Economische Impulsnota Breda Actief de markt op

Transcriptie

1 Economische Impulsnota Breda Actief de markt op

2 Economische Impulsnota Breda Actief de markt op november 2005

3 nul. inhoud management-samenvatting 3 inleiding 8 één. brabantse stad met strategische ligging 9 twee. economische staat van breda 13 drie. sterkte-zwakte analyse (SWOT) 22 vier. economische strategie 23 vijf. actieprogramma 27 bijlage. sleutelinformanten en literatuur 34 p 0 01 /Gemeente Breda

4 management-samenvatting Het is lang goed gegaan met de economie in Breda. De laatste jaren is hier echter verandering in gekomen. De economie hapert; de werkgelegenheid is afgenomen en de werkloosheid is sterk gestegen. Deze ontwikkeling is een gevolg van de laagconjunctuur die wordt versterkt door de internationale oriëntatie van het bedrijfsleven in Breda en het ontbreken van een specifieke economische profilering. De eerste voorzichtige signalen van economisch herstel beginnen zich echter af tekenen. De gemeente Breda wil deze signalen ondersteunen en een krachtige impuls geven aan de stedelijke economie. Hiertoe is in samenwerking met Bureau Stedelijke Planning B.V. een strategie ontwikkeld die zich, onder het motto actief de markt op, richt op een optimale afstemming van de activiteiten van Economische Zaken op de behoeften van het bedrijfsleven. Daarnaast is de strategie gericht op het stimuleren van drie kansrijke segmenten binnen de stedelijke economie. De uitvoering van de strategie krijgt gestalte door middel van een concreet actieprogramma voor de periode Een Brabantse stad met een strategische ligging Breda ondervindt in sterke mate de gevolgen van de mondialisering van de economie. Naast bedreigingen, zoals het vertrek van een deel van de industrie, biedt dit ook belangrijke kansen. De strategische ligging van Breda in de Benelux geeft mogelijkheden voor de vestiging van bedrijven met een internationale afzetmarkt. Met name voor de handel, de logistiek en de industrie is Breda in dit kader een interessante vestigingsplaats. Doordat de marktomstandigheden steeds sneller veranderen, is er bovendien in toenemende mate behoefte aan snelheid en flexibiliteit in de productieketens. Het belang van innovatie en een goed opgeleide beroepsbevolking neemt hierdoor sterk toe. De omvangrijke industriële/logistieke sector in Breda kan op deze ontwikkeling inspelen. Een andere kwaliteit van Breda is het aantrekkelijke woon- en verblijfsklimaat en het gastvrije karakter. Met name de historische binnenstad heeft een aanzienlijke bovenlokale aantrekkingskracht. Gezien de groeiperspectieven in de vrijetijdsindustrie liggen er kansen om deze sector verder te ontwikkelen. Als onderdeel hiervan kan tevens gedacht worden aan commerciële zorgfuncties (onder andere wellness). Sectorale ontwikkeling Breda heeft een gediversifieerde en internationaal georiënteerde economie met een vestigingsklimaat dat door ondernemers hoog wordt gewaardeerd. De waardering van ondernemers voor de kwaliteit van de dienstverlening van de gemeente Breda is echter, net zoals in andere grote steden, matig. Ondanks een daling van de werkgelegenheid vormt de industrie met 12% van de werkgelegenheid nog steeds een belangrijk onderdeel van de Bredase economie. Op de arbeidsmarkt van de industrie doet zich een discrepantie voor. Bijvoorbeeld als het gaat om technische beroepen. Hier ligt een belangrijke taak voor het onderwijs en bedrijfsleven. De groothandel en logistiek zijn nauw met elkaar verweven. Tezamen genereren deze sectoren 11,5% van de werkgelegenheid in Breda. In de afgelopen vijf jaar is de werkgelegenheid in de groothandel en logistiek fors gedaald. Hier staat tegenover dat het aantal vestigingen in deze sectoren al jaren toeneemt. De vooruitzichten zijn dan ook positief. Hospitality heeft betrekking op alle sectoren die zich richten op het verzorgen van consumenten. In Breda maakt bijna 1/3 van de werkgelegenheid onderdeel uit van de hospitality. In vergelijking met heel Nederland (28,5%) is dit een groot aandeel. In de afgelopen vijf jaar is de werkgelegenheid met 2,5% gestegen. In de dienstverlening deed zich in de afgelopen vijf jaar in het onderwijs een forse stijging van de werkgelegenheid voor. Ook het aantal banen in de overige dienstverlening steeg licht, terwijl de werkgelegenheid in de zakelijke dienstverlening vrijwel gelijk bleef. Bij de financiële instellingen deed zich een forse daling van het aantal banen voor. Dit kwam mede door bedrijfsreorganisaties op landelijk niveau. p 0 03 /Gemeente Breda

5 Bedrijfshuisvesting De uitgifte van bedrijventerreinen is gedaald. Het op peil houden van de kwaliteit van de bedrijventerreinen vraagt continue aandacht. De kantorenvoorraad is fors gegroeid, terwijl de opname is gedaald. Hierdoor is de kantorenmarkt momenteel ruim. In de komende jaren wordt nog een fors metrage aan de voorraad toegevoegd. Dit vraagt om een goede regie. Het winkelvastgoed heeft zich positief ontwikkeld. Het aantal vestigingen in de winkelgebieden vertoont wel een geleidelijke daling. In de komende jaren worden mogelijk nog een aantal winkelprojecten ontwikkeld. Arbeidsmarkt Vanaf 2001 is de werkgelegenheid in Breda gedaald en is de werkloosheid sterk gestegen. Dit heeft geleid tot een ruime arbeidsmarkt. Veel werkzoekenden zijn langdurig werkloos. De toename van de werkloosheid heeft vooral betrekking op jongeren en laagopgeleiden. Dit terwijl de economie relatief veel laaggeschoold werk biedt en het gemiddelde opleidingsniveau van de Bredase bevolking hoog is. Sterkte-zwakte analyse Sterkten - Strategische ligging; - Sterke positie internationale handel, en logistiek; - Aanwezige industrie biedt voedingsbodem voor ontwikkeling kennisindustrie; - Hoge waardering vestigingsklimaat door ondernemers; - Aanwezigheid hoger onderwijs (NHTV, AVANS, KMA); - Aantrekkelijk woon-, werk- en leefklimaat; - Attractieve (binnen)stad met een prettig verblijfsklimaat en een groot aantal bezoekers van buiten Breda. Zwakten - Veel bedrijventerreinen met gemiddelde kwaliteit; - Matige waardering voor dienstverlening gemeente; - Beperkt aanbod grootschalige vrijetijdsvoorzieningen en cultuur; - Laag innovatieniveau. Kansen - Internationalisering economie; - Ontwikkelingen op het gebied van logistiek (industributie); - Opmars vrijetijdseconomie en zorgsector; - Perspectief kennisintensieve industrie; - Voeding- en lifescience-industrie zijn aantrekkelijke groeimarkten; - Hoge Snelheidslijn (HSL). Bedreigingen - Wegtrekken industriële bedrijvigheid naar lagelonenlanden; - Ontgroening beroepsbevolking; - Onvoldoende werkgelegenheid voor lager opgeleiden; - Relatief snel stijgende werkloosheid (jongeren en laagopgeleiden). Economische strategie Onder het motto actief de markt op zet Breda in op een verbetering van de dienstverlening aan ondernemers en een vereenvoudiging van de procedures en regelgeving. Ook zal de gemeente de vorming van netwerken stimuleren en de relaties tussen het onderwijs en het bedrijfsleven versterken. Bovendien streeft de gemeente naar de ontwikkeling van aantrekkelijke bedrijfshuisvesting die optimaal aansluit op de vestigingscriteria van ondernemers. Hierbij krijgen ook de openbare ruimte, veiligheid en het beheer ruime aandacht. Naast activiteiten voor het gehele bedrijfsleven is de economische strategie tot 2010 gericht op een drietal specifieke segmenten. Breda speelt hiermee in op kansen die zich voordoen in de economie. Tevens is rekening gehouden met de kernkwaliteiten van Breda. Hoe positief de vooruitzichten van een economische sector ook kunnen zijn, een goede locale voedingsbodem is een noodzakelijke voorwaarde voor het daadwerkelijk realiseren van economische kansen. Deze kernkwaliteiten zijn: de strategische ligging en bereikbaarheid; onderdeel van het economisch kerngebied Zuid-West Nederland (Pieken in de Delta); de sterke positie van Breda op het gebied van internationale handel en logistiek; aanwezigheid van een stevige industriële basis; het Brabantse karakter met een uitstekend woon-, leef- en verblijfsklimaat en een attractieve binnenstad; de aanwezigheid van hoger onderwijs. p /Gemeente Breda

6 Breda richt zich met haar economische strategie op de volgende kansrijke trends en ontwikkelingen: de internationalisering van de economie, en daarmee een toenemend belang van regionaal denken en handelen; wijzigende marktomstandigheden en behoefte aan snelheid en flexibiliteit; de groeipotentie van hoogwaardige industrie; de opmars van de vrijetijdseconomie; vergrijzing van de bevolking en privatisering van de zorgsector. Tegen de achtergrond van deze trends en kernkwaliteiten van Breda zijn drie economische segmenten geselecteerd waar de Impulsnota specifiek op in zal zetten: internationale handel en logistiek; kennisindustrie; hospitality. [1] Stedelijke economie Breda Internationale handel en logistiek Kennisindustrie Hospitality Internationale handel en logistiek Het segment Internationale handel en logistiek betreft het geheel van activiteiten dat zich richt op commerciële handelsactiviteiten (verkoop, marketing en service) en een uiterst moderne wijze van groothandel, opslag en transport van goederen. Veel buitenlandse bedrijven zien Nederland als een land waar zij op een efficiënte en flexibele manier hun handel en logistieke activiteiten gericht op (delen van) Europa kunnen onderbrengen en aansturen. In dit kader biedt de strategische ligging van Breda op het scharnierpunt noord-zuid/oostwest een unieke kans voor de vestiging van dit segment. Dat Breda voor dergelijke bedrijven een aantrekkelijke vestigingsplaats is, blijkt uit de toename van het aantal vestigingen in de afgelopen jaren en de positieve toekomstverwachtingen van ondernemers. Door specifiek op dit segment in te zetten, kan de positie van Breda op het gebied van internationale handel en logistiek verder uitgebouwd worden. Ook de aan dit segment gerelateerde zakelijke dienstverlening zoals marketing en communicatie krijgt hierdoor een impuls. Bij het stimuleren van de internationale handel en logistiek zal het accent vooral op snelheid en efficiency liggen. In dit kader streeft de gemeente naar hoogwaardige vestigingslocaties (Via Breda), moderne vormen van transport en een optimaal ICT-netwerk. Door een koppeling met onderwijs- en kennisinstellingen zal de innovatie binnen het segment toenemen en vindt binding plaats van hoogopgeleiden aan de stad. Maar ook voor de lager opgeleide beroepsbevolking biedt dit segment veel werkgelegenheid. p 0 05 /Gemeente Breda

7 Kennisindustrie Kennisindustrie betreft dat deel van de industrie waar actief wordt gewerkt aan product-, proces- en marktinnovatie. Dit veelal in samenhang met onderwijs- en kennisinstellingen. De gemeente wil ook in de toekomst de industrie als basis voor haar economie behouden. Voor een goede (internationale) concurrentiepositie van de industrie in Breda is het van groot belang om de technologische kennis binnen bedrijven en instellingen op een hoger niveau te brengen, zodat deze zich meer kunnen toeleggen op het ontwikkelen en vervaardigen van nieuwe producten met een hogere toegevoegde waarde. Hoogwaardige industrie genereert toegesneden kennisintensieve en creatieve diensten. Mede hiervoor is een goede aansluiting en afstemming met de plaatselijke hogescholen en relevante kennisinstellingen van belang. Bovendien is afstemming met de arbeidsmarkt voor een goedgekwalificeerde beroepsbevolking essentieel. Hospitality Hospitality is een segment met een uitstekend groeipotentieel. Zowel binnen de vrijetijdseconomie (leisure) als met betrekking tot de zorg dat in toenemende mate een commercieel en klantgericht karakter krijgt. Hospitality bestaat uit detailhandel, horeca, toerisme en commerciële zorg en biedt veel werkgelegenheid, zowel voor lager als hoger opgeleiden. Op het gebied van de vrijetijdseconomie heeft Breda al een stevige positie met een bovengemiddeld aandeel regionale bezoekers. Deze bezoekers komen met name op de aantrekkelijke binnenstad af. De zorgsector is in Breda minder sterk vertegenwoordigd, maar groeit wel. Het aantrekkelijke woon- en leefklimaat biedt de randvoorwaarden om wellness verder te ontwikkelen. Door in te zetten op hospitality maakt Breda optimaal gebruik van haar kernkwaliteit als gastvrije Brabantse stad met een aantrekkelijk woon- en verblijfsklimaat. Bovendien speelt de stad hiermee in op de toenemende vergrijzing en behoefte aan nieuwe zorgconcepten. Voor versterking van de hospitality dient de binnenstad verder uit te kristalliseren en zal onderzocht worden of elders in de stad uitbreiding wenselijk is op het gebied van detailhandel, leisure, sport- en cultuurvoorzieningen. Binnen de wijken dient de kwaliteit van winkelcentra te worden gewaarborgd. Daarnaast streeft de gemeente naar het leggen van relaties met de groengebieden in en rond de stad. De werkzaamheden De impuls aan de stedelijke economie komt tot stand door activiteiten van de gemeente Breda, intermediaire organisaties, kennisinstellingen en het bedrijfsleven. Economische Zaken van de gemeente zal hierin initiëren en stimuleren. De aanpak richt zich op de volgende vier invalshoeken: aantrekkelijke vestigingslocaties; kennisstimulering; dienstverlening aan ondernemers; acquisitie, relatiebeheer en stimulering ondernemerschap. Daarnaast zal voor Economische Zaken sprake blijven van een omvangrijk pakket aan basisactiviteiten zoals participatie in de regionale, provinciale en nationale overlegstructuren, deelname aan projectorganisaties, het reageren op tal van verzoeken uit de markt, het Grote Stedenbeleid et cetera. Actieprogramma Bovengenoemde werkzaamheden zijn geconcretiseerd in een actieprogramma. Voor een deel heeft dit betrekking op het gehele bedrijfsleven in Breda. Daarnaast bestaat het programma uit activiteiten die specifiek zijn gericht op de kansrijke segmenten. p /Gemeente Breda

8 Actieprogramma voor gehele bedrijfsleven: - Segmentering werklocaties (portfolio) - Instellen fonds voor herstructurering werklocaties - Uitgifte van nieuwe bedrijventerreinen - Herstructurering bedrijventerreinen - Verbetering veiligheid werklocaties - Digitaal ondernemersloket - Vereenvoudigen regelgeving en procedures - Leegstandsoverzicht bedrijfspanden - Instellen Ondernemersforum - Citymarketing - Acquisitie-website - Monitoring effecten Impulsnota economie Actieprogramma voor de kansrijke segmenten: Internationale handel en logistiek: - Herstructurering bedrijventerreinen handel en logistiek - Ontwikkeling Tradecenter in Via Breda - Oprichten kennisinstituut voor de internationale handel - Actieve acquisitie Kennisindustrie: - Ontwikkelen visie breedband - Innovatieplatform West-Brabant - Accountmanager Hoger Onderwijs - Ontwikkelen stagebank - TripleO - Acquireren kennisinstellingen - Instellen stadsprijs innovatie - Kennisnetwerken Hospitality: - Toeristisch actieplan Realisatie thematische invulling Bavelse Berg - Versterking binnenstad - Ontwikkeling Zorgboulevard Claudius Prinsenlaan - Accountfunctie zorgeconomie - Actieve acquisitie grootschalige vrijetijdsfunctie - Visie verouderde winkelstrips - Versterking retailmanagement p 0 07 /Gemeente Breda

9 inleiding. Het is lang goed gegaan met de economie in Breda. De laatste jaren is hier echter verandering in gekomen. De economie hapert; de werkgelegenheid is fors afgenomen en de werkloosheid is tot een zorgwekkend niveau gestegen. In de eerste plaats is dit een gevolg van de laagconjunctuur. Dit proces wordt versterkt door de sterke internationale oriëntatie van het bedrijfsleven in Breda en het weinig onderscheidende economische profiel van de stad. Breda ondervindt in sterke mate de gevolgen van de mondialisering van de economie. Hierdoor hebben een aantal gerenommeerde Bredase industriële bedrijven besloten hun productieproces te verplaatsen. Maar de internationalisering biedt ook belangrijke kansen voor groei van de stedelijke economie. De gemeente speelt in op wensen en ontwikkelingen in de markt en stemt haar beleid zoveel mogelijk af op de behoeften van het bedrijfsleven. De accountmanagers zijn het eerste aanspreekpunt. Deze brengen ondernemers in contact met andere medewerkers van de gemeente of andere instanties zoals de Kamer van Koophandel, REWIN en Syntens. De afdeling bestaat uit een viertal teams: Accountmanagement, Acquisitie (N.V. BRIM Breda), Ruimtelijke economie en stadseconomie en Detailhandel, horeca en toerisme. Breda is bovendien actief op een aantal schaalniveau s en diverse samenwerkingsverbanden; van regionaal tot internationaal. Met de voorliggende Impulsnota gaat Breda actief de markt op. Hiertoe heeft economische zaken in samenwerking met Bureau Stedelijke Planning B.V. een strategie ontwikkeld die de stedelijke economie krachtig stimuleert. Vooral door in te spelen op trends en ontwikkelingen in de economie en gebruik te maken van de specifieke kwaliteiten van de stad, zoals de centrale ligging in de Benelux en het aantrekkelijke woon- en leefklimaat. Maar ook door in te zetten op kansrijke sectoren. Zo vormen de internationale handel en logistiek, de kennisindustrie alsmede hospitality (de sterk opkomende vrijetijds- en zorgindustrie) belangrijke kanskaarten voor de economische ontwikkeling van de stad. Centraal in deze aanpak staat het versterken van de concurrentiekracht van het bedrijfsleven en de bestrijding van de werkloosheid door het creëren van structurele werkgelegenheid. De economische strategie is gebaseerd op een analyse van de belangrijkste trends en ontwikkelingen in de (inter)nationale en regionale economie en de ruimtelijk-economische positie van Breda (hoofdstuk 1). Maar tevens op de ontwikkelingen en de huidige situatie van de Bredase economie (hoofdstuk 2). Aan de hand van deze analyses is een sterkte-zwakte analyse (SWOT) opgesteld (hoofdstuk 3) die de basis vormt voor de economische strategie (hoofdstuk 4). De Impulsnota sluit af met het actieprogramma (hoofdstuk 5). Het betreft hier een aantal concrete activiteiten die noodzakelijk zijn voor een actieve marktbewerking met het doel de Bredase economie daadwerkelijk een forse impuls te geven. De activiteiten zullen vervolgens periodiek worden geactualiseerd. p 0 08 /Gemeente Breda

10 één. brabantse stad met strategische ligging Breda heeft twee gezichten. Enerzijds is het een aantrekkelijke, historische, Brabantse stad met een aangenaam woon-, leef- en verblijfsklimaat. Anderzijds is het een moderne werkstad met een strategische ligging in de Benelux ten opzichte van de economische concentratiegebieden in de Randstad en Vlaanderen. Het Brabantse gezicht is in ruimtelijk-economisch opzicht west-oost georiënteerd. Het Randstedelijke gezicht heeft vooral een noord-zuid oriëntatie. Bei-de gezichten van de stad hebben hun eigen kwaliteiten en bieden kansen voor een versterking van de stedelijke economie. Zeker binnen het perspectief van de economische veranderingen die zich momenteel voordoen. Veranderingen in de economie De (inter)nationale economie verandert snel. Mede door de ontwikkelingen op het gebied van ICT, neemt de onderlinge verbondenheid van organisaties toe. Bedrijven werken in toenemende mate samen, waarbij elk zijn sterkste kwaliteiten bijdraagt. Deze netwerkeconomie vindt op internationaal en zelfs globaal niveau plaats. In Europa is bovendien sprake van een sterke integratie. Niet alleen door het wegvallen van de handelsbarrières tussen de lidstaten, maar tevens door de uitbreiding van de EU met nieuwe landen. Nederland profiteert door haar positie als handelsnatie van de mondialisering. Dit geldt ook voor Breda. Weliswaar heeft uitplaatsing van een deel van het productieproces tot een daling van de industriële werkgelegenheid geleid, het internationale karakter van de economie biedt volop mogelijkheden om van de mondialisering te profiteren. Naast handel en logistiek is in dit kader de Beneluxering van belang; bedrijven concentreren meerdere vestigingen op één locatie binnen de Benelux. West-Brabant in het algemeen en Breda in het bijzonder, blijken hiervoor interessante vestigingsplaatsen te zijn. Inmiddels wordt in Breda bijna de helft van de werkgelegenheid gecreëerd door bedrijven die dochter zijn van een buitenlands bedrijf. De marktomstandigheden veranderen steeds sneller. Hierdoor ontstaat in toenemende mate behoefte aan snelheid en flexibiliteit in productieketens. Logistieke kwaliteiten en een goede ketenregie worden steeds belangrijker 1. Door deze ontwikkeling vindt in toenemende mate een samenvoeging plaats van industrie en distributie (industributie). Ook het belang van kennis neemt sterk toe. Deze is als concurrentiefactor noodzakelijk om snel nieuwe producten te kunnen ontwikkelen die optimaal aansluiten op de veranderingen in de markt, en zo efficiënt mogelijk te kunnen produceren. Het belang van kennisindustrie neemt dan ook sterk toe. De veranderingen in de markt hangen onder meer samen met de toenemende welvaart. Zo blijft de vrijetijdseconomie sterk groeien. Het betreft hier alle activiteiten die mensen in hun vrije tijd ondernemen en alle zaken die een activiteit tot een belevenis maken. Steeds meer tijd, geld en kilometers worden besteed aan vermaak. De landelijke toeristisch recreatieve bestedingen bedragen ongeveer 38 miljard per jaar (Breda circa 0,5 miljard per jaar). Dit is tweemaal zoveel als aan voeding en gezondheidszorg. Door de toename van de welvaart is er wel steeds meer aandacht voor voeding en gezondheid. De voeding en life sciences industrie is dan ook een aantrekkelijke groeimarkt 2. Niet in de laatste plaats, omdat Nederland al een sterke positie heeft op het gebied van voedingsmiddelen en een mondiale reputatie wat betreft voedselveiligheid en certificering 3. Ook voor Breda, met zijn omvangrijke voedingsindustrie en farmacybedrijven liggen hier kansen. 1. Industriebrief, hart voor de industrie, ministerie van economische zaken, Ministerie van Economische Zaken (2004) Industriebrief; hart voor de industrie 3. Swot Analyse industriebrief, ministerie van economische zaken, 2004 p 0 09 /Gemeente Breda

11 De vergrijzing leidt tot veranderingen in de markt. In 2030 zijn ongeveer vier miljoen Nederlanders ouder dan 65 jaar. Dit is bijna een kwart van de bevolking. Enerzijds is dit een bedreiging door een mogelijk tekort aan arbeidskrachten. Anderzijds is het een kans omdat een groot aantal senioren relatief veel te besteden heeft. Het is dan ook niet voor niets dat de zorgsector groeit en commercialiseert. Gezondheids- en zorginstellingen hebben een enorm groeipotentieel. Strategische ligging Breda ligt centraal tussen de wereldhavens van Rotterdam en Antwerpen, en is tevens strategisch gesitueerd temidden van de Randstad, de Vlaamse Ruit, het zuidoosten van Nederland en het Ruhrgebied. De stad ligt als een spin in het web van een zestal rijkswegen en takt binnenkort aan op de hogesnelheidslijn (HSL). Hierdoor ontstaan snelle en directe verbindingen tussen Brabant, de Randstad, de Vlaamse Ruit en Parijs. Door de HSL kan de Euregionale positie van Breda verder uitgebouwd worden. Een ander onderdeel van de strategische ligging betreft de situering van Breda in het economisch kerngebied zuid west Nederland (nota Pieken in de Delta ). Een samenhangende uitwerking van het economisch potentieel van deze regio biedt ook voor Breda volop kansen. De strategische ligging en goede bereikbaarheid hebben ertoe geleid dat bijna de helft van de bedrijven in Breda met meer dan 10 werknemers een bovenregionale afzetmarkt heeft. Hiervan richt 32% zich op het nationale niveau en 16% op internationaal niveau. De meer internationaal georiënteerde bedrijven behoren met name tot de sectoren logistiek en industrie. Voor deze bedrijven zijn de ligging in de Benelux, de bereikbaarheid en de afzetmogelijkheden belangrijke vestigingsplaatsfactoren. Pieken in de delta In de beleidsnota Pieken in de Delta van het Ministerie van Economische Zaken, is aangegeven dat de economische kerngebieden in Zuidwest-Nederland (A16-A4 zone in West Brabant en de Zeeuwse Sloehaven-Kanaalzone) met name georiënteerd zijn op de wereldhavens in Rotterdam en Antwerpen. Het gebied heeft door de strategische ligging een gunstig economisch perspectief. Een opgave is om voldoende ruimte te bieden aan de procesindustrie, de logistiek en de havengerelateerde bedrijvigheid. Ook het versterken van de relaties tussen het midden- en kleinbedrijf met grote internationale bedrijven alsmede het verbeteren van de kwaliteit van toeleveranciers is van belang. Een opgave voor Zuidwest- Nederland is om de verbindingen tussen de havens en het achterland te verbeteren en de stedelijke economie in Breda te stimuleren. Bron: Ministerie van Economische Zaken p 010 /Gemeente Breda

12 [2] Strategische ligging Breda in Benelux Randstad Port of Rotterdam BREDA Brabantstad Port of Antwerpen Ruhrgebied Vlaamse Ruit Agglomeratie Parijs Hogesnelheidslijn Hoofdwegennet De strategische ligging van Breda biedt belangrijke kansen voor de verdere ontwikkeling van sectoren met een internationale afzetmarkt. Met name voor de internationale handel, de logistiek en de industrie is Breda in dit kader een interessante vestigingsplaats. Breda in de Nota Ruimte In de Nota Ruimte zijn nationale stedelijke netwerken aangewezen als economische kerngebieden die de internationale concurrentiepositie van Nederland moeten versterken. Deze gebieden omvatten de belangrijkste concentraties van bevolking, economische activiteiten, werkgelegenheid, bebouwing en culturele activiteiten. Brabantstad is aangewezen als één van de zes nationale stedelijke netwerken. Binnen Brabantstad zijn drie economische kerngebieden gelegen: Zuidoost Brabant met de A2-zone, het hieraan sterk verbonden economisch kerngebied Tilburg en de A16-A4 zone in West-Brabant. Het Rijk verwacht dat de vijf gemeenten binnen Brabantstad afspraken maken over specialisatie en complementariteit. Revitalisering, herstructurering en transformatie van woon- en werkgebieden zijn de belangrijkste instrumenten om de ontwikkeling van stedelijke netwerken gestalte te geven. Binnen stedelijke netwerken acht het Rijk centrumvorming essentieel. Hierbij geeft het Rijk onder meer prioriteit aan de ontwikkeling van het stationsgebied van Breda. Bron: Ministeries van VROM, LNV, V&W en EZ (2004) Nota Ruimte p 011 /Gemeente Breda

13 Een Brabantse stad Breda is centrumstad van West-Brabant. Dit komt onder meer tot uiting in de vestiging van regionale hoofdkantoren, grootschalige publieksverzorgende diensten en in het functioneren als vervoersknooppunt. Met de verbetering van het OV-netwerk tussen de Brabantse steden en de aantakking van de HSL zal deze functie verder versterkt worden. Breda kan zich zo ontwikkelen tot de Poort van Brabant. De centrumfunctie van Breda komt ook tot uitdrukking in de pendelbalans: er werken meer mensen in Breda die er niet wonen dan andersom. BrabantStad BrabantStad is de samenwerking van de steden Breda, Eindhoven, Helmond, s-hertogenbosch en Tilburg en de Provincie Noord Brabant met als doel een stedelijk netwerk te vormen. Het economische beleid van BrabantStad richt zich onder meer op knooppuntontwikkeling, topvoorzieningen, cultuur, innovatie MKB, promotie en verbeteren externe en interne bereikbaarheid. Enkele actiepunten die betrekking hebben op Breda zijn: ontwikkelen zuidelijk vervoerknooppunt Breda (inclusief shuttles); realiseren OV-netwerk BrabantStad; internationale economische promotie van BrabantStad. Ook op het gebied van detailhandel heeft Breda een belangrijke regionale functie. De ontwikkeling van de woonboulevard en de vestiging van de Bijenkorf en IKEA hebben hier in belangrijke mate aan bijgedragen. De regionale aantrekkingskracht van Breda komt echter vooral door de aantrekkelijke historische binnenstad. Deze kenmerkt zich door veel kleinere winkels, zelfstandige ondernemers en een branchepatroon met veel mode en kleding, speciaalzaken en horeca. Breda is hiermee een typische Brabantse stad die qua sfeer vergelijkbaar is met s-hertogenbosch. De helft van de bezoekers aan de binnenstad van Breda is afkomstig van buiten de stad, en dit aantal groeit nog steeds. De bezoekers waarderen het centrum met gemiddeld een 7,5 en zijn met name positief over de combinatie van sfeer, gezelligheid en winkelen. Gezien de groeiperspectieven in de vrijetijdsindustrie, liggen er kansen om deze sector verder te ontwikkelen. Naast de aantrekkelijke binnenstad beschikt Breda over kwalitatief hoogwaardige woonwijken en gevarieerde groengebieden in en rond de stad. Hierdoor is het niet alleen aantrekkelijk om Breda te bezoeken, maar ook om er te wonen en te werken. Voor bedrijven is dit een belangrijk criterium in de vestigingsplaatskeuze. Conclusie De strategische ligging van Breda tussen de wereldhavens van Rotterdam en Antwerpen, de Randstad, de Vlaamse Ruit en het zuidoosten van Nederland biedt kansen voor de vestiging van bedrijven met een internationale afzetmarkt. Met name voor de handel, de logistiek en de industrie is Breda in dit kader een interessante vestigingsplaats. Zeker gezien de toenemende internationalisering van de economie. Doordat de marktomstandigheden steeds sneller veranderen, is er in toenemende mate behoefte aan snelheid en flexibiliteit in de productieketens. Ook het belang van kennis neemt hierdoor sterk toe. De omvangrijke industriële en logistieke sector in Breda kan op deze ontwikkeling inspelen. Een andere kwaliteit van Breda is het aantrekkelijke woon- en verblijfsklimaat. Met name de aantrekkelijke historische binnenstad genereert een aanzienlijke bovenlokale aantrekkingskracht. Gezien de groeiperspectieven in de vrijetijdsindustrie, liggen er kansen om deze sector verder te ontwikkelen. Dit geldt ook voor gezondheids- en zorginstellingen. Door de vergrijzing van de bevolking en de commercialisering van de zorg heeft deze sector een enorm groeipotentieel. p 012 /Gemeente Breda

14 twee. economische staat van breda Breda heeft een gediversifieerde economie. In het verleden zorgde dit voor een stabiele economische ontwikkeling. Tijdens de laatste recessie bleek dit niet langer een garantie om economische terugval te voorkomen. De afname van de werkgelegenheid en de toename van de werkloosheid waren zelfs groter dan het gemiddelde van de grote steden. Dit komt door de sterke internationale oriëntatie van de Bredase economie en het ontbreken van een specifieke economische profilering 4. Breda behoort bij de waardering van ondernemers voor het vestigingsklimaat tot de hoogst scorende gemeenten van Nederland. De stad krijgt vooral een hoge waardering voor de ligging en bereikbaarheid in de Benelux. Sterke punten zijn verder een vitale en attractieve binnenstad en een hoogwaardig arbeidspotentieel. De waardering van ondernemers voor de kwaliteit van de dienstverlening van de gemeente Breda is, net zoals in de andere grote steden, matig. Vooral de snelheid waarmee vragen en verzoeken worden behandeld en de interne coördinatie scoren laag 5. Het Bredase bedrijfsleven scoort niet hoog op innovativiteit. De R&D intensiteit loopt achter bij het gemiddelde van de grote steden in Nederland. Met betrekking tot technologische vernieuwing en strategieontwikkeling in het MKB scoort Breda wel bovengemiddeld. Het MKB is goed in staat om nieuwe ontwikkelingen succesvol toe te passen in de eigen onderneming en is innovatiever dan grote bedrijven. Sectorale ontwikkeling Industrie Ondanks een daling van de werkgelegenheid vormt de industrie nog steeds een belangrijk onderdeel van de Bredase economie. Met banen verspreid over 450 vestigingen genereert deze sector 12% van de totale werkgelegenheid. De grootste sectie binnen de industrie bestaat uit voedingsmiddelen en dranken (2.900 banen). Ook de sectie machines en apparaten (1.500 banen) genereert veel arbeidsplaatsen. Het relatief grote aantal banen in de sectie meubels en overige goederen wordt grotendeels gegenereerd door sociale werkplaats BSW bedrijven. [3] Aandeel banen in de industrie (2004) Voedingsmiddelen en dranken (27%) Overig (6%) Uitgeverijen en drukkerijen (8%) Rubber-/kunststofproducten (3%) Chemische producten (6%) Medische/optische apparaten (4%) Audio/video/communicatie-apparatuur (7%) Overige elektrische machines (4%) Machines en apparaten (15%) Metaalproducten (3%) Meubels en overige goederen (17%) Bron: Economische Barometer Breda De gegevens in dit hoofdstuk zijn gebaseerd op de Economische Barometer Breda uit 2005 van de gemeente Breda, Rabobank Breda en Avans Hogeschool, de bedrijvenenquête 2002 en 2004, de werkgelegenheidsenquête, de ERBO West-Brabant en het Vestigingenregister West-Brabant. 5. Benchmark Gemeentelijk Ondernemingsklimaat, Ecorys in opdracht van Ministerie van Economische Zaken. p 013 /Gemeente Breda

15 Begin jaren 70 was het aandeel van de industrie in Breda nog 31%. De sector heeft zich dan ook minder gunstig ontwikkeld dan de tota-le werkgelegenheid. De daling is vooral veroorzaakt door efficiënte-re productieprocessen, een toename van de uitbesteding en uitplaat-sing van de productie naar lage lonenlanden. In de afgelopen vijf jaar nam vooral de werkgelegenheid bij industriële bedrijven in voe-dingsmiddelen en de automotive industrie sterk af. De sectie medi-sche/optische apparaten liet de grootste stijging van het aantal ar-beidsplaatsen zien. Tegenover de daling van de werkgelegenheid staat dat industriële bedrijven moeite hebben om voor bepaalde openstaande vacatures gekwalificeerd personeel te vinden. Voor be-drijven kan dit reden zijn de stad te verlaten of bepaalde werkzaam-heden uit te plaatsen. Voor het onderwijs en het bedrijfsleven ligt hier een belangrijke gezamenlijke opgave om deze mismatch op de arbeidsmarkt op te heffen. [4] Ontwikkeling werkgelegenheid industrie ten opzichte van totale werkgelegenheid in Breda Industrie Totaal aantal banen Bron: Economische Barometer Breda 2005 Groothandel en logistiek De groothandel en logistiek zijn nauw met elkaar verweven. Tezamen genereren deze sectoren ruim arbeidsplaatsen, oftewel 11,5% van de werkgelegenheid in Breda. Groothandel In de afgelopen vijf jaar is de werkgelegenheid in de groothandel met 11% gedaald tot arbeidsplaatsen. Dit is 7,5% van de totale werkgelegenheid in Breda. Sinds 2001 is het aantal vestigingen echter met 33 toegenomen (4%). In West Brabant heeft de groothandel in 2004 met een omzetstijging van 3% beter gepresteerd dan landelijk (1,5%). Vooral de export maakte een sterke groei door (9%). Voor 2005 zijn de verwachtingen in de West-Brabantse groothandel hoog gespannen; 44% van de bedrijven verwacht een stijging van de omzet en 40% voorziet een verdere groei van de export. Logistiek De logistiek bestaat uit de sectoren vervoer en communicatie. In Breda is tussen 2000 en 2004 de werkgelegenheid in dit segment met 26% gedaald tot arbeidsplaatsen. Hiermee neemt de logistiek 4% van de werkgelegenheid voor haar rekening. Opvallend is dat gedurende de afgelopen vijf jaar het aantal vestigingen in deze sector ieder jaar is gestegen. In totaal betrof het een toename van 12% oftewel 30 vestigingen. In West-Brabant liet de vervoerssector in 2004 een omzetdaling zien van 0,5%. Voor het komend jaar gaat 31% van de ondernemers uit van omzetgroei en 38% denkt meer te zullen investeren. De sector verwacht dat de werkgelegenheid zal toenemen. Bouw De werkgelegenheid in de bouw is tussen 2000 en 2004 in Breda met 7% gedaald tot arbeidsplaatsen. In Nederland bedroeg deze daling 5%. Het aantal vestigingen in Breda steeg 21% tot 575. p 014 /Gemeente Breda

16 [5] Aandeel werkgelegenheid in Breda per sector Industrie, delfstoffen en energie (13%) Bouwnijverheid (6%) Groothandel (8%) Logistiek (5%) Financiële instellingen (3%) Zakelijke dienstverlening (15%) Onderwijs (6%) Detailhandel en horeca (14%) Zorg (14%) Cultuur (2%) Overige dienstverlening (11%) Overig (3%) Hospitality Hospitality betekent letterlijk gastvrijheid en heeft betrekking op alle sectoren die zich richten op het verzorgen van consumenten. Dit betekent dat hospitallity bestaat uit de sectoren detailhandel, horeca en toerisme, maar ook uit gezondheidszorg, welzijn en cultuur. In totaal betreft het hier zo n arbeidsplaatsen oftewel 32% van de totale werkgelegenheid in Breda. In vergelijking met Nederland (28,5%) is dit een groot aandeel. Tussen 2000 en 2004 steeg de werkgelegenheid in de hospitality in Breda met 2,5%. Detailhandel De detailhandel genereert met banen ongeveer 8,5 % van de werkgelegenheid in Breda. De laatste vijf jaar is het aantal arbeidsplaatsen met 5% gedaald. De detailhandel telde in vestigingen. In de afgelopen vijf jaar nam het aantal vestigingen met 8% af. Qua omvang is Breda de zevende winkelstad van Nederland. Op basis van het vloeroppervlak per inwoner staat Breda zelfs op de derde plaats. Met bijna een derde van het totale winkelvloeroppervlak is de binnenstad het grootste winkelcentrum van Breda. De filialisering is lager dan in de meeste andere binnensteden en de modesector is sterk vertegenwoordigd. De Barones en t Sas hebben voor een belangrijke kwaliteitsimpuls gezorgd. Wijkwinkelcentra hebben een sterke positie in de Bredase detailhandelsstructuur, vooral in het segment van de dagelijkse goederen. De buurtcentra hebben meestal een zwakkere positie. Hier is sprake van een geringe kooporiëntatie en een toenemend aantal niet-detailhandelsvestigingen. [6] Winkelvloeroppervlakte winkelcentra Winkelvloeroppervlakte winkelcentra Heksenw iel De Berg 1450 De Donk Hoge Vucht Centrum Teteringen Centrum Prinsenbeek Steenakker Spinveld Belcrumw eg Baliendijk Moleneind Oost Binnenstad Tuinzigt Brabantplein Tramsingel/ Woonboulevard Lunetstraat Graaf Wilhelminastraat Hendrik III plein 850 Ginnekenw eg C1000/AH Princenhage Dr. Struycken -plein Valkeniersplein kern Langendijk De Burcht Ginnekenmarkt/ Jorisstraat Ginneken Bisschopshoeve Centrum Bavel Winkelcentra Binnenstad Buurtcentra Wijkwinkelcentra Perifere winkelcentra Dorpscentra Afdeling Onderzoek en Informatie Centrum Ulvenhout Specifieke winkelcentra Bron: Economische Barometer Breda 2005 p 015 /Gemeente Breda

17 Horeca Het aantal banen in de horeca bedroeg in 2004 ruim Ten opzichte van 2000 was sprake van een afname van 13%. Ook het aantal vestigingen daalde in deze periode met 7% tot 430. Vooral voor jongeren is het aanbod in de horeca ruim en divers. Voor ouderen en cultuurbezoekers zijn er relatief weinig horecagelegenheden. Toerisme & recreatie Toerisme & recreatie heeft een grote overlap met detailhandel en horeca. In Breda zijn in de sector toerisme & recreatie werkzame personen actief 6. Hiermee heeft deze sector een aandeel van 5,5% in de werkgelegenheid. Het grootste aandeel bestaat uit dagtochten en vakanties (45,5%), gevolgd door zakelijktoerisme (29%) en goederen en diensten (25,5%). Tussen 1998 en 2004 is de werkgelegenheid in Breda in de toeristische sector met 300 arbeidsplaatsen toegenomen. Opvallend is dat dagjesmensen in Breda meer uitgeven aan uitgaan en recreatief winkelen dan het Nederlands gemiddelde. In vergelijking met andere steden is de leisurefunctie in Breda beperkt. Vooral het geringe aanbod aan grote attracties en musea, is hiervan de oorzaak. In Breda houdt 54% van de werkgelegenheid in het toerisme, verband met de bestedingen van bezoekers van buiten de stad. De werkgelegenheid in de sector cultuur in Breda steeg tussen 2000 en 2004 met 23% tot ruim arbeidsplaatsen. Daarmee wordt 2% van de totale werkgelegenheid gegenereerd. Gezondheidszorg & welzijn Tussen 2000 en 2004 steeg de werkgelegenheid in de sector gezondheids- en welzijnszorg in Breda met 10% tot circa banen. Hiermee bestrijkt deze sector ruim 14% van de werkgelegenheid. In Nederland ligt dit aandeel echter nog hoger (ruim 16%) en liet de werkgelegenheid in deze sector een stijging zien van 17%. Het aantal vestigingen in de gezondheidszorg en welzijn in Breda nam in de afgelopen vijf jaar met 44 (7%) toe. Dienstverlening Zakelijke dienstverlening De zakelijke dienstverlening, bestaande uit verhuurbedrijven, ICT, speur-, en ontwikkelingswerk en overige zakelijke diensten, levert met banen in 2004 ruim 15% van de werkgelegenheid. In de afgelopen 5 jaar is de werkgelegenheid in deze sector vrijwel gelijk gebleven (+1%), terwijl landelijk sprake was van een daling van 3%. [7] Relatieve daling werkgelegenheid Breda tussen 2000 en % 20% 10% 0% -10% -20% -30% -40% Industrie, delfstoffen en energie Bouwnijverheid Groothandel Logistiek Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening Onderwijs Detailhandel en horeca Zorg Cultuur Overige dienstverlening Overig 6. Ecorys, Stedenmonitor toerisme p 016 /Gemeente Breda

18 Financiële instellingen De werkgelegenheid bij de financiële instellingen in Breda bedroeg in 2004 ruim arbeidsplaatsen. In de afgelopen vijf jaar was er sprake van een forse daling van de werkgelegenheid (-32%). In Nederland was deze daling met -4% veel beperkter. Ook het aantal vestigingen in Breda daalde in deze periode (-8%). De daling van de werkgelegenheid in de financiële sector kwam mede door reorganisatie op landelijk niveau. Creatieve industrie Voor wat betreft de samenstelling van de creatieve industrie wordt door TNO een driedeling aangehouden. De sector bestaat uit Kunsten, Mediaen Entertainment en Creatieve Zakelijke Dienstverlening. In totaliteit gaat het in Breda om circa 660 bedrijven, die goed zijn voor banen, oftewel zo n 2,5% van de totale werkgelegenheid. De belangrijkste onderdelen hierbij zijn technische ontwerpbureau s (515 banen), uitgeverijen (470 banen) en reclamebureau s (460 banen). De werkgelegenheid heeft zich in de periode positief ontwikkeld. In 2003/2004 zijn echter banen verloren gegaan, vooral bij reclamebureau s en uitgeverijen. Overige dienstverlening De overige dienstverlening, bestaande uit overheidsdiensten, milieudienstverlening, belangenorganisaties en overige diensten liet tussen 2000 en 2004 in Breda een stijging zien van 3% (Nederland 8%). In 2004 bedroeg de werkgelegenheid in Breda ruim arbeidsplaatsen. Onderwijs De werkgelegenheid in het onderwijs steeg tussen 2000 en 2004 met 16% tot bijna arbeidsplaatsen. In Nederland was in deze periode sprake van een stijging van 10%. In Breda zijn diverse hoger beroepsopleidingen gevestigd, zoals de NHTV, Avans Hogeschool en de KMA. Economische dynamiek in Breda: Vertrek van bedrijven of bedrijfsonderdelen CSM beëindigt de verwerking van suikerbieten in Breda. Voortaan zal de verwerking plaatsvinden in één fabriek in Groningen. Interbrew sloot de Bredase brouwerij. De productieruimte van het moederbedrijf in België was toereikend om de productie op peil te houden. 335 banen gingen verloren; Bij fabrikant Skil verdwenen 210 banen door verplaatsing van productie naar Hongarije; De snoepfabrikant Perfetti Van Melle, heeft in Breda circa 200 banen geschrapt; De reorganisatie bij ExxonMobil (Esso) kost het Benelux-hoofdkantoor in Breda 150 banen; ABN Amro gaat zo`n 110 banen in de stad schrappen. Vestiging nieuwe bedrijven In de periode tussen 1999 en 2004 hebben zich in Breda 72 nieuwe bedrijven met ieder meer dan 20 werknemers gevestigd. IKEA, T-Mobile klantenservice, Alfa Laval, Thermo Electron, ING Bank, Heijmans IBC Bouw, Imtech, de Bijenkorf en Playlogic Game Factory zijn daar enkele voorbeelden van. Aansprekende namen die hierna nog zijn gevolgd zijn Abbott, Toshiba en de Citigroup. Bedrijfshuisvesting Bedrijventerreinen De werkgelegenheid op bedrijventerreinen bedroeg in 2004 bijna personen (=33% van totale werkgelegenheid). Sinds 2001 neemt deze af en ligt inmiddels onder het niveau van Breda beschikt over veel bedrijventerreinen met een behoorlijke kwaliteit. Om deze kwaliteit op niveau te houden en de bedrijventerreinen aan te passen aan de wensen van ondernemers vraagt continue aandacht. Een aantal verouderde bedrijventerreinen komt in aanmerking voor herstructurering. De uitgifte van bedrijventerreinen is in de periode gedaald van 19 ha. tot ruim 9 ha. per jaar. In de periode komt circa 40 ha. aan nieuw uitgeefbare bedrijventerreinen ter beschikking. p 017 /Gemeente Breda

19 Nieuw uitgeefbare bedrijventerreinen Breda Naam Ha Jaar Type Status Capaciteit Posthoorn Bedrijvenpark Hard De Wig Modern gemengd Hard Vin. Teteringen, Stadsdonken Woonwerk Zacht Uitbreiding Heilaar Noord Modern gemengd Zacht Vuilstort Bavel Modern gemengd Zacht Totaal 40 Ha (exclusief Breda Oost 7 ) Kantoren De werkgelegenheid in de kantorensector bedroeg in 2004 ruim banen (27% van de totale werkgelegenheid). In de periode lag de werkgelegenheidsgroei binnen de kantorensector aanzienlijk boven het Bredase gemiddelde. Daarna is het aantal banen gedaald tot het niveau van In de periode steeg de werkgelegenheid wel bij overheidskantoren. De kantorenvoorraad is in de afgelopen jaren fors gegroeid tot m² vvo. De grootste kantoorgebieden zijn Stadscentrum ( m²) en Claudius Prinsenlaan ( m²). De kantoren-markt is ruim. De leegstand (direct beschikbaar aanbod) per oktober 2004 bedroeg m² en ligt met 16% iets boven het landelijk gemiddelde. De opname van kantoorruimte is gedaald van m² in 2002 tot m² in Hiermee bevindt de opname zich op een acceptabel niveau. In de komende vijf jaar wordt ongeveer m² vvo aan de kantorenvoorraad toegevoegd. De belangrijkste uitbreidingslocatie is het stationsgebied; Via Breda. [8] Via Breda Bron: Breda op Europees spoor, gemeente Breda Winkels In tegenstelling tot de kantoren en bedrijventerreinen heeft de vastgoedmarkt voor winkels zich positief ontwikkeld. Het totale winkelvloeroppervlak in Breda bedraagt m². Het aantal vestigingen vertoont een geleidelijke daling. In de binnenstad zijn 400 winkels gevestigd met een totaal oppervlak van m². De winkelhuurprijzen van Breda liggen met 800 iets onder het gemiddelde van de tophuurprijzen in Nederlandse binnensteden. 7. De locatie Breda Oost betreft uitgifte van een nieuw bedrijventerrein van ca. 90 ha gedurende de periode Het project bevindt zich in de planfase. p 018 /Gemeente Breda

20 Ook de woonboulevard (bijna m²), Winkelcentrum Hoge Vucht en het nieuwe Steenakker behoren tot de belangrijke winkelconcentraties in Breda. Voor de komende jaren zijn de winkelprojecten Achter de Lange Stallen ( m²) en het dr. Struyckenplein (3.500 m²) gepland. Daarnaast krijgt mogelijk de Bavelse Berg voor een deel een thematische detailhandelfunctie. Arbeidsmarkt Werkgelegenheid In de tweede helft van de jaren negentig groeide de werkgelegenheid in Breda bovengemiddeld. Binnen de G30 zat Breda in de kopgroep. Dit leidde tot een situatie, waarin het aantal vacatures groter was dan het aantal beschikbare werknemers. Vanaf 2001 kreeg de economie in Breda zware klappen. In de laatste twee jaar verdwenen er banen, waardoor de werkgelegenheid daalde tot arbeidsplaatsen. Binnen de G30 bekleedt Breda nu de 25e plaats op het gebied van banenontwikkeling. Door deze ontwikkeling is de werkloosheid sterk gestegen. In combinatie met een sterke afname van het aantal vacatures heeft dit geleid tot een ruime arbeidsmarkt. [9] Ontwikkeling werkgelegenheid Breda Bron: Economische Barometer Breda 2005 [10] Ontwikkeling vacatures en niet-werkenden progn. progn * * 2003 progn. progn. 2004* 2005* Vacatures Niet-werkenden Vacatures Niet-werkenden Bron: Economische Barometer Breda 2005 p 019 /Gemeente Breda