobielindustrie alle belanghebbenden werken aan nieuwe nationale en internationale partnerships 9
10 In onderstaand schema wordt het samenhangende strategische concept van de HTAC samengevat: Opleiden * Internationaal Topinstituut: - verbinding in doorlopende leerlijnen vo (vmbo, havo, vwo), mbo, hbo, wo - fysieke vestiging van hbo-, wo-, en mbo-middenkader - individuele leerroutes * Éducation permanente Onderzoeken & Innoveren * Open innovatie * Doorbraken realiseren op innovatieve en duurzame mobiliteit: - zero emission - zero collision - zero congestion *Van technologie gedreven naar markten omgevingsgedreven onderzoek * Verbinden met andere focuspunten Brainport: - design - hightech systems & materials - mechatronics Ondernemen * Versterken internationale concurrentie- en exportpositie Nederlandse automobiliteits- sector * Kraamkamer ondernemers-talent * Optimale mix van: - global players, mkb, snelle groeiers en startups - mainstream & niche bedrijvigheid Organiseren * Levendige community * Ontzorgend onafhankelijk campusmanagement * Gezamenlijke faciliteiten, professionele exploitatie en beheer Omgeving * Duurzaam werklandschap voor open innovatie als nationale nucleus voor automobiliteit met: - optimale bereikbaarheid en - hoogwaardige faciliteiten * De Brainportregio als (inter)nationale etalage en living lab voor duurzame en innovatieve mobiliteit Uit: In de hoogste versnelling; de High Tech Automotive Campus in beweging 3.4 Conclusies Uit voorgaande paragrafen wordt helder wat de belangrijkste condities zijn waaraan moet worden voldaan bij cluster-campusontwikkeling. Focus kiezen is essentieel. Recapitulerend noemen wij als belangrijkste eisen: 1) Europese (h)erkenning 2) Gedragen door regionale strategische agenda (juiste geografische schaalniveau) 3) Grote trekkers aan bedrijvenkant en kenniskant 4) Open innovatie als dragend concept 5) Waardecreatie staat centraal (business-gericht) 6) Voldoende kritische massa: minstens 500 personen werkzaam, doorgroeiperspectief naar à in tien jaar 7) Starten met stevige inzet publieke middelen (2/3 e ), gaandeweg afbouwen en meer privaat 8) Beschikbaarheid van voldoende publieke en private middelen voor waarborgen continuïteit 10
11 4. Campussen in Brabant Wat zijn kansrijke clusters in de provincie Noord-Brabant? Daarbij valt op te merken dat clusters zich niet beperken tot de grenzen van de provincie maar zeker als het gaat om betrokken partijen het over de grenzen heen gaat. We hebben het al gememoreerd: er moet zicht zijn op Europese dimensionering. De samenhang dan wel overlapping met de buurprovincies als Limburg en Zeeland is aanwezig zodat een gemeenschappelijke afstemming van belang is. Niettemin gaat het erom dat het zwaartepunt van de cluster, veelal een multinational, in de provincie ligt en in een bepaalde regio van de provincie. Aldus zijn een aantal velden voor potentiële campusclusters aan te duiden: High tech cluster Eindhoven; licht, elektronica en mechatronic cluster rond Philips Asml ed. LEM-technologie. Hier past medical, robotica, zonnecellen, energiemanagement systemen. TUe, TNO Industrie, Fontys (aanleiding voor een 2 e HTC); EnergyTech Automotive, netwerksystemen, ATC, TU/e, Fontys, DAF Food & health s-hertogenbosch; voedingsmiddelentechnologie en farmacie, Notox, Jeroen Bosch ziekenhuis, food nutrition: nutraceuticals ed. Vion, Organon, Diosynth, Campina DMV, Heineken, Hak, bakkerij; HAS, LU-Wageningen, medicaltech: Best Logistiek/supply chain Breda; logistieke systemen; computer informatiesystemen: Meeuws, programmatechnologie. Heijnen, Rijnarts, Meeuws, Zuidema, Kwantum, Avans, TUd. Maintenance Woensdrecht; onderhoud voor vliegtuigen en procesindustrie. Werktuigen en oppervlakte technologie. Vliegbasis Woensdrecht, Stork, Sabic. Avans, TUd Agro-based energy en processing; Moerdijk, enzym en procestechnologie, Shell, AZN, Delta. Inclusief CO2 binding en transport via buisleiding. TU/e, ECN, LU- Wageningen 11
12 In onderstaand schema hebben we de potentiële cluster-campussen aangeduid, uitgaande van de trekkers: High tech Food & Health & Nutrition Medical & Lifesciences Automotive Logistiek Maintenance Energie Kennistrekkers TU/e TNO Industrie Fontys LU Wageningen (Antonie Jurgens Inst.) HAS Jeroen Bosch Ziekenhuis Avans TU/e Maastricht University TU/e TNO Automotive Topinstituut Breda Avans NHTV KMA UvT World Class Maintenance Stork TU/e Boeing TU/e TNO Fontys / Avans Bedrijventrekkers Philips ASML Unilever Schering Plough Friesland Campina Notox ZLTO Philips Medical FEI Schering Plough DAF ATC Jan de Rijk Meeus Zuidema Kwantum Tilburgse Logistiek Sabic Philip Morris Imtech Bredford Engineering Shell Essent / RWE 12
13 5. Aanbevelingen provincie SER Brabant ondersteunt het voornemen van het provinciaal bestuur om te investeren in campusontwikkeling. Campussen zijn hot spots voor versnelling van de regionale kennis- en innovatie ambities. Onder verwijzing naar de uiteenzettingen in dit advies doen wij de volgende aanbevelingen: 1. Investeer in cluster-campussen Investeer in campussen op de speerpunten van ontwikkelingen in de Brabantse economie, zoals aangegeven in de programma s Pieken in de Delta alsmede de in dit advies gesignaleerde potentiële clusters. De hiernavolgende aanbevelingen belichten strategische kenmerken voor het succes van de clusters. 2. Focus en kritische massa (Europese dimensie) De provincie doet er goed aan een scherpe focus te kiezen, opdat het begrip campus niet snel verwatert. Europese (h)erkennning van de cluster-campus moet uitgangspunt zijn en voor wat betreft schaalgrootte denken wij aan een minimaal doorgroeiperspectief: naar ca. 2 à werkzame personen in tien jaar. 3. Regionale strategische agendavorming Europese (h)erkenning vraagt krachtenbundeling op het juiste regionale schaalniveau. Het ontwikkelen van een regionale strategische agenda zou als onderlegger moeten dienen voor een cluster-campus en voorwaarde moeten zijn voor provinciale investeringen. 4. Breed kader Een campus heeft verschillende verschijningsvormen ()fysiek, virtueel). Ook moet rekening worden gehouden met het feit dat initiatieven in heel uiteenlopende fases verkeren. Het verdient daarom aanbeveling om als provincie een breder kader te hanteren, met steeds open innovatie als dragend concept. 5. Meeromvattend strategisch concept (4 O s) Basiseis voor financiering door de provincie dient voorts te zijn dat sprake is van een meeromvattend strategisch concept. In dit advies is de HTACX Helmond als good practice opgevoerd. De vier O s als noodzakelijke elementen van het strategisch concept: onderzoek & innoveren ondernemen opleiden organiseren 6. Publieke financiering / o.m. nationale en Europese fondsen Vooral in de eerste fase moet sprake zijn van een groter publiek aandeel in de financiering (2/3 e ), dit zou ook als uitgangpunt kunne dienen bij de inzet van provinciale middelen. De provincie kan tevens een belangrijke rol spelen bij het maximaal inzetten van nationale en Europese fondsen (bijv. OP-Zuid) 13
14 7. Ruimtelijke facilitering (Structuurvisie RO) Provincie en gemeenten moeten zorgen voor ruimtelijke facilitering van campusontwikkeling. Bij voorkeur een gebiedsgerichte benadering met als goed voorbeeld de MIRT-verkenning voor de Zuidoost-vleugel BrabantStad. Met de nieuwe Structuurvisie RO kan de provincie hier expliciet op inspelen. 14
15 CLUSTER CAMPUS NETWERK bijlage 1 = lokale omgeving = het internationale concern = regionale omgeving = clusterbedrijf = landelijke omgeving = kennisinstelling = buitenland = onderwijsinstelling = campus = dienstverlener 15
16 Advies Kennis werkt! handreikingen voor campussenbeleid Voorbereiding: Commissie Economie & Innovatie September
17 Inhoud Samenvatting 1. Inleiding 2. Begripsafbakening 2.1 Campus: middel, geen doel op zich 2.2 Clustercampussen (koppeling!) 2.3 Open innovatie: dragend concept 3. Campus: kenmerken en condities 3.1 Fysiek of virtueel 3.2 Specifiek te stellen eisen 3.3 HTAC als voorbeeld 3.4 Conclusies 4. Campussen in Brabant 5. Aanbevelingen 2
18 Samenvatting Het provinciebestuur heeft samen met haar stakeholders een lange termijnvisie opgesteld. Centrale ambitie is om één van de toonaangevende topregio s te worden in Europa op het gebied van kennis & innovatie. Voor de transitie naar een topkennisregio s is een kennisinvesteringsagenda opgesteld bestaande uit vier investeringslijnen. Eén daarvan is de verdere ontwikkeling van open innovatie door middel van het campusconcept. Het beeld dat zich daarbij opdringt: Brabant als een uitgestrekt metropolitaan campuslandschap. SER Brabant onderstreept het belang van investeren in campussen en doet daarvoor in dit advies een aantal handreikingen. Gesignaleerd wordt dat het begrip campus snel kan gaan verwateren en dat moet worden voorkomen door het kiezen van een scherpe focus (minstens Europese potentie) en voldoende kritische massa in termen van geld, fte s en grote trekkers. De SER hanteert als uitgangspunt cluster-campussen, dus een nadrukkelijke koppeling van campussen aan economische clusters. Voorwaarde daarbij moet zijn dat een campus wordt gedragen door een (boven)regionale strategische agenda, dus geen lokale initiatieven. Op grond van deze condities schetst de SER in dit advies een aantal potentiële velden voor clustercampussen in Noord-Brabant. De provincie kan samen met gemeenten zorgen voor versnelling van het campusconcept door dit expliciet mee te nemen in de Structuurvisie Ruimtelijke Ontwikkeling. Verder geeft de SER aan dat basisvoorwaarde voor provinciale cofinanciering zou moeten zijn dat er sprake is van een meeromvattend strategisch concept, met als noodzakelijke elementen onderzoek & innoveren, ondernemen, opleiden en organiseren. In dat opzicht wordt de opzet voor de High Tech Automotive Campus in Helmond als voorbeeld gesteld. SER Brabant doet de volgende aanbevelingen: Investeer in cluster-campussen Focus en kritische massa (Europese dimensie) Regionale strategische agendavorming Breed kader Meeromvattend strategisch concept (4 O s) Publieke financiering / o.m. nationale en Europese fondsen Ruimtelijke facilitering (Structuurvisie RO) 3
19 1. Inleiding Noord-Brabant is in Europa de 7e economische regio en de 3 e innovatieve regio. Strategische vraag is hoe de regio die positie kan continueren in een sterk globaliserende en veranderende omgeving. Daartoe heeft het provinciebestuur in overleg met haar stakeholders een lange termijnvisie 1 opgesteld met als centrale ambitie één van de toonaangevende kennis- en innovatieregio s te worden in Europa. Ook is er veel aandacht voor de inbedding in een omgeving die hoog scoort in termen van quality of life. In het bijbehorende essay De ESSENTie van kennis wordt dat als volgt verwoord: De toekomst van Brabant als topkennisregio ligt besloten in een combinatie van het goede Brabantse leven te midden van internationale netwerken, economische concurrentie- en innovatiekracht; een slimme verbinding van regionale kernwaarden met een wereldwijde georiënteerde dynamiek, van traditie en moderniteit. Het beeld dat zich daarbij opdringt is dat van Brabant als een uitgestrekt metropolitaans campuslandschap, een duurzame proeftuin voor kennis, innovatie en creativiteit, een combinatie van high tech, high touch en high green, van Brainport en Brabants Bont (einde citaat) Om de transitie van Brabant naar een topkennisregio te realiseren worden vier investeringslijnen uitgewerkt. Eén daarvan is de verdere ontwikkeling van de open-innovatieaanpak via het campusconcept, dit wordt de komende jaren een expliciete investeringslijn. Het bekendste bestaande voorbeeld is de High Tech Campus Eindhoven (HTCE),opgezet door Philips. De HTCE heeft zich ontwikkeld tot een vitaal strategisch onderdeel van de Brabantse en zelfs Nederlandse kenniseconomie. Inmiddels dienen zich nieuwe initiatieven aan. In Helmond is bijvoorbeeld de High Tech Automotive Campus in ontwikkeling en Breda heeft recentelijk het Topinstituut Logistiek binnengehaald en ook daar wordt gedacht aan campusontwikkeling. Voorts opteert de regio West-Brabant voor een topinstituut Maintenance. In Noordoost- en Zuidoost-Brabant dienen zich concrete opties aan op terreinen als food & health, energytech of medical & lifesciences. SER Brabant onderstreept het belang van investeringen in het campusconcept. Wij zien dat als een belangrijk strategisch onderdeel van de Brabantse kennisinvesteringsagenda, waarvoor eerder al werd gepleit in ons MLT-advies 2. Slagvaardig beleid is geboden, want ook de andere Europese regio s zitten niet stil op dit gebied. Vraag is echter wel hoe dat beleid eruit moet zien, wat verstaan we eigenlijk onder campussen en welke rol kan vanuit overheidszijde worden gespeeld om dat tot een succes te maken? Kortom, doel van dit SER-advies is om een aantal strategische lijnen uit te zetten voor het provinciale beleid. In de eerstvolgende paragraaf gaan we eerst in op de begripsafbakening, daarna volgt een beschrijving van de verschijningsvormen van campussen en de belangrijkste eisen en kenmerken. Vervolgens schetsen we de potentiële mogelijkheden voor campussen in Brabant bezien vanuit clusterpotenties. Tot slot wordt op een rij gezet wat dit alles nu concreet vraagt van het beleid en hoe de provincie dat samen met gemeenten en andere actoren kan aanjagen en faciliteren. 1 Statenvoorstel 18/09 A, Investeringsprogramma Essent, mei MLT-advies Ondernemerschap, sociale cohesie en modern bestuur, SER-Brabant
20 2. Begripsafbakening 2.1 Campus: middel, geen doel op zich En campus is geen doel op zich, maar veeleer een middel voor het vergroten van de kenniscomponent in de regionale economie. Op een campus werken bedrijven en kennisinstellingen gezamenlijk aan hoogwaardige vernieuwing. SER Brabant hanteert de volgende definitie: een campus is een terrein met economische activiteiten van verschillend karakter (OEM ers, MKB, startups) en mogelijkerwijs kennis//opleidingsinstituten rondom een thema met een aantal centrale functies/services. Het zijn ook kraamkamers voor de toepassing en ontwikkeling van kennis naar commerciële toepassingen. Aldus omschreven zijn campussen in feite hot spots voor regionale kennis- en innovatie ontwikkeling. De oriëntatie moet echter businessgericht zijn, de waardecreatie staat centraal. Denken vanuit bedrijven, dat dient naar ons oordeel primair het uitgangspunt te zijn. Het gaat dus niet primair om centres of excellence maar meer om de verbinding van centres of excellence met de innovatieketen kennis-kunde-kassa. 2.2 Clustercampussen (koppeling!) Economische activiteiten spelen zich in toenemende mate af in ketens. Ketens van bedrijven dan wel clusters van bedrijven en dat in een dynamische omgeving waarin zaken steeds sneller veranderen. Organisaties dienen flexibel te zijn om te kunnen inspelen op ontwikkelingen. Dat vereist ook een flexibel samenspel van die bedrijven, zeker in onze open economie waarin moet worden geconcurreerd op wereldschaal. De concurrentie is echter groot, operen in zo n veld maakt bundeling van krachten noodzakelijk. Versterking van de economie wordt verkregen door bundeling van krachten en flexibiliteit in kansrijke clusters. Een zaak van gemeenschappelijk belang is het verstevigen van de kenniscomponent en dat slaat de brug naar campussen. Belangrijk voor campussen is dat ze worden gekoppeld aan (krachtige) clusters. Een campus op zich is niets en een cluster worstelt met haar ontwikkeling. Een campus in een cluster heeft echter effect. De partijen zijn duidelijk: de bedrijven uit het cluster, de van belangzijnde kennisinstellingen, gefaciliteerd door de overheid. Hiermede kan bundeling van krachten bereikt worden en flexibiliteit. Nieuwe bedrijvigheid in relatie tot bestaande kan zich ontwikkelen. Bedrijven kunnen ademen met hun personeel via de campus waarmee kennis en kunde behouden en verder ontwikkeld kan worden. Wezenlijk is dat de identiteit van een clustercampus zodanig moet zijn dat bedrijven er trots aan ontlenen om er onderdeel van te zijn. Het moet de bedrijven/instituten meerwaarde geven om eraan verbonden te zijn, zo moet de campus voor OEM ers van zodanige betekenis zijn dat ze in Nederland willen blijven. In bijlage 1 wordt het netwerk van een clustercampus weergegeven. Clustervorming wordt gezien als één van de instrumenten om de kennis-kunde-kassa keten in branches en sectoren te versterken. Zowel de NV BOM als de regionale ontwikkelingsmaatschappijen als NV REDE en Rewin hebben de afgelopen jaren de nodige ervaring opgedaan met regionaal clusterbeleid, zowel binnen het MKB als tussen MKB en OEM ers respectievelijk kennisinstellingen. 5
Naar meer scherpte in de Rijk-Regio agenda voor innovatiestimulering. Berry Roelofs Principal Consultant
Naar meer scherpte in de Rijk-Regio agenda voor innovatiestimulering Berry Roelofs Principal Consultant Utrecht, 17 december 2015 Goede uitgangssituatie, maar Nederland doet het goed 16 e economie van
Nadere informatieinnovatiebevordering RIS3 MKB OPZuid Europees Innovatieprogramma voor Zuid-Nederland overheden living labs koolstofarme economie cross-overs design
OPZuid Europees Innovatieprogramma voor Zuid-Nederland BIObased logistiek maintenance hightech systems agrofood overheden RIS3 innovatiebevordering duurzaamheid schone energie welzijn samenwerking gezondheid
Nadere informatieF4-GEMEENTEN. Manifest voor de vorming van een nieuw provinciaal coalitieakkoord. Versterk Economie en Werkgelegenheid
LEEUWARDEN SÚDWEST-FRYSLÂN SMALLINGERLAND HEERENVEEN Versterk Economie en Werkgelegenheid Manifest voor de vorming van een nieuw provinciaal coalitieakkoord SAMEN WERKEN AAN EEN SLAGVAARDIG FRYSLÂN 2 3
Nadere informatieCampus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta
Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta BZW Bijeenkomst Middelburg, 4 april 2017 Inhoudsopgave 1. Campus Zeeland 2. Bèta College 3. Kennis & Innovatie Netwerken
Nadere informatieSamenwerkingsagenda Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en de Provincie Gelderland
en de Provincie Gelderland 22 maart 2016 Overwegende dat: De provincie Gelderland veel waarde hecht aan de aanwezigheid van onderwijs/kennisinstellingen in haar Provincie. Uiteraard in hun functie van
Nadere informatieTitel. Campusvorming voor Chronische Zorg. Wiebe Cnossen, Jan Rietsema
Titel Campusvorming voor Chronische Zorg Wiebe Cnossen, Jan Rietsema Pagina: 2 Agenda Setting the scene Waarom nadenken over een campus? Wat is een Campus? Hoe richt je Open Innovatie in? Tilburg aan zet
Nadere informatieHet Bedrijfslevenbeleid
Het Bedrijfslevenbeleid NAAR DE TOP! Sjoerd Visser Programmadirectie Topsectoren i.o. Inhoud Regeerakkoord Bedrijfslevenbeleid - ambitie - topsectoren - ruimtelijke aspecten - financiering - Proces fasering
Nadere informatieCampus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta
Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta Bijpraten Raadsleden Vlissingen, 10 april 2017 Agenda > Welkom: Harry van der Maas (voorzitter stuurgroep) > Stand
Nadere informatieTopsectoren. Hoe & Waarom
Topsectoren Hoe & Waarom 1 Index Waarom de topsectorenaanpak? 3 Wat is het internationale belang? 4 Hoe werken de topsectoren samen? 5 Wat is de rol voor het MKB in de topsectoren? 6 Wat is de rol van
Nadere informatieSamenstelling bestuur
Presentatie KvO 2.0 Samenstelling bestuur Krachtteam Peter Beckers : voorzitter Jan van Loon : initiatiefnemer Theo Vinken : initiatiefnemer Paul Jansen : aanvoerder werkorganisatie 2a Karel Jan van Kesteren
Nadere informatieStatenmededeling aan Provinciale Staten
Statenmededeling aan Provinciale Staten Onderwerp Ontwikkeling Brainport Innovatie Campus (BIC) te Eindhoven Aan Provinciale Staten van Noord-Brabant Kennisnemen van de stand van zaken bij de ontwikkeling
Nadere informatieRuimte voor de maatschappij van morgen BRAINPORT SMART VILLAGE
Ruimte voor de maatschappij van morgen BRAINPORT SMART VILLAGE Ruimte voor de maatschappij van morgen De maatschappij van morgen is fundamenteel anders dan die van gisteren. De wereld wordt kleiner door
Nadere informatie'Maak werk van Vrije tijd in Brabant'
'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' OPROEP VANUIT DE VRIJETIJDSSECTOR Opgesteld door: Vrijetijdshuis Brabant, TOP Brabant, Erfgoed Brabant, Leisure Boulevard, NHTV, MKB, BKKC, Stichting Samenwerkende
Nadere informatieNota inzake Economic Development Board
Nota inzake Economic Development Board Inleiding De economische ontwikkeling van Noord-Limburg krijgt een grote impuls met de campusontwikkeling, maar daarmee zijn niet alle economische uitdagingen deze
Nadere informatieHolland High Tech High Tech Solutions for Global Challenges Topsector High Tech Systemen en Materialen
Holland High Tech High Tech Solutions for Global Challenges Topsector High Tech Systemen en Materialen Amandus Lundqvist Voorzitter Topteam HTSM 21 maart 2014 Topteam HTSM advies toename private én publieke
Nadere informatieInnovatieplatform Twente S a m e n w e r k e n a a n i n n o v a t i e
Innovatieplatform Twente S a m e n w e r k e n a a n i n n o v a t i e Twente is een innovatieve regio die nationaal en internationaal sterk in opkomst is. Daarom is op initiatief van de provincie Overijssel
Nadere informatieExcursie Bestuurlijk Platform Peelnetwerk, Vrijdag 27 september 2013
Excursie Bestuurlijk Platform Peelnetwerk, Vrijdag 27 september 2013 Jean van Zeeland Senior beleidsadviseur Programmamanager j.vanzeeland@sre.nl 0652065753 Naar een gemeenschappelijk ruimtelijk beeld
Nadere informatieTrends en ontwikkelingen
Ons wereldbeeld ???!!! Intussen in Trends en ontwikkelingen >9 mld mensen!!!!! Wat betekent dit? Kernvraag Hoe zorgen we voor een blijvend goed leefklimaat voor onze burgers? Wonen, werken, welzijn
Nadere informatieSamen realiseren we de koers van Zuid-Limburg
Samen realiseren we de koers van Zuid-Limburg Ambitie programma Toegevoegde waarde/bijdrage aan BNP: 40 miljard euro op ZON niveau 8,5 miljard op het niveau van Zuid- Limburg Complete werkgelegenheid:
Nadere informatieToekomst Europese programma s. Ivka Orbon Commissie Europa 13 oktober 2006
Toekomst Europese programma s Ivka Orbon Commissie Europa 13 oktober 2006 Inhoud - Operationeel Programma Zuid (doelstelling 2, EFRO) - Stand van zaken andere Europese programma s: - Doelstelling 3, grensoverschrijdende
Nadere informatieTopsectoren en de Samenwerkingsagenda EZ-provincies-MKB
High Tech Systems & Materials Life Sciences & Health Agro-Food Logistiek BEDRIJVEN Water Topsectoren en de Samenwerkingsagenda EZ-provincies-MKB Creatieve Industrie Energie Meer geld en betere dienstverlening
Nadere informatienew world CAMPUS Op de grens van organisaties begint de New World Campus
new world CAMPUS Op de grens van organisaties begint de New World Campus New World Water & Sanitatie Campus Agri & Food De New World Campus is dé plek waar oplossingen worden gevonden voor mondiale vraagstukken
Nadere informatie... VERBINDT. Wij denken in een keten benadering. De organisatie van het TIC is opgebouwd door professionals uit de markt.
WELKOM VERBINDT Wij denken in een keten benadering. De organisatie van het TIC is opgebouwd door professionals uit de markt. Ondernemers ondernemen voor Ondernemers. Zij weten als geen ander, hoe een brug
Nadere informatieBinnenstadsvisie Eindhoven
Binnenstadsvisie Eindhoven Raadscie. EM 20.09.16 Vera Gielen Gebiedsmanager Centrum @GielenVera Waarom visie Geeft richting voor ontwikkeling binnenstad om ervoor te zorgen dat we in 2025 de binnenstad
Nadere informatieDoel Doel van het programma VvW:
Doel Doel van het programma VvW: Een strategie en bijbehorende actielijnen opleveren en (laten) uitvoeren ten behoeve van de gewenste economische structuurversterking van de Vierkant voor Werk regio. Dit
Nadere informatieRegionaal Platform 20 april 2016
Regionaal Platform 20 april 2016 Programma Tijd Activiteit 13.00 uur Opening en welkom 13.15 uur Strategische agenda s metropoolvorming Door Staf Depla 14.00 uur Bereikbaarheidsopgave - stand van zaken
Nadere informatieValorisatie Technosprong. Paul Althuis, 10-10-2011
Valorisatie Technosprong Paul Althuis, 10-10-2011 Visie Op regionaal niveau heeft Technosprong over 2010-2016 bijgedragen aan de realisatie van een optimaal starterklimaat in een regio vol open innovatie
Nadere informatieSuccesvol samenwerken in de Regio Eindhoven. Plaats voor een heading
Succesvol samenwerken in de Regio Eindhoven Plaats voor een heading Jean Paul Kroese 26 april 2012 Opbouw presentatie 1. Kenmerken Regio Eindhoven 2. Regionale ambitie en inhoudelijke opgave 3. Governance
Nadere informatieBrainport Eindhoven/ A2-zone (Brainport Avenue)
Brainport Eindhoven/ A2-zone (Brainport Avenue) Nota Ruimte budget 75 miljoen euro voor Brainport Eindhoven en 6,8 miljoen voor ontwikkeling A2-zone Planoppervlak 3250 hectare (Brainport Eindhoven) Trekker
Nadere informatieWESTHOEK BUSINESS DISTRICT. een regionaal contactpunt voor bedrijven d.m.v. een officieel samenwerkingsverband
WESTHOEK BUSINESS DISTRICT een regionaal contactpunt voor bedrijven d.m.v. een officieel samenwerkingsverband AGENDA 1. Missie, doelstellingen en taakstellingen van Westhoek Business District 2. Inspirerende
Nadere informatieSymposium Groene chemie in de delta
DPI Value Centre als onderdeel van TKI SPM en het valorisatienetwerk 2.0 Symposium Groene chemie in de delta A. Brouwer, 12 November 2012 TKI Smart Polymeric Materials Topresearch in polymeren 5-10 jaar
Nadere informatieLinco Nieuwenhuyzen Adviseur Strategie Brainport Development
Linco Nieuwenhuyzen Adviseur Strategie Brainport Development Brainport Development ontwikkelingsmaatschappij nieuwe stijl Bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid Strategie-ontwikkeling-uitvoering
Nadere informatieCampusontwikkeling in Nederland
Henk-Jan Kooij in Nederland Consortiumpartners: Gemeente Haarlemmermeer Gemeente Nijmegen Gemeente Rotterdam ING Real Estate Oost N.V. Promotor: Prof. Dr. F. Boekema Begeleider: Dr. A. Lagendijk Inhoud
Nadere informatieZUIDOOST-NEDERLAND: DÉ EUROPESE OPEN INNOVATIEREGIO
ZUIDOOST-NEDERLAND: DÉ EUROPESE OPEN INNOVATIEREGIO TOP ECONOMY, SMART SOCIETY 2- Zuidoost-Nederland: dé Europese open innovatieregio AIRPORT AIRPORT SEAPORT BRAINPORT NETWORK -3 4 - OVER BRAINPORT NETWORK
Nadere informatieKrachten bundelen, kennis delen en allianties vormen
The Next Step: Coalition of the Willing Krachten bundelen, kennis delen en allianties vormen The Next Step: Coalition of the Willing Krachten bundelen, kennis delen en allianties vormen Een regio om trots
Nadere informatiePropositiedocument. Business Cluster Semiconductors. - aanbevelingen -
Propositiedocument Business Cluster Semiconductors - aanbevelingen - Uitgevoerd in opdracht van: Business Cluster Semiconductors Nijmegen, februari 2012 Aanbevelingen A Veranker en versterk de toppen (circuits,
Nadere informatieGeplaatst in het Financieele Dagblad van zaterdag 19 februari Denk niet langer in termen van gemeente- en provinciegrenzen
Geplaatst in het Financieele Dagblad van zaterdag 19 februari 2011 Denk niet langer in termen van gemeente- en provinciegrenzen Economie vraagt om een beter passende ruimtelijke schaal Willem van der Velden
Nadere informatieInhoud presentatie Cohesiebeleid 2014-2020 Situatie 2007-2013 Uitdaging 2014-2020 EU2020
OP EFRO OOST-NEDERLAND 2014-2020PRESENTATIE KENNISPARK, 23 APRIL 2014 JOLANDA VROLIJK, PROGRAMMAMANAGER EFRO OP EFRO Oost-Nederland 2014-2020 Inhoud presentatie 1. Inleiding Europese Fondsen: cohesie beleid
Nadere informatieSamenwerkingsverbanden Economie op een rij
Samenwerkingsverbanden Economie op een rij Factsheet Bedrijvenbeleid/topsectoren Doel Contactpersoon Ministerie EL&I: Dhr. M. Snippe??? Factsheet Gebiedsagenda Zuidvleugel Doel Contactpersoon Factsheet
Nadere informatieEen Smart Industry is een industrie met (productie)faciliteiten die een maximale flexibiliteit realiseren met betrekking tot:
Jac. Gofers 16 april 2015 1 Smart Industry Een Smart Industry is een industrie met (productie)faciliteiten die een maximale flexibiliteit realiseren met betrekking tot: de productvraag (specificaties,
Nadere informatieDe kracht van samenwerking. Brainport Development, 2014
1 De kracht van samenwerking Brainport Development, 2014 2 De kracht van samenwerking Brainport Development, 2014 VAN KORTSLUITING NAAR CONTACT BETA CHALLENGE PROGRAMMA EEN LEERROUTE MAVO-MBO-HBO Henk
Nadere informatieTE HUUR. Kantoor- en laboratoriumruimten
Kantoor- en laboratoriumruimten TE HUUR Diverse kantoorunits in gevarieerde metrages gelegen op de High Tech Locatie van Nederland met de focus op research & development van lifetech en new energy. OMGEVINGSFACTOREN
Nadere informatieBrainport 2030 Focus op maatschappelijke uitdagingen
Brainport 2030 Focus op maatschappelijke uitdagingen Dirk Plees John Dreessen Hans Damsteegt Thomas Voncken Wereldproblemen als uitgangspunt Grondstoffen Gezondheid Energie Water Bevolking Voedsel en veiligheid
Nadere informatieInfrastructuur landsdeel Zuidoost. 3 hogescholen met bètatechniek 3 universiteiten Jet-Net: 38 scholen en 13
Facts & Figures 24 Deel II LANDSDEEL zuidoost De Human Capital Agenda Brainport 2 vormt de basis voor het regionaal Techniekpact van het landsdeel Zuidoost, bestaande uit de provincies Noord-Brabant en
Nadere informatieMasterclass Duurzaam ondernemen: Businessplan Biobased Economy Zuidwest-Nederland
Masterclass Duurzaam ondernemen: Businessplan Biobased Economy Zuidwest-Nederland Paul Bleumink Managing Partner Gent, 30 maart 2011 Buck Consultants International Postbus 1456 6501 BL Nijmegen Telnr :
Nadere informatieService Boulevard Ontwikkelen met de wereldtop
Service Boulevard Ontwikkelen met de wereldtop Brightlands Chemelot Campus 13/10/14 Hugo Delissen Chemisch technoloog 14 jaar Productie engineer, Product ontwikkeling, Operations manager 1990-2004 Philips
Nadere informatieWelkom in TECHNUM! KwaliteitsKring Zeeland 14-02-08
Welkom in TECHNUM! KwaliteitsKring Zeeland 14-02-08 TECHNUM in vogelvlucht Wat is Technum Welke participanten Waarom noodzakelijk Waar we voor staan Wat onze ambities zijn TECHNUM Zelfstandige onderwijsvoorziening
Nadere informatieCo-Creation Lab. Vruchtbare voedingsbodem voor nieuwe foodconcepten. Brightlands Campus Greenport Venlo
Co-Creation Lab Vruchtbare voedingsbodem voor nieuwe foodconcepten Campus Greenport Venlo Welkom bij Knowledge crossing borders High Tech Campus Eindhoven Health Materials Chemelot Campus Fontys International
Nadere informatieKantoor- en laboratoriumruimten
Kantoor- en laboratoriumruimten TE HUUR Bèta, Diverse kantoorunits in gevarieerde metrages gelegen op de High Tech Locatie van Nederland met de focus op High Tech R&D. OMGEVINGSFACTOREN High Tech Campus
Nadere informatieAgriFood Capital Monitor Belangrijkste feiten en cijfers
AgriFood Capital Monitor 2018 Belangrijkste feiten en cijfers Inleiding AgriFood Capital Monitor In dit boekje presenteren wij de feiten en cijfers van de AgriFood Capital Monitor 2018*. De Monitor geeft
Nadere informatieCarrousel Drechtsteden Fysiek
Carrousel Drechtsteden Fysiek Regionaal uitvoeringsprogramma economie en arbeidsmarktbeleid Alblasserdam 2 oktober 2012 Proces Zuidvleugel: Economische Agenda Zuidvleugel November 2011: Economische Agenda
Nadere informatieZUIDWEST-NEDERLAND DE NATIONALE KOPLOPER (OP WEG NAAR DE BIOBASED DELTA) Biobased Business Cases
ZUIDWEST-NEDERLAND DE NATIONALE KOPLOPER (OP WEG NAAR DE BIOBASED DELTA) Biobased Business Cases Mei 18, 2011 Waarom koploper? Zuidwest-Nederland: Aanwezigheid grondstoffen Hoogwaardige bedrijven in agro,
Nadere informatieOperationeel Programma EFRO Noord-Nederland
Samenvatting Operationeel Programma EFRO Noord-Nederland 2014-2020 Inzet op innovatie en een koolstofarme economie In het Europa van 2020 wil Noord-Nederland zich ontwikkelen en profileren als een regio
Nadere informatieStrategische Agenda Helmond. Coalitie-onderhandelingen 4 april 2018
Strategische Agenda Helmond Coalitie-onderhandelingen 4 april 2018 Staat van Helmond: Hoofddoelen strategische agenda Centrale ambitie: Meer banen Meer inwoners Meer banen Verwachte groei naar 101.000
Nadere informatieHoe ontwikkel je een regionale economy?
1 Hoe ontwikkel je een regionale economy? Model van 5 elementen Excellent Science World leading and accessible positions in sciences People make the difference Attracting world class scientists and talented
Nadere informatieBrabant 6. Visie Hoofdopgaven Gebieden met concentratie van opgaven van nationaal belang Overige gebiedsopgaven Kaarten Project- en programmabladen
Brabant 6 Visie Hoofdopgaven Gebieden met concentratie van opgaven van nationaal belang Overige gebiedsopgaven Kaarten Project- en programmabladen Visie Het MIRT-gebied Brabant omvat de provincie Noord-Brabant.
Nadere informatieZicht op bedrijvigheid
Zicht op bedrijvigheid CLUSTERS EN KETENS IN REGIONAAL PERSPECTIEF Werksessie clusterontwikkelingen Metropoolregio Eindhoven Maikel Gijzen Advies Verbinden in economische ontwikkeling Inleiding Waarom?
Nadere informatiellll lllliiii III! INI 3782773
Strategic Board Delta Region llll lllliiii III! INI 3782773 Boschstraat 35 4811GB BREDA T 076-5200247 KVK 56676328 IBAN NL07RABO0178996939 info@deltaregion.eu www.deltareeion.eu Aan Provincie Noord-Brabant
Nadere informatieRIF. 7 Zuidwest. 2 Noordvleugel. Regionaal investeringsfonds mbo Factsheet toekenningen Heel Nederland. Noord. Oost.
RIF Regionaal investeringsfonds mbo Factsheet toekenningen 2015 Aanvragers hebben aangegeven voor welk landsdeel hun aanvraag geldt. Totaal: 29 Heel Nederland 2 3 Noord 2 Noordvleugel Oost 7 7 Zuidwest
Nadere informatieToelichting criteria kleine projecten Brabant C versie 18-01-2016
Toelichting criteria kleine projecten Brabant C versie 18-01-2016 Om in aanmerking te komen voor een subsidie tussen 25.000 en 65.000 euro moet een project aan de volgende criteria voldoen: 1. het project
Nadere informatieGreen Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei
Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Burgers, bedrijven, milieu-organisaties en overheden hebben vandaag op initiatief van minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en
Nadere informatieEen aantrekkelijk businesspark Een inspirerende werkomgeving
2 A 3 B 4 5 6 7 C 8 9 1 11 10 2 A 3 Een aantrekkelijk businesspark Een inspirerende werkomgeving Met behoud van de parkachtige omgeving wordt een goed geoutilleerd businesspark ontwikkeld, dat zich verder
Nadere informatieVan ideale connectie naar Midpoint Brabant. Regionaal economische samenwerking in Midden-Brabant.
Van ideale connectie naar Midpoint Brabant. Regionaal economische samenwerking in Midden-Brabant. Even voorstellen Regionale ontwikkeling Subsidies en projecten Europa 1985 2002 Arbeidsmarktbeleid, (Europese)
Nadere informatieSpeech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012
Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Dames en heren, [Inleiding] Ik vind het wel leuk, maar ook een beetje spannend. Maar moet
Nadere informatieBijlage 1 Programma- en actielijnen Pieken
Bijlage 1 Programma- en actielijnen Pieken Inhoud: A. Energie B. Water C. Sensortechnologie D. Agribusiness E. Life Science A. Energie Onder energie wordt verstaan: handel en distributie van aardgas, brandstoffen,
Nadere informatieOnderwerp Reactie op het advies van BrabantAdvies betreffende het adviesrapport Brabant: testomgeving van de wereld van morgen
Statenmededeling Onderwerp Reactie op het advies van BrabantAdvies betreffende het adviesrapport Brabant: testomgeving van de wereld van morgen Aan Provinciale Staten van NoordBrabant, Kennisnemen van
Nadere informatieKansen voor topsector HTSM:
Kansen voor topsector HTSM: Nederlands-Aziatische samenwerking in high-tech clusters Sound analysis, inspiring ideas Nederlands-Aziatische samenwerking biedt kansen voor topsector HTSM Het Nederlandse
Nadere informatieEuropese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie
Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Via het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) stimuleert Europa de regionale
Nadere informatieCampus Zeeland. Regiobijeenkomst Zeeuws Vlaanderen. 22 juni 2017
Campus Zeeland Regiobijeenkomst Zeeuws Vlaanderen 22 juni 2017 1 Agenda 1. Campus Zeeland 2. Bèta College 3. Kennis & Innovatie Netwerken 4. Versterken hele onderwijskolom 5. Financiering 6. Conclusies
Nadere informatieINCUBATOR HEALTH INNOVATION CAMPUS
HEALT OVAT CAMP MMC INCUBATOR Máxima Medisch Centrum ontwikkelt voor startende bedrijven in de health-sector de MMC Incubator. Startups ontmoeten elkaar en profiteren van de directe nabijheid van medische
Nadere informatieSamenwerkingsovereenkomst Aviolanda Woensdrecht. 13 juli 2011. Hoogerheide, 13 juli 2011. Blz.1 van5
Hoogerheide, Blz.1 van5 De ondergetekenden: 1. DE BESTUURLIJKE KERNGROEP AVIOLANDA WOENSDRECHT, te dezen vertegenwoordigd door de heer M.A. Fränzel en 2. DE GEMEENTE WOENSDRECHT, te dezen rechtsgeldig
Nadere informatiePhilips Innovations labs helpt u met het verbeteren van uw producten, prototypen en processen. - Eindhoven
Philips Innovations labs helpt u met het verbeteren van uw producten, prototypen en processen. - Eindhoven Contactpersoon Ben Broers 0402748883 b.m.f.broers@philips.com Adresgegevens High Tech Campus 7
Nadere informatieAnalyse integrale aanpak arbeidsmarktbeleid Zuidoost-Nederland Samenvatting
Analyse integrale aanpak arbeidsmarktbeleid Zuidoost-Nederland Samenvatting Versie 28 november 2012 In opdracht van de Brainport 2020-commissie Samenvatting Brainport 2020 heeft de ambitie om Zuidoost-Nederland
Nadere informatieAmsterdamse haven en innovatie
Amsterdamse haven en innovatie 26 september 2011, Hoge School van Amsterdam Haven Amsterdam is een bedrijf van de gemeente Amsterdam Oostelijke handelskade (huidige situatie) Oostelijke handelskade (oude
Nadere informatieAchterhoek 2020 Tom van der Horst, TNO 28 januari 2015 1
Achterhoek 2020 Tom van der Horst, TNO 28 januari 2015 1 Dutch industry fit for the future?! onze wereld verandert en dus ook onze industrie. met impact op economie en samenleving smart industry agenda
Nadere informatieLogistics Community Brabant
Logistics Community Brabant Door bedrijven getekende Letter of Intends Breda, 13 september 2017 Logistics Community Brabant Gedurende de afgelopen maanden is het bedrijfsleven geconsulteerd over het initiatief
Nadere informatieKansen voor ICT bedrijven in Noordoost Brabant. Themasessie 11 oktober Rob Beijleveld, ICT media Martin van der Broek, gemeente s-hertogenbosch
Kansen voor ICT bedrijven in Noordoost Brabant Themasessie 11 oktober Rob Beijleveld, ICT media Martin van der Broek, gemeente s-hertogenbosch Inhoud workshop Even voorstellen Wat is er in de regio? Martkontwikkelingen;
Nadere informatieEuropese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie
Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Via het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) stimuleert Europa de regionale
Nadere informatieMaintenance Innovatie in de Delta Regio, de strategie van Zuid Nederland tot 2020. Gerard Blom & Patrick Essers
Maintenance Innovatie in de Delta Regio, de strategie van Zuid Nederland tot 2020 Gerard Blom & Patrick Essers Contents Koepelvisie Strategic Board Delta Region Strategische Innovatie Agenda Innovatiethema
Nadere informatieG100 TERUGBLIK G100. 28 maart 2011
G100 28-03-2011 Thema: Industriebeleid TERUGBLIK G100 28 maart 2011 Programma 17.00 uur Ontvangst deelnemers 17.30 uur Openingswoord en inleidingen Rob de Wijk en Peter Swinkels 18.15 uur Discussie onder
Nadere informatieThe Netherlands of 2040. www.nl2040.nl
The Netherlands of 2040 www.nl2040.nl 1 Tijden veranderen 2 Tijden veranderen 3 Nieuwe CPB scenario studie Vraag Waarmee verdienen we ons brood in 2040? Aanpak Scenario s, geven inzicht in onzekerheid
Nadere informatieNieuwe kansen in de verhouding tussen huurder en verhuurder van laboratoria. Jeff Gielen, 28 oktober 2014. www.biofacilities.nl
Nieuwe kansen in de verhouding tussen huurder en verhuurder van laboratoria Jeff Gielen, 28 oktober 2014 www.biofacilities.nl Inhoud 1. Kadans Biofacilities 2. Expertise en support + services 3. Lessons
Nadere informatieToespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011
Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011 Dames en heren, Degenen, die hier te lande na 1820 verbetering van
Nadere informatieHINDERNISSEN bedrijfsleven Zuidvleugel. Presentatie Bert Mooren, directeur VNO-NCW West Economische Programmaraad Zuidvleugel 24 februari 2014
Presentatie Bert Mooren, directeur VNO-NCW West Economische Programmaraad Zuidvleugel 24 februari 2014 Fundamentals Onvoldoende innovatiekracht MKB Zuidvleugel Triple helix samenwerking op bestuurlijk
Nadere informatieScaleUp Dashboard 2015
Rapportage ScaleUp Dashboard 2015 ScaleUp Dashboard 2015 Prof. dr. Justin Jansen Lotte de Vos Rotterdam School of Management Erasmus Centre for Entrepreneurship Conclusies Nederland staat aan de Europese
Nadere informatieWAAROM? MAKEN EN ONDERWIJS EEN INITIATIEF OM HET MAAKONDERWIJS DE PLEK TE GEVEN DIE HET VERDIENT.
INFORMATIE BROCHURE WAAROM? Make Your Future is het project dat initiatiefnemers Koning Willem I College en SPARK zijn gestart om het maakonderwijs de plek te geven die het verdient. Via een doorlopende
Nadere informatieHuman Capital Tafel Logistiek in Drenthe op 3 oktober 2013
Human Capital Tafel Logistiek in Drenthe op 3 oktober 2013 Op 3 oktober 2013 hebben Stenden Hogeschool en de provincie Drenthe samen met Transport en Logistiek Nederland, EVO en de Kamer van Koophandel
Nadere informatieImpact met slimme mobiliteit op de (snel)weg 20% CO 2
Programma DITCM Programma DITCM is hét programma in Nederland dat de opschaling van Cooperative Intelligent Transport Systems (C-ITS) en Connected-Automated Driving (C-AD) in Nederland wil versnellen.
Nadere informatieBijlage 3: Bijdragen decentrale overheden aan de topsectoren
Bijlage 3: Bijdragen decentrale overheden aan de topsectoren Inleiding Decentrale overheden zijn verantwoordelijk voor de regionale economie en kunnen daarom bijdragen aan de topsectoren, zoals een aantrekkelijk
Nadere informatieAan de Statenleden van de provincies Fryslân, Groningen en Drenthe. Groningen 30 juni 2015 Behandeld door bestuurszaken SNN Telefoonnummer 050 5224942
Aan de Statenleden van de provincies Fryslân, Groningen en Drenthe Groningen 30 juni 2015 Behandeld door bestuurszaken SNN Telefoonnummer 050 5224942 E-mail bestuur@snn.eu Briefnummer UP-15-15096 Bijlage
Nadere informatieUitvoeringskader Watertechnologie 2014-2020. Bijlage Succesvolle watertechnologieprojecten
Uitvoeringskader Watertechnologie 2014-2020 Bijlage Succesvolle watertechnologieprojecten Overzicht succesvolle waterprojecten Vanaf 2000 wordt in Fryslân gewerkt aan de ontwikkeling van het watertechnologiecluster
Nadere informatieNoord-Brabant, de meest innovatieve en gastvrije provincie. Beleidskader en Uitvoeringsagenda vrijetijdseconomie 2013-2020
Noord-Brabant, de meest innovatieve en gastvrije provincie Beleidskader en Uitvoeringsagenda vrijetijdseconomie 2013-2020 Aanleiding Agenda van Brabant Topregio kennis en innovatie Leef- en vestigingsklimaat
Nadere informatieHAN en duurzame energie
Beroepsonderwijs tijdens de energie transitie HAN en duurzame energie Van buiten naar binnen. Tinus Hammink programma-manager SEECE Hogeschool van Arnhem en Nijmegen HBO en topsectoren; keuze van HAN 1.
Nadere informatieKvK dienstverlening topsectoren
MIT regeling 2014 KvK dienstverlening topsectoren Bon Uijting senior adviseur KvK 15 mei 2014 KvK verzorgt vele MKB loketten topsectoren Telnr MKB Loket MKB loketten topsectoren MKB loket Agro Food 088-585
Nadere informatieDe industriële ambitie van de Brabantse Kempen
De industriële ambitie van de Brabantse Kempen De industriële ontwikkeling van de Brabantse Kempen Op productie gerichte ambachten, zoals de maakindustrie en de agrosector, staan aan de basis van de bedrijvigheid
Nadere informatieRDM Centre of Expertise. Innovatie motor voor Stad en Haven
RDM Centre of Expertise Innovatie motor voor Stad en Haven https://www.youtube.com/watch?v=ubghpqsittc RDM Centre of Expertise RDM Centre of Expertise is een broedplaats waar studenten, onderzoekers/lectoren
Nadere informatieBIJLAGE EXPO 2025 COMMITMENT
LETTER OF COMMITMENT BIJLAGE EXPO 2025 COMMITMENT Vrijdag 2 oktober 2015, 2 e concept Leeswijzer en de relatie van dit document tot andere documenten 1. De afzender van een Letter of Commitment wordt aangeduid
Nadere informatieEconomische scenario s West-Friesland
Economische scenario s West-Friesland 24 april 2014 Opzet presentatie 1. Economische ontwikkeling West-Friesland 2. SWOT economie 3. Trends en ontwikkelingen 4. Prognose economische ontwikkeling 5. Scenario
Nadere informatieTechniek College Rotterdam
Samenwerking Albeda / Zadkine Op weg naar: Techniek College Rotterdam Kwartaallezing 26 november 2015 1 overview: Waarom Techniek College Rotterdam? en de weg tot nu toe. Beleid Focus op Vakmanschap van
Nadere informatieCluster Agro en Food Regio Zwolle
Cluster Agro en Food Regio Zwolle Dé proeftuin voor duurzame, innovatieve systemen en nieuwe verdienmodellen: een living lab voor Agro en Food Cluster Agro en Food Regio Zwolle Werk en innovatie Sterk
Nadere informatie