JAARRAPPORT VAN DE ONTWIKKELINGS- SAMENWERKING

Transcriptie

1 JAARRAPPORT VAN DE ONTWIKKELINGS- SAMENWERKING De federale, Europese en regionale ontwikkelingssamenwerking in 2013

2 02 SAMENVATTING SAMENVATTING Het eerste deel van het jaarrapport gaat in op de hoeveelheid hulp die werd besteed. Volgens cijfers van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) is de wereldwijde hulp aan ontwikkelingslanden gestegen in 2013, na drie jaar van budgettaire beperkingen. Dit rapport werd geschreven door verschillende auteurs in het kader van een samenwerking tussen en CNCD Design Dominique Hambÿe & Élise Debouny Verantwoordelijke uitgever: Bogdan Vanden Berghe, Vlasfabriekstraat 11, 1060 Brussel Coverfoto: BTC / Dieter Telemans Toch moet dit goede nieuws enigszins genuanceerd worden, aangezien de hulp naar de armste landen en Sub-Sahara Afrika gedaald is. België volgt die internationale trends niet: het aandeel van ontwikkelingshulp in het Belgische bni daalde tussen 2012 en 2013 met 6,1 %. In 2013 bespaarde de Belgische overheid voor maar liefst 280 miljoen euro op zijn budget voor ontwikkelingshulp. Uiteindelijk bedroegen de Belgische uitgaven voor ontwikkelingssamenwerking in dat jaar slechts 0,45% van het bni. Daarmee zijn we verder en verder verwijderd van het doel om die besteding tot 0,7% van het bni te verhogen tegen Anderzijds blijft de Belgische hulp wel geconcentreerd in de armste landen. Maar liefst 73 % van de hulp gaat naar die landen. België blijft heel sterk de landen van de Grote Meren ondersteunen, in het bijzonder de Democratische Republiek Congo (DRC). Het is om die reden dat dit jaarrapport met een zoom extra aandacht besteedt aan dit partnerland. Begin 2014 sloot België een tussentijds samenwerkingsprogramma af met DRC. Daarnaast lanceerde de regering een infrastructuurprogramma voor de regio s Noord en Zuid-Kivu met als doel bij te dragen tot vredesopbouw. Het tweede deel bekijkt de inspanningen op vlak van de kwaliteit van hulp. De internationale debatten rond de doeltreffendheid van ontwikkelingssamenwerking kennen weinig vooruitgang. De geïndustrialiseerde landen, de opkomende landen en andere landen hebben moeite om tot bindende engagementen te komen. Hoewel ook België niet echt sterk heeft ingezet op die agenda, heeft het in 2013 toch een aantal inspanningen gedaan om de kwaliteit van zijn hulp te verbeteren. Zo was er een hervorming van de Belgische Investeringsmaatschappij voor Ontwikkelingslanden (BIO), kwamen er nieuwe strategienota s rond steun aan middeninkomenslanden, de private sector en fragiele staten, en kwam er een nieuw beheerscontract

3 03 INHOUD INHOUD voor de Belgische Technische Coöperatie (BTC). Verder steeg de Belgische genuine aid de zuivere hulp waar uitgaven die niet tot ontwikkeling leiden uit geschrapt zijn van 0,37 % in 2012 tot 0,39 % in Ook op Europees niveau worden inspanningen gedaan om de ontwikkelingssamenwerking doeltreffender te maken. Een aantal maatregelen die op dit niveau worden genomen doen echter vragen rijzen. 02 SAMENVATTING 04 BULLETIN 06 INLEIDING 08 ONTWIKKELINGSHULP IN CIJFERS 20 EEN BETERE ONTWIKKELINGS- SAMENWERKING 34 EEN COHERENT BELEID VOOR ONTWIKKELING 40 ZOOM CONGO 44 CONCLUSIE 47 AFKORTINGEN Verder is het vooral op het vlak van Beleidscoherentie voor Ontwikkeling (PCD) dat de Belgische vooruitgang het grootst was in Daar is het derde deel van het jaarrapport aan gewijd. Een nieuw instrumentarium met een adviesraad, een interdepartementale commissie en een impactanalyse, zorgen dat België voortaan uitgerust is om de coherentie van zijn beleid op het vlak van ontwikkelingsdoelstellingen te verbeteren. In een gemeenschappelijke politieke verklaring engageerden de federale staat en de deelstaten zich ertoe om daarvoor te zullen samenwerken. Het nieuwe instrumentarium is een eerste stap, en ligt in lijn met aanbevelingen van de OESO, die in 2010 de inspanningen van ons land op vlak van beleidscoherentie voor ontwikkeling nog een onvoldoende had gegeven. De tijd zal moeten uitwijzen of het instrumentarium werkt, of beleidsmakers bereid zijn ermee aan de slag te gaan, en of er genoeg politieke wil is om andere belangen op te offeren ten voordele van ontwikkelingsdoelstellingen. Dit jaarrapport eindigt met een reeks aanbevelingen voor besluitvormers op de verschillende politieke niveaus: de federale regering, de Europese Unie en Vlaanderen.

4 BULLETIN

5 05 BULLETIN rapport sur l APD belge ONTWIKKELINGSHULP IN CIJFERS BELGIË + De genuine aid steeg van 1,41 tot 1,52 miljard euro. EU ± Hoewel de volledige Europese hulp steeg van 55,3 naar 56,5 miljard euro tussen 2012 en 2013, blijven de Europese landen ver verwijderd van hun doelstelling om 0,7 % van hun bni aan ontwikkelingshulp te besteden tegen VLAANDEREN ± De Vlaamse hulp steeg met 9 % tussen 2012 en 2013 naar 56,09 miljoen euro. Toch is Vlaanderen nog ver verwijderd van zijn doelstellingen uit het Via 2020-Pact, waarvoor het zijn hulp ruim moet verdriedubbelen. BELGIË Na drie jaar van daling bedroeg de Belgische hulp in 2013 nog slechts 0,45 % van het bni, ver weg van de 0,7 %-doelstelling. In 2013 werd 280 miljoen euro bespaard op het budget voor ontwikkelingssamenwerking. EEN BETERE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING BELGIË + De nieuwe wet op de ontwikkelingssamenwerking heeft aandacht voor beleidscoherentie voor ontwikkeling, de 0,7 %-doelstelling en maatschappijopbouw. + Er kwamen nieuwe strategienota s voor fragiele staten, middeninkomenslanden, en de private sector. + België toont een duidelijk engagement rond samenwerking met fragiele staten. BELGIË ± Het nieuwe BTC-beheerscontract verduidelijkte de taakverdeling met DGD, maar loste een aantal belangrijke problemen niet op, zoals de sterke afhankelijkheid van interventies van de Belgische budgetcyclus. ± De hervorming van BIO verbood het gebruik van fiscale paradijzen en verhoogde de aandacht voor ontwikkelingsdoelstellingen, maar schrapte de rendabiliteitsdoelstelling niet. EU De EU hanteert vage en te sterk economische criteria bij het selecteren van partnerlanden, met als gevolg dat grote groepen armen dreigen uitgesloten te worden van hulp. De EU zet in op de private sector in haar ontwikkelingssamenwerking, maar het ontbreekt aan een duidelijke visie die rekening houdt met de beperkingen van die sector. De EU focust te sterk op productieve sectoren eerder dan op sociale sectoren en basisvoorzieningen. De top-down benadering die wordt gehanteerd laat te weinig ruimte voor vragen en noden van de partnerlanden. BELGIË Er was geen formeel en systematisch overleg met de civiele maatschappij bij de ontwikkeling en de opvolging van strategienota s. Er was niet genoeg transparantie en democratische controle op de standpunten die België innam in multilaterale instellingen zoals de Wereldbank. EEN COHERENT BELEID VOOR ONTWIKKELING + BELGIË + Een instrumentarium dat beleidscoherentie voor ontwikkeling moest garanderen, werd opgezet. + De federale staat en de deelstaten spraken zich uit voor beleidscoherentie voor ontwikkeling in een politieke verklaring. VLAANDEREN + Mededeling van de Vlaamse regering waarin een aantal stappen gezet worden om op ambtelijk niveau het bewaken van de beleidscoherentie te versterken. Julien Harneis BELGIË Er bestaan momenteel geen mechanismen om het parlement te betrekken bij beleidscoherentie voor ontwikkeling. Er bleven incoherenties bestaan tussen een aantal politieke beslissingen en doelstellingen rond ontwikkeling. Zo gaat de ontwikkelingssamenwerking in de Palestijnse Gebieden niet gepaard met politieke inspanningen om de economische blokkade op te heffen. VLAANDEREN Opheffing van de Strategische Adviesraad Internationaal Vlaanderen (SARIV), zonder te voorzien in een evenwaardig alternatief.

6 INLEIDING

7 07 INLEIDING In 2000 keurden de lidstaten van de Verenigde Naties acht Millenniumdoelstellingen of MDGs goed, met de afspraak om die tegen 2015 te behalen. De doelstellingen gingen onder meer over basisonderwijs voor elk kind, toegang tot drinkbaar water, het uitbannen van extreme armoede en het bestrijden van ziektes als hiv/aids. Vandaag, bijna een jaar voor het verstrijken van de Millenniumdoelstellingen, moeten we vaststellen dat de resultaten dubbel zijn. De wereldwijde armoede is spectaculair verminderd, maar bepaalde regio s zoals Centraal-Afrika hinken zwaar achterop. Globaal gezien leven nog steeds 1,2 miljard mensen in extreme armoede. Bovendien hadden de MDG s te weinig aandacht voor problemen als de groeiende wereldwijde ongelijkheid of de klimaatsverandering die steeds nadrukkelijker merkbaar wordt. De opvolger van de Millenniumdoelstellingen, die er volgend jaar moet komen en waarover momenteel druk onderhandeld wordt, moet die uitdagingen aanpakken. We vragen aan de Belgische beleidsmakers om een ambitieuze agenda te verdedigen en duidelijke engagementen aan te gaan. In het licht van die nieuwe uitdagingen en doelstellingen blijft ontwikkelingssamenwerking een krachtig instrument. Meer dan enige andere bron van financiering biedt het een betrouwbare en redelijk stabiele ondersteuning voor de zwaksten in de wereld. De belofte om 0,7 % van het bni aan ontwikkelingssamenwerking te besteden is dus nog van deze tijd. We vragen beleidsmakers om in plaats van hun beloftes telkens te herhalen, ze ook effectief waar te maken. Naast die 0,7%-doelstelling, engageerden donoren zich ook om hun ontwikkelingssamenwerking doeltreffender te maken. Het debat rond doeltreffendheid kadert in een bredere trend naar de modernisering van ontwikkelingssamenwerking. Daarbij is er ook een groeiende aandacht voor de rol van de private sector. Hoewel die sector zeker een rol kan spelen op vlak van ontwikkeling, willen we waarschuwen voor het blind enthousiasme dat soms de kop op steekt. De private sector heeft een inherent streven heeft naar winst, wat niet altijd verenigbaar is met doelstellingen rond armoedebestrijding. United Nations Dit rapport is het resultaat van een samenwerking tussen en CNCD , de Franstalige koepel van ontwikkelings-ngo s en gaat verder op eerdere rapporten van beide koepels. Het rapport heeft als doel om burgers te informeren, maar ook om het debat te voeden tussen verschillende actoren van de ontwikkelingssamenwerking. Op die manier wil het bijdragen om hulp, en alle beleidsdomeinen die ontwikkeling beïnvloeden, in dienst te plaatsen van ontwikkeling, op een zo effectief en coherent mogelijke manier. Hoewel het rapport focust op 2013 volgt het voor sommige thema s de evoluties tot vlak voor de publicatie van dit rapport in september Dit is omdat we de lezer een zo volledig mogelijk beeld willen geven van de huidige stand van zaken.

8 ONTWIKKELINGS- HULP IN CIJFERS In het eerste hoofdstuk gaan we in op de bedragen die door de verschillende beleidsniveaus worden uitgegeven voor hulp. We bekijken de internationale tendensen, en gaan dan in op de Europese, Belgische en Vlaamse ontwikkelingssamenwerking.

9 Actie van de ngo s tegen de plannen van de federale regering om te besparen op het budget voor ontwikkelingssamenwerking. 09 ONTWIKKELINGSHULP IN CIJFERS INTERNATIONAAL: DE HULP STIJGT De wereldwijde uitgaven voor officiële ontwikkelingssamenwerking (ODA) gingen in 2013 omhoog, na enkele jaren van daling. In totaal besteedden donoren in ,8 miljard USD aan ontwikkelingshulp. 17 van de 28 lidstaten van het ontwikkelingssamenwerkingscomité van de OESO verhoogden hun hulp tijdens dat jaar. Een aantal landen, waaronder de Scandinavische landen, het Verenigd Koningrijk en Luxemburg, haalden bovendien de doelstelling om 0,7% van hun bni aan ontwikkelingshulp te besteden 1. Het bewijst dat het ook in tijden van crisis mogelijk is om de wereldwijde ontwikkeling te ondersteunen. Toch spannen een aantal landen de broeksriem aan, waaronder België. Ten opzichte van vorig jaar daalde het aandeel van de ontwikkelingshulp in het Belgische bni met 6,1%. Voornaamste stijgers en dalers op het vlak van ontwikkelingshulp Donorland Evolutie tussen 2012 en 2013 in % Hulp/bni in 2013 Verenigde Arabische Emiraten +375,5% 1,25 % Japan +36,6 % 0,23 % Turkije +29,7 % 0,42 % Verenigd Koninkrijk +27,8 % 0,72 % IJsland +27,4 % 0,26 % Rusland +26,4 % 0,03 % Estland +22,3 % 0,13 % Noorwegen +16,4 % 1,07 % Tsjechië -4,7 % 0,11 % België -6,1 % 0,45 % Israël -6,2 % 0,07 % Nederland -6,2 % 0,67 % Griekenland -7,7 % 0,13 % Frankrijk -9,8 % 0,41 % Canada -11,4 % 0,27 % Portugal -20,4 % 0,23 % Michel Dubois 1/ De kwaliteit van die hulp moet echter genuanceerd worden in het geval van het Verenigd Koninkrijk. Een groot deel van de Britse hulp is nog steeds gebonden, zo blijkt uit een onderzoek van de krant The Guardian: global-development/ datablog/2012/sep/21/why-is-ukaid-going-to-uk-companies 2/ OECD, Aid to developing countries rebounds in 2013 to reach an all-time high, aid-to-developing-countriesrebounds-in-2013-to-reach-an-all-ti me-high.htm In 2013 daalde de totale hoeveelheid hulp aan de armste landen, in het bijzonder in Afrika. Die evolutie kwam er na een aantal jaren van stijgingen. Er ontstond ook een trend naar vormen van ontwikkelingshulp die geen giften zijn. Terwijl de ontwikkelingshulp in 2013 met 6,1 % steeg, bedroeg de stijging voor concessionele leningen, participaties en andere directe buitenlandse investeringen maar liefst 33 % 2. De hulp nam toe, maar met een duidelijke trend naar een specifiek soort hulp in de vorm van complexe pakketten, waarbij het nastreven van economische en strategische belangen van de donor enerzijds, en het ondersteunen van de bevolking in ontwikkelingslanden anderzijds, een onduidelijk evenwicht kennen. Dat blijkt onder meer uit de steeds sterkere aanwezigheid van de private sector in de ontwikkelingssamenwerking. We vinden de trend om ontwikkelingshulp te gebruiken als hefboom voor private financiering zorgwekkend. Private financieringsbronnen streven financieel rendement na, wat ze ongeschikt maakt voor de financiering van essentiële diensten voor de minst kapitaalkrachtige bevolking in ontwikkelingslanden. Bovendien zijn private financieringsbronnen sterk onderhevig aan fluctuaties van de financiële markten, en dat maakt ze veel minder voorspelbaar voor overheden in ontwikkelingslanden dan hulp. Ook in het debat over de nieuwe definitie voor ontwikkelingshulp waarop wordt ingegaan in de kader hieronder komt de private sector om de hoek kijken.

10 10 ONTWIKKELINGSHULP IN CIJFERS EEN NIEUWE DEFINITIE VOOR ONTWIKKELINGSHULP Binnen de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) is een debat aan de gang over welke uitgaven donorlanden als officiële ontwikkelingshulp (ODA) mogen beschouwen. Het debat kadert in een ruimer debat over hoe ontwikkeling gefinancierd moet worden in dit tijdperk, waarin ontwikkelingshulp minder dan 15 % van de financiële stromen tussen Noord en Zuid vertegenwoordigt 3. Al geruime tijd komt vanuit de civiele maatschappij de kritiek dat overheden sommige uitgaven als ontwikkelingshulp aanrekenen, terwijl ze geen werkelijke bijdrage leveren tot de ontwikkeling van arme landen. Het gaat dan bijvoorbeeld over de opvang van asielzoekers of het kwijtschelden van oude leningen. Daartegenover vinden sommige donorlanden dat de definitie van ODA niet ruim genoeg is. Zij willen financiële instrumenten zoals participaties en garanties, die private investeringen kunnen stimuleren, ook een plaats geven binnen de ontwikkelingshulp. 3/ Die andere financiële stromen zijn bijvoorbeeld private investeringen en remittances van migranten. 4/ Concessionele leningen zijn leningen die donoren van ontwikkelingshulp aan ontwikkelingslanden verstrekken en die gunstigere voorwaarden hebben op vlak van rente, aflossingstermijn, of begin van afbetaling dan leningen op de kapitaalmarkten. Een ander belangrijk discussiepunt in het debat over de modernisering van ODA is de manier waarop voordelige of concessionele leningen aan ontwikkelingslanden moeten meegeteld worden als hulp 4. De huidige regels dateren nog uit de jaren 70 toen de intrestvoeten waar tegen donorlanden konden lenen veel hoger lagen dan nu en maken het mogelijk dat landen als Frankrijk, Duitsland en Japan winst maken op leningen die ze tezelfdertijd als ontwikkelingshulp beschouwen. Die praktijk leidt tot veel ongenoegen bij de civiele maatschappij en bij andere donoren zoals België. De regels over concessionele leningen moeten aangepast worden, zodat ze donoren bevoordelen die een werkelijke inspanning leveren voor de ontwikkeling van ontwikkelingslanden. Opvallend is dat er geen breed debat is over de toekomst van ontwikkelingssamenwerking, maar dat de discussie zich beperkt tot een aantal aspecten. De discussie over de hervorming van ODA loopt alleszins nog tot midden december. Dan zou het Development Assistance Committee (DAC) van de OESO, waar ook België een stem in heeft, een nieuwe ODA-definitie moeten goedkeuren. EUROPA: STAGNATIE Ook in 2013 bleven de Europese Unie en haar lidstaten de grootste donor ter wereld. Volgens cijfers van de OESO komt meer dan de helft van de wereldwijde officiële ontwikkelingshulp van Europa. De totale hulp van de 28 EU-lidstaten steeg van 50,7 miljard euro in 2012 tot 53,6 miljard euro in Een stijging van 0,39 % tot 0,41 % ODA/bni. Gezamenlijk besteedden de Europese instellingen en lidstaten 56,5 miljard euro in Dat is 0,43% van het Europese bni, evenveel als in / edocs/cms_data/docs/pressdata /EN/foraff/ pdf 6/ /doc/srv?l=en&f=st%209989% %20INIT De Europese hulp blijft met andere woorden ter plaatste trappelen, en is nog ver verwijderd van de doelstelling om tegen ,7% van het bni aan ontwikkelingshulp te besteden. Om die doelstelling, die de lidstaten in 2005 overeen kwamen, te behalen, een is maar liefst 41,3 miljard euro extra nodig 6. Op het moment dat ook de deadline voor het behalen van de Millenniumdoelstellingen nadert en er nieuwe internationale afspraken gemaakt moeten worden over duurzame ontwikkeling en armoedebestrijding, stelt de vraag naar voldoende financiële middelen zich meer dan ooit. Het is tijd dat de EU en haar lidstaten stoppen met hun beloftes herhalen, maar er ook effectief werk van maken. BTC / Eric de Mildt

11

12 12 ONTWIKKELINGSHULP IN CIJFERS FEDERAAL: DERDE DALING OP RIJ België volgt de wereldwijde stijging van de hulp niet. De Belgische ontwikkelingshulp daalde in 2013 voor het derde jaar op rij. De Belgische ontwikkelingssamenwerking was in dat jaar 1,7 miljard euro waard, ofwel 0,45 % van het bni. In 2012 bedroeg de Belgische hulp nog 1,8 miljard euro, of 0,47 % van het bni 7. Ten opzichte van 2010 was er in 2013 een daling van maar liefst 30 %. Door de dalende hulp zijn we steeds verder verwijderd van de doelstelling om tegen ,7 % van het bni aan ontwikkelingshulp te besteden. De ontwikkelingssamenwerking was in 2013 opnieuw een van de voornaamste slachtoffers van het besparingsbeleid. Terwijl het regeerakkoord van 2011 slechts een bevriezing van het budget voor ontwikkelingssamenwerking voorzag en de 0,7%-doelstelling bleef onderschrijven, werd de bevriezing in realiteit een opeenvolging van besparingsrondes. 7/ De budgettaire informatie in dit rapport is hoofdzakelijk afkomstig van de Directie-Generaal Development (DGD). De informatie over de besparingen is verzameld tijdens gesprekken met verschillende departementen. De ontwikkelingshulpdatabase van de OESO was eveneens een bron van informatie. Bij het opmaken van de begroting van 2013 werd al onmiddellijk een besparing van 100 miljoen euro voorzien. Later zorgden twee begrotingscontroles voor nieuwe besparingen, van respectievelijk 26 en 50 miljoen euro. Daarbij moet nog de 44 miljoen euro worden geteld die geblokkeerd was als buffer voor tegenvallende fiscale inkomsten, en die niet meer werd vrijgegeven. Alsof dat nog niet volstond, besliste de regering in september van dat jaar om alle vermijdbare uitgaven te weigeren, wat overeenkwam met een nieuwe besparing van 60 miljoen euro. Die vermijdbare uitgaven waren een nieuwe naam voor die uitgaven die niet essentieel zijn voor het functioneren van de Belgische staat. In totaal werd dus maar liefst 280 miljoen euro bespaard op het budget voor ontwikkelingshulp in Samen met de 407 miljoen euro die werd bespaard in 2012, betekent dat dat op twee jaar tijd 687 miljoen euro werd bespaard. In tijden van wereldwijde economische crisis is internationale solidariteit belangrijker dan ooit. België moet zijn verantwoordelijkheid nemen en de neerwaartse spiraal van besparingen doorbreken. Problemen als armoede, ongelijkheid en analfabetisme blijven grote delen van de wereld teisteren. Ontwikkelingshulp is de meest stabiele en betrouwbare financieringsbron om behoeftige groepen te helpen. Verschillende sectorale tendensen Tussen 2012 en 2013 daalde de commerciële schuldkwijtscheldingen van 211,62 miljoen tot 9,55 miljoen. Die daling verklaart meteen voor een groot deel waarom ook de algehele Belgische besteding voor ontwikkelingshulp daalde. Een aantal posten, waaronder de directe bilaterale hulp en de multilaterale hulp, kenden daarentegen een stijging. 8/ Het excuus dat het hierbij grotendeels zou gaan om middelen die de administratie toch niet had kunnen besteden gaat niet op. Dit geldt slechts voor 20 miljoen van de totale besparing van 280 miljoen. De directe bilaterale hulp steeg met 10 miljoen euro ten opzichte van 2012, maar bleef wel onder het niveau van 2010 en De stijging tussen 2012 en 2013 is belangrijk omdat de meerderheid van de Belgische partnerlanden deel uitmaakt van de groep van minst ontwikkelde landen (MOL), die zeer afhankelijk zijn van hulp en zeer gevoelig zijn voor verminderingen ervan. De bilaterale hulp aan de MOL steeg met 9 miljoen euro in 2013.

13 13 ONTWIKKELINGSHULP IN CIJFERS Belgische ontwikkelingshulp in 2013 (in miljoen euro) DIRECTIE-GENERAAL DEVELOPMENT Gouvernementele samenwerking Technische samenwerking (BTC) 191,41 191,68 165,54 178,61 Bilaterale beurzen en stages 16,79 15,16 13,53 10,24 Gedelegeerde samenwerking 25,94 16,39 26,18 14,03 Regionale samenwerking 8,10 13,70 5,00 9,85 Algemene en sectoriële begrotingshulp 47,25 25,14 25,84 25,67 Microprojecten 3,72 3,31 2,38 1,58 Beheerskosten BTC 21,43 21,85 21,60 22,13 Leningen van staat tot staat 32,90 4,20 2,35 13,06 Subtotaal gouvernementele samenwerking 347,53 291,42 265,43 275,15 Niet-gouvernementele samenwerking NGO programmafinanciering 117,84 122,39 119,57 116,16 VVOB 9,20 9,50 9,50 9,50 APEFE 9,20 9,50 9,50 9,50 VLIR Vlaamse interuniversitaire raad 30,69 33,63 33,79 31,71 CIUF/CUD Interuniversitair centrum van CFWB 28,05 28,76 29,31 28,33 Wetenschappelijke instellingen 17,22 17,04 17,13 17,37 Lokale civiele maatschappij 3,63 3,18 3,27 1,70 Africalia 2,13 1,53 2,19 2,19 Andere niet-gouvernementeel 10,11 11,92 8,44 13,87 Subtotaal niet-gouvernementele samenwerking 228,08 237,46 232,71 230,32 Multilaterale samenwerking Verplichte multilaterale bijdragen 10,92 10,61 10,18 10,47 Vrijwillige multilaterale bijdragen 113,15 121,06 103,82 92,18 Europese Ontwikkelingsfonds en -Bank 146,61 119,92 102,84 113,95 Wereldbankgroep 109,29 132,43 130,00 130,05 Regionale ontwikkelingsbanken 27,67 62,46 13,97 50,04 Milieuverdragen 38,33 38,33 32,48 48,49 Multilaterale schuldkwijtschelding 16,15 18,26 20,59 21,97 Subtotaal multilaterale samenwerking 462,13 503,06 413,89 467,15 Belgisch Fonds voor Voedselzekerheid Gouvernementeel/beheer/sensibilisering 2,69 3,14 5,89 7,73 Via ngo s 9,18 12,25 10,72 9,46 Via multilaterale instellingen 4,67 5,86 6,15 3,34 Subtotaal Fonds voor Voedselzekerheid 16,54 21,25 22,76 20,52 Maatschappijopbouw 35,20 48,91 14,41 26,38 Humanitaire en voedselhulp 97,98 106,91 69,18 103,47 Steun aan de privésector, BIO 118,32 120,44 5,92 25,98 Sensibilisering in België (excl. ngo s) 9,87 7,37 5,96 5,99 Administratie, evaluatie, andere 2,77 2,24 1,73 1,88 Totaal DGD 1 318, , , ,85

14 14 ONTWIKKELINGSHULP IN CIJFERS BZ BUITENLANDSE ZAKEN (UITGEZONDERD DGD) Noodhulp, B-FAST 0,56 0,28 0,29 0,70 Conflictpreventie/preventieve diplomatie 25,94 29,22 21,61 8,28 Bijdragen aan internationale instellingen 10,64 11,33 11,27 12,38 Rentebonificaties (vanaf 2010) 16,55 25,00 26,24 18,61 Pers/communicatie/Bijzonder Evaluator 0,44 0,39 0,06 0,35 Administratiekosten (ODA-deel) 43,58 43,64 42,70 41,18 TOTAAL BZ (uitgezonderd DGD) 97,71 109,86 102,16 81,50 FOD FINANCIËN Administratiekosten 1,12 1,03 1,08 1,11 Aflossing staatsleningen -28,15-22,55-24,27-22,88 Schuldkwijtscheldingen HIPC 2,17 Andere 0,83 0,02 0,02 0,01 TOTAAL FOD Financiën -26,20-19,34-23,17-21,75 ANDERE OFFICIËLE BRONNEN Belgische hulp via Eur. Comm. (excl. EOF) 265,41 265,09 258,51 259,27 Schuldkwijtschelding via Delcredere dienst 416,54 95,57 211,62 9,55 Andere federale overheidsdiensten 40,08 41,57 42,81 44,05 ODA-deel van de uitgaven van FEDASIL 71,82 91,09 97,84 117,53 Vlaamse Gewest en Gemeenschap 48,08 54,04 51,47 56,06 Waalse Gewest/Franse Gemeenschap 26,06 28,69 17,33 29,73 Andere lokale overheden 11,97 11,41 10,16 9,32 TOTAAL andere officiële bronnen 879,96 587,46 689,74 525,51 TERUGVORDERINGEN EN INKOMSTEN -11,01 9 TOTAAL BELGISCHE ODA 2 269, , , ,10 % Totale Belgische ODA/bni 0,64 0,53 0,47 0,45 9/ Het gaat hier om 7 miljoen aan dividenden die BIO aan de Belgische staat betaalt en terugvorderingen van niet-gebruikte subsidies. De multilaterale hulp van België kende in 2013 een stijging van 50 miljoen euro. Hoewel dat een belangrijke stijging lijkt, moet er toch een nuance gemaakt worden: ze is slechts het gevolg van in 2012 uitgestelde participaties in regionale ontwikkelingsbanken, en van een verhoging van de bijdragen voor internationale milieuorganisaties. De algemene stijging verbergt bovendien een daling van 9,5 miljoen euro van de bijdragen aan het United Nations Development Program (UNDP).

15 15 ONTWIKKELINGSHULP IN CIJFERS De niet-gouvernementele hulp kende in 2013 een lichte daling van 2 miljoen euro. Er moet opgemerkt worden dat de bijdragen van de overheid aan niet-gouvernementele actoren de jaren daarvoor redelijk stabiel gebleven waren. De vermindering van de Belgische hulp heeft de interventies van de Belgische ngo s niet aangetast. De kleine daling in 2013 betreft vooral de universitaire samenwerking en de steun aan de lokale civiele maatschappij in partnerlanden. De humanitaire hulp, die sterk getroffen werd door besparingen in 2012, kende in 2013 een heropleving. De daling van het budget, die 35 % bedroeg tussen 2011 en 2012, bedroeg tussen 2011 en 2013 nog slechts 3 %. Geen ommezwaai op het vlak van geografische verdeling Net zoals de voorgaande jaren waren ook de Democratische Republiek Congo (DRC), Burundi en Rwanda de grootste ontvangers van Belgische hulp. 73% van de hulp die toe te schrijven viel aan een specifiek partnerland, ging naar de tien Belgische partnerlanden die zich in de groep van minst ontwikkelde landen situeren, en die zich allen in Sub-Sahara Afrika bevinden. De Belgische ontwikkelingssamenwerking wijkt daarmee af van een wereldwijde evolutie naar dalende hulp voor landen in die regio 10. België zet bovendien sterk in op de ondersteuning van fragiele staten, waar 56 % van zijn hulp naartoe gaat, en waarvoor het in 2013 met een nieuwe strategienota kwam (zie hoofdstuk 2). Tegen 2018 zal een meerderheid van de armen in fragiele staten leven 11. Het gaat om landen die moeilijk economische vooruitgang boeken, als gevolg van zwakke staatsinstellingen en de aanwezigheid van conflicten. Die situatie van fragiliteit kenmerkt meerdere landen in de regio van de Grote Meren, zoals de DRC, Burundi en Rwanda. De ondersteuning van MOL en fragiele staten is een terechte prioriteit van de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Niet alleen zijn de noden in de landen van Centraal-Afrika gigantisch, door zijn lange samenwerking met die landen beschikt ons land over veel expertise. Bovendien wordt die expertise internationaal gewaardeerd, wat België in een bijzondere positie plaatst. Tenslotte heeft ons land, door zijn verleden als koloniale macht, een historische verantwoordelijkheid in Centraal-Afrika. Een andere groep landen zijn de middeninkomenslanden (MICs). De lage groep van de MICs kreeg in 2013 minder Belgische hulp. Nochtans zijn de uitdagingen, zoals toenemende ongelijkheid, niet min in de meeste van die landen, waar onder meer Bolivia toe behoort. Sommige analisten stellen dat de ongelijkheid en de armoede niet zullen dalen gedurende de komende vijftien jaar 12. Dat is problematisch, aangezien er op internationaal vlak een trend bestaat om de samenwerking met bepaalde MICs terug te schroeven. Wat België betreft is er nog niet van een trend te spreken, hoewel er wel de intentie is om de samenwerking met een MIC als Ecuador terug te schroeven. Hoewel de MICs een zekere economische sterkte hebben, blijven ze erg kwetsbaar voor macro-economische schokken, omdat ze vaak te afhankelijk zijn van een of enkele sectoren, zoals de extractieve industrie of van sectoren met een beperkte economische meerwaarde en lage lonen. De uitdagingen in de MICs op vlak van sociale en economische ontwikkeling blijven met andere woorden groot: nieuwe economische sectoren promoten, investeren in groene technologie, de werking van openbare instellingen verbeteren en de sociale cohesie vergroten, zijn er enkele van. 10/ OECD, Aid to developing countries rebounds in 2013 to reach an all-time high, aid-to-developing-countriesrebounds-in-2013-to-reach-an-all-ti me-high.htm 11/ OECO, Fragile States 2014: Domestic Revenue Mobilisation, / Jose Antonio Alonso, Jonathan Glennie et Andy Sommer, Middle income countries and the future of developement cooperation, Avril 2014, pp

16 16 ONTWIKKELINGSHULP IN CIJFERS 13/ Het gaat hier enkel om hulp die toe te schrijven valt aan een specifiek partnerland; core contributions aan multilaterale instellingen en administratiekosten in het Noorden vallen daar buiten. De onderverdeling van landen is afkomstig van de OESO en gebruikt als referentiejaar 2010: DAC%20List%20used%20for% %20and%202013%20flow s.pdf Verdeling van de Belgische hulp over de achttien partnerlanden in euro % ODA DGD jaar 2013 Lage inkomenslanden Democratische Republiek Congo % Burundi % Rwanda % Mali % Mozambique % Niger % Senegal % Benin % Tanzania % Uganda % Totaal MOLs % Lage middeninkomenslanden Palestijnse gebieden % Vietnam % Bolivia % Marokko % Totaal % Hoge middeninkomenslanden Ecuador % Peru % Zuid-Afrika % Algerije % Totaal % TOTAAL 18 PARTNERLANDEN %

17 17 ONTWIKKELINGSHULP IN CIJFERS Belgische genuine aid Meer zuivere hulp Vanuit de civiele maatschappij klinkt wel vaker de kritiek dat donoren hun hulp opblazen door er uitgaven bij te tellen die geen echte bijdrage betekenen voor de ontwikkeling van het Zuiden, maar die volgens de ODA-criteria van de OESO wel beschouwd mogen worden als ontwikkelingshulp. Opgeblazen hulp bevat de opvang van vluchtelingen in eigen land, toegewezen studentenkosten, kwijtschelding van commerciële schulden en gebonden hulp. Als we die opgeblazen hulp van de officiële bedragen aftrekken, krijgen we de reële hulp of genuine aid: In miljard euro 1,49 1,7 1,74 1,76 1,41 1,52 In % van het bni 0,43% 0,50% 0,48% 0,47% 0,37% 0,39% Wat opvalt is dat het aandeel van genuine aid ten opzichte van het bni steeg in De reden daarvoor is dat de commerciële schuldkwijtscheldingen in 2013 ongeveer 200 miljoen lager lagen dan in Toch blijft de opgeblazen hulp in België te hoog. Ondanks de daling telde ons land 9,55 miljoen aan commerciële schuldkwijtscheldingen bij zijn ODA in België blijft ook de kosten voor de opvang van asielzoekers 117,53 miljoen euro in 2013 en toegewezen studentenkosten meetellen bij zijn hulp. Toegewezen studentenkosten zijn de theoretische kosten die een overheid maakt voor studenten uit ontwikkelingslanden aan hogescholen of universiteiten. Volgens de ODA-criteria mogen toegewezen studentenkosten enkel als ODA aangerekend worden als ze kaderen binnen een ontwikkelingsprogramma, als ze duidelijk herkenbaar zijn in het budget, en als er sprake is van begeleiding na de terugkeer 14. Dat alles is niet het geval in België 15. Hoewel België het in vergelijking met andere donoren niet zo slecht doet op dat vlak, is een deel van zijn hulp nog steeds gebonden. Dat wil zeggen dat ze verstrekt wordt onder de voorwaarde dat het partnerland met die hulp goederen of diensten aankoopt in ons land. De Belgische gebonden hulp bedroeg 30,31 miljoen euro in De Belgische ontwikkelingshulp kent twee instrumenten van gebonden hulp: leningen van staat tot staat en rentebonificaties. Beide instrumenten worden beheerd door Finexpo, een gezamenlijk comité van het Ministerie van Buitenlandse Zaken en het Ministerie van Financiën. Hoewel het promoten van de Belgische export een zeer nuttige doelstelling kan zijn, staat het ver van de doelstellingen van de ontwikkelingssamenwerking. In 2013 leende Finexpo voor 11,70 miljoen aan Vietnam, Kenia en Ghana, met als enige doel hen toe te laten goederen en diensten van Belgische bedrijven te kopen. De rentebonificaties bedroegen in ,61 miljoen euro en hebben tot doel om commerciële leningen aan ontwikkelingslanden goedkoper te maken door middel van een subsidie. 14/ OECD, DAC statistical reporting directives, 12 novembre 2010, p / Voor de argumentatie waarom internationale ngo s deze bedragen niet meetallen als echte hulp verwijzen we naar het jaarrapport van van / Daar moet nog 7,35 miljoen euro worden bijgeteld als ook de Waalse ontwikkelingssamenwerking in rekening wordt genomen

18 18 ONTWIKKELINGSHULP IN CIJFERS VLAANDEREN: GEEN NIEUWS GOED NIEUWS? Er is traditioneel geen overschot aan aandacht voor de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking. Maar achter de schermen lijken de beleidsmakers toch hard te hebben gewerkt. Hopelijk volstaat dat voor voldoende politieke aandacht tijdens de komende legislatuur. Vlaanderen besteedde in 2013 in totaal 56,09 miljoen euro aan officiële ontwikkelingshulp (ODA). Dat is een stijging met 4,6 miljoen ten opzichte van 2012 en een nieuw record, ondanks meer dan 1,5 miljoen euro aan terugvorderingen die in de ODA-afrekening afgetrokken werden. Deze laatste waren het gevolg van het afronden van een aantal lang aanslepende (moeilijke) dossiers, voornamelijk uit Zuid-Afrika en Mozambique. Het gaat om projecten en programma s waarvoor men de capaciteit van de lokale partners fout had ingeschat en die niet konden worden gerealiseerd. Hoe kon men dan toch meer middelen effectief besteden? Vorig jaar had een gewijzigde manier van berekenen van de ODA een negatieve invloed op de totaalcijfers. In 2012 werden voor het eerst enkel effectief in het kalenderjaar uitbetaalde bedragen meegeteld. Voordien telde men ook nog uitgaven mee die in het begrotingsjaar vastgelegd waren, maar slechts in de eerste maanden van het daaropvolgende jaar effectief werden uitbetaald. Dit negatieve effect speelde dus niet meer in Maar dat verklaart de hele stijging niet. De uitgaven door het Vlaams Agentschap Internationale Samenwerking (VAIS) stegen met 5,8 miljoen euro tot 32,55 miljoen euro. Men heeft bij VAIS dus niet enkel oude problematische dossiers afgerond, maar is er ook in geslaagd om alle dossiers tijdig klaar te krijgen, wat leidde tot een 100 % besteding van het voorziene budget. Een andere verklaring die wij zien, is de shift van nationale uitvoering naar bi-multi samenwerking een bilaterale samenwerking waarbij de uitvoerder op het terrein een multilaterale organisaties is die de voorbije jaren voor een aantal grote programma s is gemaakt is het eerste jaar waarin we dit in positieve zin vertaald zien in de ODA-cijfers. ViA Naar een verdubbeling van de Vlaamse bijdrage aan officiële ontwikkelingssamenwerking tegen 2020? We vrezen dat deze positieve lijn de volgende jaren niet doorgetrokken zal kunnen worden. Vlaanderen zit aan 100% besteding. Als het budget voor ontwikkelingssamenwerking niet stijgt, vrezen we volgend jaar dus eerder een daling of in het beste geval een vergelijkbaar cijfer. Ondanks de mooie stijging in 2013 zitten we ver van de koers die Vlaanderen voor zichzelf heeft uitgetekend in het Pact Vlaanderen in Actie (ViA) Een verdubbeling van de Vlaamse ODA tegen 2020, met als referentiejaar 2008 (ODA: 43 miljoen), betekent dat er op zes jaar tijd 30 miljoen extra voorzien moet worden voor ontwikkelingssamenwerking, een groeipad van 6 miljoen per jaar. Om dat doeltreffend en zinvol te realiseren, wacht men best niet tot de opmaak van de begroting voor 2020 om eraan te beginnen. Geen beter recept voor slechte ontwikkelingssamenwerking dan te snelle en niet op voorhand te plannen stijgingen van budgeten. Eigenlijk zou Vlaanderen zelfs nog verder moeten gaan: het ViA 2020-pact belooft ernaar dat Vlaanderen 7 % van de uitgaven van de gehele Belgische ontwikkelingssamenwerking voor zijn rekening neemt. Als België de internationale 0,7%-doelstelling wil behalen met een bni dat gelijk is aan dat van 2013, zou dat betekenen dat Vlaanderen 187 miljoen moet voorzien. Dat is meer dan drie keer wat het nu uitgeeft. Julien Harneis 2014

19

20 EEN BETERE ONTWIKKELINGS- SAMENWERKING Ontwikkeling is een complex proces. Door intensief samen te werken met een veelheid aan partners kan de kwaliteit van analyses en interventies worden verhoogd. Daarnaast is het belangrijk om de autonomie van de ontwikkelingssamenwerking te vrijwaren en te zorgen dat ontwikkelingsdoelstellingen op de eerste plaats komen.

21 21 EEN BETERE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING INTERNATIONAAL : DE MOEILIJKE WEG NAAR EEN MEER DOELTREFFENDE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING Terwijl de donorlanden voortdurend de uitvoering van hun belofte om 0,7% van hun bni te spenderen aan officiële ontwikkelingshulp uitstellen, zien we dat ze sinds een vijftiental jaren steeds meer aandacht besteden aan het debat over de doeltreffendheid van de hulp. Dat paradigma, dat gebaseerd is op de wil om het gebruik van beperkte middelen te optimaliseren, werd lang gestuurd door de traditionele donoren, zonder veel ruimte te laten voor nieuwe actoren of voor de landen die de hulp ontvangen. Tijdens de conferenties van Rome (2003), Parijs (2005) bevonden de opkomende donoren, de privésector en de civiele maatschappij zich in de marge. Dat verbeterde enigszins met de conferentie van Accra (2008), waar de civiele maatschappij nadrukkelijker aanwezig was. Nog breder ging de top van Busan (Zuid-Korea) in 2011, die ook zorgde voor een verschuiving in de terminologie, van doeltreffendheid van de hulp naar doeltreffendheid van de ontwikkeling. Dat moest ervoor zorgen dat in het debat meer rekening gehouden wordt met andere factoren dan louter ontwikkelingshulp. De Verklaring van Parijs Op het multilaterale niveau blijft de Verklaring van Parijs het referentiekader voor heel wat donoren en België vormt daarop geen uitzondering. Ons land onderschrijft de principes van harmonisering tussen donoren, afstemming op het beleid van het partnerland, eigenaarschap van het partnerland, resultaatgericht beheer en, tot slot, wederzijdse verantwoordelijkheid. De Verklaring van Parijs bleef niet gespaard van kritiek. Ze is zeer technisch van aard en gaat voorbij aan de bredere vraag van wat ontwikkeling juist zou moeten inhouden. Bovendien verloopt de toepassing van de principes niet zonder slag of stoot omdat blijkt dat ze in de uitvoering soms tegenstrijdig zijn. Zo heeft de harmonisering tussen donoren, die als doel had te vermijden dat ontwikkelingslanden zouden moeten voldoen aan een veelheid aan criteria die elkaar soms tegenspreken, een averechts effect op het eigenaarschap. Busan : het grote keerpunt Agced Me xico De tekortkomingen van de Verklaring van Parijs werden aangepakt tijdens de conferentie in Busan in 2011, die een belangrijk keerpunt vormt. De doeltreffendheid van de hulp werd vervangen door het paradigma van de doeltreffendheid van de ontwikkeling. Ook zat in Busan een veel grotere groep ontwikkelingsactoren rond de onderhandelingstafel (privésector, opkomende landen, civiele maatschappij, stichtingen, traditionele donoren), met de oprichting van een wereldwijd partnerschap voor doeltreffende ontwikkelingssamenwerking tot gevolg.

22 22 EEN BETERE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING Mexico: een flop Iets meer dan twee jaar na Busan, in april 2014, vond de eerste conferentie van het wereldwijde partnerschap plaats in Mexico. De evaluatie van de vooruitgang sinds Busan is matig, vooral wat betreft het eigenaarschap van de ontwikkelingslanden, de ruimte voorbehouden voor de civiele maatschappij, maar ook de voorspelbaarheid van de hulp 17. Van nieuwe beloftes was geen sprake op de conferentie in Mexico: verder dan een veertigtal vrijwillige initiatieven kwam het niet. Dat onvermogen om nieuwe engagementen aan te gaan is geen toeval. We stellen vast dat er een diepe kloof gaapt tussen de traditionele donoren en de opkomende landen, die een steeds grotere rol spelen door hun toenemende bijdrage aan de zuid-zuidsamenwerking. Die nieuwe donoren voelen zich niet gebonden door de agenda s van Parijs en Accra, die zonder hen werden vastgelegd. Ze zijn bereid om samen met hun partners de uitdagingen van de internationale samenwerking te bespreken, maar net als op andere internationale fora willen ze geen dwingende afspraken maken. EUROPA: DE AGENDA FOR CHANGE Hoewel de Agenda for Change (AfC) waarin de Europese Commissie de richting aangaf die ze met haar ontwikkelingssamenwerking wou uitgaan al van 2011 dateert wordt het nu pas duidelijk wat haar impact is. We gaan in op vier doelstellingen van het beleid en hun uitvoering. Differentiëren Een eerste doelstelling van de nieuwe agenda is het differentiëren van de samenwerking met partnerlanden. De Europese Commissie wil haar ontwikkelingssamenwerking focussen op die landen die economisch gezien de meeste steun nodig hebben en op die landen waarin de grootste impact verwacht wordt. De criteria die daarvoor gehanteerd worden zijn zeer economisch van aard en de toepassing ervan betekent dat zeventien hoge middeninkomenslanden vanaf 2014 niet meer in aanmerking komen voor hulp van de Commissie 18. Daarnaast vallen ook India en Indonesië, landen die verantwoordelijk zijn voor meer dan 1% van het wereldwijde bnp, uit de boot. Dat wil evenwel niet zeggen dat de EU niet langer een strategische relatie wil aangaan met deze landen, maar ze verkiest voor deze landen een vernieuwd partnerschap. Bovendien komen deze landen nog steeds in aanmerking voor thematische financiering. Het Europees Parlement heeft deze criteria aangevochten, maar verkreeg slechts enkele minimale aanpassingen. 17/ OESO, UNDP, GPEDC, Make Development Cooperation More Effective, 2014 Progress Report, 2014, pp / Het gaat om Argentinië, Brazilië, Chili, China, Colombia, Costa Rica, Ecuador, Kazakhstan, Iran, Malaysia, Maldiven, Mexico, Panama, Peru, Thailand, Venezuela en Uruguay België gaat gedeeltelijk mee in die Europese logica. Ons land kwam in 2013 met een nieuwe strategienota voor middeninkomenslanden (zie infra 2.3.4) waarin het stelt dat het zijn hulp aan die landen wilt afbouwen ten voordele van de minst-ontwikkelde landen. Ngo s waarschuwen dat een eenzijdige focus op economische criteria grote groepen armen dreigen uit te sluiten die nog steeds in middeninkomenslanden wonen. Terwijl in 1990 bijna 90 procent van de mensen onder de armoedegrens van 1,25 dollar in lage-inkomenslanden leefden, was dit in 2008 nog slechts 26 procent. Hoewel de absolute armoede

23 23 EEN BETERE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING in middeninkomenslanden is gedaald, is de inkomensongelijkheid sterk toegenomen. Gerichte ondersteuning bieden aan deze landen blijft dus nodig (zie kader hieronder Waarom blijft steun aan MIC s nodig? ). De Europese ontwikkelingsstrategie moet meer gebaseerd zijn op een grondige analyse van de context, zodat ze echt gericht is op armoedebestrijding. Brede algemene categorieën zoals middeninkomenslanden of minst ontwikkelde landen voorzien een ontoereikende basis om de armen centraal te plaatsen. WAAROM BLIJFT STEUN AAN MIC S NODIG? De landen die als middeninkomenslanden worden beschouwd kennen in de praktijk veel onderlinge verschillen op economisch, politiek en sociaal vlak. Hoewel ze allemaal een zekere economische groei kennen, blijven de uitdagingen zeer groot. De relatieve groei gaat gepaard met een groeiende ongelijkheid. Een groot deel van de bevolking blijft uitgesloten van de toenemende welvaart, wat ervoor zorgt dat vandaag 70 procent van de armen in middeninkomenslanden leeft 19. Ook zorgt de industrialisering voor een groeiende milieuproblematiek. De overheidsbudgetten van middeninkomenslanden blijven bepekt, waardoor ze niet in staat zijn om zelf de armoede onder hun bevolking te bestrijden. Eerder dan ontwikkelingssamenwerking met middeninkomenslanden afbouwen moet het worden gebruikt voor de nieuwe uitdagingen waar deze landen voor staan: het uitbouwen van goed functionerende belastingsystemen en systemen van sociale zekerheid, inclusieve economische groei, en milieubeheer. Het promoten van inclusieve en duurzame groei is een tweede doelstelling van de Agenda for Change. Daarbij gaat de Commissie uit van de veronderstelling dat bedrijven zorgen voor groei. Het is niet steeds duidelijk welke bedrijven die groei op gang zullen trekken. Zullen het de lokale, ontluikende ondernemers in ontwikkelingslanden zijn, of gaat het om bedrijven uit de donorlanden die toegang zoeken tot de markten in ontwikkelingslanden? Dat zorgt voor veel verwarring en onduidelijkheid over de eigenlijke plannen van de EU. Bovendien beperkt ontwikkeling zich niet tot economische groei en is er dus een normatief kader nodig om ervoor te zorgen dat de private sector tot die ontwikkeling bijdraagt. In mei 2014 lanceerde de Commissie een communicatie over de rol in ontwikkeling van de private sector. De communicatie introduceerde een pakket maatregelen die maken dat private bedrijven meer kunnen genieten van ontwikkelingshulp. We stellen met bezorgdheid vast dat hulp steeds meer wordt gebruikt als hefboom voor de private sector en om de groeiende financierings- en investeringskloof in ontwikkelingslanden te dichten. Rol van de private sector Ngo s wijzen erop dat bedrijven de publieke dienstverlening niet kunnen vervangen. De belangrijkste rol die bedrijven kunnen spelen in de strijd tegen armoede, is een geloofwaardig engagement voor duurzaam ondernemen. Dat houdt in de spelregels respecteren, duurzame businessmodellen ontwikkelen en correct belastingen betalen. Bovendien moet steun aan bedrijven ook gefocust zijn op de lokale private sector, gezien het potentieel dat deze heeft op het vlak van inclusieve groei. 19/ The New Bottom Billion: What If Most of the World's Poor Live in Middle-Income Countries? Center for Global Development. ult/files/ _file_sumner_bri ef_mic_poor_final.pdf

24 24 EEN BETERE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING Specialisatie Een derde doelstelling is dat de Europese Unie zich voortaan in de samenwerking met een partnerland wil specialiseren in maximum drie sectoren, of vier sectoren als het gaat om een fragiele staat. Op die manier wil ze meer expertise uitbouwen, en genieten van schaalvoordelen. Daarnaast, zo stelt de EU, kan specialisatie ook tot een betere taakverdeling tussen de lidstaten leiden. In de praktijk zien we een sterke focus op productieve sectoren zoals energie en landbouw, ten koste van sociale sectoren en basisvoorzieningen. De EU verdedigt die keuze als een win-winsituatie voor haar en het partnerland. Dat is aanvaardbaar, zolang het niet ten koste van de noden van het partnerland en zijn bevolking gaat. Dat is maar al te vaak het geval. In de praktijk lijkt de specialisatie tot een top-down aanpak te leiden, waarbij er weinig ruimte is om in te gaan op de vragen en noden van het land in kwestie 20. Gemeenschappelijke programmering Een vierde doelstelling van de Europese agenda is om meer lidstaten hulp samen te laten programmeren. Op die manier hoopt de EU de doeltreffendheid van de hulpinterventies te versterken. België nam het op in zijn nieuwe wet op de ontwikkelingssamenwerking van Een studie van de EU toont aan dat een betere coördinatie een besparing van 800 miljoen euro per jaar kan opleveren. Vandaag is er sprake van een dergelijke gemeenschappelijke programmatie in twintig landen. De EU mikt naar verdere samenwerking in dertig landen, zodat uiteindelijk 60 tot 70 % van Europese bilaterale ontwikkelingssamenwerking op deze manier geprogrammeerd wordt. We stellen vast dat de intenties goed zijn, maar dat het in realiteit moeizaam verloopt. In de middeninkomenslanden komt deze strategie niet van de grond, ook omdat Europese donoren de neiging hebben uit die landen weg te trekken en er onvoldoende donoren overblijven voor een zinvolle gemeenschappelijke programmatie. Dit is onder meer het geval in Nicaragua waar zeven donoren tegelijkertijd wegtrekken. Ook in Bolivia trekken twee van de drie grote donoren zich terug / Early experiences in programming EU aid : Charting the Agenda for Change, Alisa Herrero, Greta Galeazzi and Florian Krätke; ECDPM briefing note No. 54 September / Het gaat om Nederland en Canada. Algemeen kunnen we stellen dat het Europese beleid van differentiëring en gemeenschappelijke programmering, ervoor zorgt dat minder hulp naar een aantal middeninkomenslanden gaat. Het streven naar specialisatie leidt tot een focus op productieve sectoren eerder dan op sociale sectoren. Ten slotte doet het toegenomen gebruik van hulp ter ondersteuning van de private sector vragen rijzen over de rol van die sector in ontwikkeling. Private bedrijven kunnen een bijdrage leveren aan ontwikkeling via duurzaam ondernemerschap, maar kunnen publieke dienstverlening niet vervangen.