Tanja van Truijen. Protonic Holland. Geld verdienen is bijzaak. 37 Innovaties. Diederik Samsom. Power electronics gaat het verschil maken

Transcriptie

1 2Periodiek branchemagazine FHI, federatie van technologiebranches april 2010, JAARGANG 19 Tanja van Truijen Protonic Holland Geld verdienen is bijzaak Diederik Samsom Over honderd jaar lachen wij om nanotechnologie Power electronics gaat het verschil maken 37 Innovaties dienen het welzijn van de patiënt

2 2 3 Inhoud Tanja van truien Geld verdienen is bijzaak is er leven na fhi? Kees Graumans 30 CDA-er Sabine Uitslag doet een dagje technologie in Enschede 17 Miniaturisering vraagt grootse aanpak Trainingsskid voor offshore industrie op HET Periodieken Interview 4 Kort nieuws 8 Is er leven na FHI 10 Conjunctuur 13 Haagse Babbel 18 HET Instrument Industriële Elektronica 22 MinacNed 26 Industriële Automatisering 29 Laboratorium Technologie 33 Medische Technologie 37 Boekbespreking 40 Cartoon 41 Personalia 42 Agenda 43 Ledenkring 43 Kees Groeneveld redactioneel vrouwen Elke man na Adam is geworteld in een vrouw. Nu mijn dochter hoogzwanger is en Signalement Tanja op de cover heeft, mag het even. Persoonlijk, family-wise, over vrouwen. We leven in een matriarchale wereld. Is technologie de moeder van de economie? Waarschijnlijk niet. Dat is de landbouw zou ik zeggen. Of de winning van delfstoffen. Moeder aarde is de bron. Zou technologie de vader kunnen zijn? Zorgt technologie voor bevruchting? Zou kunnen, zou kunnen, wees voorzichtig. Het is een prachtige liefdesrelatie, mits gericht op duurzaamheid. Kun je maatschappelijke doelen dienen uit verliefdheid of is daar liefde voor nodig die beklijft? Mannen zijn gevoelig voor verleiding, vrouwen weten beter. De economie, de aandelenbeurs, serieus spel van verleiden en beter weten De economie, de aandelenbeurs, het is een serieus spel van verleiden en beter weten, van vrouwelijke grondstoffen en vaderlijke technologie. Ho, wacht even. Zowel verleiden als beter weten, dat was de vrouw. Waar blijft de man? Hij wordt verleid, hij weet minder. Laat hem het maar gewoon doen, de technologie.

3 Tanja van Truijen 4 5 Geld verdienen is bijzaak C.V. Het bedrijf Protonic ontwerpt, ontwikkelt en produceert besturingselektronica voor machines en apparaten. De industriële toepassingen lopen uiteen van windturbines en landbouwwerktuigen tot voedseldoseersystemen. Prototypen en kleine en middelgrote productieseries fabriceert het Zwaagse bedrijf in eigen huis. De uitgebreide kennis van procestechnologie, mechanica, ergonomie, vormgeving en wet- en regelgeving, resulteert in een lange levenscyclus van het product. Aan het roer Tanja van Truijen is co-eigenaar en commercieel directeur van Protonic Holland, een familiebedrijf dat in 1972 werd opgericht door Ad de Bruin. Het bedrijf telt vijftig medewerkers en heeft een klantenbestand dat bestaat uit internationaal opererende bedrijven. Samen met haar broer Michiel vormt Tanja de directie van Protonic. Al blijven vrouwen in aantal nog steeds ver achter bij mannen, feit is dat ze steeds beter vertegenwoordigd zijn in de top van organisaties. Een bedrijfstak waarin ze nog steeds flink ondervertegenwoordigd zijn, is de technologische sector. Tanja van Truijen, eigenaar en commercieel directeur van Protonic Holland, is de uitzondering die de regel bevestigt. Ik zie mezelf niet als een stereotype vrouw. Dat laatste kun je op verschillende manieren interpreteren. Om te beginnen, Tanja van Truijen is de dochter van Ad de Bruin. Grondlegger van Protonic Holland en een in het vak welbekende persoonlijkheid die erom bekend staat het hart op de tong te dragen. Zoals wel vaker het geval, is ook in de familie De Bruin de appel niet ver van de boom gevallen. Alleen al vanuit dat perspectief kun je er met een gerust hart vanuit gaan dat Tanja van Truijen - de Bruin karakteristieken bezit die haar onderscheiden van de gemiddelde vrouwelijke dertiger. Maar ze bedoelt er ook wat anders mee. Namelijk dat ze er niet voortdurend mee bezig is, noch er mee geconfronteerd wordt, dat zij een vrouw is in een mannenwereld. Toch opmerkelijk. Ik bedoel, hoe geëmancipeerd de moderne man inmiddels ook is, er zijn grenzen aan zijn tolerantie... Nee hoor, zo moet je dat niet zien. Althans, zo ervaar ik het niet. Als mannen al reageren op het feit dat ik een vrouw ben, is dat eigenlijk altijd positief. Prima dus! Goed, in het begin werd ik wel eens gezien als een soort hostess, maar weet je, ik ben hier al zo lang. Het is ook niet zo dat er opeens pats-boem een vrouw bij Protonic rondliep. Ik ben hier zo n tien jaar geleden langzaam ingerold. Voordat je het weet ben je dan een vertrouwde verschijning. Merk je dan nooit iets van goh, daar kijk ik van op dat een vrouw daar zo veel van af weet? Wat betreft mijn kerntaken, de commerciële trajecten, relatiemanagement en kwaliteitsbewaking, bespeur ik geen enkel voorbehoud. Eigenlijk alleen wanneer ik er blijk van geef ook technologisch-inhoudelijk redelijk op de hoogte te zijn, zie ik af en toe wel eens dat mensen verrast zijn over mijn kennis van zaken. Ik kan me daar ook wel iets bij voorstellen. Dat is nou net het terrein waarop vrouwen traditioneel slecht vertegenwoordigd zijn. Kijk alleen maar naar de opleidingen. Ikzelf heb ook geen technologische achtergrond. Wat is je achtergrond eigenlijk? Ik heb marketing-communicatie gedaan in Leeuwarden. Inderdaad, dat is iets heel anders dan ondernemer spelen in een bedrijf dat zich bezighoudt met de ontwikkeling en productie van elektronische besturings- en bedieningssystemen voor de industrie. Maar er zijn wel degelijk raakpunten. Tijdens mijn studie ben ik al in aanraking gekomen met zaken als bedrijfsmanagement, kwaliteitskunde, statistiek en financieel management. En moest er een bedrijfscase opgevoerd worden, dan was ik steevast de directeur. Misschien was dat al een teken aan de wand. Daarnaast ben ik gezegend met een grote dosis aangeboren nieuwsgierigheid en leergierigheid. Als ik bijvoorbeeld jouw iphone zie, wil ik weten hoe die werkt. Dan moet ie open. Een voorliefde voor elektronica is er dus altijd al geweest. Laat ik even duidelijk stellen dat ik absoluut geen deskundige ben, maar ik heb me dankzij mijn interesse en nieuwsgierigheid alle vakkennis eigen kunnen maken die nodig is om dit bedrijf op de terreinen waar ik verantwoordelijk voor ben te kunnen leiden. Ik kan me voorstellen dat je marketing-communicatie bent gaan studeren om daarin ook aan de slag te gaan. Klopt. Het plan was om iets met evenementen en congressen te gaan doen. Leek me leuk! lees verder op pagina 6 door Paul van Nieuwenburg

4 6 7 Mij ook, maar het is iets heel anders geworden. Mag ik daar de conclusie uit trekken dat het niet voorbestemd was om Protonic over te nemen? Op geen enkele manier. Kijk, mijn vader is het type ondernemer dat een bedrijf opstart, het tot wasdom laat komen en er vervolgens uitstapt om aan iets nieuws te beginnen. Je kent dat wel. Altijd op zoek naar uitdagingen. Ikzelf ben meer het type Projecten in productontwikkeling compenseerden afname productie dat leiding geeft, stuurt en het bedrijf verder probeert op te stuwen in de vaart der volkeren. Mijn vader is veertig jaar geleden gestart met Protonic, in die tijd een bedrijf dat zich met name bezighield met proces-, meet- en regeltechniek. Na vijfendertig jaar vond hij het wel mooi geweest en vertelde ons dat hij twee dingen kon doen: het bedrijf verkopen of het overdoen aan ons. Kiest u maar. Een donderslag bij heldere hemel dus? Beetje. Niet echt. Ondernemen is ons met de paplepel ingegoten. Dat wij mijn broer Michiel en ik uiteindelijk het bedrijf over zouden nemen was geen vanzelfsprekendheid, maar ook niet ondenkbaar. Je moet het zo zien, wij hebben beiden een ondernemend karakter én het is een familiebedrijf. Nou ja, één en één is twee zal ik maar zeggen. Maar je vader heeft er natuurlijk wel wat op aangedrongen. Hij is natuurlijk blij dat wij het gedaan hebben. En dat we het goed doen, maar hij heeft ons nooit geprest. Sterker nog, hij heeft altijd benadrukt dat ondernemen gepaard gaat met zorgen. Er is ons dus zeker geen romantisch beeld voorgespiegeld. Overigens is het niet zo dat hij uit beeld is sinds we het bedrijf hebben overgenomen. Hij is nog steeds actief bij Protonic. Als consularis zoals hij het zelf noemt. En ook mijn moeder werpt nog regelmatig een blik in de boeken. Nee, we zijn nog steeds een op en top familiebedrijf. Maar jij en je broer runnen het? Michiel en ik vormen samen de directie en voeren de dagelijkse leiding over Protonic. Feitelijk zetten we de lijn voort die mijn vader heeft uitgezet. Investeren in lange termijnrelaties is daarin een belangrijk aspect. Evenals een breed aanbod van diensten. Ons succes zie ik als een gezamenlijk succes. Mijn broer en ik doen veel samen, maar hebben daarnaast uiteraard ook onze eigen taken. Hij houdt zich vooral bezig met de technologische aspecten binnen de onderneming. Ik richt me zoals ik al eerder zei voornamelijk op de commerciële trajecten, klanten en kwaliteit. Mijn zus Katja tenslotte is als commissaris betrokken bij Protonic, maar is niet werkzaan bij het bedrijf. Zij heeft een prima baan. En wat je bevalt moet je niet weg doen. Je zegt dat Protonic een gezamenlijk succes is. Hoe groot is dat succes eigenlijk? We doen het goed. Ik zal je uitleggen hoe. Protonic levert technologische maatwerkoplossingen aan wat wij noemen Original Equipment Manufacturers. Simpel gezegd voegen we intelligentie toe aan machines die onze opdrachtgevers, Nederlandse machinefabrikanten in uiteenlopende sectoren, wereldwijd afzetten. Vandaar dat we ook vestigingen in Rusland en Chili hebben. Wij bieden onze klanten in principe een drietal specialismen: ontwikkeling, productie en assemblage. Hoe merkwaardig het ook moge klinken, daarin zijn we uniek. Als jullie een succesformule in handen hebben, is dat inderdaad merkwaardig. Het zit zo, geld verdienen is voor ons bijzaak. Wat er binnenkomt stoppen wij terug in de onderneming. Zo kan het dus gebeuren dat wij tijdig ons machinepark kunnen updaten en voortdurend kunnen investeren in onze mensen. Daardoor zijn we altijd voorbereid op de toekomst. Komt er dan op een gegeven moment een verzoek binnen voor een gecombineerd ontwikkelings-, productie- en assemblagetraject dan kunnen wij direct aan de slag. Terwijl andere aanbieders dan nog eens na moeten gaan denken over het al dan niet investeren in hun machinepark. Maar hoe groot is dat succes nou precies? Ik denk dat het veelzeggend genoeg is als ik je vertel dat we geen sales-afdeling hebben. Oké, ik houd me vanuit mijn commerciële activiteiten ook bezig met sales, maar we hebben geen commerciële buitendienst. Niet nodig ook. Wij drijven volledig op onze lange termijnrelaties en op mond-tot-mond reclame. Dat toont aan dat onze propositie en output nauw aansluiten bij de behoefte in de markt. Iets anders wat onze marktpositie goed illustreert: vorig jaar was er een afname in de productie-orders waar te nemen. Niet zo vreemd natuurlijk. De crisis was in 2009 inmiddels volledig ingedaald. Dat had tot gevolg dat er fors bezuinigd werd op kapitaalgoederen. Tegelijkertijd merkten we dat het aantal projecten op het terrein van productontwikkeling toenam. Bedrijven begonnen zich alweer voor te bereiden op de volgende hoog-conjunctuur. Dat compenseerde de afname op productie volledig. Wat ik er maar mee wil zeggen, onze klanten kennen onze brede propositie, stellen vertrouwen in ons bedrijf en weten ons dus goed te vinden. Overigens trekt de productie alweer behoorlijk aan. Heb je het over ontwikkeling, dan heb je het niet alleen over kennis, maar ook over visie, vindingrijkheid en inzicht. Over talent dus. Is het moeilijk om aan goede mensen te komen? Laat ik voorop stellen dat het altijd lastig is om de absolute top aan je te binden, maar op zich hebben wij geen moeite om goede mensen te vinden. Onze locatie draagt daar absoluut aan bij. Hier in Noord-Holland zitten een paar uitstekende opleidingsinstituten. Tegelijkertijd zijn er in deze regio niet zoveel bedrijven van ons kaliber gevestigd. Voor technologisch talent uit Amsterdam zijn wij daardoor een aantrekkelijk bedrijf. Ik denk dat de situatie echt anders zou zijn als we bijvoorbeeld in het zuiden van het land hadden gezeten en op de arbeidsmarkt op hadden moeten boksen tegen een bedrijf als Philips. Mag ik daaruit opmaken dat je vindt dat het technologisch niveau in Nederland wel goed gesteld is? Ik zie vooral technologische vooruitgang in Nederland. Ik weet dat er mensen in de branche zijn die zich zorgen maken over verschraling en over een uittocht naar het buitenland, maar ik heb een toch wat zonnigere kijk op zaken. Als ik de mensen in ogenschouw neem die bij ons binnenkomen en bij ons werkzaam zijn, en zie hoe bedrijven, waaronder wijzelf, voortdurend bezig zijn met het opstuwen van het niveau, is er geen enkele reden voor paniek. Hoe moet ik dat zien? Wij doen bij Protonic er veel aan om onze kennis op peil te houden. Onder meer door de ontwikkelingen in de markt op de voet te volgen. Maar ook door regelmatig onze neus te laten zien bij de brancheorganisaties waarbij we aangesloten zijn. De Development Club van FHI bijvoorbeeld is voor ons een erg belangrijke informatie- en inspiratiebron. Wat onze medewerkers betreft, dat gaat eigenlijk vanzelf. De ruimte en mogelijkheden die wij hen aanbieden om zich te ontwikkelen, sluiten naadloos aan bij hun intrinsieke drive, hun eigen behoefte aan kennisverwerving en de ambitie om het onderste uit de kan te halen. Weet je, zo grijpt het allemaal in elkaar. Het gaat er om dat de keten klant medewerkers leveranciers optimaal functioneert. Dat men weet dat je je altijd voor honderd procent inzet. Dat ze altijd bij je terecht kunnen. Op technologisch, op dienstverlenend en ondersteunend gebied. Daarmee creëer je vertrouwen. En leg je een sterke basis. Niet alleen voor het heden, maar ook voor de toekomst. Je investeert in je mensen, maar ik begrijp dat je ook in het vak investeert. Ik denk aan een spraakmakend seminar dat je samen met Birgit Albersen van FHI hebt georganiseerd. High Tech Heels, bedoel je. Prikkelende titel... Ja. Het was een seminar waarin technologische presentaties werden verzorgd door uitsluitend vrouwen. Ik heb het onder meer gehad over het fenomeen Right First Time. Naar mijn mening een utopie. Natuurlijk, op het moment dat een product afgeleverd wordt moet het in principe vrij zijn van defecten. Maar de realiteit is dat er soms pas zaken aan het licht komen door het te gebruiken. Of pas na verloop van langere tijd. Het was een leuk seminar dat zich in een grote belangstelling kon verheugen. Ik denk alleen dat we meer bezoekers hadden getrokken als we er geen vrouwelijk tintje aan hadden gegeven. Maar dat heb je wel gedaan. Toch stiekem een beetje bezig met vrouw zijn in een mannenbastion? Onvoorspelbaar hè. Dat heb je nou eenmaal met niet-stereotype vrouwen... Onvoorspelbaar, dat heb je met nietstereotype vrouwen

5 8 9 Kort Nieuws Kort Nieuws Kort Nieuws Kort Nieuws Kort Nieu Dienstenrichtlijn: Minder belemmeringen, meer gemak Sinds 28 december 2009 is de dienstenrichtlijn van kracht. De richtlijn is ingevoerd in alle EU-lidstaten plus IJsland, Liechtenstein en Noorwegen. Daarmee is de Europese interne markt voor diensten volgens EZ een stuk toegankelijker geworden: oneerlijke regels zijn zoveel mogelijk afgeschaft, het aanvragen van vergunningen is transparanter en eenvoudiger geworden en dienstverleners kunnen veel formaliteiten met de overheid nu online regelen, via één centrale website. In ons land is dat Antwoordvoorbedrijven.nl. Al deze maatregelen moeten er toe leiden dat de dienstenhandel groeit en meer banen en welvaart oplevert. SenterNovem onderdeel Agentschap NL Kennis- en subsidiecentrum SenterNovem maakt voortaan deel uit van Agentschap NL van EZ. In deze nieuwe organisatie zijn ook de economische voorlichtingsdienst EVD en Octrooicentrum Nederland ondergebracht. SenterNovem was het EZ-agentschap dat ondernemingen en onderzoeksinstellingen adviseert over innovatie en hun daarvoor subsidies verstrekt. In de ICT-sector was SenterNovem vooral bekend in verband met de betrokkenheid bij de Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk (WBSO), een fiscale regeling om onderzoek en ontwikkeling te stimuleren. Door samenvoeging van de drie organisaties hoopt het nieuwe Agentschap NL ondernemers en instellingen beter van dienst te zijn. Er is één klantendesk en er zijn samenhangende programma s, beter op elkaar afgestemde financieringsproducten en korte, heldere procedures, aldus het agentschap. Klanten kunnen er onder meer terecht voor informatie, advies en financiering in verband met duurzaamheid, innovatie en internationaal ondernemen en samenwerken. Agentschap NL is ingedeeld in vijf thematische divisies: Energie en Klimaat, EVD Internationaal, Innovatie, Milieu en Leefomgeving en het Octrooicentrum. De organisatie beheert ook de website Antwoordvoorbedrijven.nl. Daarop staat informatie over vergunningen, wetten en subsidies. RTA verlaagt verwijderingsbijdragen met vijftig procent De bedrijven die professionele elektr(on)ische apparatuur in de markt brengen en die zich bij RTA hebben aangesloten, betalen dit jaar aanzienlijk minder voor hun verplichting om afgedankte apparatuur te laten ophalen en verwerken. RTA, de stichting voor Recycling van Technologische Apparatuur, heeft besloten de tarieven voor verwijderingsbijdragen vanaf 1 april 2010 met ongeveer vijftig procent te verlagen. Al bij de opzet van RTA had initiator FHI, federatie van technologiebranches, als voorwaarde geformuleerd dat er geen sprake mag zijn van oppotten van gelden. Afgesproken is de bijdrage zover mogelijk naar nul terug te brengen zodra duidelijk is dat er voldoende reserves zijn. De reden dat aangesloten RTA-deelnemers minder gaan betalen zit hem hoofdzakelijk in de manier van verwerken. Tot 2010 werden de apparaten handmatig gedemonteerd. Sinds 1 januari gebeurt dit mechanisch, omdat RTA een samenwerkingsverband voor het inzamelen en verwerken is aangegaan met de firma Coolrec. De looptijd van deze overeenkomst is voorlopig drie jaar. Innovatievouchers weer beschikbaar EZ stelt ook dit jaar innovatievouchers beschikbaar. In totaal zijn er publieke en tweeduizend private vouchers aan te vragen. Met een innovatievoucher kan een ondernemer een kennisvraag over het vernieuwen van een product, proces of dienst laten beantwoorden. Ook kan een publieke voucher ingezet worden om de kosten van het aanvragen en verkrijgen van een octrooi te vergoeden. Publieke vouchers moeten worden besteed bij publieke kennisinstellingen, zoals universiteiten. Private vouchers bij private kennisleveranciers, zoals ingenieursbureaus. Er zijn vouchers van 2.500,- beschikbaar en van 7.500,-. Bij grote publieke vouchers geldt een eigen bijdrage van een derde van het totale bedrag, bij grote private vouchers geldt een eigen bijdrage van vijftig procent. Pas op bij uitbouw oudedagsvoorziening Als oudedagsvoorzieningen zijn ondergebracht in een eigen BV staat daarvoor een voorziening op de passiefzijde van de balans. Op de actiefzijde staan de bezittingen die deze voorziening afdekken. Een eventuele vordering op de dga via een rekening-courantverhouding staat ook op de actiefkant. Deze kan dus dienen ter dekking van de oudedagsvoorziening. Wanneer echter de rekeningcourant zo hoog oploopt dat aflossing hiervan feitelijk niet meer zal gebeuren of mogelijk is, kan worden geconcludeerd dat de pensioen- of stamrechtaanspraak is afgekocht door de dga. Dit houdt in dat de waarde van de aanspraak wordt bijgeteld bij het inkomen van de dga en dat hierover inkomstenbelasting, inclusief eventuele revisierente, verschuldigd is. Er is al jurisprudentie waarbij de rechter ook op deze manier heeft geoordeeld. Bron: BDO accent Eenlaags bestuursmodel in de maak Momenteel ligt er een wetsvoorstel ter behandeling en goedkeuring bij de Tweede Kamer ten behoeve van het bestuur en toezicht op BV s en NV s. Deze vennootschappen kunnen straks kiezen voor een model met een bestuur en een Raad van Commissarissen (dualistisch model) of voor het zogeheten eenlaags (one tier) bestuursmodel. Bij het laatste model zijn beleid en toezicht in één bestuursorgaan samengevoegd. One tier bestuur kan voor familiebedrijven een aantrekkelijke vorm zijn om de opvolging in goede banen te leiden en de aanwezige familiecultuur te handhaven. Het biedt de huidige generatie ondernemers de ruimte om meer afstand te nemen terwijl de volgende generatie wordt bijgestaan in hun nieuwe rol in de dagelijkse leiding. De zeggenschap wordt bepaald in het algemeen bestuur, waarbij de overdrager en opvolger(s) kunnen beschikken over gelijke informatie voordat een beslissing wordt genomen. Het bestuursmodel kan niet worden toegepast als de structuurregeling op de vennootschap van toepassing is. Bron: BDO accent Directeurgrootaandeelhouder gecompenseerd Het kabinet heeft de belastingregels voor BV s en dga s versoepeld. Onder andere is goedgekeurd dat wanneer zich ten opzichte van 2008 in 2009 of 2010 een omzetdaling voordoet in het bedrijf, het gebruikelijk loon naar rato mag worden verlaagd. De omzetten 2008, 2009 of 2010 mogen in dat geval niet door bijzondere oorzaken negatief zijn beïnvloed. In verliessituaties kan deze goedkeuring te weinig soelaas bieden. In dat geval kunnen over de hoogte van het gebruikelijke loon verdere afspraken met de belastingdienst worden gemaakt. Ook is een verruiming afgesproken van de fiscale behandeling van dga s die een bedrijfspand privé in eigendom hebben en verhuren aan de vennootschap. In die situatie wordt over de huurbaten ruim vijfenveertig procent inkomstenbelasting geheven. In 2010 is het eenmalig mogelijk om onder bepaalde voorwaarden het pand naar deze of een andere eigen BV over te hevelen zonder dat daarover overdrachts- en inkomstenbelasting wordt geheven. Contact: Joas van Lent, joas.van.lent@stichtingrta.nl, (033) Bron: Inzake uw zaken

6 10 11 is er leven na fhi? Kees Graumans We hebben ons segment nadrukkelijker op de kaart kunnen zetten Bij FHI is Kees Graumans bekend als medeoprichter van het cluster Industrial System Integrators (ISI). Binnen de FHI-branche Industriële Automatisering waren wij als dienstverleners een beetje een vreemde eend in de bijt, vertelt Graumans, over de reden waarom het cluster werd opgericht. Sinds de oprichting in 1995 zetelde Graumans namens Control Application Engineering (CAE) in het ISI-cluster. Het begin was natuurlijk erg spannend, want je moet statuten wegzetten en gaan kijken wat je nu precies wilt gaan doen. Dus wat ga je aan interne doelstellingen wegzetten en wat als externe? En hoe zorgen we voor nieuwe leden? Dat laatste was altijd een vast agendapunt. Uiteindelijk zijn we op zo n dertig à vijfendertig leden uitgekomen. In het bestuur zaten in het begin een man of vier, vertelt Graumans. Met Han Bak, toentertijd directeur van Turnkiek Process Control, als voorzitter. Toen Han stopte omdat hij een andere functie kreeg, werd ik voorzitter en kwam daardoor ook in het bestuur van de FHI-branche Industriële Automatisering, aldus Graumans. Toegevoegde waarde Dat het cluster voor Graumans toegevoegde waarde heeft gehad, kan hij beamen. Door onze deelname hieraan hebben we meer positie gekregen ten opzichte van een aantal partijen die daarom heen zaten, zoals de systeemleveranciers. Er zat bijvoorbeeld een enorm probleem in de arbeidsmarkt. Het was vreselijk moeilijk om aan goede automatiseerders te komen. Door een collectief te vormen konden we het segment wat nadrukkelijk op de kaart zetten van werkzoekenden. In 2001 nam hij afscheid als directeur van CAE en daarmee ook van FHI. Ik kwam in een fase terecht dat ik andere dingen wilde gaan doen. Dat viel ongeveer tegelijkertijd met dat Ordina CAE gekocht had. Dan ga je nadenken of je daarmee verder gaat of niet. Ik ben toen bij Stork gaan werken als directeur Competence Centre. Zij hadden een scheiding gemaakt tussen industriële projecten en utiliteitsbouw en waren dit volop aan het doorvoeren. Dat betekent dat er mogelijkheden waren voor mensen die ervaring hadden als directeur om daarin mee te gaan. Stork heeft toen op een gegeven moment gezegd dat het onderdeel Stork Installatietechniek binnen die utiliteitsmarkt wat anders in de markt moest worden gezet. Stork Installatietechniek was een technisch installateur zoals er zo vele waren. Om die reden is er voor gekozen om haar profilering niet te doen op harde techniek, maar om te kiezen voor een profilering waarbij de aandacht wordt uitgesproken over de emotionele beleving van de werkomgeving. Het gevoel van comfort (klimaat en verlichting), veiligheid (toegangscontrole en brandmeldinstallaties), bereikbaarheid (data en telefonie), et cetera...vandaar ook de naams- en imagoverandering van Stork Installatietechniek naar Stork Worksphere. Ik ben daar toen directeur van geworden. Resultaatgericht In 2006 werd Stork Worksphere overgenomen door Strukton, waar Graumans vandaag de dag nog steeds directeur is. Met een goed gevoel kijkt hij terug op zijn FHI-periode. Wat me het meest is bijgebleven van deze periode is dat je met allemaal bedrijven met een jong verleden, net opgericht of een bestaan van maximaal vijf jaar, die allemaal aan het zoeken waren, je zowel in de arbeidsmarkt als afzetmarkt nog sterker kunt profileren. In die zin waren we allemaal gelijkgezinden. We hadden daar dan overleg over en dat waren diepgaande, maar toch wel informele, overleggen. En altijd resultaatgericht. Dat was ook wel de toegevoegde waarde van FHI, dat het altijd afgesloten werd. Er werd doorgewerkt naar iets concreets, zoals de deelname aan de beurs HET Instrument. Er zat enthousiasme in. Kortom een energieke club. door Eliza van den Anker

7 conjunctuur 13 Wij weten wel om te gaan met druk Bij Drukkerij Callenbach weten wij om te gaan met elke druk. Met de juiste combinatie van Vakmanschap, Flexibiliteit en Inventiviteit hoeft u zich over het resultaat niet druk te maken. Conjunctuurbeeld iets verbeterd Het conjunctuurbeeld was eind februari iets beter dan eind januari. Dit komt vooral door het verdere herstel van de economie. De meeste indicatoren in de Conjunctuurklok liggen nog steeds in de fase van laagconjunctuur. Veertien van de vijftien indicatoren presteren onder hun langjarig gemiddelde. De economie kromp in het vierde kwartaal van 2009 met 2,2 procent ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder. De krimp is daarmee beduidend minder groot dan in de eerste drie kwartalen van Vergeleken met het voorafgaande kwartaal groeide de economie in het vierde kwartaal met 0,3 procent. Hierbij is rekening gehouden met werkdag- en seizoeneffecten. Dit is het tweede kwartaal op rij met een positieve kwartaal-op-kwartaalgroei na vier kwartalen met een negatieve groei. Het consumentenvertrouwen deed in februari een stapje terug. De stemming onder ondernemers in de industrie verbeterde. De ondernemers in de zakelijke dienstverlening waren iets optimistischer over de toekomstige bruto binnenlands product (bbp) 6 %-volumemutaties I II III IV 2006 I II III IV 2007 T.o.v. zelfde kwartaal vorig jaar (linkeras) I II III IV 2008 T.o.v. voorgaande kwartaal seizoensgecorrigeerd (rechteras) omzet dan in januari. De kapitaalmarktrente daalde iets en kwam in februari uit op 3,4 procent. De inflatie daalde met 0,1 procentpunt naar 0,8 procent. De afzetprijzen van de industrie waren in januari vijf procent hoger dan een jaar eerder. In de periode november 2009 januari 2010 waren gemiddeld personen werkloos. Dit zijn er elfduizend meer dan in de vorige I II III IV driemaandsperiode. Het aantal banen was in het vierde kwartaal lager dan een jaar eerder. Er stonden eind december vacatures open. Dit zijn er zesduizend minder dan eind september. De daling van het aantal uitzenduren vlakte in het vierde kwartaal verder af. Bron: CBS. -3 Prijsstijging industrie loopt verder op Gildenstraat 11b, Postbus 19, 3860 AA Nijkerk Telefoon (033) , Fax (033) , info@callenbach.com De afzetprijzen van de industrie waren in januari bijna vijf procent hoger dan een jaar eerder. In december 2009 waren de producten van de industrie één procent duurder. Na een jaar met prijsdalingen stijgen de prijzen weer. De sterkere toename in januari hangt samen met de prijsontwikkeling in de chemische industrie. In deze branche waren de afzetprijzen in januari bijna tien procent hoger. In december waren chemische producten nog meer dan acht procent goedkoper dan een jaar eerder. De prijsstijging in de aardolieverwerkende industrie lag in januari met bijna drieënveertig procent in dezelfde orde van grootte als in december. De fabrikanten in de tabaksindustrie rekenden ruim vier procent meer voor hun producten. Er zijn ook branches waar de afzetprijzen lager zijn dan een jaar eerder. Met ruim zes procent daalden de prijzen in de basismetaalindustrie het meest. 16_ 12_ 8 _ 4 _ 0 _ -4_ -8_ -12_ Afzetprijzen industrie -16_ a m j j a s o n d j f m a m j j a s o n d j f m a m j j a s o n d j f m a m j j a s o n d j f m De afzetprijzen van producten van de Nederlandse industrie stegen in januari dit jaar met 1,4 procent ten opzichte van december Voor de vierde achtereenvolgende maand waren de prijzen hoger dan in de voorafgaande maand. Met 1,7 procent was de prijsstijging op de exportmarkt groter dan die op de binnenlandse markt (één procent). Bron: CBS.

8 14 federatienieuws 15 Zo gezegd zo geschreven... Inspirerende maidenspeech FHI-voorzitter Eric van Schagen Groeiambitie technologie in maatschappelijk kader Alle grote dingen komen voort uit het onbelangrijke. Daarom streeft de wijze nooit naar het grote. Zo kan hij grote dingen bereiken Lao-Tse, Chinees filosoof, +/- 600 voor Christus Als ik het gevoel heb dat ik alles onder controle heb, dan weet ik dat ik niet hard genoeg ga FHI-federatievoorzitter Eric van Schagen, die in zijn eerste werkoverleg in zijn nieuwe functie autocoureur Michael Schumacher citeert, 9 januari 2010 Losjes met de hand in de zak, af en toe een breed gebaar. Bij zijn eerste optreden als federatievoorzitter van FHI voelde Eric van Schagen zich duidelijk op zijn gemak, thuis. Zijn boodschap kwam luid en duidelijk over: FHI en haar technologiebranches hebben een missie te vervullen. De technologie die onze bedrijven binnenbrengen is keihard nodig om de op ons afkomende maatschappelijke problemen te lijf te kunnen. We moeten vooral ook jongeren daarvan bewust en enthousiast maken om deel te willen uitmaken van de technologiecommunity. behalve CEO van Simac Techniek en FHIvoorzitter ook vice-voorzitter is van de Raad van Toezicht van Fontys Hogescholen. Het was muisstil in het atrium van het FHIkantoor. Ieder hing aan de lippen van Eric. Met de aankondiging van een nieuw FHI- Jullie Europeanen realiseren je dat je heel rijk bent, een goed leven hebt. En als je economie met één procent groeit, ach, niet geweldig, maar oké. Tot veel politiek rumoer zal dat niet leiden. Heel volwassen. In Amerika kan de politiek met zoiets niet leven. Iedereen wil meer, meer en meer Kenneth Saul Rogoff, hoogleraar economie aan Harvard University, Boston, in NRC Handelsblad, 16 januari 2010 Verrassend veel mensen hadden zich aangemeld om kennis te komen maken met de nieuwe primus inter paris van Als we er in slagen de link te maken tussen technologie en maatschappelijke vraagstukken, dan wordt het ook boodschappen. Kies voor sterke sectoren als biochemie, zorg, voeding, mechatronica, infra en laboratoria, maar vergeet niet dat Open innovatie begint met je te realiseren dat erg veel goede mensen niet bij jou in dienst zijn het federatiebestuur van FHI. Een enorme makkelijker om het probleem van gebrek we vooral sterk zijn in enabling technology, Professor dr. Hans Hofstraat, vice-president Philips Research, in De Technologiekrant, sneeuwstorm maakte Landgoed Leusderend echter bijna onbereikbaar op 10 februari. aan interesse in technologie bij jongeren om te buigen in enthousiasme, klonk het veel minder in eindproducten. Leg bij het verstrekken van R&D-subsidies meer 22 januari 2010 Zo n honderd tot honderdvijftig diehards lukte het om het fraaie pand van FHI te overtuigend. Een gezonde groei, ook van het aantal leden van FHI, kan daarbij helpen, nadruk bij kleinere OEM, zelfscheppende bedrijven en beperk de focus niet tot een Vaagheid maakt waarheid dof bereiken. De bijeenkomst werd er niet minder geanimeerd om. Technologie is geen doel op zichzelf, vindt de nieuwe voorzitter. Dat houdt de club fris, dat vergroot het draagvlak en dat verzekert onze representativiteit. Intussen beperkt aantal grote bedrijven met hun eigen toeleveringsketen. Verder pleitte Van Schagen voor een level playing Professor Antoine Bodar, priester, filosoof, kunsthistoricus, publicist, in het radioprogramma Kunststof, NPS radio 1, 5 februari 2010 stelde Van Schagen. Technologie draagt de wil Eric van Schagen wel dat de organisatie field bij inkoop door grote partijen. mogelijkheid in zich om maatschappelijke problemen op te lossen. Verduurzaming van productietechnologie noemde hij als voorbeeld, naast innovatie in de zorgketen, bestuurlijk dicht bij de leden blijft, dat het bureau lean & mean opereert en dat de activiteiten pragmatisch worden uitgevoerd, zonder opgelegde diensten. Arbeidsmarktproblematiek blijft voor FHI onder de nieuwe voorzitter topprioriteit. Als er niet meer technologen beschikbaar komen, dan mogen we ook geen structurele technologiemanifest, dat wordt voorbereid Het verschil tussen een falende topvoetballer en een falende topbankier is dat de eerste gebruik moet maken van de reservebank en de tweede gebruik mag voeding en gezondheid, mobiliteit en veiligheid. In al die toepassingsgebieden kunnen de FHI-bedrijven enabling zijn om nieuwe oplossingen te realiseren. Boodschappen voor de overheid Richting overheid had de nieuwe technologievoorzitter ook een paar economische groei verwachten. De positionering van het onderwijs op zowel mbo als hbo en academisch niveau moet en kan beter volgens Van Schagen, die zelf door het FHI-bureau en het federatiebestuur, staat nu al vast dat de technologiebranches vier mooie jaren mogen verwachten onder inspirerende leiding. maken van bankreserves Joost Steins Bisschop, ondernemer, internetconsultant en columnist in Het Financieele Dagblad, 6 februari 2010 door Kees Groeneveld

9 17 K ken wel jaaank n hoe mooi CDA-er Sabine Uitslag doet een dagje technologie in Enschede Aan het einde van een intensief werkbezoek verviel het Tukkers parlementslid Sabine Uitslag in haar moederdialect om haar gevoelens te uiten. In Den Haag staan ze me raar aan te kijken als ik zoiets zeg als k ken wel jaaank n hoe mooi. Hier in Enschede verstaan ze dat wel. Samen met FHI-directeur Kees Groeneveld en MinacNed-manager Martijn Reinhold bezocht het Kamerlid, die er ook nog een carrière als popzangeres naast doet, twee Enschedese bedrijven en het nanolab MESA+ op de Universiteit Twente. Verbindingen leggen is een grote ambitie van mij. Met FHI en MinacNed gaat dat heel geweldig, onder elkaar als bedrijven en met de universiteiten merk ik. De relatie waarin ik zelf met FHI in heb geïnvesteerd, legt de verbinding tussen de technologiebedrijven en Den Haag. Nu ikzelf van industriewoordvoerder overgestapt ben naar woordvoerder zorg binnen de CDAfractie, is het voor mij een uitdaging om de verbinding te leggen tussen die twee velden: industrie en zorg. Ik merk nu dat ook daarin FHI een belangrijke rol speelt en we elkaar kunnen helpen. Bij MESA+ maakte Sabine kennis met wat er allemaal mogelijk wordt gemaakt met micro- en nanotechnologie als het gaat om virusherkenning. De discussie met Miriam Luizink en Guus Rijnders ontspon zich rond de wisselwerking universiteit/hbo/bedrijven. We begrijpen elkaar toch nog veel te weinig, verzuchtte researcher Rijnders. De opsomming van successen en presentatie van de nieuwbouw van MESA+ door Miriam Luizink als zakelijk directeur van het instituut maakte indruk. Pittige vrouw, was het commentaar. Het tweede adres van het werkbezoek was MMS, Medical Measurement Systems. Arjen de Weerd en Jan Willem van der Wal startten in 1983 hun bedrijf. Met een pure informatica-achtergrond doken ze de medische markt in. Hun specialisatie is het meten van stoffen die het lichaam in en uit gaan: urodynamica en gastro-enterologie. In dit specialisme is dit FHI-bedrijf inmiddels marktleider met zo n tachtig man/vrouw personeel. Ontwikkeling, productie, verkoop, het hele traject doet MMS in eigen huis. Belangrijk zorgpunt naar Den Haag is ook bij MMS dat het lastig is en blijft voor een wat kleiner bedrijf met eigen ontwikkeling om mee te dingen naar R&D-subsidie, zolang je geen deel uit maakt of wilt maken van een grotere groep. Micronit, het bedrijf van de kersverse MinacNed-voorzitter Ronny van t Oever, was de derde stop voor Sabine Uitslag en haar gevolg. Micronit maakt hele kleine microflow-systemen in glas. Met veertig man hoogwaardig personeel is het bedrijf al meteen wereldmarktleider in haar specialisme. De supply chain voor life science producten is de groeitarget van het bedrijf. Dat is het, sprak de CDA-woordvoerder zorg. Met dit soort technologie moeten we de tekorten in de arbeidsmarkt voor de zorg gaan oplossen. Inderdaad denkt Van t Oever dat veel metingen die nu in het ziekenhuis worden gedaan, op basis van zijn technologie heel gemakkelijk door de patiënt zelf thuis kunnen worden verricht. Alleen, hoe doorbreek je de weerstand van de medische stand? Ter plekke werden plannen gesmeed om samen met patiëntenorganisaties en hoogleraren een doorbraak te gaan forceren. Den Haag gaat het merken, Kamerlid Sabine Uitslag weet nu wat er aan de hand is in technologieland.

10 18 Haagse Babbel 19 Technologie moet ons energieprobleem oplossen Partij van de Arbeid Kamerlid Diederik Samsom is intelligent, een beetje tegendraads en behoorlijk spraakmakend. In Delft afgestudeerd als kernfysicus noemt hij zichzelf graag techneut. En dat zijn nou juist de bedrijven waar we het van moeten hebben als je praat over nieuwe technologie die we nodig hebben Ja, dat klopt wel. Maar toch, als je kijkt naar de cijfers over R&D-investeringen in ons land, dan zijn het toch voor een gênant groot deel de big seven die dat doen. Het feit dat wij als land minder uitgeven aan R&D dan bijvoorbeeld Japan en Amerika, dat verschil zit m in het deel van de private sector. Hoe zorgen we er nu voor dat bedrijven meer gaan investeren in nieuwe technologie? Ik wil vooral investeren in onderwijs. Omdat ik daar een absolute Hij was Greenpeace-medewerker, maar ook ondernemer, directeur van een energiebedrijf dat handelde in groene stroom. FHI-directeur Kees Groeneveld en Signalement-redacteur Eliza van den Anker gingen op bezoek bij de aspirant-premier die graag zelf het roer in handen neemt zoals NRC Handelsblad Samsom typeerde. De maidenspeech van de nieuwe FHI-voorzitter Eric van Schagen over technologie en duurzaamheid vormde een mooi uitgangspunt voor een gesprek. Als we praten over technologie en duurzaamheid, welk verband ziet u dan? Energie is by far ons grootste probleem. Alleen de technologie kan dat probleem oplossen. Als we niet willen inleveren op comfort, welvaart en welzijn, en dat willen we niet, dan is technologie de enige oplossing. Negentig procent van het vraagstuk is energie. Vervuiling in steden, verbrandingsmotoren, grondstoffenverbruik, het is allemaal energiegerelateerd. Voor onze technologiebranches is de chemische industrie een belangrijke sector Is hetzelfde verhaal, volledig energiegerelateerd. We zijn steeds bezig tegen een muur aan te lopen. Malthus beredeneerde al dat een voortdurend groeiende mensheid meer consumeert dan produceert. In zijn tijd voorkwam de uitvinding van kunstmest dat de mensheid zich te pletter liep op de muur. Nu moeten we iets soortgelijks doen. Voordat we als spaceship earth de bocht uitvliegen moeten we iets verzinnen om ons probleem van eindigheid van fossiele brandstoffen op te lossen. Technologie is de enige sleutel. Hoe gaan we dat doen? De bron is er, de zon. Die levert in een minuut meer dan we in een jaar op kunnen maken. Het is een kwestie van de juiste technologie inzetten om zonlicht om te zetten in hanteerbare kracht en warmte. Duurt nog even voordat we zover zijn. Intussen zullen we ons een poosje moeten redden met onbeholpen tussenoplossingen, zoals CO2-opslag. Wat zou de rol van Den Haag moeten zijn als we praten over de inzet van technologie bij het oplossen van dit soort problemen? Het beste wat de overheid kan doen is investeren in onderwijs. Investeren in betere leerkrachten, lokalen, experimenteer-voorzieningen, stageplekken. Zodat onze kinderen dingen kunnen uitvinden waar wij nog niet aan konden denken. Daarnaast kan de overheid een rol spelen bij het versneld rendabel maken van technologie die duurzame energiebronnen kan aanboren en omzetten. In hoeverre moet de overheid daar zelf een rol spelen? Hoe voorkom je mislukkingen? Wie moet welke verantwoordelijkheid op zich nemen? De overheid moet niet te veel zelf doen. Dat mislukt steeds. Maar het bedrijfsleven moet wel meer een lange termijnvisie krijgen. Als ik met het bedrijfsleven praat over grote investeringen, in nieuwe technologie, dan zeggen ze vaak dat verdienen we de komende tien jaar niet terug. Maar in twintig jaar verdienen ze het wel terug. Dan zeggen ze, ja maar zover kijken we niet. Dat gaat niet goed. Je kunt van de overheid niet verwachten dat die een twintig jaar visie neerlegt als het bedrijfsleven dat zelf niet doet. Kun je dat wel verwachten van het bedrijfsleven? We zien dat er, zeker in de technologie, een schaalverkleining gaande is. Je kunt niet meer een paar CEO s aanspreken en dan verwachten dat die een beleid uitzetten voor het hele bedrijfsleven. Ik zie die schaalverkleining niet zo. Ik zie ook nog steeds schaalvergroting. Vooral in de energiewereld is er nog steeds sprake van verdergaande conglomeratie. E.ON, RWE, Gazprom, dat is geen schaalverkleining. Oké als je praat over technologische specialisaties, in de sfeer van toelevering, ja, daar vind je wel steeds meer kleinere bedrijven. Bedrijfsleven moet urgentie gaan voelen van toekomst meerwaarde zie voor de overheid om dat goed op orde te houden. Daarbij vooral investeren in het naar de markt brengen van technologieën die daar kansrijk in zijn. Ik wil ook graag investeren in theoretisch onderzoek, maar dan moet het bedrijfsleven zelf ook de urgentie gaan voelen van hun toekomst. Waarom denkt Shell niet over vijftig jaar is het op, we moeten nu iets anders gaan verzinnen? Hetzelfde geldt voor de raffinaderijen, voor de chemie. Want ik zie AkzoNobel en DSM wel in hun laboratorium in een hoekje wat vrijmaken voor de biobased economy, maar het is nog niet in de buurt van wat nodig is. Nanotechnologie, kunnen we daar in investeren, of moet daar eerst over worden gediscussieerd? Daar wordt een verkeerde sfeer omheen gecreëerd. Nanoparticles, nou nou, kan dat wel? Ik waarschuw daar een beetje voor, omdat ik weet hoe het met gentechnologie gaat. Op het moment dat je het als een soort van extraterrestrial technologie neerzet, heb je ook publiek meteen een hoop te doen. Net zoals microtechnologie ons naar een nieuw stadium helpt, zo brengt ook nanotechnologie ons weer verder. Als we er bijvoorbeeld in slagen ramen te maken die zonlicht in energie omzetten, dan zijn we een stuk verder met het oplossen van het energieprobleem. Diederik Samsom is Tweede Kamerlid voor de PvdA Dus u zegt eigenlijk, maak er niet zo n punt van. Ja, inderdaad. Ik snap wel dat er wordt gediscussieerd, maar nanotechnologie is geen buitengewone technologie. Mijn voorouders wisten niet hoe een trein zich zou gaan gedragen. Die zou tachtig kilometer per uur rijden, of honderd. Zo snel had de mens zich nog nooit verplaatst. En nu lachen we daar om. Ik verzeker je, over honderd jaar lachen we om nanotechnologie. door Kees Groeneveld en Eliza van den Anker

11 20 21 Veel belangstelling voor relatiedatabase-actie HET 2010 Gratis soep, hamburgers en pizza s voor beursbezoekers In de aanloop naar de beurs HET Instrument komt de focus langzamerhand steeds nadrukkelijker te liggen bij de bezoekers, de klanten van de exposanten. Wie dat in het verleden waren, dat weet je. Elk bedrijf, maar ook FHI als organisator, heeft een bestand, een relatiedatabase. Maar, resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. Bestanden verouderen en je weet wel wat je weet, maar niet wat je niet weet. Hoe vind je de adressen van bedrijven, mensen, die je nog niet kent, maar die wel potentie hebben om klant te worden? Samen met het gespecialiseerde TNTbedrijf Cendris, heeft FHI speciaal voor de exposanten op HET Instrument een tool ontwikkeld om per bedrijf de eigen relatiedatabase op te schonen en aan te vullen. Selecties uit het toegespitste bestand van FHI kunnen door bedrijven worden benut voor de werving van bezoekers voor de beurs. Cendris spit nog veel breder. Is iets lastiger selecteren, maar de bron is groter. Op de aankondiging van deze actie heeft een verrassend groot aantal exposerende bedrijven gereageerd. De veronderstelling van het FHI-bureau dat er bij veel bedrijven nog heel wat is te verbeteren lijkt correct te zijn. De kosten om mee te doen aan deze actie zijn beperkt, dankzij de collectiviteit. In een workshop op woensdag 21 april wordt duidelijk hoe het werkt en wat je mag verwachten. Daarna is het echt actie, aan het werk ermee. Het resultaat blijkt straks, eind september, meer bezoekers, nieuwe contacten. Contact: Petra Kortenoeven, petra@fhi.nl. Als je een massa mensen wilt pleasen, dan moet je wel iets uit de kast trekken. De grootste technologiebeurs van de Benelux, HET Instrument, rekent eind september op zestien- tot achttienduizend professionele bezoekers. Die trek je heden ten dage niet meer met een simpele aankondiging van datum en plaats. Natuurlijk gaat het om de content, net als in de politiek. De conferentiethema s en de demostands zijn het verkiezingsprogramma en de partijstrategie. Maar de beslissing om te komen of een hokje aan te kruisen wordt gekleurd door de vorm, de emotie van de dag. Het gratis openbaar vervoer naar de RAI werd al eerder aangekondigd. Het entertainment aan het eind van elke beursdag was ook al in kannen en kruiken. Wat nog onzeker bleef, betreft de warme hap, de catering rond het cruciale moment, tussen half zes en zeven uur. Juist dan is het zaak de bezoekers even vast te houden, over de filetijd heen. Vanuit de organisatie van HET Instrument, binnen FHI, is recent besloten dat voor alle bezoekers rond die tijd de basiscatering gratis wordt aangeboden: soep, hamburgers en pizza s. Het blijft bij basiscatering, uiteraard om de kosten in de hand te kunnen houden, maar ook om de individuele exposant de gelegenheid te geven om hun a-klanten te binden aan de eigen stand door ze daar iets meer, iets bijzonders aan te bieden. Contact: Linda Dekker, l.dekker@fhi.nl. Beursvloer HET Instrument 2010 loopt vol Verhuur van het laatste kwart gaat direct vanaf de plattegrond Bij het intekenen van de voorlopige plattegrond van HET Instrument 2010, begin maart, bleek dat ruim driekwart van de beschikbare ruimte definitief was verhuurd. Ongeveer drieduizend vierkante meter van de totaal beschikbare ruimte aan stands is nog vrij voor verhuur, naast nog wat stands op de verschillende paviljoens. Met deze stand van zaken loopt de voorbereiding van de beurs voor op de planning en staat eigenlijk niets een succesvolle beurs straks eind september in de weg. Na verwerking van eventuele wensen en opmerkingen van de exposanten die al hebben ingeschreven komt per 12 april de indeling van de beursvloer online op Vanaf die datum kunnen bedrijven aan de hand van de plattegrond met het FHI-bureau bespreken welke nog vrije stand zij willen boeken. Contact: Petra Kortenoeven, petra@fhi.nl.

12 22 ie industriële elektronica Op de foto is een gedeelte van de 20 MW thyristor gelijkstroomvoeding Ampere/500 Volt te zien, nauwkeurigheid 10 ppm (400 ma). Een thyristor is een halfgeleider met de werking van een elektronische schakelaar die geschikt is om grote vermogens bij hoge spanningen met betrekkelijk weinig verlies te schakelen. De thyristor wordt veel gebruikt binnen de vermogenselektronica. 23 Power electronics gaat het verschil maken Elders in deze editie van Signalement zegt Diederik Samsom dat energietransitie ons belangrijkste maatschappelijke probleem is. Ook al heeft de politicus slechts voor vijftig procent gelijk, dan nog is vermogenselektronica, power electronics, cruciaal voor onze toekomst. Er zijn in Nederland slechts twee Technische Universiteiten met de afstudeerrichting Vermogenselektronica en relatief weinig afstudeerders. Ben Wargers, vermogenselektronica-specialist bij Imtech Vonk, ziet die situatie als een bedreiging voor het vakgebied in Nederland. Hoog tijd dus om eens wat meer aandacht te besteden aan dit technologieveld. Signalement sprak behalve met Wargers ook met Menno Kardolus van PRE en Ben Tabak van KWx naar aanleiding van het vermogenselektronica-event dat FHI met hen voorbereidt. Mensen bellen met solar-gsm telefoons, energie wordt efficiënter benut in liftaandrijvingen, zonne-energie bereikt het lichtnet met een rendement van zevenennegentig procent en we rijden met elektrische fietsen en straks in elektrische auto s, vertelt Menno Kardolus, medeeigenaar van Power Research Electronics (PRE). Met dank aan vermogenselektronica. Wanneer kennissen mij vragen wat voor werk ik doe, vertel ik dat ik componenten lever voor systemen, die energie omvormen zonder mechanische bewegende onderdelen, aldus Ben Tabak, productmanager Power Electronics bij KWx. Als voorbeeld noem ik dan de dimmer thuis om het licht te regelen of het koppelen van windmolens of zonnecellen aan het net. Zonder vermogenselektronica is het volgens Ben Wargers onmogelijk om elektriciteit efficiënt om te zetten op al de plekken waar we die willen gebruiken. Energieconversie heeft de laatste vijfentwintig jaar een grote vlucht genomen, aldus Wargers. Het wordt op grote schaal toegepast in het dagelijks leven, industrie en wetenschap, die toepassingen nemen alleen maar toe. Volgens Tabak is er in Nederland qua vermogenselektronica erg veel kennis op het gebied van tractie-aandrijvingen, marineapplicaties, positionering, gelijkrichtertechniek voor stroomverzorging voor bovenleidingen, modulatortechniek en klantspecifieke aandrijvingen. Daarentegen vind ik wel dat we waar het omvormertechniek voor duurzame energie betreft, wind en zon, we nog wat achter blijven in vergelijking met andere landen, aldus Tabak. Volgens Kardolus vraagt de markt vooral om nieuwe batterijtechnologie, energiebesparing en LED-toepassingen in bijvoorbeeld verkeers- en straatverlichting. De spoeling is echter dun, zegt Wargers. Er zijn in Nederland relatief weinig bedrijven actief in vermogenselektronica. Universiteiten en hogescholen moeten continu geprikkeld worden over de behoeftes in de samenleving en de rol die vermogenselektronica hierin kan hebben. Een event voor vermogenselektronica zou voor verbreding moeten en kunnen zorgen. Er zijn in Nederland geen evenementen waar wij echt thuishoren, voegt Tabak toe. De FHI-branche Industriële Elektronica is het logische platform om een dergelijke sensibiliserings -activiteit te organiseren. KWx, PRE en Imtech Vonk zijn participerende lidbedrijven. Nadat we in een werkgroep met vakgenoten hebben nagedacht over de vormgeving, werd ik enthousiast, vertelt Tabak. 14 juni is de eerste editie en ik ben hoopvol gestemd. We hebben een gedreven groep uit onze Nederlandse industrie bij elkaar gebracht en ik geloof in succes. Vermogenselektronica Organisatie: FHI, in opdracht van de Nederlandse brancheorganisatie voor Industriële Elektronica Locatie: volgt Datum: 14 juni 2010 Contact: Birgit Albersen, (033) Menno Kardolus is mede-eigenaar van Power Research Electronics (PRE). Van oudsher ontwikkelen we vooral voor wereldwijde nichemarkten, vertelt Kardolus. In 2005 zijn we begonnen met de ontwikkeling van solar laad technologie die werkt op basis van een enkele zonnecel. Aanvankelijk was het doel LED s in het wegdek via solar te laden, maar al snel bleek de technologie ook voor solar-gsm telefoons geschikt. Deze technologie wordt nu vanuit een nieuwe BV (Intivation) wereldwijd uitgerold. Ben Wargers is Manager Sales Power Electronics bij Imtech Vonk. Voor de verrijkingsmarkt hebben wij hoge toerental omvormer systemen ontwikkeld op basis van eigen hard- en software. Daarnaast ontwikkelen en leveren we conversiesystemen voor de wetenschappelijke markt, die in alle gevallen zeer specifiek zijn. Een voorbeeld is een kernfusie-experiment voor het Max Planck Institute in Duitsland. Ben Tabak is productmanager Power Electronics bij KWx. De producten worden door onze leveranciers ontwikkeld, vertelt Tabak. En dat zijn, voor ons aanbod aan halfgeleidercomponenten, leveranciers als ABB, Westcode en IXYS. Wijzelf voegen daar vooral onze ervaring op technisch gebied en logistieke dienstverlening aan toe. door Kees Groeneveld en Eliza van den Anker

13 24 25 Plankton Paul Petersen column U kijkt natuurlijk allemaal naar Spongebob Squarepants. Typisch educatief programma van het nieuwe millennium. Mijn zonen zijn niet weg te slaan van het scherm en iedere schooldag begint met een portie Spongebob. Nou is er een karakter Plankton in deze serie. Plankton heeft een sterke concurrentie met meneer Krabs, die een krabburger-imperium succesvol exploiteert. Iedere serie heeft een baddie nodig en dat is in dit geval dus Plankton. Zijn pogingen om het imperium van meneer Krabs te bemachtigen worden ondersteund door technologie. Sterker: technologie wordt bijna gelijkgeschakeld met het kwaad in de Spongebob heerlijkheid. Waar halen schrijvers die inspiratie vandaan? Twee andere inzendingen zien er ook mooi uit. Die van Thales Cryogenics: een cryogene koeler op een elektrodynamische shaker. De koude vinger van de koeler bereikt een temperatuur van zeventig graden Kelvin, minus tweehonderd graden Celsius. De koude tip van de koeler staat niet in vacuüm, dus ontstaat een ijslaag. Plankton is klein. Hij wordt gemeden. Zijn communicatie komt normaal gesproken niet aan bij de bevolking van Bikinibroek. Alleen door technologie kan hij wat proberen tegen de man van de wereld: meneer Krabs. In tekenfilms, kranten, films, complottheorieën op YouTube en andere media komt Plankton op zijn eigen manier terug. De stemmachines worden door Gonggrijp zenuwachtig aangepakt. James Bond bevecht slechterikken, die door technologie de wereld zullen veroveren. Ethische discussies rond nieuwe technologie zijn sowieso omgeven door kleine complotjes. Als ik de angsten van Plankton -beelden iedere ochtend meemaak, dan hoop ik dat de tekenaars een keer bij de NASA langsgaan. Als ze de technische mensen zouden spreken, zullen ze toch ook tot de conclusie komen, dat het technische vakgebied gewoon mooie, effectieve, leuke en baanbrekende dingen wil maken. De karakterschets klopt niet met de realiteit. De held is Spongebob De derde foto is suspense. De test-engineer observeert een medisch apparaat in de klimaatkamer. Hoe noodzakelijk het is om deskundige mensen te kunnen inzetten die de spanning van het testresultaat aanvoelen. Plankton zoekt macht. Hij denkt dat zijn gedachten de enige juiste zijn. Hij wil eigenlijk gewoon geaccepteerd worden en denkt daarvoor een imperium of macht nodig te hebben. Door technologie denkt hij dat te bereiken. Dat gaat niet over de technische wereld: het is gewoon Plankton. De held is Spongebob. Dat vinden de schrijvers de hoofdpersoon. Altijd positief gestemd, beetje brutaal, trouw aan het imperium en op het bepalende moment vertrapt hij Plankton gewoon, want als het erop aankomt zie je een klein wezen niet. De angst voor technologie bestaat dus helemaal niet. PLOT-fotocontest omgevingstechnologie Een valproef bij Philips Consumer Lifestyle, uitgevoerd op een valtafel in Brugge. Omgevingstechnologie is een vakgebied dat niet zo makkelijk verkoopt. Het testen van producten in een gesimuleerde omgeving, net zo lang beuken tot iets kapot gaat, maak dat maar eens populair. Het FHI Platform OmgevingsTechnologie, PLOT, heeft bedacht dat vooral foto s spreken. Vandaar een jaarlijkse fotocontest. Dit is de winnende foto. Nu is dit misschien een wat simpele vergelijking, maar het is ook de realiteit. Berichtgeving over technologie wordt al snel moeilijk gevonden. Ingewikkelde wetgeving rond RoHS of EMC/CE en zooi die van buiten Europa komt, vindt zijn weg naar de kranten als het gaat over lood in vibrators: Spongebob rules. p.petersen@fhi.nl

14 26 27 MinacNed Miniaturisering vraagt grootse aanpak Hoe maak je nou zoiets kleins als microsysteem- en nanotechnologie zichtbaar op een grote beurs als HET Instrument? Natuurlijk moet het er zijn. De technologiedoelgroep komt daar, maar hoe val je op in het geweld, de massa? Het is zoals het is, in de geminiaturiseerde wereld: hoe kleiner de schaal waarop je werkt, hoe groter de installatie die je nodig hebt. Zo ook op HET Instrument. Om micro- en nanotechnologie op te kunnen laten vallen, is een grote stand nodig. En die komt er ook. Als je iets groot wilt aanpakken moet je samenwerken. Is sowieso nodig in de multidisciplinaire micro-nano wereld. Er komt op HET Microfluidics-cluster binnen MinacNed krijgt vorm Bedrijven met lab-on-a-chip technologie klonteren samen Tot voor kort ging het bij een chip uitsluitend om elektrische stroompjes. Het woord chip, schijfje, was zelfs synoniem aan halfgeleider. Inmiddels geldt ook hier das war mal. Al geruime tijd geleden werd het woord microsysteem geïntroduceerd en dan ging het vaak over hele kleine bewegende delen op een chip, MEMS, Micro Electro Mechanical Systems. Nu praten we over lab-on-a-chip en microfluidics. En Nederland blijkt opeens behoorlijk voorop te lopen als je ontdekt hoeveel kleine en grotere bedrijven hier mee bezig zijn en soms al heel lucratieve business hebben gegenereerd. Binnen de branchevereniging voor Micro- en Nanotechnologie MinacNed, aangesloten bij FHI, is er een speciaal cluster gesticht waarin deze bedrijven bijeenkomen om samen sterk te staan. Instrument dus een groot paviljoen waarin verschillende branches samenwerken, waarin een tiental bedrijven deelneemt en waarin vier applicatiegebieden worden geadresseerd. Je ziet het al in de vormgeving. Op elk van de vier hoeken een toren : één voor nano-onderzoekequipment, één voor microfluidica, één voor toepassingen in de diagnostica en de vierde voor procesintensificatie. De branches die samenwerken zijn de vier FHI-branches Industriële Elektronica, Industriële Automatisering, Laboratorium Technologie en Medische Technologie, aangevuld met het MinacNed-cluster. Twintig organisaties zijn samen bezig met de invulling: Bronkhorst High Tech, Brooks Instruments, MA3 Solutions, Micronit, Applikon FHI-domein De applicatiegebieden van microfluidics maken het specialisme een bij uitstek FHI-domein. Drie applicaties voeren de boventoon: life sciences, vooral in de vorm van diagnostica, laboratoriumanalyseapparatuur en procesintensificatie, via microreactoren. De verschillende clusterbijeenkomsten tot nu toe illustreren die scope. In de laatstgehouden workshop, bij het zuivelresearchcentrum NIZO, waren lidbedrijven uit drie van de vier FHI-branches aanwezig: Industriële Elektronica, Industriële Automatisering en Laboratorium Technologie. In de micropilotplant die NIZO demonstreerde waren producten van de firma Krohne, lid van de FHI-branche Industriële Automatisering, herkenbaar, maar het was toch echt een labopstelling. Biotech, Flowid, Fluxxion, Future Chemistry, Zeton, BCON Instruments, Distrilab, Medimate, Sysmex, Van Leeuwenhoek Instituut, Jeol, Mesa+, MiPlaza, NovioNano, Thermo Fisher Scientific en het Zernike Instituut. Contact: Martijn Reinhold, m.reinhold@fhi.nl, (033) Verschillende doelen Het MinacNed-cluster Microfluidics dient verschillende doelen. Natuurlijk is het eerst zaak het veld in kaart te brengen. Wie is waarmee bezig? En dat blijkt veel meer te zijn dan de spelers zelf dachten. Het tweede is met elkaar uit te vinden welke ontwikkelingen samen opgepakt zouden moeten en kunnen worden. De problematiek van complexe dataverwerking is gesignaleerd als gemeenschappelijk probleem. Een lab-op-een-chip brengt zoveel data voort, dat verwerking de bottleneck voor toepassing wordt. Derde doel is natuurlijk gezamenlijke promotie van het domein in het algemeen en van de spelers, de bedrijven en instituten die het cluster vormen, in het bijzonder. Een profielengids, webinfo, de beurs HET Instrument, de MicroNano Conference, dat zijn allemaal vehikels waar het cluster gebruik van maakt, naast de deelname in de nationale en internationale innovatieprogramma s. Zo ontwikkelt de vereniging MinacNed zich. Het volgende cluster staat ook al op stapel: light-on-chip, fotonica op micro- en nanoschaal. Wordt vervolgd Contact: Martijn Reinhold, m.reinhold@fhi.nl, (033) Ronny van t Oever nieuwe voorzitter MinacNed Laten zien waar de kracht ligt van Nederland Op 23 maart werd Ronny van t Oever gekozen als nieuwe voorzitter van MinacNed, vereniging voor microsysteemen nanotechnologie. Signalement sprak met hem over zijn visie op het verleden, heden en de toekomst van de vereniging. Hoe bent u bij MinacNed betrokken geraakt? Micronit, waar ik oprichter van ben, is al sinds 2004 lid van MinacNed. Begin vorig jaar kwam ik in het bestuur en van daaruit is het voorzitterschap ontstaan. Waarom bent u lid geworden van MinacNed? Om contacten uit dezelfde branche op te doen, samen te kunnen werken en trends te kunnen signaleren. Wat heeft MinacNed volgens u tot nu toe bereikt? Een van de successen, vanuit Micronit gezien heel interessant, is dat er een significant aantal microfluidics-bedrijven lid zijn geworden van MinacNed. Daarnaast wordt er inmiddels veel samengewerkt binnen diverse subsidieprogramma s. Wat wilt u bereiken als voorzitter? Ik denk dat we niet veel hoeven te veranderen; de basis MinacNedgedachte moeten we vasthouden. Ik zie wel kansen liggen om MinacNed krachtiger te maken, uit te breiden in de zin van meer leden werven, maar ook actief clusters profileren, waarvan ik het microfluidica-cluster een goed voorbeeld vind, maar ook andere clusters. Verder zie ik de vertegenwoordiging van bedrijven richting de overheid en internationaal graag verbeteren. Wanneer we ons beter positioneren, kunnen we aantonen dat Nederland een goed land is voor oplossingen op het gebied van MicroNano-technologie. We moeten laten zien waar de kracht ligt van Nederland. Ik denk dat de leden van MinacNed hier heel sterk uitkomen ten opzichte van de concurrentie.

15 industriële automatisering 29 Papier doet wonderen, als je maar wonderen doet met papier Amerikanen en Chinezen zien meer in Applikon s fijnstofmeetsysteem dan Nederland Efficiënt uw lesmateriaal laten printen en afhandelen... WK speelschemakaartjes met eigen logo voor een hoge attentiewaarde... Technische tekeningen dupliceren... Leuren langs de deuren van Nederlandse autoriteiten leverde niks op. Pats poem een miljoen, in dollars, van de Amerikaanse overheid, dat kwam er wel, als beslissend duwtje voor een revolutionair systeem voor fijnstofmeting. Zouden sommige mensen, of organisaties in Nederland, er belang bij hebben dat we steeds maar fout blijven meten? Het is echt een bijzonder verhaal dat Timoer Frelink, directeur van FHI-lid Applikon Analytical, heeft te vertellen. In Nederland wordt regelmatig een enorme hoeveelheid fijnstof gemeten. Probleem is dat men meestal alleen de hoeveelheid meet en niet de samenstelling. Dan kun je in paniek raken als je aan de kust veel deeltjes in de lucht meet en niet weet dat het zeezout is. Vind je het gek dat je dan nergens in Nederland meer durft te bouwen? Samen met ECN heeft Applikon een systeem ontwikkeld, onder de productnaam Marga. Als enige ter wereld kan dit systeem de samenstelling van fijnstofdeeltjes continu meten en tegelijk differentiëren naar grootte. En in Nederland is maar weinig interesse We hebben een contract kunnen sluiten met de Amerikaanse EPA, Environmental Protection Agency. Die beheren een meetnetwerk van circa vijfenveertig meetstations verspreid over de hele VS. Via dat contract kregen we in eerste instantie een miljoen dollar om testen te doen en Marga verder te ontwikkelen. In de tweede fase van het contract, die we komende zomer in hopen te gaan, leveren we de systemen voor de verschillende meetstations in de VS. De verdere ontwikkeling gaat in de richting van verlaging van de detectiegrens, softwarematige gegevensverwerking en meer gebruiksvriendelijkheid, vertelt Frelink. Een van de eisen van EPA is dat Marga standalone een week lang moet kunnen draaien. In de nabije toekomst wil Applikon met Marga ook mikken op de procesindustrie. Als we met de ontwikkelingen in de VS klaar zijn, willen we Marga iets gaan aanpassen waardoor we ook metingen kunnen gaan doen in de industrie, dus uitstoot van fabrieken, en metingen voor de halfgeleiderindustrie in cleanrooms. Dit jaar hoopt Applikon in het buitenland in ieder geval nog tien Marga s te kunnen slijten. Er is grote belangstelling vanuit China, vertelt Frelink. En er is, hoewel er daar al vijf staan, ook weer belangstelling vanuit Korea. Nu Nederland nog De natchemische truc van Marga Waarom is Applikon eigenlijk in het door ECN ontwikkelde Marga gestapt, een meetprincipe waarmee de samenstelling van fijnstof kan worden vastgesteld? "We deden voorafgaand aan Marga voornamelijk natchemische metingen. De truc van Marga is dat je gassen en aerosolen in de lucht oplost in water en daarmee heb je weer een natchemische meting, wat goed aansluit op wat we voorheen al deden, aldus Frelink. Test in Schiedam met Oud en Nieuw "Met oudjaar hebben we twee keer doorgemeten met Marga en dan zie je helemaal hoe fantastisch het is", aldus Frelink. door Kees Groeneveld en Eliza van den Anker

16 30 ia industriële automatisering 31 Trainingsskid voor offshore industrie op HET FHI-bedrijven realiseren samen met Wintershall/BASF demomodule In een Engels-Nederlands woordenboek vind je geen goede vertaling voor het woord skid. A pallet, platform for holding machinery or equipment is de omschrijving die Wikipedia geeft. Zeker is dat het woord steeds vaker opduikt binnen de branche industriële automatisering. Het bouwen van skids maakt het mogelijk een compleet systeem te realiseren in een engineeringomgeving en daarna te vervoeren naar de productiesite. De offshore-industrie is een bedrijfstak die niet zonder deze werkwijze kan opereren. Inmiddels is de skidsbouw een wijdverbreid begrip, ook voor toepassingen op productielocaties die iets minder extreem zijn. Ook voor trainingsdoeleinden is het ideaal te werken met systemen die je makkelijk kunt verplaatsen. De trainingsskid die Wintershall Noordzee aan het bouwen is komt zelfs op wielen te staan en wordt in september hal 1 van Amsterdam RAI binnengereden. De skid laat de bezoekers van HET Instrument 2010 zien waar samenwerking tussen een gebruiker en een groep van leveranciers toe kan leiden. We worden van alle kanten geholpen, zegt Wintershall-projectleider Jan Buijs. Dat we van harte bereid zijn de installatie op HET Instrument neer te zetten is ook een beetje een tegenprestatie als dank voor de leveranciers die hebben meegewerkt aan de realisatie. Buijs somt het rijtje op: Honeywell, Emerson, Siemens, Conovalve, Samson Regeltechniek, Flowserve, Magnetrol, Endress+Hauser, Pepperl&Fuchs en ABB. De complexiteit van de meet- en regelsystemen offshore wordt steeds groter. Safeguarding is bij ons heel belangrijk en alles moet op afstand worden bestuurd. Daar komt bij dat het gevraagde specialisme erg schaars is op de arbeidsmarkt. Met dat alles neemt de noodzaak om zelf mensen te trainen toe. We komen vooral kennis en ervaring tekort op het handjesniveau, mensen die weten wat instrumentatie is en die ervaring hebben opgedaan met het inregelen van een werkend systeem. Wintershall bouwt de trainingsskid in de eerste plaats voor het trainen van eigen mensen. Jan Buijs sluit echter niet uit dat ook derden gebruik gaan maken van de faciliteit. Wintershall Noordzee B.V. is gevestigd in Rijswijk en onderdeel van het Duitse Wintershall Holding GmbH, een groep van bedrijven die volledig eigendom is van BASF. De zuidelijke Noordzee is traditioneel het kerngebied van de activiteiten van Wintershall, sinds Momenteel beheert het bedrijf zo n vijfentwintig offshore productielocaties op het Nederlandse en Duitse continentaal plat met een uitbreiding in 2011 naar het Britse continent. Vrijwel alle locaties worden vanuit het remote controle center in Den Helder bediend en gecontroleerd. Het bedrijf doet momenteel onderzoek naar het toepassen op kleine offshore locaties van zogenaamde renewable energiesystemen, alternatieve minder energie behoevende olie/water separatiesystemen en Co2 emissies besparende technologieën.

17 PREVIEW laboratorium technologie 33 Analyses Twaron uitdaging voor lab van Teijin Aramid Analyses aan Twaron zijn moeilijk, vertelt Anton Schotman, hoofd van de analytische chemische afdeling van het researchinstituut Teijin Aramid. Twaron, een vezel met een sterkte vijf maal die van staal bij gelijk gewicht, is het voornaamste product van het chemiebedrijf. Dat analyses aan het product moeilijk zijn, betekent een flinke uitdaging voor de analytische methodes die bij de karaktisering van Twaron kunnen worden ingezet, vertelt Schotman. Twaron wordt geheel in Nederland vervaardigd. Monomeren en het polymeer in Delfzijl, garen en pulp in Emmen en Arnhem. De vezel is volgens Teijin Aramid zeer resistent tegen chemische aantasting en hoge temperaturen. Dat analyses aan Twaron moeilijk zijn, komt volgens Schotman doordat het materiaal alleen oplost in geconcentreerd zwavelzuur en pas ontleedt bij hoge temperaturen. Daarbij worden de eisen die aan de analysetechniek worden gesteld steeds hoger, vertelt Schotman. Voor een hogere kwaliteit moeten analyses sneller. Vanwege de eis duurzaam te produceren moet emissie van schadelijke verbindingen steeds verder worden teruggedrongen. Vanwege eisen die fabrikanten hebben ten aanzien van de liability van hun product moeten we steeds vaker kunnen aantonen dat onze producten geen schadelijke componenten bevatten. De analytische toolkit van het industrieel laboratorium van Teijin waarmee men deze problematiek te lijf gaat, wordt door Schotman belicht tijdens het FHI-event LabAnalyse De toolkit omvat technieken als NMR, XRF, chromatografie en atoomspectrometrie, al dan niet in combinatie met massaspectrometrie en andere gevoelige of specifieke detectoren. Schotman laat een aantal toepassingen van deze technieken zien tijdens LabAnalyse Wie interesse heeft in het functioneren van een analytisch laboratorium in een industriële research omgeving, moet er zeker bij zijn, bij de presentatie van Anton Schotman. Twaron is een para-aramidevezel (poly-paraphenylene terephthalamide), exclusief ontwikkeld en geproduceerd door Teijin Aramid. De vezel heeft volgens Teijin Aramid een hoge modulus, is thermisch stabiel en is zeer goed bestand tegen schokken en chemicaliën. Sinds Twaron in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw werd ontwikkeld, produceert Teijin Aramid de monomeren en polymeren in Delfzijl en het garen in Emmen. Twaron wordt voor een enorme hoeveelheid specialistische toepassingen gebruikt, waaronder voor koppelingsplaten, banden, dichtingsmiddelen, touwen en kabels. LabAnalyse Organisatie: FHI, in opdracht van de Nederlandse brancheorganisatie voor Laboratorium Technologie Locatie: Expo, Houten Datum: 22 april 2010 Contact: Mirjam Fiege, (033) LabAutomation De laboratoriumbranche van FHI organiseert in april naast LabAnalyse ook het event LabAutomation. Op woensdag 7 april zijn in Burgers Zoo in Arnhem zestien exposanten, aanbieders van robotisering- en automatiseringsoplossingen, te vinden. Tijdens het event worden oplossingen geboden over hoe processen en dataverwerking binnen het laboratorium worden geautomatiseerd. Er worden ook twaalf lezingen gehouden over de nieuwste ontwikkelingen op het vlak van Laboratorium Informatie Management Systemen (LIMS), automatisering en robotisering in het laboratorium. Hans Troost van Abbott, het voormalige Solvay Pharmaceutical, is een van de sprekers en geeft een inleiding op ELN. Wat zijn het eigenlijk?, Wat kun je ermee? en Wat is de verhouding tot papieren waarnemingsboeken?, zijn vragen die hij behandelt. Meer informatie over zijn presentatie en het event LabAutomation in het algemeen is te vinden op Contact: Andreas Meijer, a.meijer@fhi.nl, (033)

18 34 lt laboratorium technologie 35 Foodlab-technoloog Bas van Driel kickt op LiveLAB Het LiveLAB-concept staat dit jaar alweer voor de vierde keer op HET Instrument Laboratorium Technologie. Als trouwe bezoeker weet HET-ambassador Bas van Driel meteen waarover je het hebt. Prachtig concept, één grote stand waarin verschillende leveranciers een compleet lab demonstreren, een beetje uitstijgend boven de platte commercie, dat is voor mij ideaal, zeker nu ik niet meer binnen Opinion zelf in het lab zit, maar met FOODscore consultancy doe voor de voedingsmiddelenindustrie. Van Driel is een echte foodlab-technoloog met een jarenlange ervaring. Eerst bij Alcontrol, later bij Opinion Test & Taste en nu als directeur van FOODscore. Ik heb langzamerhand al zo n acht tot tien keer HET Instrument bezocht. Wat zeg je, heb je het dan over een periode van twintig jaar? Oei, dat is wel erg lang hè? In het recente verleden maakte Bas van Driel zich sterk voor het uit het buitenland in Nederland aan het werk krijgen van hbo-niveau laboranten, met name uit Polen. In Nederland leiden we veel te weinig mensen op. Ook daarin is HET Instrument belangrijk. Zo n beurs verhoogt de zichtbaarheid van het vakgebied. Dat helpt ook om meer mensen te binden en te boeien, zeker ook via zo n LiveLAB. Overigens vind ik in het algemeen wel dat bedrijven soms hun stand wat te vol proppen met apparatuur. Komt nog eens bij dat er dan vervolgens te weinig standpersoneel staat. Als het dan druk is krijg je als geïnteresseerde bezoeker te weinig gelegenheid om de nieuwe ontwikkelingen tot je te nemen. Bas van Driel blijft zeker komen naar HET Instrument. Er is iedere keer voldoende nieuws en vaak ga ik heel gericht op zoek naar dingen, in de labautomatisering bijvoorbeeld. Meer informatie over HET Instrument 2010, gehouden van 28 september tot en met 1 oktober in Amsterdam RAI, is te vinden op Miljoenen voor personalized medicine research Drie Nederlandse topinstituten op het gebied van life-sciences, het BioMedical Materials programma, het Center for Translational Molecular Medicine en Top Instituut Pharma, investeren ruim achtentwintig miljoen euro in nieuw onderzoek gericht op het realiseren van personalized medicine. De projecten die financiering ontvangen van de drie instituten richten zich op de ontwikkeling van nieuwe routes van doelgerichte medicijnafgifte. Dit onderzoek moet leiden tot een toename van de effectiviteit van medicijnen, waardoor de benodigde doses en de vaak daarmee gepaard gaande bijwerkingen van bepaalde medicijnen, verlaagd kunnen worden. Het doel van deze nieuwe onderzoeksprojecten - het ontwikkelen van op maat gemaakte medicijntherapieën met behulp van beeldgestuurde technieken en doelgerichte medicijnafgifte - wordt gezien als een cruciale stap in de ontwikkeling van personalized medicine. De zeven projecten waaraan de drie instituten financiering toegekenden, gaan zich richten op ontwikkeling van therapieën ter behandeling van onder andere hart-, en vaatziekten en bepaalde vormen van kanker. In de zeven projecten samen nemen twaalf kennisinstellingen en veertien industriële partijen deel. De projecten komen voort uit een door de drie topinstituten geïnitieerde oproep tot indienen van projectvoorstellen. Het onderwerp van deze projectvoorstellen beeldgestuurde en doelgerichte medicijnafgifte is gekozen op de raakvlakken van de individuele speerpunten van de drie instituten: TI Pharma in medicijnontwikkeling, CTMM in moleculaire diagnose en beeldvorming en BMM in biomaterialen en regeneratieve geneeskunde. De zeven nieuwe projecten kenmerken zich doordat ze gebruikmaken van technologieën uit alle drie de instituten. Met dit gezamenlijke initiatief van de drie publiek-private samenwerkingsverbanden in de Nederlandse life-sciences sector, stimuleert Nederland samenwerking tussen industrie en onderzoeksinstellingen op een schaal die ongekend is in Europa", aldus Wim Deetman, voorzitter van de Executive Board van het BMM-programma. Omdat het ziektebeeld van aandoeningen zoals kanker voor bijna elke patiënt verschilt, is personalized medicine van essentieel belang om de perspectieven voor patiënten te verbeteren", zegt Hans Hoogervorst, voorzitter van de Supervisory Board van het CTMM. De uitstekende kwaliteit van de uit de gezamenlijke oproep geselecteerde voorstellen zal ons zeker helpen om personalized medicine in praktijk te brengen, aldus Hoogervorst.

19 medische technologie 37 Innovaties dienen het welzijn van de patiënt Voor hoogwaardige zorg is innovatie nodig. Luc Knaven van de FHI-branche Medische Technologie legt uit waarom dit zo belangrijk is. De kosten van zorg lopen door de vergrijzing steeds meer op. Daarnaast ontstaat er een groot tekort aan personeel. Door slim te investeren in medische technologie en ICT kunnen we een belangrijk deel van deze problemen oplossen. In tegenstelling tot een jaar of zes geleden is het nu bijvoorbeeld mogelijk om met CT-scanners ook de werking van het hart in beweging en tijd te zien. Dat maakt het onderzoek eenvoudiger en minder belastend voor de patiënt. Duidelijk doel Door innovatie van techniek zijn we steeds meer in staat om behandelingen individueel op de patiënt af te stemmen. Door heel precies te diagnosticeren, te meten en te monitoren kunnen we in toenemende mate een op de patiënt toegesneden behandelprogramma maken. Het is steeds meer mogelijk om maatwerk te leveren, ook thuis. Wat dat betreft is telemonitoring een erg interessante en innovatieve ontwikkeling. Bij bijvoorbeeld nieuwe pacemakers kan een arts op afstand gegevens uitlezen. Zo hoeven patiënten minder vaak voor medische check ups naar het ziekenhuis. Ook groeien de ontwikkeling van apparatuur en die van geneesmiddelen steeds meer naar elkaar toe. Een voorbeeld daarvan zijn Drug Eluting Stents (DES). Vernauwingen van de kransslagaders worden steeds minder behandeld met klassieke openhartchirurgie, maar via een buisje dat via de lies of de arm wordt ingebracht. Met een klein ballonnetje maakt de chirurg de vernauwing open en plaatst hij een metalen veertje (stent) dat voorkomt dat de kransslagader weer dichtklapt. Om te voorkomen dat er opnieuw vernauwing optreedt, worden deze stents steeds vaker voorzien van een specifiek geneesmiddel. Ten onrechte ziet men innovaties in de medische wereld vaak als kostenpost. Van de vijfenzestig tot zeventig miljard die we jaarlijks uitgeven aan zorg in Nederland, gaat maar 1,7 procent naar medische apparatuur. En dat terwijl we met innovaties vaak juist geld besparen. Met nieuwe innovaties behalen we belangrijke efficiencybesparingen in het ziekenhuis, maar besparingen kunnen ook doorwerken buiten het ziekenhuis. Als patiënten door de inzet van medische technologie beter en sneller geholpen worden, zijn ze weer eerder terug in het arbeidsproces. Dat levert geld op. Bij de beoordeling van innovaties zou men dan ook meer naar de opbrengsten in de hele keten moeten kijken. Toepassing Aan ontwikkelingen geen gebrek in Nederland. Alleen qua toepassing lopen we achter. Het duurt erg lang voordat nieuwe medische technologie toegepast wordt. Het is belangrijk om te zorgen voor een goede voedingsbodem. Innoveren is belangrijk en het doel is duidelijk: innovaties dienen het welzijn van de patiënt. Een diagnose is sneller te stellen, ziektes zijn beter te behandelen en nieuwe innovaties brengen steeds vaker met zich mee dat onderzoeken of operaties veel minder belastend zijn voor de patiënt. Bron: Innovatie in de Zorg, bijlage van De Telegraaf, februari 2010.

20 38 mt medische technologie 39 Overheid wil bezuinigen in de zorg, meer ruimte voor ondernemerschap De gezondheidszorg krijgt de komende jaren met een stevige uitdaging te maken. In een markt die vanwege toenemende vergrijzing jaarlijks groeit, moeten miljarden worden bezuinigd. De twee ambtelijke zorgwerkgroepen die de opdracht hebben gekregen hiertoe plannen te ontwikkelen leggen op dit moment de laatste hand aan de rapportages. De invoer van een eigen bijdrage en pakketmaatregelen gaan in de politiek aan de orde komen. Daarnaast is er het vraagstuk over het te hanteren sturingsmodel; meer marktwerking of terug naar centrale sturing. Als een van de weinige externe partijen werd Veroz, het platform van ondernemers in de zorg, waar FHI lid van is, gevraagd input te leveren aan de twee ambtelijke zorgwerkgroepen. Veroz verwacht dat door het nemen van pakketmaatregelen, de totale kosten van zorg niet wezenlijk wijzigen. Op die zorg zal dan een beroep worden blijven gedaan en de kosten worden dan gedekt door de, in belang toenemende, aanvullende verzekering of komen voor eigen rekening van de zorgvrager. Ook adviseert Veroz om de principes van het zorgstelsel, met inbegrip van afbouw van de bekostigingsschotten, consistent te implementeren. Volgens Veroz komt de zorgvraag dan werkelijk centraal te staan. Output-criteria en benchmarking dragen volgens de organisatie bij aan handhaving en verbetering van kwaliteit. Daarbij komen voordelen van verlaging van de regeldruk en administratieve lasten en van mindere complexiteit van organisaties. NZa: Geen functionele bekostiging voor medische hulpmiddelen Verpleging, diagnostiek en farmacie gaan voorwaardelijk mee Veroz meent dat dit leidt tot een efficiënter gebruik van beschikbare middelen. De neiging om de ruimte binnen de regels op te zoeken, zou afnemen. Veroz meent daarnaast ook dat acceptatie van private middelen onontkoombaar is om de nodige zorg van goede kwaliteit te kunnen bekostigen. De inbreng van substantiële private middelen is tevens wenselijk ter bevordering van klantgericht ondernemerschap in de zorgsector. Er is bij investeerders de bereidheid om bij te dragen aan bedrijfsmatiger opereren in de zorg, met inbegrip van verhoging van de arbeidsproductiviteit en het doen van noodzakelijke investeringen in ICT, aldus Veroz. Veroz erkent hierbij wel dat het inbrengen van private middelen risico s met zich meebrengt. Om deze risico s te beperken stellen ze voor het, maatschappelijk aanvaardbaar, rendement op private middelen te beperken. Ook adviseren ze solvabiliteitseisen te stellen aan zorgaanbieders, daarbij rekening houdend met investeringsruimte. Als derde punt geven ze aan dat de beginselen van good governance in de zorgsector geïmplementeerd kunnen worden. De voordelen hiervan zijn volgens Veroz dat alle bij de zorg betrokken belangen evenwichtig tot uitdrukking komen, de effectiviteit en efficiëntie optimaal gediend kunnen worden en ruimte kan worden geboden voor innovaties. Ook zou hierdoor gestuurd kunnen worden op kwaliteit en klantgerichtheid. FreekRooze column Kritiek; werkt het of niet? Wij zijn een kritisch volk. Dat heeft zo zijn voor- en nadelen. Voordelen zijn dat we telkens weer zien wat er nog te verbeteren valt. Met name rastechneuten hebben er een handje van om dingen nog mooier, sneller, kleiner of goedkoper te willen maken. Kritisch zijn op je product is dus als een motor die verbetering en vernieuwing aandrijft. Daar is niks verkeerds aan. Vrijwel alle moderne productcreaties zijn in minder dan een mensenleven technisch enorm veranderd. In het algemeen beter en goedkoper. Het wordt anders als we diezelfde kritische blik ook op de volwassen medewerker richten. Dan blijkt dat dit product moeizaam te verbeteren en al helemaal niet te vernieuwen valt. Zelfs goed gegeven feedback leidt niet tot blijvende gedragsverandering. Sterker nog; commentaar, in welke vorm dan ook, blijkt in de meeste gevallen juist belemmerend te werken. Een van de redenen hiervoor is dat de verbetering van de negatieve kant wordt benaderd. Het startpunt is dat iets niet goed gevonden wordt. Dus moet er aan gesleuteld worden. De mens als veranderbaar product. Maar helaas. Als die mens er zelf niet achter staat, zal hij nooit veranderen. Rationeel gezien is de wil er vaak wel, maar als de ondersteunende emotie ontbreekt is de meeste moeite vergeefs. Oplossingsgericht werken, werkt echt Medische hulpmiddelen worden, als het aan de NZa ligt, niet per 1 januari 2011 opgenomen in de dat de NZa geen enkele aanwijzing heeft dat hulpmiddelen voor die tijd opgenomen worden in de zorgstandaard. Daarnaast de zorgzwaarte en oplossing voor de problematiek van de schotten AWBZ/Zvw. Wenselijk maar geen randvoorwaarde Met deze constatering als uitgangspunt hebben Insoo Kim Berg en Steve de Shazer een methode ontwikkeld, die het veranderingsproces van de positieve integrale bekostiging van ketenzorg. vindt de NZa het van belang dat voor is daarnaast de introductie van een kant benadert. Zij concentreerden zich niet op oorzaken van problemen. Ook Bij de verpleging, diagnostiek en toetreding eerst de betaalbaarheid ten eigen betaaltitel met bijbehorende niet op het gedrag dat dit in stand hield. Zij hielpen mensen hun doelen te farmacie kan dit volgens de NZa wel, aanzien van materiaalkosten wordt taakomschrijving voor verpleging. definiëren en om zelf aan te geven en te doen wat helpt om die doelen te mits aan bepaalde voorwaarden wordt gewaarborgd. Om de ketenzorg ook op Op grond van haar analyse, concludeert januari volgend jaar worden opgenomen, bereiken. Deze antikritische benadering had effect. In plaats van jarenlange voldaan. de langere termijn betaalbaar te kunnen de NZa ook dat diagnostiek vanaf volgend mits deze vorm van ketenzorg opgenomen therapieën en trainingen, bleken resultaten nu in enkele coachingsessies te houden, vindt de Zorgautoriteit het tevens jaar in de integrale bekostiging van de is in de zorgstandaard, de betaalbaarheid worden bereikt. Oplossingsgericht werken is enorm breed toepasbaar en In opdracht van het ministerie van VWS wenselijk de ketenzorg niet uit te sluiten ketenzorg kan worden opgenomen, mits ten aanzien van de materiaalkosten wordt werkt echt. Ik beveel hem iedereen met verantwoordelijkheid over anderen heeft de NZa gekeken of de huidige vorm van het eigen risico. Op grond van haar deze vorm van ketenzorg wordt opgenomen geborgd en er wordt aangesloten bij de van harte aan. van integrale bekostiging van ketenzorg per 1 januari 2011 uitgebreid kan worden analyse concludeert de NZa dat verpleging wel opgenomen kan worden in de keten in de zorgstandaard. Wenselijk maar geen randvoorwaarde is daarnaast het vinden van nieuwe prestaties van de farmaceutische zorg per 1 januari Om ketenzorg info@salessupport.nl met de functies verpleging, diagnostiek, per 1 januari Wel dient dan aan de een oplossing voor oneerlijke concurrentie ook op lange termijn betaalbaar te houden, farmacie en hulpmiddelen. De belangrijkste volgende voorwaarden te zijn voldaan: door het ongelijke speelveld tussen vindt de NZa het wenselijk deze vorm reden dat medische hulpmiddelen niet vanaf volgend jaar kunnen toetreden, is opname in de zorgstandaard, borging van de betaalbaarheid ten aanzien van huisartsen- en ziekenhuislaboratoria. Ook de farmacie kan, als het aan de NZa ligt, in van ketenzorg niet uit te sluiten van het eigen risico.