Zorgen over behoud cultureel erfgoed zaterdag, 08 maart :00

Transcriptie

1 Willemstad staat sinds 1997 op de Werelderfgoedlijst van de Unesco wegens de grote cultuurhistorische waarde die uniek is in het Caribisch gebied en daarbuiten. Een groot deel van de oorspronkelijke stedelijke structuur en architectuur is nog aanwezig, maar hoe lang nog? Tekst: Judice Ledeboer Foto s: Ken Wong Er is niet voldoende aandacht van de overheid voor het behoud van monumenten. In algemene lijnen is de overheid verantwoordelijk voor het 1 / 10

2 ontwikkelen en de uitvoering van het monumentenbeleid. De overheid moet de wetten die er op het gebied zijn van monumentenzorg handhaven. Deze taken vallen onder het ministerie van Verkeer, Vervoer en Ruimtelijke Planning. Er is echter sinds enige tijd binnen het ministerie niet de nodige expertise aanwezig. De cultuurhistorische experts op het eiland maken zich grote zorgen. Als de bevolking echt geïnteresseerd zou zijn, zou de politiek ook meer interesse tonen, zegt kunsthistorica Gerda Gehlen. Zij was hoofd van het Monumentenbureau dat vroeger onder DROV viel. Na de ontmanteling van de Antillen kwam het bureau in de nieuwe bestuurlijke organisatie van Curaçao te vervallen. De afdeling Planning en Erfgoed van ROP (voorheen DROV) van het ministerie van Verkeer, Vervoer en Ruimtelijke Planning is thans belast met de uitvoering en de handhaving van het beleid, maar beschikt niet meer over de nodige mankracht en inhoudelijke kennis om dit te doen. Gehlen luidt de noodklok in het belang van het behoud van het unieke gebouwde erfgoed van Curaçao dat van onschatbare waarde is voor het eiland, vanuit geschiedkundig, cultureel en economisch oogpunt. Cultuurhistorisch onderscheidt het historische centrum van Willemstad zich in de regio. Mooie stranden hebben de Caribische eilanden allemaal, maar de culturele invloeden die hebben bijgedragen tot de ontwikkeling van Willemstad zijn anders dan in de Caribische steden met een Spaanse, Franse of Engelse achtergrond. Dit maakt oud-willemstad, waarvan de oorspronkelijke stedenbouwkundige structuur vrij authentiek bewaard is gebleven, bijzonder in de regio. Hiermee kan Curaçao zijn voordeel doen. Monumentenplan In het niet verre verleden was er meer aandacht van de overheid en heeft het voormalige Bestuurscollege in 1990 het Monumentenplan vastgesteld voor het behoud van onder meer het gebouwde erfgoed van Curaçao. Het beleid heeft zijn juridische basis gekregen met de vaststelling van de Monumenteneilandsverordening Curaçao (A.B no.5). In deze verordening is een stelsel van rechten en plichten opgenomen voor de eigenaren van beschermde monumenten. Zij hebben recht op subsidie en de plicht om het monument in een goede staat van onderhoud te houden. Door de onderbezetting van ROP en het gebrek aan de nodige expertise is er momenteel geen toezicht op de naleving van deze onderhoudsplicht. Als eigenaren van monumenten zich niet houden aan deze plicht kan de overheid op basis van de Monumentenverordening voor hun rekening werkzaamheden laten verrichten. 2 / 10

3 Veel gebouwen staan op instorten omdat de eigenaren niet in actie komen om hun panden te herstellen of om deze te verkopen. Er zijn altijd wel gegadigden die een monument willen kopen om het te restaureren. Echter, vaak wordt geen moeite gedaan om een onverdeelde boedel op te splitsen om de verkoop mogelijk te maken. Monumenten, die vaak met veel pijn en moeite door de voorouders zijn gebouwd, verworden door de onverschilligheid van hun nakomelingen tot troosteloze ruïnes. De in verval geraakte panden zorgen voor gevaarlijke situaties omdat gebouwen vaak plotseling instorten, tot nu toe gelukkig zonder ernstige ongelukken. De eigenaren geven dan niet thuis en de overheid moet opdraaien voor het opruimen van het puin en het consolideren van de gebouwen om verdere instorting te voorkomen. Triest aanzien De vervallen gebouwen zorgen ook voor een triest aanzien van de binnenstad. Dit trekt geen mensen aan. De bevolking en ook bezoekers aan het eiland komen liever naar gebieden waar gebouwen mooi gerestaureerd zijn en bij voorkeur ook in de nabijheid liggen van recreatieve voorzieningen als musea, restaurants of winkeltjes. Gelukkig zijn er de laatste jaren behoorlijk veel particuliere initiatieven geweest die ervoor zorgden dat delen van de stad gerestaureerd werden. Goede voorbeelden zijn Kura Hulanda, Scharloo en Pietermaai en omgeving. Maar deze mooie gerestaureerde stukken in de stad zijn vlaggen op een modderschuit, want men kan niet om de vervallen gebouwen heen. Er zijn diverse monumentenorganisaties die zich bezighouden met het bevorderen van het herstel van Curaçaose monumenten (zie kader). Gehlen vindt dat er meer promotie moet komen over het erfgoed van Curaçao. Ze vraagt zich af waarom er niet volop geprofiteerd wordt van de eer dat Willemstad op de Werelderfgoedlijst van de Unesco staat. Volgens haar kan dat op vele manieren. Zij pleit ervoor dat er veel meer moeite gedaan moet worden om mensen op het eiland en bezoekers bewust te maken van de bijzondere status van onze binnenstad. De helft van de hele bebouwing van de binnenstad is aangewezen als beschermd monument. De beschermde monumenten zouden herkenbaar gemaakt kunnen worden door het plaatsen van bordjes, met de geschiedenis van het pand en de bewoners op de voorgevels. Dit is al gebeurd bij een aantal panden in Kura Hulanda en bij sommige gebouwen van de Stichting Monumentenzorg. Ieder gebouw heeft zijn eigen verhaal. Dat vinden mensen leuk om te lezen, aldus de kunsthistorica. En op Hato zou een heel groot bord in de aankomsthal moeten hangen met Welkom in Willemstad, een Unesco Werelderfgoedstad sinds 1997, of zoiets. Cursus Educatie in Erfgoed 3 / 10

4 Er moet volgens Gehlen ook veel meer aan educatie over het erfgoed worden gedaan op de scholen. Jonge mensen moeten leren om trots te zijn op hun eiland en op hetgeen hun voorouders hebben gerealiseerd, zegt ze. Op de Universiteit van Curaçao geeft Gehlen samen met enkele andere deskundigen sinds jaren de cursus Educatie in Erfgoed. Geïnteresseerden en mensen met beroepsmatige achtergronden in de bouw en architectuur volgden haar colleges, maar ze zou ook graag veel jonge studenten van de UvC in de collegebanken willen zien. Kennis van erfgoed zou een keuzevak moeten zijn voor alle richtingen op de universiteit waarmee studiepunten kunnen worden verkregen. Kennis van de eigen cultuur is een essentieel onderdeel van de vorming van jonge mensen. Een andere belangrijke monumentenorganisatie is de Monumentenraad, een onafhankelijk adviesorgaan dat de overheid gevraagd en ongevraagd adviseert over zaken die te maken hebben met de monumentenzorg. De raad heeft de overheid herhaaldelijk gewezen op de zorgelijke situatie die is ontstaan door het volledig ontbreken van enige inhoudelijke kennis bij de instantie die belast is met de uitvoering en de handhaving van het monumentenbeleid. In de raad hebben leden zitting die beschikken over de expertise die van belang is voor de monumentenzorg. Leden van de raad zijn onder anderen een architect, archeoloog, historicus, antropoloog, jurist, econoom en geograaf. De raad heeft in 2012 met de belangrijkste stakeholders van de binnenstad de Erfgoednota 2012 opgesteld en aangeboden aan de minister van Verkeer, Vervoer en Ruimtelijke Planning. Helaas heeft de minister nog niet gereageerd op deze erfgoednota. Alarmbellen rinkelen De alarmbellen rinkelen, maar niemand hoort ze. Volgens Gehlen móet er snel actie komen om te voorkomen dat nog meer panden gaan instorten. Restauratie van monumenten moet gebeuren onder toezicht van mensen met kennis van zaken. Als je verkeerd restaureert is de kans groot dat je de waarden die je wilt behouden kwijtraakt. Er zijn al wat missers in Punda, zoals het gebouw aan de Breedestraat dat bekend staat als het KNSM-gebouw. Het gebouw is gerealiseerd in 1941 en is een belangrijk voorbeeld van de Curaçaose architectuur uit de 20e eeuw. Tegen de voorgevel met de monumentale ingangspartij staat nu een lelijke liftschacht. Die had er nooit mogen komen, met name ook omdat het gebouw op een toplocatie midden in het hartje van onze werelderfgoedstad staat, vertelt Gehlen tijdens haar wekelijkse rondleiding in Punda. 4 / 10

5 Stadswandeling Iedereen die belangstelling heeft voor de monumenten van de stad kan deze of andere rondleidingen die wekelijks door deskundigen worden georganiseerd volgen. Tijdens de wandeling laat Gehlen vol trots zien hoe de combinatie van de gebouwen uit verschillende tijden in Punda ervoor zorgen dat de stad zo uniek is. Gevels, kolommen, bogen, deuren, elk detail heeft zijn eigen verhaal. Bij een pand in de Heerenstraat vertelt Gehlen dat zij als hoofd van het Monumentenbureau ooit een eigenaar van een prachtig pand uit de achttiende eeuw geen vergunning kon geven voor het deels uitbreken van de bestaande voorgevel ten behoeve van een grote glazen pui. De eigenaar was er toen niet blij mee, maar hij was jaren later zo sportief om toe te geven dat dankzij het behoud van de authentieke uitstraling van het pand het zijn best draaiende winkel is. De energie is er goed, zei de trotse winkeleigenaar later. Tijdens de wandeling zien ook Curaçaoënaars vaak dingen voor het eerst. Gehlen: De meeste mensen kijken niet omhoog en zien niet de prachtige gevels boven de winkelpuien. Punda Punda onderscheidt zich op een aantal punten van de andere drie historische wijken. Punda had in tegenstelling tot de andere wijken een stadsmuur, waardoor de te ontwikkelen grond beperkt was en de bebouwing vanaf het begin dicht op elkaar stond. Met de groepen die Gehlen rondleidt loopt ze altijd door de kleine steegjes die zo typerend zijn voor Punda. In de Keukenstraat, schuin tegenover het 17e-eeuwse monument met een mooie gerestaureerde open houten galerij, wijst zij op een pand dat is volgeplakt met koelinstallaties. Dit kan niet, zegt ze. Ze zouden uit het zicht geplaatst moeten worden. En al die grote reclameborden in de stegen en straten van Punda horen ook niet thuis in een Werelderfgoedstad. In andere Werelderfgoedsteden zijn hier regels voor, dat kan hier ook. Dan ziet men weer hoe mooi en bijzonder de huizen zijn en komt het geheel beter tot zijn recht. Nu ziet iedereen alleen die borden die elkaar overschreeuwen. 5 / 10

6 Gehlen is zeer bezorgd over de toekomst van Punda en eigenlijk ook over de toekomst van alle monumenten op het eiland. De muren bij het Fort hielden vroeger de vijanden tegen, maar de vijand van toen is een andere vijand dan vandaag. Vandaag is de grootste vijand de desinteresse in het gebouwde erfgoed van Curaçao en de toekomst van de binnenstad. Punda is geen openluchtmuseum maar een wijk waar altijd nieuwe ontwikkelingen mogelijk waren en zijn. Deze ontwikkelingen dienen echter rekening te houden met de bestaande omgeving. Oud en nieuw kunnen een harmonisch geheel vormen, aldus Gehlen. Er is hard gewerkt aan het behoud van monumenten, er is veel gerealiseerd, maar de doelstelling, een aantrekkelijke binnenstad voor zowel de lokale bevolking als de toerist, is nog niet bereikt. Er moet nog het een en ander gebeuren aan de gebouwen, niet alleen aan de beschermde monumenten, maar ook aan de andere gebouwen in de binnenstad en vooral ook aan openbare ruimte. De kleine steegjes zouden een attractie moeten zijn om het oude Punda te ervaren, maar helaas zijn veel steegjes vies en onaantrekkelijk en ze nodigen niet uit voor een wandeling. Als voorbeeld geeft Gehlen Venetië, waar de toeristen met plezier door nauwe steegjes van één meter breed lopen om de oude stad te ervaren. Dit kan in Punda ook, zegt ze. Immers, kenmerken van Punda waren de smalle steegjes en gangetjes, Hanchi di Punda. Gehlen sluit af met een verwijzing naar de mensen die Punda hielpen opbouwen. Punda is het erfgoed van alle lagen uit de bevolking, omdat hele generaties op de een of andere wijze hebben meegewerkt aan de totstandkoming daarvan, als opdrachtgever, tekenaar, timmerman, metselaar, steenhouwer, stucwerker, stratenmaker en daar moeten we trots op zijn en er met zijn allen voor zorgen dat dit historische deel van het eiland voor de generaties na ons behouden blijft. Voor informatie over stadswandelingen onder leiding van deskundigen zie: IN KADER Stichting Monumentenfonds: verstrekt namens de overheid subsidie en financiering voor restauratieprojecten. 6 / 10

7 Stichting Monumentenzorg: koopt, restaureert en verhuurt panden. Bestaat dit jaar 60 jaar en speelde een belangrijke rol bij het redden van veel bijzondere monumenten die door het uitblijven van het monumentenbeleid tot 1990 zo maar zonder vergunning gesloopt konden worden. N.V. Stadsherstel Willemstad: heeft dezelfde doelstelling als Stichting Monumentenzorg. Stichting Pro Monumento: is in het leven geroepen op particulier initiatief met als doel het bewustzijn en de interesse van de lokale bevolking voor het Curaçaose erfgoed te stimuleren. Organiseert ProMo, de Open Monumentendagen. Ze noemen zichzelf de waakhond van de Curaçaose monumenten en nemen juridische acties als een beschermd monument wordt bedreigd. 7 / 10

8 8 / 10

9 9 / 10

10 10 / 10