nv BAUWENS Jan Bauwens Gedelegeerd bestuurder Meubelen die de tand des tijds doorstaan CORPORATE GOVERNANCE BASEL III WEBSITES SUCCESS STORY

Transcriptie

1 # 202 April > juni 2013 INGOnderneming nv BAUWENS Jan Bauwens Gedelegeerd bestuurder Meubelen die de tand des tijds doorstaan CORPORATE GOVERNANCE Vind de juiste vrouw op de juiste plaats! BASEL III Welke implicaties voor ondernemingen? WEBSITES Hoe binnen de wet te blijven? SUCCESS STORY Enelia rentabiliseert het dak van uw bedrijf

2 INHOUDSTAFEL NEWS 04 In het kort Actualiteit van het kwartaal Een interessante of verrassende greep uit de economische actualiteit. SUCCESS STORY 06 nv Bauwens Tweede adem voor meubelfabriek Meubelfabriek onthult het geheim van haar langjarig bestaan. 10 Enelia Bedrijfsdaken: de kroon op het werk Drie dynamische, enthousiaste ondernemers bieden u een andere kijk op uw bedrijfsdak. INSIGHT 09 Expert Fiscaliteit: welke veranderingen in 2013? Stand van zaken inzake de belastingen op roerende inkomens in 2012 en de verwachtingen voor TIPS & TRICKS 13 e-commerce en websites Opgelet voor valstrikken Aan welke regels moeten e-commerce sites voldoen? ING AT YOUR SIDE 16 Basel III Welke gevolgen heeft Basel III voor de financiering van uw activiteiten? Wat is de invloed van de toezichthoudende voorschriften op de financiering van de ondernemingen? PEOPLE AND MANAGEMENT 18 Corporate governance De juiste vrouw op de juiste plaats Welke concrete acties kunnen de bedrijven nemen om hun topmanagement en hun raden van bestuur te vervrouwelijken? EVENT 21 ING conference 2013 Concurrentiekracht: de economische uitdaging van de toekomst? Hoe kunnen de Belgische en Europese ondernemingen zich aanpassen aan een sterk veranderend economisch landschap? Wilt u reageren op een bepaald artikel of ons gewoon een vraag stellen? Stuur dan een mail naar ing-onderneming@ing.be. Redactiecomite G. Bourlart, R. De Dooy, D. Demerie, C. De Moor, N. Ivacic, A. Van Brakel, L. Violon, F. Wauters, D. Zeghers, V. Zwaelens Hoofdredacteur N. Ivacic Redactie G. Bourgeois, C. De Kock, F. Petitjean, P. Segaert, F. Wauters Editing M. Staelens Foto s L. Bazzoni, ING, F. Raevens Layout M. Bourgois, C. Harmignies ING Onderneming Reproductie is toegestaan, mits bronvermelding. Alle rechten voorbehouden voor de reproductie van foto s, de lay-out en de illustraties, die eigendom zijn van Elixis. ING Onderneming paraît également en français. ISSN-nummer: Contactpersoon ING N. Ivacic Marnixlaan Brussel Tel.: natasa.ivacic@ing.be Internet: ing-onderneming.be Gratis abonnement ing-onderneming.be Realisatie Elixis sprl Rodenbachstraat Brussel info@elixis.be Verantwoordelijke uitgever Inge Ampe - ING België nv Sint-Michielswarande Brussel RPR Brussel BTW BE BIC: BBRUBEBB IBAN: BE INGOnderneming

3 De Belgische economie ondersteunen Beste lezers, De komst van de lente valt dit jaar samen met een reeks goednieuwsberichten die aangenaam afsteken tegen het grauwe grijs van de afgelopen maanden. Allereerst is er de aankondiging van een weliswaar bescheiden relance in België. Zo zal ons land een positieve groei kennen van 0,2%, een heel stuk boven het Europese gemiddelde van - 0,3%. Ook al zullen we wellicht nog lange tijd in een moeilijke omgeving zitten, toch zou deze sprankel hoop ons wat moeten opmonteren. Daarnaast heeft ING België het voorbije jaar uitstekende resultaten behaald. Niet alleen is onze winst vóór belastingen met 10% gestegen, we hebben vooral onze missie als bankier resoluut voortgezet: de economie actief ondersteunen. Zo zijn in 2012 niet alleen de deposito s sterk gestegen (+ 3,5 miljard euro), maar ook en vooral de kredieten (+ 4,4 miljard euro). Deze groei is voornamelijk te danken aan de kredieten toegekend aan middelgrote ondernemingen en institutionele klanten. Ze is de concretisering van ons engagement, maand na maand, om onze ondernemingen te ondersteunen bij de financiering van hun projecten. Het spreekt vanzelf dat we die kerntaak gedurende heel 2013 willen voortzetten. Dat zal onder meer nieuwe producten opleveren voor ondernemingen, naast onze verdere omvorming tot directe universele bank. Dankzij onze rechtstreekse onlinediensten kunnen we steeds sneller reageren op uw vragen en kunt u uw zaken snel en doeltreffend beheren. Ook dit jaar blijven we vernieuwen in dit domein, maar daarnaast willen we ook onze adviesrol versterken door uw bevoorrechte gesprekspartner te blijven. Uiteraard maken we ook verder werk van onze financiële saneringsinspanning, die noodzakelijk is om het hoofd te bieden aan de huidige economische onzekerheid en in orde te zijn met de nieuwe regelgeving. Het is die inspanning die we al jaren voeren en die ervoor zorgt dat we onze kerntaak steun aan de economie kunnen voortzetten. Meer dan ooit willen we uw bevoorrechte bankpartner blijven. Een solide partner die vertrouwen heeft in de toekomst en bereid is om samen met u te investeren in de economie van ons land. Erik Van Den Eynden General Manager Midcorporates & Institutionals ING Belgium Market update Wilt u dagelijks op de hoogte blijven van de trends op de financiële markten? Surf naar businessnews.ing.be en registreer u gratis op onze publicaties. 03

4 NEWS people Wijzigingen in de Raad van Bestuur van ING België Sinds 1 januari 2013 volgt Philippe Masset, afgevaardigd bestuurder van de nv ING België en verantwoordelijke voor de afdeling Products & Operations, Arnaud Laviolette op als hoofd van de afdeling Commercial Banking België, binnen de Raad van Bestuur van ING België. Philippe Masset kent deze afdeling goed, hij stond namelijk al aan het hoofd ervan van september 2008 tot maart Philippe Masset studeerde economie en rechten aan de Université Catholique de Louvain en zette retail 'Echte' winkels blijven bestaan In een onderzoek getiteld 'Demystifying the online shopper: 10 myths of multichannel retailing', tackelt PwC diverse ongefundeerde stellingen. Een van die stellingen is dat 'echte' winkels niet meer dan een showroom zullen worden voor online kopers. Uit dit onderzoek blijkt echter dat 'echte' winkels bij de meeste consumenten de voorkeur blijven genieten. Online of via de zo geroemde mobiele apps iets kopen, is zelfs minder populair dan shoppen in een winkel: de meeste consumenten geven aan dat ze de komende 12 maanden vaker in een winkel iets zullen kopen dan online of via mobiele websites. Info: zijn eerste professionele stappen bij het beursbedrijf Masset, Vermeulen & Co. Later werd hij directeur en CEO van het beursbedrijf Vermeulen Raemdonck. In 2003 gaat hij bij ING aan de slag als verantwoordelijke van de afdeling ING Western Europe Equity Markets. In 2007 wordt hij Global Head Financial Institutions. Per 1 maart 2013 volgt Rik Vandenberghe Philippe Masset op als verantwoordelijke van de afdeling Products & Operations. Rik Vandenberghe stond zes jaar aan het hoofd van ING Luxemburg. betalingen De gevolgen van SEPA: wat is de impact op uw bedrijf? Om bedrijven te helpen de gevolgen van het nieuwe formaat voor Europese betalingen (SEPA) beter te vatten, stelt ING een online tool ter beschikking voor bedrijven. Bezoekers ontdekken er: - de historiek en voordelen van SEPA; - de nieuwe formaten voor overschrijvingen en domiciliëringsopdrachten; - de nodige stappen die bedrijven moeten doorlopen voor de overgang naar SEPA in hun bedrijf; - advies en ondersteuning geboden door ING aan haar klanten voor een vlotte overschakeling; - praktische informatie en FAQ van meest gestelde vragen. Info: 57% Onlangs publiceerde PwC zijn Family Business Survey, een tweejaarlijks onderzoek naar familiebedrijven. In de gepubliceerde resultaten valt volgend goed nieuws op: 57% van de bevraagde bedrijven tekende vorig jaar een groter omzetcijfer op en verwacht de volgende vijf jaar een stabiele groei. Om deze groei te kunnen realiseren, zullen bedrijven een antwoord moeten vinden op enkele externe uitdagingen: het algemene economische klimaat, de onzekerheid over de euro, de prijzenconcurrentie en de constante nood aan innovatie. De interne uitdagingen betreffen vooral de successieplanning en de nood om de juiste talenten aan te werven en te houden. vertrouwen StIjgt bij belgische InveSteerderS de eerste 'barometer van de Investeerders' van 2013 werd in februari gepubliceerd en start het jaar met een positief bericht: niet minder dan 30% van de investeerders verwacht een betere conjunctuur in de loop van de eerste maanden van positieve groei In 2013 de europese Commissie bevestigt het optimisme van de belgische investeerders en verwacht voor belgië een matige groei van 0,2% van het bnp, heel wat beter dus dan het europese gemiddelde van - 0,3%. voor 2014 wordt een groei van 1,5% verwacht, en ook dat is beter dan het europese gemiddelde. europa InveSteert In 5g 4g is nog niet eens beschikbaar in belgië en er is al sprake van 5g. de europese Commissie investeert in 2013 inderdaad 50 miljoen euro in de ontwikkeling van toekomstige mobiele netwerken. deze nieuwe netwerken zouden in 2020 het daglicht moeten zien. 04 INGOnderneming

5 INGsider nieuwe Ceo voor Ing group In oktober ralph Hamers, huidige Ceo van Ing belgië volgt per 1 oktober 2013 jan Hommen op als hoofd van de Ing group. ralph Hamers werkt al sinds 1991 bij Ing en kent de bank door en door. Hij oefende verschillende functies uit in meerdere landen. YveS SaInt laurent bij Ing de tentoonstelling 'Yves Saint laurent. visionair' loopt tot 5 mei. mis deze unieke kans niet. meer informatie en reserveren kan op ing.be/art. StatIStIeken De Belg overschrijdt de kaap van 80 jaar In 2011 steeg de gemiddelde levensverwachting in België tot 80,4 jaar: 82,9 jaar voor vrouwen en 77,8 voor mannen. Met dit gemiddelde staat België op de 13e plaats in Europa. Wat de levensverwachting op 65 jaar betreft, bedraagt die vandaag 21,2 jaar voor vrouwen en 17,7 jaar voor mannen. Goed nieuws dus voor bedrijven die zich richten tot de senioren. Deze sector kent de laatste jaren trouwens een grote ontwikkeling. FamIlIebedrIjven ING ondersteunt twee colloquia Geheel in lijn met haar beleid om dicht bij familiebedrijven te staan, ondersteunt ING twee evenementen die het Institut de l'entreprise Familiale (IEF) en het Instituut voor het Familiebedrijf (IFB) dit jaar organiseren: - 6 juni: colloquium omtrent taboes in familiebedrijven, georganiseerd door het IEF in Louvain-La-Neuve - oktober: colloquium omtrent 'best practices' inzake private equity, georganiseerd door het IFB in Gent Info: en de bank van morgen ING lanceert een nieuw concept voor de agentschappen Nu bedrijven en bedrijfsleiders steeds nauwer met elkaar verbonden raken, moet ook hun bank mee-evolueren en er voor hen zijn waar en wanneer dat nodig is. ING's nieuwe strategie 'Direct if possible, advice when needed', vindt haar inspiratie in deze trend. Ter aanvulling op ING's online aanbod, wordt het agentschap het speerpunt voor advies en online bankieren. Tussen nu en 2016 worden 234 grote ING-kantoren aangepast aan dit nieuwe concept dat nauwer aansluit bij de klanten en hun noden. vlotter advies In het nieuwe agentschap staat een groter onthaal centraal, het wordt een plek waar klanten vlot en snel bij een medewerker terechtkunnen. Diverse halfopen of gesloten ruimten bieden de discretie die nodig is bij persoonlijke gesprekken. Klanten kunnen bovendien via de website van ING of via Mobile Banking een afspraak maken met een medewerker en zo wachttijden vermijden. online bankieren in de agentschappen Naast de bekende Self'Bank-toestellen krijgen de agentschappen ook andere toestellen: - E-w@ll biedt rechtstreeks toegang tot ing.be en de interface Home'Bank. - Virtual wall: hier kunnen klanten met een smartphone of tablet een QR-code scannen en rechtstreeks de productpagina van hun keuze raadplegen. - Wifi: hotspots vereenvoudigen de toegang tot online diensten. Deze nieuwe diensten werden al uitgetest in enkele pilootagentschappen, en dit met uitstekende resultaten: 95% van de bevraagde klanten zijn tevreden over deze diensten. Vooral de kortere wachttijden, de aangename medewerkers, het oordeelkundige advies en het design van het agentschap konden hen bekoren. reading tips Governance tools voor bestuurders Het instituut Guberna publiceerde een Toolkit met daarin alle gedragsregels, advies en voorbeelden voor bedrijfsleiders. U kunt de Toolkit raadplegen en uw mening geven op toolkit-voor-de-bestuurder. De astronomische kostprijs van een 'foute casting' Hoeveel kost het rekruteren van het verkeerde profiel uw bedrijf? Ontdek het in deze boeiende infografie gepubliceerd door een Amerikaans werving- en selectiekantoor: the-cost-of-a-bad-hire-infographic. Bedrijfswagen en VAA Wat is de waarde van het VAA naar aanleiding van het gebruik van een bedrijfswagen? Als u zeker wilt zijn dat u het juiste bedrag aangeeft, gebruik dan het online formulier dat de fiscus ter beschikking stelt. Enkele dagen nadat u het formulier heeft ingevuld, ontvangt u een officieel antwoord. Info: belbone.be/towv3/index. php4?lang=nl&type_ doc=data3 istockphoto 05

6 SUCCESS STORY VESTIGINGEN Beernem ACTIVITEITEN Productie van meubels OPGERICHT 1936 OMZET 40 miljoen euro MEDEWERKERS 275 (onder wie 250 arbeiders) Als één van de weinige grote meubelfabrieken in ons land kwam het familiebedrijf nv Bauwens versterkt uit de voorbije twee decennia. Het kon zelfs steeds groeicijfers voorleggen. Zaakvoerder Jan Bauwens legt uit waarom. nv BAUWENS TWEEDE ADEM VOOR MEUBELFABRIEK 06 INGOnderneming

7 De nv Gaston Bauwens is één van de laatste vijf grote meubelfabrieken in ons land die over de tweehonderd arbeiders of meer tewerkstellen. Enkele decennia geleden telde België er nog meer dan vijftig. Zeker in de Brugse regio schoten de meubelfabrieken na de Tweede Wereldoorlog als paddenstoelen uit de grond. Op hun hoogtepunt stelden de Brugse meubelfabrieken ruim arbeiders te werk. Maar in de jaren 90 kreeg de meubelsector klappen. Meubelfabriek Gaston Bauwens heeft dat turbulente decennium wel overleefd, zaakvoerder Jan Bauwens vertelt waarom. VAN MASSIEF NAAR SPAANDERPLATEN "Tot halfweg de jaren 80 kochten de mensen bij hun huwelijk eiken slaap- en eetkamers. Dat waren massieve meubelen of fineer, waarbij een dun laagje eikenhout op een goedkoper bindhout werd gelegd", legt Jan Bauwens uit. "Eiken meubelen waren een traditie, de mensen waren trots op hun meubel, zelfs de buren kwamen kijken. Maar gaandeweg verschoof de vraag naar meubels van spaanderplaten en MDF-platen, afgewerkt met papierdecor. Het ontwerp was jonger, en meer dan de helft goedkoper dan de klassieke, massieve meubels." SOLIDWOOD I De familie Bauwens zag de trend en koos er in 1987 voor, met de intrede in de fabriek van Jans zoon Nicojan en dochter Jannic, om een nieuwe firma Solidwood I nv op te richten. Deze had een oppervlakte van m 2 en leunde aan tegen de bestaande gebouwen van de nv Gaston Bauwens in Beernem. Ze was specifiek bedoeld voor de productie van meubels uit spaanderplaten en van halffabricaten voor de eigen bedrijven. 'Bedrijven' in het meervoud, want twee jaar eerder had Jan Bauwens nv De Akker overgenomen, een meubelfabriek die zijn vader Gaston destijds samen met zijn broer Adolf had opgericht in Ruddervoorde. De m 2 extra bedrijfsruimte op de site in Beernem en de nieuwe productielijn waren goed voor een investering van 16 miljoen euro. VAN 500 NAAR 250 Enkele cijfers ter illustratie van de strategische verschuiving van eiken meubels naar eet- en slaapkamers uit spaanderplaten: voorheen vertegenwoordigden de massieve en fineren eiken meubels 100% van de omzet, vandaag is dit 20%, en dat aandeel neemt steeds verder af. Ook het aantal arbeiders is afgenomen: van 500 in de hoogdagen naar 250 arbeiders vandaag. "Maar we realiseren nu een grotere omzet dan toen, vandaag ongeveer 40 miljoen euro", zegt Jan Bauwens. "Onze huidige productie is veel minder arbeidsintensief. Op de computergestuurde productielijnen moeten onze medewerkers enkel de kwaliteit controleren, geen stukken meer vastnemen of zelf bewerken. Alle bewerkingen van het hout gebeuren machinaal. Het resultaat zijn colli s waarin alle onderdelen van het meubel verpakt zijn. Daarvan monteren wij niets meer zelf, dat is voor de winkel of de particuliere eindklant." 40% van het omzetcijfer gaat naar Belgische klanten, 40% is bedoeld voor de Franse markt en de overige 20% wordt geëxporteerd naar de rest van Europa. RUIMTE OM UIT TE BREIDEN De strategische verschuiving vergroot ook de nood aan productie- en opslagruimte. De productiestraten nemen veel plaats in beslag, en vragen een compleet verschillende infrastructuur dan de productie van de eiken meubelen. De 12 ha grote site aan de afrit van de E40 in Beernem is ondertussen volledig benut. "Die ruimte om uit te breiden is allicht de tweede factor van ons succes", vermoedt Jan Bauwens, terwijl hij op een archieffoto wijst hoe er in de loop der jaren steeds meer gebouwen bijgekomen zijn. "We hebben steeds voldoende ruimte gehad om bij te bouwen. DE VRAAG HEEFT ZICH VER- PLAATST VAN MASSIEF HOUT NAAR MULTI- PLEX EN MDF SOLIDWOOD II Begin jaren 2000 rijpte het plan om de vestiging in Oostkamp waar stamvader Gaston Bauwens kort na de Tweede Wereldoorlog samen met zijn echtgenote zijn meubelfabriek had opgericht te verhuizen naar Beernem. Tegelijk wilde het bedrijf een tweede Solidwood bouwen om de productie van meubelen uit spaanderplaten op te drijven. Een zware brand in maart 2003 in de vestiging in Oostkamp bracht de zaken in een stroomversnelling. De gebouwen werden gesloopt. Het leeuwendeel van de werknemers ging op brugpensioen of verhuisde mee naar de fabriek in Beernem. Gelijktijdig werd de fabriek daar uitgerust met een automatische sprinklerinstallatie. Twee jaar later, in 2005, was Solidwood II klaar. Wie is Jan Bauwens? Jan Bauwens is geboren in 1936, het jaar waarin zijn ouders Gaston en Nera met hun meubelproductie begonnen. Na zijn middelbare studies en zijn legerdienst stapte Jan in 1957 in het bedrijf. Sinds het overlijden van vader Gaston in 1981 is Jan Bauwens zaakvoerder van de nv Gaston Bauwens. Met zijn echtgenote Nicole heeft hij twee kinderen, Nicojan en Jannic, die beide ook in het bedrijf werken. Ze hebben ook vier kleinkinderen, die momenteel nog studeren. 07

8 SUCCESS STORY ING, partner van nv Bauwens NICO HIMPE Relationship Manager ING Belgium "LANGE VERTROUWENSRELATIE" Sinds 1 januari is Nico Himpe de nieuwe Relationship Manager voor de nv Gaston Bauwens. Hij volgt in die functie David Devaere op. "Familiebedrijven als Bauwens zijn zeer belangrijk voor ING", zegt Nico. "Enerzijds omdat zij de kern vormen van de Belgische economie, maar ook omwille van ons gedeelde streven naar stabiliteit en groei op lange termijn. Die langetermijnvisie laat zich mooi illustreren door de zeer lange vertrouwensrelatie tussen de familie Bauwens en de bank." De dienstverlening van ING aan de nv Gaston Bauwens betreft voornamelijk het dagelijkse betalingsverkeer en de internationale importverrichtingen. De gebouwen die we niet meer nodig hebben, worden gesloopt. Onze stoelenfabriek en de zagerij voor het massief hout zijn bijvoorbeeld afgebroken, ook de houtdroogovens maken plaats voor nieuwe uitbreidingsmogelijkheden." EIGEN FINANCIERING De derde en laatste verklaring voor het succes klinkt heel eenvoudig: "Onze investeringen hebben we steeds met eigen middelen kunnen financieren. Dat bespaart kosten en risico s, en sluit praktische moeilijkheden uit." De nv Gaston Bauwens is al die jaren dan ook 100% eigendom van de familie Bauwens gebleven. Ondertussen richtte de familie in 1988 ook de vastgoedvennootschap Nordica op. Die vennootschap is eigenaar van alle gebouwen die gebruikt worden door de firma Gaston Bauwens en de firma s Solidwood. In 2012 werd de nv De Akker helemaal ontmanteld. De belangrijkste machines zijn naar Beernem verhuisd. In de plaats van de fabrieksgebouwen komen 1,5 ha grote opslagplaatsen bestemd voor de huurmarkt. EEN VAK APART Een meubelfabriek leiden blijkt een veeleisende job. Je moet bereid zijn er veel energie en tijd in te stoppen, aldus Jan Bauwens. "Je hebt veel kennis nodig van het meubel, maar je moet ook de verkoop opvolgen: beslissen of we van een model 500, of stuks zullen maken, aanvoelen welke modellen goed in de markt liggen door met de klanten en de vertegenwoordigers te praten op onze huisbeurs of op nationale en internationale meubelbeurzen. Voor de productie moet je bijvoorbeeld beslissen of het papier dat op de spaanderplaten gelijmd wordt, in Duitsland of in Italië zal worden aangekocht Het vereist veel kennis en ervaring in de sector." Voorwaarden om te slagen BEDRIJFSLEIDER JAN BAUWENS SOMT EEN AANTAL VOORWAARDEN OP VOOR SUCCES IN HET ZAKENLEVEN: - Een goede gezondheid; - Gezond boerenverstand; - Werklust en nooit voldaan; - Mensenkennis; - Dicht bij de medewerkers op de werkvloer staan; - De morgenstond heeft goud in de mond; - Lange studies bieden niet altijd voordelen. vertrekken er elke dag tien." Hij bladert verder door in één van zijn vele fotoboeken en toont een foto van zijn vader in gesprek met een jonge prins Albert, toen de firma Gaston Bauwens voor de eerste keer op de beurs in Brussel tentoonstelde. Ook de relatie met ING is in al die jaren danig geëvolueerd. "Mijn ouders deden hun bankzaken al bij de toenmalige BBL. Sindsdien hebben we altijd een goed en interessant contact gehad met de bank, ook al zijn de zaken ondertussen sterk geëvolueerd. Twee keer per maand komt iemand van het ING-filiaal in Oostkamp naar hier, maar af en toe krijgen we ook bezoek van de regionale kantoren in Brugge en Kortrijk." PROFITEREN VAN 55 JAAR ERVARING Komt er straks een vierde generatie Bauwens in het familiebedrijf? Jan Bauwens: "Mijn vier kleinkinderen zijn nog aan het studeren, het is moeilijk te zeggen. Ik zou het zelf alleszins graag hebben. Maar die beslissing ligt natuurlijk bij hen. Zelf ben ik nog niet van plan te stoppen. Mijn zoon is vooral verantwoordelijk voor de productie en techniek, mijn dochter voor de administratie. Waarom zouden ze niet van mijn 55 jaar ervaring profiteren, zolang het kan? In ieder geval blijven we de komende jaren verder investeren, en dan vooral in mensen met kennis van de moderne technologie, altijd in de hoop dat er steeds meubelen nodig zullen zijn." Foto s: Frédéric Raevens, V.R. BELGISCHE INDUSTRIEGESCHIEDENIS Door zijn lange carrière is Jan Bauwens een bevoorrechte getuige van een uniek stukje Belgische industriegeschiedenis. "Mijn ouders huurden wekelijks één vrachtwagen om hun weekproductie op maandag uit te voeren, vandaag 08 INGOnderneming

9 INSIGHT EXPERT FISCALITEIT: WELKE VERANDERINGEN IN 2013? De fiscaliteit op roerende inkomsten onderging in 2012 tal van wijzigingen. Wat moeten we daaruit onthouden? Voor Sarah Joos, fiscaal specialiste bij ING Private Banking, was 2012 een bijzonder bewogen jaar als het ging om de belasting op roerende inkomsten. VOORHEFFING GESTEGEN, MAAR ANONIMITEIT BEHOUDEN "In 2012 steeg het basistarief van de roerende voorheffing van 15% naar 21%", aldus Sarah Joos. "Bovendien werd er een extra bijdrage van 4% ingevoerd op roerende inkomsten boven euro. Die bijdrage gold ook voor inkomsten onder dat plafond, indien de belastingplichtige ervoor koos om ze niet aan te geven. Sommige inkomstencategorieën moesten echter hoe dan ook aangegeven worden. Kortom, dit systeem was onwerkbaar geworden, zelfs voor specialisten. Gelukkig werd het eind 2012 vereenvoudigd met terugwerkende kracht. Die vereenvoudiging wordt sinds 1 januari 2013 voortgezet. De roerende voorheffing wordt namelijk weer bevrijdend: zodra er sprake is van een inhouding aan de bron, hoeven de roerende inkomsten niet langer vermeld te worden in de belastingaangifte. Wel is het tarief opnieuw gestegen: 25% voor inkomsten uit obligaties en aandelen, inclusief de 'VVPR'-strips, die in 2012 profiteerden van een 'verlaagd' tarief van 21% (tegen 15% in 2011), en voor inkomsten uit distributiebeveks. 25% voor meerwaarden uit kapitalisatiebeveks met Europees paspoort, zodra het in obligaties Ook al blijven er een aantal onzekerheden bestaan, toch hopen we dat 2013 fiscaal gezien een stabiel jaar wordt. SARAH JOOS Wealth Analysis & Planning ING Belgium Private Banking belegde gedeelte hoger ligt dan 25% (terwijl dat voordien 40% was). Beveks zonder Europees paspoort blijven vrijgesteld. 15% op dividenden uit vastgoedbevaks (die tot nog toe gespaard bleven door de fiscus). De intresten op gereglementeerde spaarrekeningen (boven de vrijgestelde schijf), van de fameuze 'lening-leterme' uit november 2011, blijven onderhevig aan het tarief van 15%. De levensverzekeringen tak 21 en 23 mogen dan in de regel vrij blijven van voorheffing, ze ontsnappen niet aan de gestegen fiscaliteit. Zo stijgt de belasting op de door natuurlijke personen betaalde premies van 1,1% naar 2%. Bovendien moeten in het buitenland afgesloten levensverzekeringscontracten voortaan vermeld worden in de personenbelasting (PB). UITBREIDING VAN DE FISCALE AMNESTIE? De momenteel geldende regularisatieprocedure zou eind 2013 moeten verdwijnen. De regering overweegt om tegen dan een allerlaatste fiscale amnestiemaatregel in te voeren om kapitaal in het buitenland te regulariseren. "Deze procedure zou het mogelijk maken om, naar het voorbeeld van de EBA (Eenmalige Bevrijdende Aangifte) uit 2004, kapitaal te regulariseren waarvoor destijds niet het geschikte fiscale regime gold", vervolgt Sarah Joos. "Maar laten we voorzichtig blijven: er is nog altijd geen enkele wettekst goedgekeurd, dus blijft tot nader order de huidige regeling van kracht." Foto: Getty Images 09

10 SUCCESS STORY ENELIA BEDRIJFSDAKEN: DE KROON OP HET WERK ID QUI que at. Optatur sum consequi unt quam aut laborep ellaut mos apidio. Isciet ta consequaes ma Ondanks zijn jonge leeftijd heeft deze Waalse start-up, specialist in hernieuwbare energie, de wind in de zeilen dankzij een degelijk business model en een ambitieuze groeistrategie. Ontmoeting met drie gepassioneerde, dynamische ondernemers die u het dak van uw onderneming doen bekij- Le concept des points de vente a été peaufiné ken vanuit durant toute een une nieuwe année par une équipe pluri disciplinaire. invalshoek OPRICHTINGSJAAR 2010 ACTIVITEITEN Actieve producent van hernieuwbare energie, met onder meer de installatie van fotovoltaïsche zonnepanelen op de daken van Waalse bedrijven, op basis van het systeem van derde-investeerder LOCATIE Braine-l'Alleud (Eigenbrakel) GEÏNVESTEERD KAPITAAL 11 miljoen euro PERSONEEL 3 vennoten 10 INGOnderneming

11 Eén keer is geen gewoonte: het bedrijf waarmee we u dit keer laten kennismaken, is nieuw, maar illustreert tegelijk perfect het beroemde vers van Corneille: "Aux âmes bien nées la valeur n'attend point le nombre des années" vrij vertaald: "Kwaliteit is niet gebonden aan leeftijd". Minder dan twee jaar na zijn oprichting heeft Enelia al zonnepanelen geïnstalleerd op een dertigtal sites, en beheert het de studies, de ontwikkeling en de lancering van nog eens twintig andere. Bij zijn klanten vinden we grote Waalse kleppers, waaronder Mestdagh, Cora en UCB Pharma. De reden van dit succes? Een nog onverkende markt in Wallonië. EEN WAALSE PRIMEUR "We plaatsen fotovoltaïsche installaties volgens het principe van de derde-investeerder. Met andere woorden: we financieren zelf de installatie, de inwerkingstelling en het onderhoud van de zonnepanelen gedurende 15 jaar. De onderneming in kwestie mag de geproduceerde elektriciteit dan gebruiken in ruil voor een bijdrage. Ze overhandigt ons ook de groenestroomcertificaten waarop de zonnepanelen recht geven", aldus Manoël Ancion, één van de drie medeoprichters van Enelia. "Na die periode van 15 jaar dragen we haar de installatie over, met een totale levensduur van 25 tot 30 jaar. Dankzij dit systeem kan het bedrijf de daken van zijn gebouwen rentabiliseren en een deel van zijn elektriciteit produceren, maar tegelijk voldoende financiële middelen behouden voor zijn core business. Een dergelijke structuur is al courant in Vlaanderen, maar in Wallonië waren we pioniers op dat vlak, onder meer omdat de regelgeving ter zake er veel ingewikkelder is." FRANÇOIS-XAVIER ELOY Relationship Manager ING Belgium Een verrijkende uitdaging DRIE ONMISBARE KWALITEITEN Roland de Schaetzen, de tweede medeoprichter van Enelia, is nu net een specialist in dit soort dossiers. Als voormalige directeur van Natagora, de overkoepelende ngo (niet-gouver- nementele organisatie) voor natuurbescherming in Wallonië en Brussel, laat hij Enelia profiteren van zijn grondige kennis van de Waalse overheidsdiensten en de administratieve procedures. Daarnaast houdt hij zich ook bezig met projectbeheer, van de technische voorstudies tot de plaatsing van zonnepanelen. Manoël Ancion beschikt als burgerlijk ingenieur over de nodige expertise en heeft ook een pak ervaring in bedrijfsbeheer, wat bijzonder nuttig is bij de uitbouw en de structurering van Enelia en haar projecten. Christophe Guisset van zijn kant, de derde vennoot, is gespecialiseerd in de financiering van bedrijfsprojecten, onder meer als medeoprichter van BAMS, het Business Angelsnetwerk dat actief is in Wallonië en Brussel, en van het BAMS Angels Fund, een investeringsfonds dat vernieuwende bedrijven financiert. "Het is de combinatie van die drie competenties rond gemeenschappelijke waarden de energie- en milieu-uitdagingen, de ambitie om 'economisch duurzame' projecten op te zetten en het engagement om partnerschappen te sluiten met lokale actoren die de kracht uitmaakt van Enelia", aldus de drie ondernemers in koor. VAN SOCIALE NETWERKEN TOT ELEKTRICITEITSNET De oprichting van Enelia is te danken aan een gelukkig toeval. "Het begon allemaal toen Manoël zijn LinkedIn-profiel aanvulde met 'Renewables & Environment', naast de IT-sector", vertelt Christophe Guisset. "Ik kende Manoël omdat het BAMS Angels Fund deelnam aan de kapitaalsverhoging van Euremis, een vennootschap die hij mee uit de grond stampte. Ik bewonderde destijds zijn professionele aanpak. Ik was trouwens aan het broeden op een soortgelijk project; vandaar dat ik contact opnam met hem. Bleek dat we tegelijkertijd met hetzelfde idee zaten." Manoël Ancion werkte toen al samen met Roland de Schaetzen aan een ander project rond geothermie (aardwarmte). Het klikte meteen tussen de drie vennoten. De tijd was rijp voor Enelia VERNIEUWENDE AANPAK Het partnerschap tussen Enelia en ING paste van bij de start binnen een vernieuwende aanpak. "Enelia is de eerste onderneming die dit soort diensten aanbiedt in het Waalse Gewest", aldus François-Xavier Eloy, Relationship Manager. "De wetgeving verschilt echter zeer sterk van de Vlaamse. Vandaar dat we een oplossing hebben ontwikkeld voor de Waalse markt op basis van twee pijlers: enerzijds de financiële expertise die ING Lease heeft ontwikkeld in Vlaanderen, anderzijds de grondige vertrouwdheid van Enelia met de noden van de Waalse markt. Het was hoe dan ook een interessante uitdaging en een zeer verrijkende ervaring." Advies van de ondernemers ZICH GOED OMRINGEN "Je moet bescheiden genoeg zijn om te beseffen dat je niet alle deskundigheid in huis hebt, en op zoek gaan naar geschikte vennoten of partners die de juiste knowhow bezitten", vindt Manoël Ancion. Christophe Guisset vult aan: "Het vergt enorm veel doorzettingsvermogen om een bedrijfsproject tot een goed einde te brengen. Als je een gemeenschappelijk project lanceert, kun je elkaar ondersteunen en front vormen". Roland de Schaetzen is het daar volstrekt mee eens en benadrukt: "Doorzettingsvermogen is een kwestie van jaren, niet van maanden. Het komt erop aan om samen vol te houden tot de finish". EEN STRATEGISCHE VISIE ONTWIKKELEN Verder drukt het trio ook op de noodzaak om een strategische visie te ontwikkelen en die lange termijn benadering te combineren met een grondige aanpak en dagelijkse kwaliteitszorg. "Vertrouwen is iets dat je langzaam opbouwt, maar dat snel weer afbrokkelt. Vandaar dat een nieuwe onderneming zich gewoonweg geen fouten kan veroorloven", besluit Christophe Guisset, daarin volmondig bijgetreden door zijn twee collega's. 11

12 SUCCESS STORY Wie zijn onze drie ondernemers? Christophe Guisset: studeerde af als beheersingenieur aan de UCL en was medeoprichter en gedelegeerd bestuurder van BAMS, een Business Angelsnetwerk. Hij was ook één van de medeoprichters en bestuurders van het BAMS Angels Fund, en COO van Xylergy, een derde-investeerder structuur voor de bouw van warmtekrachtkoppelingscentrales op biomassa. Hij is gespecialiseerd in de financiering van bedrijfsprojecten. Manoël Ancion: deze ondernemer in hart en nieren behaalde zijn diploma burgerlijk ingenieur aan de UCL en richtte verschillende bedrijven op, waaronder Neosys, specialist in elektronische handel, en Euremis, één van de eerste ontwikkelaars van mobiele applicaties voor smartphones. Roland de Schaetzen: deze natuur- en milieufanaat is econoom van opleiding en werkte voor de belangrijkste milieu-ngo's (WWF-Belgium, Aves, Natagora, IEW...). Hij richtte de Aquascope op in Virelles en hielp mee bij de uit- bouw van het Natagora-netwerk. Hij is zeer actief rond alles wat te maken heeft met de band tussen economie en milieu. Foto's: Laetizia Bazzoni, V.R. HET BEDRIJF LANCEREN VOOR DE EERSTE KLANT Alvorens Enelia boven de doopvont te kunnen houden, moesten de drie partners echter eerst nog een aanzienlijk kapitaal verzamelen en op zoek gaan naar hun eerste klant. Zich zomaar in het avontuur storten zonder iets concreets, was immers uitgesloten. "We konden het vertrouwen winnen van de groep Mestdagh", vervolgt Manoël Ancion. "Na de oprichting van Enelia gingen we meteen aan de slag, want de uitdaging was enorm: een investering van 5 miljoen euro voor Geothermie: de sector van de toekomst? Naast Enelia werd ook Earthsolution opgericht. Doel: elektriciteitsproductie dankzij diepe geothermie. "Deze technologie wordt nog niet toegepast in België, maar heeft wel al haar deugdelijkheid bewezen in het buitenland, onder meer in Duitsland", aldus Roland de Schaetzen. "Daarbij worden grondboringen uitgevoerd tot à meter diep, om op zoek te gaan naar een grondwaterlaag met een temperatuur tussen 120 en 150 graden." TWEE CONCRETE TOEPASSINGEN Manoël Ancion: "Dit water wordt dan naar de oppervlakte opgepompt en heeft als functie een turbine te doen draaien zoals bij de klassieke elektriciteitscentrales. De temperatuur van het water daalt tot 70 graden, en het water kan hergebruikt worden, bijvoorbeeld voor stadsverwarming. Vervolgens wordt het op grote diepte opnieuw door middel van injectie in de bodem teruggepompt." Earthsolution krijgt financiële steun van het Waalse Gewest voor de exploitatie van deze technologie. "We hebben een veelbelovende grondwaterlaag ontdekt en seismisch onderzoek verricht om het precieze potentieel ervan te bepalen." de installatie van zonnepanelen op een oppervlakte van m 2 daken, verspreid over 20 sites, voor een totaal vermogen van 2 megawattpiek. We moesten de financiering rond krijgen en het geschikte juridisch-commerciële kader uitwerken voor ons project, een primeur in Wallonië." Sindsdien heeft Enelia nieuwe klanten weten te overtuigen en kent ze een spectaculaire groei. "Vandaag zijn veel ondernemingen gemotiveerd om milieubewuster te werken", vult Christophe Guisset aan. "Ze beschikken echter niet over de nodige interne deskundigheden om zulke projecten te beheren, en concentreren zich terecht liever op hun core business. We bieden hen dan ook een perfect geschikte totaaloplossing aan met een ecologische en een duurzaamheidsdimensie. Daarbij kunnen ze zich baseren op onze technische knowhow en onze sterke financiële armslag. Zo kunnen we uitpakken met een nieuw investeringsprogramma van 33 miljoen euro." OP ZOEK GAAN NAAR GROEIMARKTEN Vandaag zit Enelia goed en wel op de rails, maar de drie pioniers denken op langere termijn en zijn al volop op zoek naar groeimarkten. "De fotovoltaïsche zonne-energiemarkt van de derde-investeerder zit volop in de lift in Wallonië, maar onze ambities reiken verder. We zien onszelf als 'facilitators' voor de productie van hernieuwbare energie en willen ons model uitbreiden naar andere veelbelovende hernieuwbare technologieën, zoals warmtekrachtkoppeling en geothermie. Voor diepe geothermie hebben we trouwens Earthsolution opgericht (zie kadertekst), een onderneming die met de steun van het Waalse Gewest (zie kadertekst) het eerste proefproject wil ontwikkelen en exploiteren voor de bouw van een geothermische elektriciteitscentrale in Wallonië." 12 INGOnderneming

13 TIPS & TRICKS E-COMMERCE EN WEBSITES Te onthouden Geef op de site minstens bepaalde basisinformatie over wie er achter zit en geef de surfer een manier om je te contacteren. Persoonsgegevens die de surfer achterlaat, mag je niet zomaar gebruiken voor direct marketing. Daar is altijd toestemming voor nodig. Vermeld zeker het herroepingsrecht, anders wordt de termijn om van de aankoop af te zien serieus verlengd en moet je misschien een fikse boete betalen. OPGELET VOOR VALSTRIKKEN Volgens verschillende onderzoeken zou zowat 99% van de commerciële websites in ons land niet wettelijk in orde zijn. Wat zijn die regels dan waar sites aan moeten voldoen? En waar moet je op letten als je een website bouwt? De laatste maanden doken in de pers verschillende studies op die onderzochten of de websites in ons land wel aan alle wettelijke verplichtingen voldoen. En telkens was het resultaat ontluisterend. De overgrote meerderheid, tot zelfs 99%, van de onderzochte websites ging in de fout, zo bleek. Hoe komt dat? "Vanuit de EU zijn er verschillende regels opgesteld om consumenten vertrouwen te geven in e-commerce, om hen te beschermen op het internet en om hen rechten te geven", legt gespecialiseerd advocaat Tim Van Canneyt van het kantoor Field Fisher Waterhouse uit. "Het probleem is dat er heel veel verschillende maatregelen in heel veel verschillende wetten werden gegoten en dat een duidelijk overzicht ontbreekt. Er staan bepalingen in het wetboek van vennootschappen, er staan bepalingen in de wetten rond consumentenbescherming en er staan bepalingen in de e-commerce-wet." ONONTBEERLIJKE BASISINFORMATIE Het is als bedrijf dus niet zo simpel om door de bomen het bos nog te zien. Een paar basisregels mag je echter niet uit het oog verliezen. "Er is bepaalde informatie die je zeker moet vermelden: een bepaalde manier om het bedrijf of de uitbater van de website te identificeren, inclusief een fysiek adres, een btw-nummer en een ondernemingsnummer. Je moet de surfer ook een manier geven om de website te kunnen contacteren, 13

14 TIPS & TRICKS TIM VAN CANNEYT Senior Associate Field Fisher Waterhouse bijvoorbeeld met een adres of een telefoonnummer. Als je bovendien in een sector actief bent waar de verkoop gereglementeerd is, moet je ook de gegevens van de toezichthouder vermelden. Banken bijvoorbeeld moeten op hun site de gegevens van de FSMA plaatsen." "Wanneer je handel gaat drijven via je site moet je duidelijk de prijs vermelden van elk goed, de leveringstermijn en bijkomende kosten, bijvoorbeeld voor betalen of verzenden. Heel belangrijk: je moet je klanten ook duidelijk maken dat ze over een herroepingsrecht beschikken. Elke verkoop op het internet kan tot veertien dagen na de levering geannuleerd en teruggestuurd worden. De enige uitzondering heeft betrekking op producten die snel vervallen of bijvoorbeeld dvd's waarvan het zegel verbroken is en die dus misschien gekopieerd zijn." STRENGE REGELS, STRENGE SANCTIES Specifiek voor België zijn die regels door onze beleidsmakers nog iets strenger gemaakt. "In België moet dit in een apart kader en in vetgedrukte letters staan zodra het bestelproces begint. De internetsurfer moet ook de kans krijgen om die clausule te zien voor hij de koop definitief afsluit. Je zet dit dus best op de 'virtuele' bestelbon of in je algemene voorwaarden. In de praktijk bekijkt haast niemand ze, maar in principe moet je die algemene voorwaarden ook kunnen downloaden, bijvoorbeeld in PDF-formaat, zodat de klant ze rustig kan nalezen." De sancties die de wetgever voorziet bij niet-naleving van deze regels, zijn niet voor de poes. Als een consument iets krijgt wat hij niet uitdrukkelijk bestelde, mag hij dit gratis houden. Als de informatie over het herroepingsrecht ontbreekt, wordt dit automatisch verlengd tot 3 maanden in plaats van 14 dagen. En de wetgever voorziet dan ook nog eens een boete van tot euro. HEBT U EEN HONDJE? Nog een aparte wetgeving waar handelaars op het internet mee rekening moeten houden, zijn de regels rond privacy. Ook deze Cookies lekker, maar pas op! Wie op het internet surft, krijgt, vaak zonder dat hij het zelf beseft, een stortvloed van cookies over zich heen. Nee, geen zoete lekkernijen, maar een klein stukje data dat een server naar een webbrowser stuurt en die bij een volgend bezoek weer teruggestuurd wordt. Een dergelijke cookie kan gebruikt worden om bijvoorbeeld de login en instellingen op te slaan, zodat men die niet telkens opnieuw moet invullen. Met cookies is het echter ook perfect mogelijk om bepaalde informatie over het surfgedrag te verzamelen en deze informatie later in te zetten voor marketingdoeleinden. Vergunning vereist "Vroeger mochten websites stilzwijgend cookies versturen", zegt Tim Van Canneyt. "Sinds oktober is dat in principe verboden en moet je hiervoor toestemming vragen, tenzij de cookie absoluut noodzakelijk is in het commerciële proces, bijvoorbeeld om een product tijdelijk in je virtueel winkelmandje te bewaren. Voor zogenaamde 'third party cookies', die er bijvoorbeeld voor zorgen dat je op Google reclame van auto's te zien krijgt, nadat je een site over auto's hebt bezocht, is altijd toestemming nodig." Techniek vs recht En net daar wringt het schoentje. Wanneer een internaut om de paar minuten toestemming moet geven om een cookie te accepteren, wordt surfen een behoorlijk enerverende bezigheid. "Het is niet eenvoudig om de juridische regels om te zetten in een sluitende technische oplossing, die tezelfdertijd ook het surfgemak waarborgt", legt Van Canneyt uit. De nieuwe regels hebben ook tot heel wat frustratie in de industrie geleid, omdat de regels het doel voorbij schieten. Om dit probleem adequaat op te lossen, is dus nog wel wat juridisch schaafwerk nodig. 14 INGOnderneming

15 zijn door de wetgever behoorlijk gedetailleerd uitgewerkt. "Een handelaar met een website mag persoonsgegevens opslaan 'in het kader van een overeenkomst'. Dat wil zeggen dat hij die gegevens mag verzamelen die relevant zijn voor de dienst die hij aanbiedt, bijvoorbeeld naam, contactgegevens, telefoonnummer en bankrekeningnummer. Persoonsgegevens die niet relevant zijn, mogen ook niet opgevraagd worden. Een website die schoenen verkoopt, mag bijvoorbeeld dus niet vragen of je een huisdier hebt. Dat is uiteraard om te vermijden dat dit soort gegevens verkocht worden aan direct marketing bureaus die daarmee kunnen gaan spammen." De handelaar mag ook alle informatie verwerken die de klant hem geeft. "Precies daarom staat er bij bepaalde velden een asterisk (*) en bij andere niet", legt de advocaat uit. "De velden zonder asterisk zijn niet verplicht, maar als je ze invult, mag de handelaar ze toch verwerken en bijhouden. Ook die gegevens mogen niet zomaar voor direct marketingdoeleinden gebruikt worden, hier geldt de regel dat je als surfer altijd uitdrukkelijk je toestemming moet geven." TRANSPARANTIE BOVEN "Als algemene vuistregel geldt dat een handelaar altijd transparant moet zijn. "Hij moet aanduiden wat hij met de persoonsgegevens doet, hoe lang hij ze wil bewaren en hij moet de surfer inzagerecht geven in alle persoonsgegevens die hij heeft opgeslagen. Als hij die gegevens wil delen met derde partijen, moet dat ook vermeld worden, echter zonder de naam van die derde partijen te moeten vermelden." Momenteel wordt er op Europees niveau een nieuwe wetgeving voorbereid inzake gegevensbescherming. Alleen op een onbewoond eiland Bovendien is er ook nog de algemene verplichting om aangifte te doen bij de Privacycommissie van de verwerkingen van persoonsgegevens die een onderneming uitvoert. "Die aangiftes worden dan gepubliceerd in een openbaar register dat elke burger kan inkijken. Als een bedrijf die database enkel gebruikt om klanten te beheren, is een aangifte niet verplicht, bij direct marketing echter wel. Overigens zal deze verplichting binnenkort vervangen worden door een nieuwe 'data protection' -wetgeving die momenteel op Europees niveau voorbereid wordt. Men heeft immers vastgesteld dat die aangifteplicht een serieuze administratieve last was en dat het register in de praktijk zelden of nooit werd geconsulteerd." GEEN KWAAD OPZET Als je alle wetten op een rijtje zet, is het niet zo heel verwonderlijk dat maar weinig websites er in slagen om ze allemaal correct toe te passen, geeft Van Canneyt toe. "Er is inderdaad een overvloed aan regelgeving die op heel veel plaatsen verspreid zit. Ik ben er dan ook van overtuigd dat er in het overgrote deel van de gevallen geen kwaad opzet is wanneer een website niet helemaal wettelijk in orde is. In haar onderzoek sprak de FOD Economie bijvoorbeeld van 'misleiding', maar dat is overdreven. Het heeft er vooral mee te maken dat de meeste bedrijven niet voldoende geïnformeerd zijn. Het opzetten van een webshop is tegenwoordig ook zo gemakkelijk. Heel veel mensen beginnen er dus mee, ook kleine handelaars die van thuis uit hun internetwinkel beheren en die niet altijd op de hoogte zijn van alle bepalingen." Wie helemaal geen ongewenste reclame via de post of de telefoon wil ontvangen, kan zich inschrijven op de zogenaamde 'Robinson'-lijst (genoemd naar Robinson Crusoë die moederziel alleen op een eiland zat en dus nooit post kreeg ). De lijst is een initiatief van de Belgian Direct Marketing Association. De ongeveer 450 aangesloten Belgische bedrijven beloven, volledig vrijwillig, om geen reclame meer te sturen naar wie zijn naam op de lijst achterlaat. Niet waterdicht Daardoor is het systeem ook niet helemaal 100% waterdicht. Bedrijven die geen lid zijn van de BDMA hebben immers ook die belofte niet gedaan. De lijst geldt ook alleen maar voor niet-klanten. Indien u klant bent van een bedrijf, dan mag dit bedrijf u steeds contacteren, ook al bent u in de Robinson-lijst opgenomen. De Robinson-lijst geldt ook alleen maar voor post en telefoon. Een bedrijf dat een consument ongevraagd wil contacteren per sms of moet daar in ieder geval altijd toestemming voor vragen. Foto's: Getty Images, istockphoto 15

16 AT YOUR SIDE BANKKREDIETEN WELKE GEVOLGEN HEEFT BASEL III VOOR UW FINANCIERING? De komende jaren zullen de banken geleidelijk aan overgaan tot de implementatie van de nieuwe regels rond solvabiliteit en liquiditeit, beter bekend onder de naam Basel III. Waarin bestaan die regels en wat is hun betekenis voor de financiering van de ondernemingen? liquiditeit: het bancaire systeem dreigde vast te lopen door de vrees dat sommige banken niet tijdig de nodige geldmiddelen zouden vinden om hun verplichtingen na te komen. De komende jaren treden de nieuwe Basel III-regels geleidelijk aan in werking. Door de banken nieuwe toezichthoudende maatregelen op te leggen, wil men voorkomen dat dergelijke problemen zich opnieuw zouden voordoen." Te onthouden De regels op het vlak van solvabiliteit worden strenger. De banken moeten sneller fondsen kunnen vrijmaken. Het accent verschuift naar een nauwere relatie met de klanten. LODE VAN DEN BERGH Director of Institutional Clients ING Belgium Door de financiële crisis van 2007 belandde de wereldeconomie in een periode van recessie die ze maar moeizaam te boven komt. Om gelijkaardige problemen in de toekomst te vermijden, onderzocht het Basel-Comité, een samenwerking tussen de centrale banken en de toezichtautoriteiten van 27 ontwikkelde landen en groeilanden, de oorzaken van de crisis. Daarop formuleerde het Comité een reeks maatregelen die drie doelstellingen beogen: - ervoor zorgen dat de bankensector beter bestand is om de schokgolven, veroorzaakt door financiële en economische spanningen, op te vangen; - het risicobeheer en het bestuur van banken en financiële instellingen verbeteren; - streven naar meer transparantie en een betere communicatie binnen de banken. Deze maatregelen beogen zowel de individuele soliditeit van de banken als de soliditeit van het financiële systeem in het algemeen. KAPITAAL EN LIQUIDITEIT "Voornoemde aanbevelingen van het Basel- Comité, die bekend werden als Basel II, dateren van 2004 en werden al toegepast toen de crisis uitbrak", verklaart Lode Van den Bergh, Director of Institutional Clients bij ING Belgium. "Ze waren vooral bedoeld om de solvabiliteit van de banken te versterken en om kredietrisico's te evalueren en zich ertegen te beschermen. Met kredietrisico bedoelt men het risico dat bepaalde debiteuren hun schulden niet terugbetalen op de voorziene vervaldag. Maar de crisis van 2007 had vooral te maken met VIER RATIO'S Die maatregelen werden vastgelegd in de vorm van vier 'ratio's'. Dit zijn cijfers verkregen door vergelijking van diverse financiële activiteiten, zowel op als buiten de balans van de banken. "De 'core Tier 1 ratio' en de 'leverage ratio' zijn twee ratio's die de solvabiliteit van de banken meten, terwijl de twee andere, de 'liquidity coverage ratio' en de 'net stable funding ratio', respectievelijk de liquiditeit van de banken en de stabiliteit van hun financieringsbronnen nagaan," verklaart Erlinde Van Wauwe, Head of MRM-ALM bij ING Belgium. "Om te voldoen aan de minima vastgelegd in de regels van Basel III moeten de banken die ratio's geleidelijk aan verbeteren. Bovendien hebben de toezichtautoriteiten in elk land een reeks 'systemische banken' geïdentificeerd. Dit zijn financiële instellingen die door hun omvang en belang essentieel zijn voor de goede werking van het financiële systeem. Wegens hun centrale positie zijn de eisen voor die banken dan ook veel strenger. Naast de grote financiële instellingen is ING een van die systemische banken in België." DE RISICONEMING BEPERKEN Voor beide specialisten is de nieuwe omschrijving van 'leverage ratio' een essentiële inbreng van Basel III. "Basel II wou al een maximum stellen aan de 'leveraging'-mogelijkheden van de banken, om te voorkomen dat de hoeveelheid geleend vermogen te groot zou worden", verklaart Erlinde Van Wauwe. "Maar het probleem is dat die kredieten in evenwicht konden worden gehouden door de 'default risk'. Concreet betekent dit dat de banken de last 16 INGOnderneming

17 van bepaalde kredieten konden 'reduceren', vooral wanneer ze weinig risico's inhielden. Wel moesten ze zelf dat risico evalueren en in dat geval waren er afwijkingen mogelijk. De nieuwe 'leverage ratio' lost dat probleem op, want hij staat los van het risico: men moet de toegekende kredieten gewoon optellen. Op die manier zou men dus het riskante gedrag van bepaalde banken op een doeltreffender manier moeten kunnen aanpakken." DE IMPACT VAN BASEL III OP DE KREDIETVERLENING ZAL AFHANGEN VAN DE SOLIDITEIT VAN DE BANCAIRE RELATIE Nog strengere regels in België? Met Basel III bekrachtigt men het idee van een ratio om de liquiditeit te meten. Maar de Belgische banken waren al onderworpen aan een dergelijke verplichting. "Toen de Nationale Bank van België nog optrad als regulator bepaalde ze haar eigen regels op het vlak van liquiditeitsreserves", legt Erlinde Van Wauwe uit. "Het was bijgevolg een punt dat onze volle aandacht genoot. Dat verklaart trouwens ook waarom ING en heel wat andere Belgische banken zo goed stand hielden tijdens de crisis." STABILITEIT VOOR DE KLANTEN Een ander noodzakelijk element dat ingevoerd werd door Basel III is de liquiditeit. "Concreet betekent dit dat men twee nieuwe ratio's heeft geïntroduceerd", legt Erlinde Van Wauwe uit. "Het doel daarvan is meten of de banken in staat zijn om in te gaan op hoger dan normale liquiditeitsvragen. In crisisperioden hebben zowel bedrijven als particulieren immers de neiging om meer geld op te nemen en hun kredietlijnen sneller op te gebruiken." De 'liquidity coverage ratio' heeft tot doel te meten hoe lang banken het hoofd kunnen bieden aan dat soort moeilijkheden als ze bijna een maand blijven duren. "Bovendien benadrukt die ratio hoe sterk de relatie met de klant is", voegt Lode Van Den Bergh eraan toe. "De manier van berekenen bevoorrecht inderdaad de klanten met een operationele relatie, dat zijn de klanten voor wie de bank een noodzakelijke partner is bij zijn dagelijkse transacties, omdat ze bijvoorbeeld zijn betalingsstromen en geldelijke middelen beheert." De 'net stable funding ratio' meet dan weer de stabiliteit van de financieringsbronnen en de verhouding tussen de langetermijnkredieten en kortetermijnverbintenissen. "Het achterliggende idee is om banken en hun klanten aan te sporen om langetermijnrelaties aan te gaan en beleggingen van meer dan een jaar te stimuleren." WELKE GEVOLGEN? Zullen die nieuwe regels aanleiding geven tot een 'credit crunch' of hogere kosten? "Niet noodzakelijk", zegt Lode Van Den Bergh. "In werkelijkheid hangt alles af van het soort bankrelatie. Alle banken, en dat geldt ook voor ING, zullen hun kredietportefeuille herstructureren en voorrang geven aan klanten met wie de band nauwer is. Onze klanten hoeven dus niets te vrezen, integendeel zelfs: wij zullen de operationele relaties nog nauwer aanhalen. Meer zelfs, we zullen de ondernemingen ook een reeks beleggingen op korte en middellange termijn voorstellen waardoor ze hun investeringen nog rendabeler kunnen maken. Dankzij die nieuwe regels zullen we nog beter onze rol als facilitatoren van de economische activiteit kunnen spelen." Foto: Corbis 17

18 PEOPLE & MANAGEMENT CORPORATE GOVERNANCE DE JUISTE VROUW OP DE JUISTE PLAATS Diversiteit stimuleert creativiteit en innovatie. Ook in raden van bestuur. Hoog tijd dus om eens van de gekende paden af te wijken, en te constateren dat 'de juiste man op de juiste plaats' even goed een vrouw kan zijn. Te onthouden Diversiteit in de raad van bestuur zorgt voor betere besluitvorming. Professionaliseer uw zoektocht naar een geschikt profiel: organisaties als Women on Board en GUBERNA helpen u daarbij. Evalueer of binnen uw bedrijf de interne doorstroming van vrouwen optimaal verloopt. De cijfers zijn niet indrukwekkend: in 2011 zetelde slechts 11% vrouwen in de Belgische raden van bestuur. Omdat de good governance-zelfregulering te traag verliep, kwam er op 14 september 2011 een Belgische wet die de zaken moet bespoedigen. Beursgenoteerde ondernemingen zijn verplicht om tegen ten laatste 2017 (2019 voor kleinere ondernemingen) een derde van de zitjes in de raad van bestuur voor te behouden aan 'personen van het andere geslacht'. DIVERSITEIT LEIDT TOT BETERE BEDRIJFSVOERING "Er bestaat intussen voldoende onderzoek dat bewijst dat diversiteit in de raad van bestuur tot betere besluitvorming leidt", zegt dr. Abigail Levrau van GUBERNA, het Instituut voor Bestuurders. De Europese Commissie publiceerde zonet een rapport over de impact van vrouwen in de raden van bestuur en het topmanagement van bedrijven. Gender diversiteit leidt tot: - Betere prestaties op organisatorisch en financieel vlak. - Een betere weerspiegeling van de markt: globaal gezien zijn vrouwen verantwoordelijk voor 70% van de aankoopbeslissingen. - Betere beslissingen, aangezien complementaire diversiteit leidt tot creativiteit en innovatie. - Een uitstekende corporate governance en ethische standaarden. - Een beter gebruik van beschikbaar talent, want 60% van de Europese universitaire afgestudeerden zijn vrouwen. 18 INGOnderneming

19 Quota: Noorwegen geeft het goede voorbeeld België staat met zijn wettelijke quotumverplichting niet alleen. De laatste jaren namen ook Frankrijk, Italië, Nederland en Spanje al soortgelijke wetten aan. Ook de Europese Commissie aanvaardde een voorstel van commissaris Viviane Reding in die zin, al moet dat nu nog goedgekeurd worden door het Europees Parlement. Noorwegen speelde met haar quotumwetgeving een voortrekkersrol: het aantal vrouwen in de raad van bestuur steeg er van 6% in 2002 tot 40% vandaag. Positief voor de economie "Die instroom van vrouwen genereerde diversiteit op alle vlakken", zegt Isabella Lenarduzzi van JUMP. "De vrouwelijke bestuursleden zijn meestal beduidend jonger, hebben andere diploma's (zo zijn er meer juristen) en andere professionele ervaringen." Zowel voor- als tegenstanders van het quotum erkennen dat het uiteindelijke resultaat heel positief is voor de Noorse economie. Indrukwekkende argumenten, niet? Hoe komt het dan dat bedrijven of organisaties zo weinig vrouwen in de hoogste rangen tellen zowel op executive als bestuurlijk vlak? HOEZO, U VINDT GEEN VROUWEN? 'We willen natuurlijk wel vrouwen in onze raad van bestuur, maar we vinden er geen' is een vaak gehoorde opmerking. Om dat excuus te ontkrachten, richtten eind 2009 vijf vrouwen met topfuncties in grote bedrijven de vzw Women on Board op. "We vroegen ons af hoe het kwam dat er zo weinig vrouwen in raden van bestuur zaten, en besloten om er iets aan te doen. We lanceerden Women on Board, onder andere met steun van de Belgische minister voor Gelijke Kansen. De bedoeling was een pool te creëren van bekwame en geïnteresseerde vrouwen", vertelt Emmanuèle Attout, een van de vijf initiatiefneemsters en partner bij PricewaterhouseCoopers. "We stelden een bekwaamheidsprofiel op en installeerden een onafhankelijke toelatingscommissie met mannen en vrouwen uit de academische wereld en de bedrijfswereld. Geïnteresseerde vrouwen kunnen met ons contact opnemen en ons hun motivatiebrief, cv en referenties bezorgen. Vervolgens beslist de commissie dan objectief of de vrouwen inderdaad over de vereiste competenties beschikken: een uitgebreide managementervaring, boekhoudkundige kennis, internationale ervaring, grondige kennis van een bepaalde industrie, hoge ethische standaarden, talenkennis enz. Na een jaar hadden we al 40 geschikte vrouwen in onze pool. Vandaag tellen we er ongeveer 125." KIJK EENS BUITEN DE BEKENDE KRING Ongeacht gender is een professionelere aanwervingsprocedure, waarbij buiten de bekende kennissenkring wordt gekeken, aan te raden. GUBERNA voert al jaren studies uit bij zowel beursals niet-beursgenoteerde ondernemingen. "Het is een bizarre constatering: iedereen is overtuigd van het belang van een professioneel selectieproces Meer info? Women on board: Guberna: Jump Forum: EMMANUÈLE ATTOUT Stichter Women on Board DR. ABIGAIL LEVREAU Doctor Assistant Guberna ISABELLA LENARDUZZI Stichter JUMP en past dat toe in alle lagen van het bedrijf. Overal dus, behalve op het niveau van de raad van bestuur. Daar speelt nog altijd de reflex van het zogenaamde 'old boys network' en beperkt de zoektocht zich tot vertrouwde namen en gezichten. Dat kan dus beter. De eerste vraag die een raad van bestuur zich zou moeten stellen is: welke competenties hebben we nodig? Welk profiel is complementair met de medebestuurders, de waarden en de cultuur van het bedrijf? Wie past daarin? Als je die zoektocht wil professionaliseren moet je dus ook buiten het eigen, gekende netwerk kijken. Die mogelijke pistes bestaan vandaag: headhunters, initiatieven zoals Women on Board. Ook binnen ons eigen netwerk, dat maar liefst leden telt, maken we vacatures kenbaar. We raden bedrijven aan om daar gebruik van te maken", zegt dr. Abigail Levrau. ZORG VOOR EEN GOEDE INTERNE DOORSTROMING Hoewel de versterkte aanwezigheid in raden van bestuur symbolisch belangrijk is, blijft de vraag: hoe komt het dat slechts zo weinig vrouwen intern op topposities zitten? In België bekleedt, afhankelijk van de studie, slechts 6 tot 11% vrouwen een directeursfunctie. "De oorzaken zijn complex", vertelt Isabella Lenarduzzi van JUMP, een Europese organisatie die bedrijven begeleidt bij een evenwichtig management en vrouwen praktische carrière-tools aanbiedt. "Er is hier zelfs geen sprake van een glazen plafond: men verliest vrouwen op alle niveaus. Veel bedrijven zeggen wel dat ze alleen maar bevoegdheid en resultaten waarderen, maar zijn eigenlijk blind voor de dominante mannelijke cultuur die er heerst. Niet zo slim, want menselijk kapitaal is vandaag veel belangrijker voor succes dan financieel kapitaal." Wat kan een bedrijf doen om de diversiteit en interne doorstroming de zogenaamde pipeline te bevorderen? "Als eerste stap raad ik aan om een expert in gender diversiteit uit te nodigen die komt praten over de verschillen tussen mannen en vrouwen op de werkvloer: wat houdt dat in, 19

20 PEOPLE & MANAGEMENT wat zijn onze vooroordelen? Vervolgens zou er een analyse moeten gebeuren: waar bevinden zich de mannen en vrouwen in ons bedrijf? Waar verliezen we vrouwen? Op welk moment? En wat zijn de redenen? Zo krijg je een objectief inzicht in de bedrijfscultuur. Wat er dan zeker moet op volgen is een concreet actieplan met becijferde doelstellingen." WIE WAAGT, DIE WINT "Vrouwen zijn even slim, ijverig en ter zake als mannen kunnen zijn", zegt Frans De Bie. De voorzitter van de raad van bestuur van Max Havelaar België, het bekende fairtrade-merk, hoeft niet overtuigd te worden. "In 2011 zochten we versterking voor onze raad van bestuur en gingen we bewust op zoek naar vrouwen. De wereld is zo gemaakt FRANS DE BIE Voorzitter van de Raad van Bestuur Max Havelaar België dat er evenveel mannen als vrouwen zijn, het is ook voor een bedrijf gezond om dat evenwicht te hanteren. Onze zoektocht bleek uiteindelijk redelijk eenvoudig. We kwamen terecht bij Women on Board, waar toen al een tachtigtal vrouwen in de pool zaten. Op basis van onze wensen werden we in contact gebracht met een tiental kandidaten. Ik kan u zeggen: het werd een moeilijke keuze omdat er zoveel uitmuntende dames tussen zaten." De raad van bestuur werd versterkt met twee vrouwen, en een half jaar later is het enthousiasme van de voorzitter nog gegroeid. "Die dames leveren schitterend werk, en hun bijdrage resulteerde al in concrete, positieve acties voor onze organisatie. Om maar te zeggen: vrouwen die in een raad van bestuur zetelen, doen dat niet zomaar. Ze voegen echt de daad bij het woord." Veel ondernemingen benadrukken dat ze competenties en resultaten valoriseren, maar blijven blind voor hun dominante mannelijke bedrijfscultuur. Mentoren geven vrouwen praktisch advies Foto's: Corbis, istockphoto In organiseerde GUBERNA, het Instituut voor Bestuurders, in samenwerking met Women on Board een Mentoring Pilot Program. 21 vrouwelijke kandidaatbestuursleden, de 'mentees', werden gekoppeld aan mentoren met een uitgebreide bestuurservaring. Op geregelde tijdstippen vonden er ontmoetingen plaats om kennis en ervaringen uit te wisselen. Het feit dat de mentoren vooral mannen waren, kreeg een beetje kritiek. "Maar dat was onze bewuste keuze", zegt dr. Abigail Levrau. "Aangezien mannen nog altijd veel beslissingsmacht hebben over wie in de raad van bestuur mag zetelen en ze de neiging vertonen om altijd in dezelfde richting te kijken voor recrutering, zijn zij het net die je moet overtuigen." Positieve balans Het pilootprogramma, dat ongeveer 14 maanden duurde, is nu achter de rug. "De respons was heel positief. Het is voor alle deelnemers een verrijkende ervaring geweest en sommige tandems zullen zeker ook in de toekomst contact blijven houden. We zijn dus tevreden, al is het nog te vroeg om het uiteindelijke doel meer diversiteit in de raden van bestuur te kunnen meten. Maar de sensibilisering is alvast gestart en heeft intussen de nodige vruchten geworpen: vele mentoren hebben al actie ondernomen binnen hun netwerk om hun mentees bekender te maken." Nieuwe editie Het mentorprogramma krijgt een vervolg in Al wordt het dan waarschijnlijk ook opengesteld voor andere categorieën van potentiële bestuurders: niet alleen vrouwen, maar ook mannen en jongere generaties (m/v). 20 INGOnderneming

21 EVENT 1 2 ING Conference /01/2013 ING Marnix ING CONFERENCE 2013 CONCURRENTIEKRACHT: DÉ ECONOMISCHE UITDAGING VAN DE TOEKOMST? Op 21 januari organiseerde ING haar jaarlijkse conferentie. Thema van dit jaar: de concurrentiekracht. Een essentiële troef voor de Europese ondernemingen, die geconfronteerd worden met een economische context in volle verandering. 1 Éric Boyer de la Giroday, Voorzitter van de Raad van Bestuur ING Belgium. 2 Peter Vanden Houte, Chief Economist ING Belgium. 3 Ralph Hamers, CEO ING Belgium. 4 Mark Cliffe, Chief Economist ING Group. 5 Stéphane Garelli, hoogleraar aan het IMD in Lausanne en directeur van het World Competitiveness Centre. Nu de wereldeconomie getroffen wordt door een nooit eerder geziene crisis, kan het debat over de toekomst van de Europese ondernemingen de problematiek van de concurrentiekracht onmogelijk uit de weg gaan. Een des te acutere kwestie nu de hoge loonkosten, een gevolg van de sterke sociale bescherming die de Europese werknemers genieten, een handicap vormen voor de exportbedrijven. Het vermogen om te innoveren en zich aan te passen aan een voortdurend veranderende marktomgeving zal meer dan ooit een cruciale rol spelen voor onze Europese bedrijven. Maar wat houdt die nieuwe concurrentiekracht precies in? EXPERTS IN HET SPREEKGESTOELTE EN IN HET PUBLIEK Er werden verschillende experts uitgenodigd om die vraag te beantwoorden en hun visie te geven. Naast Ralph Hamers, CEO van ING België, en Mark Cliffe, Chief Economist van ING Group, was er ook een prominente gast aanwezig: Stéphane Garelli, hoogleraar aan het IMD (Institute for Management Development) in Lausanne en directeur van het World Competitiveness Centre. Deze wereldbefaamde concurrentiespecialist ging in op de uitnodiging van ING om deel te nemen aan het debat onder leiding van Peter Vanden Houte, Chief Economist van ING België. Toch 21

22 EVENT STÉPHANE GARELLI Hoogleraar aan het IMD in Lausanne en directeur van het World Competitiveness Centre stond de editie 2013 van de ING Conference in de eerste plaats in het teken van de interactiviteit. De deelnemers klanten en leden van het management van ING kregen namelijk bij de ingang een digitaal toestelletje overhandigd waarmee ze op verschillende manieren konden bijdragen tot het debat: deelnemen aan rechtstreekse peilingen, hun mening geven of vragen stellen. De avond begon trouwens met een concrete vraag aan de deelnemers: concurrentiekracht in één woord omschrijven. Even later verschenen de resultaten onder de vorm van een woordenwolk. Wordt België gered door zijn export? De deelnemers aan de ING Conference kregen bij het verlaten van het auditorium een klein rapport mee, dat was opgemaakt door het departement economische analyse van ING. De studie benadrukt de cruciale rol van de export in ons land. Voor de economen van ING werden de jaren 2010 en 2011 immers gekenmerkt door een stabilisering van de overheidsuitgaven en een daling van de gezinsconsumptie en de bedrijfsinvesteringen. De export daarentegen bleef stijgen, waardoor België niet in een recessie belandde. EEN KERNVRAAG VOOR BELGIË Ter inleiding herinnert Éric Boyer de la Giroday, voorzitter van de Raad van Bestuur van ING België, de genodigden aan het belang van concurrentiekracht voor de Belgische ondernemingen. Die moeten namelijk werken binnen een economie die gekenmerkt wordt door een grote openheid op de wereld. Ralph Hamers, CEO van ING België, schetst de strategische aanpak van ING België voor de komende jaren. "Er wacht ons een dubbele uitdaging", benadrukt hij. "Enerzijds moeten we bouwen aan de bank van de toekomst, anderzijds moeten we de steun aan onze klanten versterken." Om die uitdaging aan te gaan, zijn er nieuwe spelregels nodig: "Om te slagen in de nieuwe economische omgeving die na de crisis is ontstaan, moeten de banken meer fondsen kunnen aantrekken om kapitaal te verzamelen, het vertrouwen van hun klanten herstellen en versterken, en hun operationele uitmuntendheid ontwikkelen. Voor ING betekent dit de organisatie vereenvoudigen, om haar aanbod nog beter af te stemmen op de behoeften van haar klanten. En ondanks de kapitaalschaarste moet ze dat kapitaal in de eerste plaats blijven gebruiken om de projecten van haar klanten te ondersteunen." CONCURRENTIECRISIS Mark Cliffe, Senior Economist van ING, begint zijn betoog met een reeks vragen aan het publiek. De antwoorden op deze peiling in real time worden onmiddellijk geprojecteerd in de zaal. Eerste verrassing van formaat: meer dan de helft van de deelnemers gaat ervan uit dat de mondiale inkomsten van hun bedrijf in 2013 zullen stijgen. De meerderheid denkt dat de Europese kernlanden en de Aziatische groeilanden in 2018 hun belangrijkste concurrenten zullen zijn, en wil de komende jaren trouwens investeren in die regio's. Een grote meerderheid van de deelnemers is ervan overtuigd dat de grootste obstakels voor de Belgische concurrentiekracht de nieuwe reglementen en belastingen van de regering (46%) en de arbeidsmarkt (37%) zijn. Mark Cliffe haakt daar meteen op in: "De huidige crisis is geen soevereine schuldencrisis, maar een competitiviteitscrisis. De westerse wereld en vooral Europa worden ingehaald door de rest van de wereld. China en de Verenigde Staten verkeren in volle groei, terwijl Europa achterophinkt." Om uit de crisis te raken en het concurrentievermogen te herstellen, zal er volgens deze expert meer nodig zijn dan budgettaire strengheid en kostenbesparing. Het komt er in de eerste plaats op aan de groei te herstellen. Daar is een Europees pact voor nodig dat niet alleen her- 22 INGOnderneming