NATUURKUNDIGE BBSCH&YPZNG OER ) 1 31 IL 3E $ Biet gecouletirde- Plaatcn,

Transcriptie

1

2

3 NATUURKUNDIGE BBSCH&YPZNG OER ) 1 31 IL 3E $ Biet gecouletirde- Plaatcn,

4

5 NATUURKITÏÏ Dl GE VAB" BTZOSDÏKE TOOT de Beminnaars cleij^atxmrlylve Historie. ^J/ï. I V/V/ ^ ^) / /T/ V * ^ ïtet (recoxdeiia-tlc Tiaateu. Te 4JOT35ÏU>A3, W JiflccïCTini.

6

7 VOORBERICHT. DE Natuurlyke Hijlorie is thans het Voorwerp, waar op de algemeene aandagt fchynt te 'vallen; en de liefhebbery voor de zelve fchynt zelfs zich uit te Jlrekken tot de eenvouwdig- Jie Leezers, die noch gelegenheid noch tyd hebben em groote Werken van Geleerden over die ftoffs te koopen of te leezen. Om dan voornaamelyk den zodanigen te gemoet te komen, en hunnen lees- en weetluji eenigzins te voldoen, heeft men beflooten, dit Byvoegzel op te Jiellen uit Oude en Laatere Schryvers: In 't welke eenige Zeldzaame, en by weinige Schry veren voorkomende wreede Dieren $ Vijfchefi, en Geko^vene Diertjes hefchreven worden om 't zelve te doen dienen tot een vervolg op 't bekende Werk van C. Plinius van de Dieren. Alle de Dieren enz., die hier befcbreven worden, zyn in koperen Plaaten afgebeeld, en de Befchryvingcn der zeiven zyn naar de Plaaten afgedeeld en gefcbikt. Sommigen derzelven zyn reeds vermeld in 'i Werk van Plinius; doch al te kort en niet duidelyk genoeg befcbreven; waarom dezelve v hier breeder, en duidelyker in hunnen aart en hoedanigheden voorgefield worden; doch de meejien zyn van nieuws en zeer naauwkeurig met byvo:~ A 2 ging

8 VOORBERICHT. ging van merkwaardige omftandigheden en gebeur* teniffen befcbreven. Onder dezelven zyn eenfge zeer fraaije, en die niet daaglyks voorkomen f weshalven wy ons vleijen, dat ook meer geoeffenden en beleezenen hier nog wel iets zullen vinden, dat hunne aandacht waardig is, en hun vergenoegen zal. Om dit Werkje te fraaijer te doen voor dag komen f en naar den bedendaagfchen trant te fchikken, alzoo het toch ook een Werkje op zich zelfs en geheel nieuw is, heeft men het zelve geheel met een Romynfche Letter, en die wat grooter dan ij* Plinius is, gedrukt, en de Plaaten geheel buiten bet Boek doen uitflaan, op dat de Leezerdezelve, mder 't Leezen, des te beter onder zyn oog zoude kunnen hebben, en de Afbeeldingen der Dieren enz. met derzelver Befcbryvinge vergelyken ; 't welk wy oordeelden hem niet onaangenaam te zullen zyn. TH. v. B. BE*

9 ilcrvcutas.

10 JÉ

11 BES CHRY VING D E R D I E R E N. PLAAT I. Nora. i. Van de Lucrocuta. E Lucrocuta, of Leocrocuta, en ook o- j-\ enkel Crocuta genaamd, is voorat A Ü oog geen onaangenaam, maar in Wi-iNs-p' zynen aart een zeer wreed en verflindend Dier. Het wordt in Moorenland gevonden, is uitneemend fnel in zynen loop, en wel zoo groot als een Woudezel. Het heeft beenen als en Hert, ftaert en borft als een Leeuw, eenen kop als 't Dier Melius, gefpleeten klaauwen, en eenen bek, die tot beide de Ooren reikt, en dus eene ysfelyke opfpalking vertoont. Het heeft boven en onder in den mond een zeer lcherp gebit; niet van tanden en met tandvleefch voorzien, maar van twee gantiche beenen, die zeer fcherp zyn; en die weet het zoo te bewaaren, dat ze beide niet te gelyk op elkander komen, en alzoo Homp worden; maar als ofze in eene Doos of Kiftje befloten lagen. Dit Dier wordt gezegd van cene Leeuwin voort te komen, als die zich met het Dier V e e l A 3 "

12 6 B E S C H R Y V I N G Veelvraat beloopt; Jonfton zegt van een Hyena en Leeuwin. Plinius, uit een Hyena en Ethiopifche Leeuwin. Mogelyk is dit gefchil wel te vereffenen; want het Dier Veelvraat, wordt in Lithauen, Mofcovien en andere noorder Landen gevonden, en van de Schryvers gebracht tot het geflacht der Wolven: Wanneer het zich volgevreeten heeft, Helt het zich in eene enge plaatfe tuflcben twee boomen, of twee klippen, en perft zyne overtolligheden dus met geweld onder en boven uit; dan gaat, het weder van nieuws aan 't vreeten van doode lichaamen, om zich weder op te vullen. Nu is 'er een gelykfoortig wild Dier in Africa, dat volgens Leo Africanus. 9. Boek, by de Arabieren Dabuh, en by de Afrikaners Sefef genaamd wordt; het welk in grootte en gedaante zeer naar den Wolf gelykt, mede doode lyken opgraaft en verflindt, en van fommigen niet onwaarfchynelyk voor de Hyena der Ouden genomen wordt; gelyk ook Gefnerus zulks toeflemt. Hoe 't daar ook mede zy, om tot de Lucrocuta weder te keeren; het is dan volgens gemeene toeltemming, een Dier van gemengden geflachte; en zal buiten twyffel ook niet voortteelen, even gelyk de Muilezels; waaruit ligtelyk te befiuiten is, dat ze zeldzaam zyn, en weinig gezien worden: geen wonder is 't dan ook, dat men weinig van deszelfs eigenfchappen en hoedanigheden aangetcekend vindfc Dit wordt 'er van gezegd,

13 DER DIEREN. f <zegd, dat het de ftemme van Menfchen en Dieren zoekt na te bootfen, even als de Hyeaa, en waarfchynelyk ook tot het zelfde eynde, als in de Befchryving van de Hyena ge- -,egd is; te weeten, omze daar door te mis- "eiden, en in zyne hinderlaagen te lokken; en dzoo te verflinden. Solinus zeidt 'er van, dat.git Dier de oogen nimmer toedoet. Nom. 2. Van de Mantichora. Het Wilde Dier Mantichora, wordt volgens het fchryven van Juba en Ctejïas mede in Moorenland gevonden ; volgens Plinius en JElianus, in India ; en heeft naar de Aanteeking van Albntus, meenigerly gelykenis: m?t het Aangezigt en de Ooren is het den Menfchen zeer gelyk, het heeft groene (volgens Ctefias), of (volgens Juba) geele brandende oogen in 't hoofdt; het heeft drie regels tanden in den bek, die ftraalwys op malkanderen i'chieten: het lyf is bloed rood van verwe, en van gedaante als een Leeuw; het heeft eenen fcherpfteekenden ftaert als een Schorpioen,eene heldere ftemme, als of men op de pype fpeelde, en is zeer begeerig naa Menfchèn-vleefch ; ook zegt men dat het der Menfchen ilemme en woorden kan nabootfen: en 't is zeer fnel in hen te vervolgen. De Griekfche Schryver Phües verhaalt nog iets wonderlyks van dit Dier, het welk Pau- A 4 fa-

14 S B E S C H R Y V I N G fanias ook uit Ctejias beveiligd; te weeten, dat zy fcherpe pylen aan hunnen ftaert hebben, waar mede zy naa de Jagers fchieten, en dieze treffen, fterven meeft daar van. Wanneer die pylen verfchoten zyn, waflên weder anderen in de plaatfe. Waarom de Indiaanen, als zy hunne Jongen vangen, eenen fteen neemen, en daar mede het achterfte deel van den ftaert verpletteren, op dat ze die pylen niet van zich zouden kunnen fchieten, en dus zonder gevaar gevangen, en tam gemaakt kunnen wordefi." Al het zelfde getuigt 'er ieüanus van, en voegt 'er by, dat het een onmeetelyk fherk Dier is, zoo "groot als een dei grootfte Leeuwen, en zoo ruig van haair, al«een Hond, dat zyne Ooren wel naar Menfchei Ooren gelyken, doch grooter en ruiger zyn dan die; dat z}-ne voeten en klaauwen naa die van een Leeuw gelyken, dat zyn ftaert aan 't einde met Angels gewapend is, die meer dan een elle,dat is anderhalf voet,lang zyn; dat het overige van zynen ftaert met fcherpe Angels aan wederzyden voorzien is; dat het veele Menfchen ombrengt, en niet alleen op enkele perlbonen aanvalt, maar zelfs veelen byeen alleenig kan ombrengen; en dat het daarom n de Indifche Taal, dien naam van Mantichora draagt, dat het zoo veele Menfchen verflint. Ml L. 7. C. 2. By de Latere Schryvers heb ik niets van dit Dier kunnen ontdekken dan de aanhaalïngcii dér Oude Schryvers. PLAAT

15 JY.JT.

16

17 DER D I E R E N. 9 PLAAT II. Nom. 3 en 4. Van den Pardel, ofte Pardus, ook genaamd Panthera en Leopardus. HEt Dier, dat in de tweede Plaat, op tweederly wyzc is afgebeeld, en nu ftaat befchreven te worden, is Pardus, ofte Pardel genoemd, van 't Giïekfche 'Woord, ardo, dat is ik befproeije; om dat zyne huid met zwarte vlekken als beiproeid is: ofte van ardaloö, dat is, ik befmette; om dat hy met dezelven als befmet is. Hy wordt ook Leopardus genoemd, en ook Pardalis ; hoewel lömmigen het Mannetje Pardalus, enhetwyfje Pardalis noemen: fommigen noemen het Mannetje ook met den naam van Pardus. Hy wordt ook Panthera (dat is Aldier,) genoemd; ofte om dat hy alle wilde Dieren in 't jaagen vangt; ofte omdat hy merde wreedheid van alle andere Dieren begaafd is ; en ook getemd zynde, zyne wreedheid niet vergeet; ofte omdat hy met de Verwe van allerlye wilde Die* ren gevlekt is. Hy wordt ook Thronon genoemd, om dat hy verfcheidenlyk gekleurd is. Zyn aangezigt is klein, de mond groot, de oogen zyn klein, witachtig en beweeglyk: het voorhoofdt is lang, de ooren meer rond als plat; dj hals is heel lang en dun, de borfl m:t kleine ribben voorzien, de rug lang, de A S bil-

18 tó B E S C H R Y V I N G billen en dyen vleezig. De deelen omtrent den buik en de heupen meer plat, dat is niet uitfteekende, nochte hol. De kleur is veelerly, het geheele lyf is ongeleed, en niet evenredig. Wottonus zeidt, dat hy vier fpeenen midden aan den Buik heeft; vyf klaauwen aan de voorfte voeten, en vier aan de achter- He, zeidt Gillius. Hy doet 'er by, dat de oogen van dit Dier in het donker vuuriger zyn, als van andere Dieren, en in de Zonne verdooven. De huid is met goudgeel op 't donker, en met zwart op wit gefprenkeld, gelyk Oppianus fchryft. Daarom zeidt Solinus, dat 'er veele Panthers in Hirkania waren, met kleine ronde plekken verfierd, zoo dat de rug met ronde kringen, als Oogen, uit den geele, blaauw en wit geteekend was. Plinius heeftze korte ronde op wit genoemd. Of hy een plek, als een waffende Maan, en die haare hoorens op dezelfde wyze kromt, op defchoften heeft; is bezwaarlyk te zeggen. Wat aangaat de inwendige deelen; hy heeft een gevlamde tong, fcherpe tanden en nagels; een hart, ten aanzien van andere Dieren van zyne grootte, ook groot; weinig vet, omdat het door de groote hitte verteerd wordt; en vafte beenderen. In Europa worden 'er geene gevonden, ia Africa niet weinigen; waar veele wilde Dieren, wegens gebrek van water, aan weinige Rivieren byeenkomcn om te drinken : waar van

19 D E K DIEREN. -li van daan 't is, dat aldaar zoo veele gedrochtelyke en vermengde genachten, voortkomen: want ofte de luft, of 't geweld vermengt verfcheidene Mannetjes met allerly geflacht van Wyfjes; waarom 't ook een gemeen fpreekwoord was in Griekenland; dat Africa altyd wat nieuws voortbrengt. Zy worden ook in Afia gevonden; Pamphilia heeft'er ook wel, gelyk Philoftratus verhaalt: ook het Landfchap Comeri, en het Ryk van Bengalen; zoo als Ferdinandus Lopez heeft nagelaaten. Datze op den Berg Caucafus zyn, om datze vermaak in welriekende kruiden hebben, fchryven fommigen. Op den Berg Hermon, die van de Amoriten Sanir genoemd wordt, zyn 'er niet weinigen; gelyk uit het Hooglied van Salomon te oordeelen is. De Pardel eet vleefch, voornaamelyk van Honden, en Lammeren, als hy hongerig is; en hy onthoudt zich niet van de Aapen, die hy met eenen geveinsden dood bedriegt; gelyk Mlianus verhaalt,en hier voor uithem,in 'twerk van Plinius zelve Cap. XXII: pag breder befchreven is. Datze door den reuk verlokt van zelve by hem komen, verhaalt Plutarchus. Dat hy de Menfchen aanvalt, heeft zeker Schryver van de Ooft-Indifche Gefcbiedenis fen nagelaaten, welken Ambrofius zeidt, den Tyger met den Panther te verwarren. Hy verfaamelt dikwils met de Leeuwin, cn ook 'fomtyds met de Honden; ook wel met den

20 12 B E S C H R Y V I N G den Wolf. Datze veele Jongen op eenmaal werpen, is uit de veelheid haarer fpeenen te befluiten. Dat de Jongen hunnen geboorte tyd verhaaften, en door ongeduld den buik van de Moeder opfcheuren, is de beuzeling van lfidorus. Van hunnen afkeer en toegenegenheid heeft men dit volgende aangemerkt: datze, naar't zeggen van fommigen, den Menfch zoo zeer haaten, datze voor een doodshoofdt van een Menfch wech vlugten: zoo anderen zeggen haat hy alleen het menfchelyk aangezigt; 't welk met het voorbeeld van den Beeftenhoeder des Konings van Vrankryk, die hem op de Jagt gezonden hebbende, niet als ruglings konde wederom leiden, by Gefnerus beveftigd wordt. Diergelyken afkeer heeft hy van den Haan, de Slangen, en den look: daarom zeidt Plinius, dat die met haanen fop beftreeken zyn, van den Panther niet aangeraakt worden; dat die met een Panther-vel bekleed is, van de Slangen niet befchadigd wordt, zeggen anderen; Calius, dat de Panthers de muuren, met look beftreken, niet aanroeren. Met de Hyena komt hy zoo kwaalyk overeen, zoo wy Plinius geloven, dat beider vellen regt over malkanderen gehangen zynde, dat van den Panther zyne haairen verlieze. Datze in Armenië over 't gebergte dwaalende,, naa den ftorax loopen, wanneer de wind van dat deel van den Boom, waar de Gom uit druipt, hun den

21 DER DIEREN.. 13 den reuk toedryft, hebben wy uit Philoftratus. De ftem van den Panther is brullen; 't welk de Latynen rugirï, de Grieken brucbeflai en Spartianus,riclare genoemd hebben. Hy gaat met de nagels als in eene fchede opgeflooten en. achterwaards gekromd, en fteekt die niet uit, dan in 't aanvatten. In reuk gaat hy alle andere Dieren te boven, uitgenomen de Civetkat, en de Muskusgeit: daar door lokt hy alle andere Dieren tot zich; 't zy altyd, ofte alleen door ouderdom verzwakt zynde; en aangelokt zynde wordenze hem tot eenen roof. En wy behoeven met Albertus niet te twyfelen, datze door den reuk aangelokt worden; want de katten hebben ook vermaak in haar kattenkruid, en wy zien, dat de Honden dikwils, door den reuk, van 't vervolgen der wilde Dieren afgewendt worden. Tot hunnen aart en verftand behoort, datze met eenige ziekten bevangen wordende, (want zy worden fomtyds dol) ofte van 't kruid Pardalianches.gegeeten hebbende, tot het bloed van wilde Geiten, ofte menfehsndrek hunne toevlugt neemen ; datze hunne Jongen altyd voorgaan, en tot den dood toe befchermen; dat de Wyfjes na heur werpen voor 't hol zitten; dat de Mannetjes haar voedfel verzorgen, en datze getemd zynde, byna nimmer hunne wreedheid afleggen. Droevig is 't geen Gefnerus verhaalt, dat na den dood van

22 U B E S C H R Y V I N G van Francois, Koning van Vrankryk, twee Luipards, Mannetje en Wyfje, uit hun kot gebroken zynde, veele Menfchen, omtrent Orleans, wreedelyk verfcheurd hebben; en dat 'er doode lichaamen van Vrouwen gevonden zyn, die zy alleen de borften hadden afgegeeten. De merkwaardige gebeurtenis, welke de Wysgeer Demetrius verhaalt, van een Panther-Dier is hier voor in 't werk van Plinius zelve aangeteekend, in 't XVII. Cap pag gelyk ook 't geene JElianus vertelt van eenen Bok, die met een' Panther was opgevoed. Zy hebben ook hun gebruik in de fpyze gehad by de wilde Dieren-Eeters, die zich tuffchen den Caucafus, en de Rivier Cophena onthouden ; gelyk Philoftratus verhaalt. De grooten zyn ook nog eetbaar in Indien; zy wierden eertyds tweemaal gekookt, om beter voor de maag te zyn; zy hebben ook eenig gebruik in de Geneeskunft. De huid gebruikten de oude Grieken voor kleederen; en dat doen nog heden de Mooren; en de ietbiopiers gebruiken die, als een wapen, om rheê te vechten. Eertyds wierden die beeften zelfs te Rome in de Schouwfpelen gehragt; 't welk door wien gefchied zy en wanneer, hier voor in 't werk van Plinius is aangeteekend, p Sommigen ftellen driederly onderfcbeid van Pardels; den Panther, den Pardel, en den Luipard: anderen vier; den Panther, den Par-

23 D E R D I E R E N. Pardel, den Luipard zonder maanen, die uit eenen Pardel en eene Leeuwin geteeld is, en den gevlekten Luipard, die uit een Leeuw en 't Wyfje van den Panther voortgekomen is; zoo als dit by Plinius gelezen wordt. Thans noemt men in al dat foort, dat in Africa en Syrien is, de gevlekten ook Pardels, dat eigentlyk de Mannetjes zyn. Sommigen onderscheiden de Panthers van deeze allen, door derzelver witheid; en is my tot nog toe ook geen ander onderfcheid voorgekomen. Hier toe behoort mogelyk ook dat Dier, 't welk de Spanjaards Dafypo de Pinuu, en de Indiaanen Thocotochtli noemen. Het is zoo groot als een Jagthond, langwerpig, laag, en dik van lyf, met kleine ooren, een Katten of Leeuwenmuil, en aangezigt, levendige oogen met roode kringen, dikke beenen en kromme nagels, met donker haair op den rug, en wit omtrent den buik; het overige lyf is asgraauw, overal met zwarte plekken gefprenkeld, met een korten fnuit, eene ruwetonge, fyn van Hem, en ongelooflyk fnel. Het leeft op de bergen van Tetrokokan, en jaagt op de Herten en andere Dieren van die grootte, en ook fomtyds op de Menfchen. Zyne tong is zoo vergiftig, dat hy de oogen van zynen roof likkende, ofte aanroerende, den zeiven ter- Hond blind maakt. De lichaamen van zynen roof bedekt hy met kruid, gras, hooi, enz* daar aa op de hoogfte boomen klimmende begint 1 "

24 26' B E S C H R Y V I N G gint hy te huilen; dan komen de. omliggende wilde Dieren, door eene verborgene leeringe Van de Natuur kennis hebbende van deeze noodiginge, terftond tot deeze maaltyd aanloopen, en worden met dien roof, die zy uit zyne teekenen kennen en weeten te vinden, verzadigd. Daarna klimt de Thocotochtli af, op dat de anderen onbefchadigd mogen gevoed worden; want als by eerft at, zouden de anderen, die 'er van aten, om den hals raaken, hy alles met zyne tonge bedorven en vergiftigd hebbende. Met zulk eene beleefdheid oefent hy de liefde, en met zulk eene voorzigtigheid zorgt hy voor de behoudenis van anderen. Dit wilde Dier befchaamt veele Menfchen ; want daar is niemand, of hy kan anderen voordeelig zyn, als hy wil; en de weldaad is niet zoo zeer in vermogen en rykdommen, als wel in den wil en de genegenheid gelegen. Veele ryken zyn onnut; maar ach! ofzyook niet fchadelyk waren: doch niemand is goedwillig of hy is ook weldaadig. VAN DEN T Y G E R. Naardien de Tyger, die veele overeenkomfl en gelykheid heeft met den Panther, hier voor in 't We?k van Plinius zelve ook afgebeeld is, in 'E XVIII. Cap. pag en aldaar maar weinig 'er van gemeld; zoo zal ik zyne Befchryvi "enige byzonderhcden van.dit zoo wreed

25 DER D I E R E N. 17 wreed en verflindend Dier, alhier ïaaten volgen. Wat zyn Naam betreft, dien wordt hy geoordeeld van de Perfen, om zyne fnclheid verkregen te hebben; want die noemen eenen pyl, die zeer fnel uit den Booge vliegt, Jigris. Varro heeft hem in 't mannclyk gcflacht genoemd; Plinius in 't vrouwelyke: ook vindt men in 't meervouwd Tigrides. Eenigen meenen dat hy zoo groot is, als een Haazewind-hond ; Noarchus, als een Paerd. 'Er is een huid gezien van meer dan vyf voeten lang. Hy heeft glinfterende oogen, als vuur, en eenen korten hals, gelyk die beeften doorgaans hebben, die hunnen hals niet naa de aarde buigen om te weiden; alzoo zy niet van gras en kruiden, maar van vleefch leven. Hy heeft kromme nagels, fcherpe tanden, en veelklovige voeten. Zy zyn in groote meenigte in 't Ooften en naar 't Zuiden toe, te weeten; in Indien, tulfehen de Rivieren den Ganges en Hipafus, op den berg Caucafus, by de Befingers, nabuuren van de Peninulers; zoo dat 'er ten onrechte van de Dichters gezegd Wordt, datze alleen by de Hyrkani'ers zyn. Zy worden ook in Java gevonden; al- Waar, uit vreeze voor de Tygers, te minder Gom Benjuin vergaaderd wordt: zy zyn ook in Bengalen en in Perü: datze in Taprobané het langer licht genieten, wordt ook van fommigen verhaald. Zy verflinden allerlye D:c- B ren;

26 i8 B E S C - H R Y V I N G ren; zy overmeefteren dikwils de Oliphanten, en fleepen de Muilezels by de pooten wech; zy verlcheuren Oflen, Schaapen, Honden, enz. nochte onthouden zich van de Menfchen; zy ecten voornaamelyk Bokken-vleefch. Zy v/orden door zulk eene vreetluft gedreven, datze het bloed van één Dier ziende, de geheele kudde trachten te verflinden, gelyk by Statius te leezen is. Zy verfaamclen van achteren, en werpen meer als een Jong teffens: zy verfaarhelen ook niet alleen onder malkanderen, maar ook, met de Honden: de wyze daar van verhaalt Ariftoteles (Hift. Anim. Lib. 8.Cap. 74.); de Honden zeidt hy, worden op eenzaame plaatfen vaftgebonden, waar de Tygers voorby komen, en, ten zy de Tyger geil wordt, zoo worden zy verfcheurd; maar als de Tyger begeerig is om te verfaamelen, wordt hy zagtmoedig; het welk Plinius, gelyk het by JKhamis ftaat, aldus verhaalt: De Indiaanen willen, dat de Honden uit Tygers ontvangen worden; en daarom binden zy de Teeven, ten tyde der teeling in de Boffchen. De eerfte en tweede vrugt houden zy al te wreed, en voeden maar alleen de derde. Datze in Weft-Indien de Spanjaards niet befchadigen, maar de Jndiaanen aanvallen; datze in 't Eyland Bamba de blanke Menfchen niet, maar wel de zwarten overvallen; ja datze een' blanken met een' zwarten, by malkander flaapende, den zwar-

27 DER DIEREN. i zwarten mede neemen, en den blanken niet aanraaken, verhaalt Linfcbooten. Of zulks tot eenige toegenegenheid moet gebragt worden, is twyfelachtig;maar datze de Oliphanten ziende zeer vergrimmen ; datze met den drek van Buffels verdreven worden; dat ze door 't geluid van een Trommel byna dul worden, en zich zeiven wonden, wordt onder de voorbeelden van afkeer gefield. Hunne Hem wordt eigentlyk door brullen uitgebeeld. Datze vergramd zynde grynen, zeidt Oppianus. Dat hy van groote en vreeslyke fnelheid is, voornaamelyk, als, hem zyne Jongen ontroofd worden, is vaftelyk by de Ouden geloofd : hoe dit gefchiedt, en men daartoe fnelle Paerden gebruikt, is hier voor in 't Werk zelve uit Plinius aangeteekend. (Plin. L. 8. Cap. 8.^ Doch de laatere Schryvers, en onder deezen Bontim, (de Medicina Indor. pag. 13.) ftelt dat onder de dwaalingen, 't geen van hunne fnelheid gezegd wordt; dewyl dit Dier traag van gang is, en naauwlyks een.menfch (veel min andere wilde Dieren) met loopen inhaalt: hierom is't, dat de wilde Zwynen, de wilde Stieren, en Herten, die dit Dier heel fchielyk ruiken, zyne klaauwen met den loop ligtelyk ontfnappen. Daarom verfchuilen zy zich onder de ruigte en 't riet omtrent de Rivieren, Waar andere wilde Dieren komen, om te drinken; en fpringen dan met eenen fcbuineri B % fprongy

28 ao B E S C H R Y V I N G fprong, een van die op 't lyf, niet anders als de Katten op de muizen en rotten doen. Alzoo vallen zy ook op den Menfch aan uit hunne hmderlaagen, en zoo hy ('t geen dikwils gebeurt) door grcote vuurigheid mift, wykt hy al brullende met een traagen gang van hem wech. Als hy ook verneemt, dat hy van den Menfch ontdekt is, gaat hy door, enz. dit fchryft Bontius. Voorts heeft dit Dier zyne Jongen zeer lief; daarom brengt hy ze, als hy een Menfch ziet, terftond in fchuilhoeken; en hen verborgen hebbende, valt hy wreedelyk aan op 't geen hem ontmoet, en met razernye bevangen zynde fterft hy van woede. Doch, al-* hoewel hy van eene ontembaare wreedheid is, echter laat hy zich fomtyds met zweepen flaan: en Ovidius zeidt, dat de gehoorzaamheid de Tygers tam maakt: en by Seneca leeft meny dat een Tyger van zynen Opziender werdt gekuft. 'Er zyn ook voorbeelden van zagtmoedigen: Auguftus heeft, onder 't Burgermeefterfchap van Tubcro en Fabius, in de maand van Mey, by 't toeeigenen van den Schouwburg van Marcellus, aïlereerft eenen Tyger vertoond, die in een hok tam gemaakt was; maar Claudius vier gelyk: onder Gordia^ rmszyn 'er te Rome tien, in de Zegepraal van Aurelius, vier gezien: Heliogabalus heeft ze voor den Wagen gefpannen. Nogthans leg. gen-

29 DER DIEREN. 21 genze hunne wreedheid nooit geheel af: zy gehoorzaamen, maar fomtyds barft hunne wreedheid, als men 't minft verwacht, weder uit. Abdiiis Babylonius verhaalt, en 't is ook anders bekend, datze door de Stad, om te laaten zien, geleid zynde, met bellen behangen worden, opdat de Toezienders zich voor «en onverwagt geval zouden hoeden. Zy worden meenigmaal niet genoeg met kectenen verzekerd ; zoo dat het noodig is, hen met het Sap van Mandragora, ofte Opium, loom en flaaperig te maaken, op dat zy, door de Stad geleid wordende, niet befchadigen. Dat de Indiaanen de achterfte deelen in fpyze gebruikt hebben en van de voorften, als der Zonne toegewyd, en die men zeidt, datze tegen de Zonne opheften, zich onthielden, fchryft Phüoftratus. En Linfcbooten verhaalt, dat die van Congo hen geheel opeeten, behalven de knevels; om datze daar door eenen raazenden dood fterven; en dat daarom door de Vorften verboden is, hen zonder huid te verkoopen. De Spanjaard Lcdijïnz heeft hen niet erger als offenvlecfch gevonden. De Inwoonders van Cerebari maaken kranfen van hunne klaauwen, en daar door meenenze te kloekmoediger te worden. Van de Soorten der Tygers komtnaauwlyks iets voor by de Ouden; maar Paufanias verhaalt uit Ktefias, dat 'er by de Indiaanen een B 3 Dier

30 22 B E S C H R Y V I N G Dier is, Mantikora genoemd, dat in beide de kaaken drie ryen tanden en uitfchietende angels in den ftaert heeft,- en dat meenen fommigen, dat de Tyger is; doch uit de Afbeelding en befchryving van 'tzelve, in de eerfte plaat, hier voor opgegeeven, blykt klaar genoeg, dat dit Dier zeer veel van den Tyger verfchilt. Sirabo heeft ook uit Megafienes nagelaaten, dat de Tygers, by de Prafiers, Dieren zyn byna eens zoo groot, als een Leeuw; doch wie zal geloven, dat dit van den Tyger moet verftaan worden? By de laatere Schryvers komt evenwel eenige verfcheidenheid voor, ten aanzien van hunne grootte, wreedheid, en gedaante. De gemeene zeidt Nieremberg, is grooter als de onzen; deezen is nog een andere gelyk, welke omdat hy kleiner is, by de Indiaanen Flaco-Ocelotl, dat is kleine Tyger genoemd wordt, en met donkere en zwarte plekken geteekend is, maar niet met bleeke en witte, gelyk de andere gemeenen. De Peruaanen noemen den Tyger Ururunht> naar de meening'van Garcüafus. Zy zyn daar wreeder dan de Leeuwen; zy zoeken vuurig naar de Indiaanen, ja tot in de hutten en huizen; en indien zy de deuren niet vaft geflooten vinden, komen zy daar heimelyk binnen, en vatten den een öf anderen Indiaan, en fleepen hem wech, niet anders als een Kat de

31 DER D I E R E N. 23 de muis: de Boomen zelfs zyn voor hun gee- Tie veilige toevlugt; want de Tygers klimmen : er op, werpen den Vlugter van boven af, en verfcheuren hem. In den tocht van Fedreman heeft één Tyger, een Rot Soldaaten aandoende, in 't midden van hun allen een' Spanjaard en drie Indiaanen verflonden, en is zelfs on- befchadigd ontkomen. Niet te min wordt de g-oote wreedheid ook gebroken, als hy met een ftok omtrent de nieren geflagen wordt. Geen Dier werdt voorheen meer gevreeft van de Indiaanen, dan de Tyger, en zelfs wierdt hy van hun aangebeden ; doch na het invoeren van Godts H. Woord, heeft dit Heidendom de vrees en eerbiedigheid voor den Tyger afgelegd. Hunne nagels zyn vergiftig, en de wonden, daar door gemaakt, worden nooit geneezen; hy wordt met ftrikken en elders met vallen gevangen. In Bengalen is hy allerwreedft en hardnekkigft; en vervolgt het Schip zynes beleedigers wel dertig mylen langs het ftrand. Hy is ook allen Menfchen en Dieren even bars. Maar de Natuur is zodanig een verderf, als hy zoude aanrichten, eenigzins voorgekomen; want hem vergezelfchapt altyd een ander klein Dier, dat hem, door geduurig blaffen, ontdekt, op welk geluid de andere Dieren ofte wederkeeren, ofte zich verfchuilen; nrar de Menfchen vlugten. b B 4 De

32 B E S C H R Y V I N G De Tygers zyn heel graag naa Menfchen vleefch, en nog 't meeft naa dat der Mooren, welker Schepen zy ziende, wel twintig mylen ver langs ftrand vervolgen; om iemand, die te lande kwam, te verfcheuren: 's nachts fpringen zy in de fchepen, om de fcheepsluiden onvoorziens te overvallen. Een gedenkwaardig voorbeeld hier van verhaalt Jonfton, dat gebeurd is, als ons volk (zegt^hy, verftaa d; Engelfchen) in Bengalen was. Als een zeker Moorfche Slaaf droomde, dat hy van een Tjj. ger wech gevoerd wierdt, heeft hy zich dei volgenden nacht onder de voorfteven van 't Schip verborgen. Hierom van zynen Heer naa de oorzaak gevraagd zynde, verhaalt ly zynen droom, wiens waarheid de uitkomft van den volgenden nacht beveiligd heeft; want als zy alle fliepen, heeft een Tyger, alle de anderen, die, meer als dertig flerk, in 'tschip lagen, onaangeroerd laatende, den Moor, die onder de voorfteven lag, by 't lyf gekregen en wech gefleept. Gelukkiger was 't geval vaa eenen anderen, die door Godts Voorzienigheid bewaard wierdt. Dees niet verre van 't ftrand in 't Schip zynde, werdt van achteren te lande van een Tyger, en van vooren te water van een Krokodil aangevallen; maar wat gebeurt 'er? een wonderlyk geval voorwaar; de Tyger fprong, door zyne groote fnelheid n vuurigheid, om zynen Vyand den roof te ont-

33 PER D I E R E N. 25 ontweldigen, over den Man heen, viel op 't boord van 't Schip, en voorts in de kaaken van den Krokodil; en alzoo is de Moor het gevaar ontkomen. Het is niet te zeggen, hoe zeer die van Bengalen den Tyger vreezen, en noemen hem daarom met verfcheiden naamen; vreezende, indienze hem altyd met zyn' eigen naam noemden, datze terftond zouden verfcheurd worden. In Brafiel zyn zy van groote kragten, en hongerig zynde, zeer fnel; maar verzaad, worden ze gezegd zoo lui en loom te zyn, datze van de Jagthonden op de vlugt gedreven worden. Zy eeten niet alleen Menfchen; maar in Nieuw Spanje klimmen zy op de boomen aan den oever der Rivieren, en loeren van daar op de Krokodillen; welken zy onvoorziens befpringen en ombrengen. Het Indiaanfche Darien, is eertyds niet minder van eenen Tyger befchadigd, als v/el eer Nemea van den' wreeden Leeuw, en Kaladonia van 't roofachtig wilde Zwyn; gelyk Petrus Martyr verhaalt: Want, zeidt hy, daar is in een half Jaar niet één nacht vry geweeft, ofte hy heeft een' Koe, of Paerd, een hond ofte varken, in zyne buurt wechgehaald; zoo dat\de Kudden daar door verminderden; ja men zeidt, dat niemand geruft buiten zyn huis dorft gaan, voornaamelyk als de Tyger jongen hadt; want dan viel hy ook, door den honger van zyne Jongen geperft, op de B 5 Men-

34 26 B E S C H K Y V I N G Menfchen aan, indien hy die eer ontmoette, dan een ander Dier. Door den nood is ten laatften de Kunft gevotnden, om ftraf van zoo veel bloeds te zoeken; Want de engten van de wegen, waar door hy 's nachts uit zyne fchuilhoekcn, om te rooven, heen kwam, doorfnuffe'd zynde, hebben de Indiaanen daar kuilen gegraven, en, vqn boven met aarde ligtelyk toegedekt, dat b?drog alzoo verborgen. Hy des nachts onvoorziens aankomende (want het was een Mannetje) viel in den kuil, en bleef op de fcherpe paaien, die onderin den kuil ftonden, hangen; en is alzoo met groote fteenen dood geworpen. De pylen, die van boven op hem gefchooten wierden, febeurde hy in duizend mikken; zoo dat hy reeds half dood en byna bloedeloos de toezienders nog met fchrik vervulde; wat zoude hy,los en gezond zynde in zyne kragt, niet gedaan hebben? Een zeker Spanjaard, Jehannes Ledefinci) de vriend van Vafchus en medehelper in zynen arbeid, bekende; dat hy van dien Tyger gegeeten hadt, en het vleefch niet erger vondt, als dat van een Os. Als het Mannetje gedood was, hebbenze zyne voedftappen op de bergen na gefpeurd, en in zyn hol of neft gekomen zynde, terwyl de Moer daar niet in was, hebbenze twee van haare zuigende Jongen mede genomen; doch daar na van meening veranderende, hebbenze die,

35 D ER DIEREN. 27 die, om groot geworden zynde naa Spanje te zenden, een yzeren keeten om den hals geworpen, en weder naar 't hol van de Moer gebragt. In 't vervolg weder aan den kuil komende, en de Jongen niet vindende, meenden zy, datze van de Moer uit dulheid verfcheurd, en wech gedragen waren, op dat niemand dezelven?oude wechneemen; want zy zeiden, datze niet levende van den keeten konden los gemaakt worden. De huid van den gedoodden is, met kruid en ftoppelcn gevuld, naa Spanjola aan den Overften en de Grooten gezonden. Zie breder hier van by den zeiven Nieremberg, en Markgraaf, Boek VI: Cap. 10. Tygers en Luiparden of Panthers worden ook aan de Kaap der goede Hoope gevonden, waar van ik een kort, doch merkwaardig bericht, uit Kolbe, hier nog zal by voegen. De Tyger, zegt hy, is veel grooter, en heeft fraaijer, ronder en geflootener vlekken, die donker bruin en in 't midden eenigzins geelhaairig zyn, dan eea Luipard of Panther ; wiens vlekken niet gefloten zyn, en de gedaante van een hoefyzer hebben. Anderszins zyn die beide Dieren malkanderen genoegzaam volkomen gelyk, en geeven eikanderen niets toe in lift en bloeddorftigheid. Hun vleefch is ongemeen malfch, aangenaam blank en gezond; zoo goed als 't befte Kalfsvlccfch, of nog

36 28 B E S C H R Y V I N G nog ;*ong zynde, als een hoen, doch wild van fmaak. Aan de Kaap zynze vry kleinder, dan in Bengale en in Amerika. De Paerden zyn, op hunnen reuk, als dol van angft; zy zullen dan naar geenen toom meer luifteren; gragten, heggen, noch fteiltens ontzien, om hun te ontkomen. Kaibe hadt dit zelfs ondervonden. Die Roofdieren zyn ongemeene Vyanden van den Menfch en van de Schaapen. Zy zullen geenen roof eeten, dien zy zelf niet gedood hebben. Dus is 't vrugteloos, hen met eenig aas te willen verftrikken. H. Bouwman, aanzienlyk Burger der Kaap, een fterk en ruftig Man, wierdt op ryze van eenen Tyger befprongen, die de Maauwen op zyn hoofdt floeg, en met den 'Muil naa zynen hals rykte, om hem 't bloed af te zuigen ; doch hy, fchoon doodelyk ontfteld, hieldt het Dier beet, zonder te weeten, wat het was ; viel worfteiende met het zelve ter Aarde, waar tegen hy deszelfs kop drukte; nam fluks zyn mes uit den zak, en fneedt het de keel af. Evenwel was hy zoo geteifterd, dat hy lang werk hadt, om geneezen te worden, en 't verlies van zyn bloed te herftellen. In braken twee Luiparden in een Schaapenhok, verwurgden zoo voort 80 of 90. Schaapen, zoogen 'er het bloed uit, en gingen elk, benevens hunne drie Jongen, met een dood Schaap afdrui-

37 DER D I E R E N. &9 druipen. De Slaaven des Eigenaars, maakten voort jagt cp hen, en fchootenze alle dood, behalven 't Mannetje, dat het alleen ontkwam. PLAAT

38 3o B E S C H R Y V I N G PLAAT III. Nom, 5. en 6*. Van de Hyena. DE Hyena wordt met recht betrokken tot het algemeene geflacht, welk de Wolven, Honden, Voffen, en diergelyke Dieren bevat. Het geflacht der Hyenen is veelerly; want volgens Herodotus in zyn IV. Boek, komt uit de Hyena en den Wolf de Thoës voort: naardien zy dan met de Wolven veréenigd worden, zoo moet 'er eenige overeenkomft van natuure zyn. De Hyena wordt van fommigen niet ongevoeglyk onderfcheiden in welruikende en nietwelruikendë: de welruikende Hyena is of de Oofterfche en Arabifche, ofte Welterfche en Americaanfche. De nietwelruikendë was de Hyena der Ouden, die mogelyk tweederly is; want in de Hyena van Busbekhis onibreeken veele teekenen van die der Ouden, en dezelve kan tot de Arabifche Bofchwolf gebragt worden. Van de Welruikende Hyena, die men voor de Civetkat houdt, en welke meer bekend is, zal ik thans niet fpreeken ; maar my bepaalen tot de eigentlyk gezegde Hyena der Ouden, van welke hier voor in 't Werk zelve van Plinius Cap.XXX. p reeds eenige byzonderheden zyn aangeteekend, doch het Dier zelve daar niet

39

40

41 DER D I E R E N. 3- niet befchreeven en eenige ongegronde dingen daar van gezegd zynde, zal ik het een en ander hier wat naader trachten op te helderen. De Hyena dan- der Ouden wordt, volgens Ariftoteles, befchrevth als een Dier den Wolf van verwe gelyk, en met een vlok ofte maan over den geheelen rüg voorzien :Hy heeft ook de grootte van den Wolf en is, op dezelve wyze, ruig; maar 't lyf is met zwarte plekken befproeid, en onder de oogen ftaan twee plekken : de voeten zyn met zwarte haairen bedekt, de beenen gevlekt, de ftaert is langwerpig, opwaards zwart, en onder met witte plekken bezaaid. Dat dit Dier beider kunne zoude deelachtig zyn, en 't eene Jaar Vrouwelyk, doch 't andere Mannelyk wezen, is van Plinius gezegd, en in 't algemeen geloofd; doch Ariftoteles fchryft, dat het zottelyk en met eene groote dwaalinge gezeid wordt, dat de Hyena een dubbeld teellid van beider kunne heeft. Arift. Lib. III. Cap. 6. de Generatione: en Lib. VI. Hifi. Anim. Cap, 32. zegt hy dat het verdicht is; maar dat de Hyena een mannelyk lid heeft, even als de Wolf of de Hond: doch dat het geene vrouwelyk aan hem fchynt, onder den ftaert gelegen is,' en wel een vrouwelyk teellid gelykt, maar zonder doorgang is; en waar' onder de doorgang van den drek ftaaf. Ook heeft het Wyfje dat mede, zoo wel als het Mannetje, behal-

42 32 B E S C H R Y V I N G halven haar eigentlyk vrouwelyk teellid: en ook onder den ftaert zonder doorgang, waar onder insgelyks de doorgang van den drek Haat; onder welken het rechte vrouwelyk teellid gelegen is. Ook heeft het Wyfje haare lyfmoeder even eens als alle andere Dieren. Verder fchryft hy, dat de Hyena, zowel het Mannetje, als 't Wyfje een kloof heeft, het vrouwelyke teellid gelykende; welk teeken, hoewel het beiden gemeen is, nogthans meer in de Mannetjes gezien wordt, om dat zy meer als de Wyfjes gevangen worden; en, voegt Ariftoteles 'er by, die hen niet naauwkeurig beziet, vervalt tot het gezegde valfche gevoelen. Inderdaad is hier uit ligtelyk op te maaken * dat de Ouden door dien fchyn bedrogen, zeer gemakkelyk tot dat verkeerd gevoelen hebben kunnen overhellen; naar dien zy zelden of nooit een Wyfje vangende, aan 't Mannetje zulk eene kloof befpeurden, die heel zeer naar 't vrouwelyk lid geleek; en zonder te onderzoeken, of het eenen doorgang hadt, dien voor vaft Hellende, hebbenze geoordeelt, dat het Dier beide geflachten hadde. De verfchillen der Geleerden, of de Civetkat de Hyena der Ouden zy, zal ik hier niet aanroeren; maar alleen nog laaten volgen het geene laatere Schryvers over den Hand dier kloove, van welke Ariftoteles fpreekt, uit de over-

43 D Ë R D I E R E N. 33 ï&vereenkornft met de Civetkat, hebben aangemerkt, te weeten: da: de woorden van Ariftoteles, in dien dn genomen (als of hy de ondoorgangkelyke kloove onmiddelyk onder den ftaert 5 den uitgang van den drek daar onder, en dus in 't midden; en onder den zeiven het rechte vrouwelyk lid geplaatft hadt) een ónmogelyk en öngerymd ding fchyhen te verdichten ; dewyl alle geftaerte Dieren den drekv/eg onmiddelyk onder den ftaert hebben; waarom Ariftoteles, of door kwaalyk aanbrengen bedrogen, of van anderen kwaalyk verflaag is; zoo dat hy zeidt, dat 'er onder den ftaert wel eene valfche lyfmoeder is, maar niet onmiddelyk; ofte dat de drekweg onder den ftaert is, en het vvaare teellid aan de overzyde, en 't ander iri 't midden: en dit is ook gevoegiyk met de reden eri den ftand, dien wy zien, dat van de Natuur, in de Civetkat, is onderhouden; maar dier. anderen ftand heeft men in geen ander Dier, ja in geen Wanfchepfels tot hier toe gezien. Derhalven moeten de woorden van Ariftoteles niet zoo eng genomen worden, maar overeënkomftig met dë reden en de ondervindinge. Busbekius, die zeidt dat hy de rechte Hydna der Ouden gezien heeft, zoude welgedaan hebben, indien hy de gedaante en ftand van die kloove verklaard hadt. Ondertu.Tchen zeggen wy, dat de Hyena zyne valfche lyf- C moe-

44 34 B E S C H R Y V I N G moeder niet wel anders hebben kan, dan ifl dien ftand, welke in de Civetkat gezien wordt, en in haare natuurlyke grootte, byna zodanig in 't achterover liggend Dier is, in welke de Civet verfaameld, en met kleine lepeltjes, daaruit gehaald wordt. Eindelyk voeg ik hier nog by de Befchryving der Hyena van Busbekius. Dees Schryver zegt twee Hyena's te Conftantinopolen gezien te hebben, en befchryft dit Dier wat laager als een Wolf, maar niet korter; dat hy een Wolfshuid heeft, maar barfer en grover van haair, en met zwarte plekken gefprenkeld; dat het hoofdt, 't welk heel groot is, zonder wervels aan den ruggraat is vaft gehecht; zoo dat hy in 't omkyken noodzaakelyk het gcheele lichaam moete omdraaijen; dat 'er veelcn in Galatia zyn; datze dikwlls de graven der doode Menfchen opkrabben, en de beenderen voor hunne holen vergaaderen, zoo van Menfchen als van andere Beeften; en dat de Hyena daarom h'gtelyk gevonden wordt; naamelyk uit het gezigt van den hoop beenderen voor hun hol. Voorts zeidt Job. Leo in zyne Befchryving van Africa, dat hy de gedaante van een' Wolf heeft, en handen, die van een Menfch gelyk; dat hy graag doode lichaamen, en voornaamelyk van Menfchen, eete; welken hy uit de graven opkrabt; dat het geen loos Dier is, en met zang

45 DER D I E R E N. 35 zang en trommelgeluid zeer vermaakt wordt s en dat de Jaagers hem, terwyl hy van den zang opgetoogen en verlokt is, een touw aan de beenen werpen, en alzoo uit zyn hol rukken en dooden. C 2 PLAAÏ

46 36 B E S C H R Y V I N G J PLAAT IV. Nom. 7. Van de Meerkat Sagovin. DE Meerkatten worden in verfcheidënê foorten verdeeld. Onder die is ook een foort, die men Leeuw-geiykende noemt; ert deezen zyn wederom twcederly; de eerften zyn die, welke by de Brafiliaanen Kagui, by die van Congo,, Pongi genoemd, en in grcote en kleine onderfchsiden worden: De andere wordt Sagopin genoemd; en deeze is 't, die hier ftaat afgebeeld, en ik nu naader befchryven zaf. Hy is van gedaante, ten aanzien van den hals, muil, en 't voorfte van 't lyf 3 als een Leeuw;- maar zcc teer, dar hy 't bev/eegen van de Schepen in Zee niet kan verdragen : En daarenboven^ zoo hovaardig, dat hy, om de minfte oorzaak, zich liever wil uithongeren, dan de minlte^moeijelykheden uitftaan. Die Niercmberg gezien en befchreven heeft, en van Rcderik Lincius overgebragt is, was kleiner als de Eekhoorn, en zoo teer, dat hy in een bonte lap moefte bewaard worden. De muil en 't voorfte deel van 't hoofdt was als een Leeuw, donker van kleur, met een weinig rood vermengd. De ooren Waren ruig met witte lokken, waar onder ook een roode kleur liep. De krop en borft waren

47

48

49 DER D I E R E N. 3/ ren ook met lange vlokken, ten deele donker, ten deele wit, bedekt. De overige haairen over 't lyf verfpreid waren wit en zwart, en met ftreepen, van den rug naa den buik loopends, beurtelings verdeeld. De ftaert was lang, en ook met haairen van 'gelyke verwe beurtelings bekleed, en de buik met zwarte haairen bedekt. De korte beenen waren met haairen, met eenig rood bevlekt, bezet. De ' voeten in vyf, niet heel lange klaauwtjes gefpleeten, en met witte nagels voorzien. Mogelyk is 'er geen fchooner, onder alle de Meerkatten, dan deeze. Nom. 8. Van den Tciou, ofte Brafiliaanfchen Egel, ofte het Schildvarke:-:. Den Tatou, of Erafilaanfchen Egel, die hier in de IV. PI. Nom. 8. verbeeld is, zal ik met de woorden van.nieretxberg befchryven. Ik bevinde, zeidt hy, dat dit geharnafte Indifche Dier verfcheidentlyk genoemd wordt. De Spanjaards noemen het Armiiilio, dat is gewapend; de Portugeefchen, Sneubertado; de Italiaanen, Bartado. Thevet noemt het met eenen Brafiliaanfchen naam Tatou; Maphteus, Tatzifia; Gefnenis, Tat'us. In Nieuw Spanje wordt hy Cbirqüin Chrim; elders, Kaf- C 3 ƒ«-

50 38 B E S C H R Y V I N G famin; en by andere Indiaanen, AjatochiU genoemd ; dat is, Kauvvoerds-konyn; want hy leeft in holen, als de Konynen. Hy graaft wel een vierde van een uur ver; zoo dat hy 3 niet gebonden zynde (want hy laat zich nergens influiten) tot buiten de Stad graaft. Daar zyn verfcheiden gedaanten van deeze Dieren; maar de wonderlykfte fchynt my de Ajatocbtli, en waar van 't minft gefproken is; waarom ik hem inzonderheid ('t zyn de woorden van Nierenberg) zal befchryven- Die befchryving nu luidt aldus : Hy is met harde plaaten, die ik zelf gezien heb, bedekt. Hy is zoo groot als een MalteefcheHond; hy heeft kleine voeten, en de fnuit is lang en dun, en beiden als die van een Varken. Hy is over al met eene fchors, als een gewapend krygsman, ofte geharnaft paerd gewapend, en met beweeglyke plaaten bedekt en 1 faamengevoegd, waarin hy rondom gefloten is. Zyne ooren zyn die van de Muizén gelyk, maar wat dikker; zyn ftaert is langwerpig rond, in leden verdeeld, en op dezelve wyze met plaaten bezet. De buik is wit en met een zagte huid bedekt, het menfchenvel niet ongelyk, met langachtige dunne, maar weinige, haairen bekleed. Hy vangt Mieren; op zynen rug liggende met den ftaert aan den 'mond, verraft hy de Mieren die 'er regt over loopen, en hem dus tot fpyze wordea.

51 D E R D I E R E N. 39 den. Antonius Herres doet 'er by, dat ze eene groeve, boven op den buik tuffchen de plaaten, met hunne eigene pis vullen, en dat alzoo de Mieren, het water fchuwende, langs den ftaert hun in den mond loopen. Als hy vlugt, buigt hy 't hoofdt en den ftaert nederwaards, befchermt zich met zyne fcbilden, en rolt zich tot eenen ronden bol Indien iemand hem hardnekkig vervolgt, draait hy zich naa den Vervolger, en zich dikmaals met den rug fterk tegen des Menfchen borft ftootendebrengt hy hem om 't leven. Hy verkeert in modderige poelen, eet wormen en viffchen, en de bezien en appelen van fommigeboomen. Zyn vleefch is heel wit, zoet, en van flymerig voedfel en veel uitwerpfel. De Ouden plagten zynen ftaert te gebruiken, om 'er hunne Zebratanen (gelyk zyze noemen) mede te wapenen; welken by hun in groot gebruik waren. By de Lukataners is tweederly foort van deeze Dieren: eenigen zyn onfchadelyk en van heel aangenaam voedfel; anderen fchadelyk en vergiftig; welken met braaken en ontroeringe van den buik, bezwywing verwekken, en ten lefte doen fterven: hun tegengift is de Olyfolie; ten ware het vergif te fterk geworden was; en dan zyn alle middelen te vergeefs: en indien eenigen mogelyk voordeel doen, zoo valt den Zieken 't haair uit, C 4 zyne

52 4o B E S C H R Y V I N G zyne kleur wordt bleek-, en zyne kragten verdwynen. Zy worden in getal van fcbilden, cf plaaten onderfcheidcn: de cnfchadelyke beftaan uit agt, de fcbadelyke uit zes. De onfchadelyke hebben ook geen heupbeen, en zyn met roode plekken aan den buik gefprenkeld. Di: Dier is der Adderfiangen, die eenig geluid maaken, zoo groot een vriend, dat ze. zich te gelyk in één hol, zonder eikanderen te benadeelen, meenigmaal verbergen. Het eerfte foort fchynt Gonzalvus Ferdiia::- dus Oviedus befchreven te hebben met deeze woorden: De Katafraélus, of dat Dier, welk met fchilden bedekt is, is een heel wonderlyk Dier van aanzien, heel verfchillende van die in Spanje, ofte andere Landen van 't Chriftcnryk gezien v/crden. Het is een viervoetig Dier; het geheele lyf en de ftaert is met eene huid gedekt. die van de Hagedis ^hy verftaat den Amerikaanfchen Krokodil - ) gelyk, van kleur ttuchen wit en asgraauw; maar die meer naar- 't witte helt. Hy is van gedaante als", een gehamaft paerd, zoo groot als een gemeene hond; het is geen fchadelyk Dier. Het houdt zyne woonplaats in de aarde, en die met de voeten uitgraavende, maalt hy holen, als de Konynen. Deeze Dieren worden met netten cfte den booge gevangen; (met eenen pyl geraakt zynde ftervenze;) maar sneeft in den zaairyd, als de ftoppelen gebrand,

53 DER DIEREN. 41 brand, ofte de aarde omgefpit wordt, cm het voedfel voor de Koeijen en andere beeften beter te doen voortkomejj. Ik heb fomtyds (voegt hy 'er by) van dit Dier gegeeten, en vondt, datze beter van finaal: waren ajs de bokken, en een' gezonde fpys. Voorts indien deeze Dieren waren in de Landen, waar men gewoon is de paerden in 't harnas te fluiten ; zoo zou men konnen denken, dat men het patroon hier van genomen hadt. Als andere Schryvers deezen Oviedus tegenfpreeken, hebben zy een ander foort van Schild-varken in hunne gedachten; want het geen van 't Schildvarken gezeid wordt, moet verfcheidentlyk, naar de verfcheideiiheid van de gedaante en Landen verftaan worden. Van de Schildvarkens hebben jacobus Plateau en Klufius ook twee foorten erkend; een heel kort van ftaert, dat Klufius dus befchryft: Dit dier was een voet en vier duim lang; maar de omtrek van 't lyf was veertien duimen, naamelyk twee minder, als de lengte van 't lyf. Zyn Schild is hard en fchorsacktig, roodverwig van kleur;! t welk by mogelyk door den ouderdom en 't veel handelen gekregen hadt; byna uit vierkante ftukken faamengefteli. Van den hals af was hy als van eene bolronde gedaante, en met verfcheiden geverfde fchilden verdeeld; maar midden op 't lyf was hy met drie ryen van vierkante C 5. plaa-

54 42 B E S C H R Y V I N G plaaten, verfcheidentlyk gekleurd, verfierd. Het laatfte deel van 't fchild, was met evengelyke kringen, als de voorgaanden, onderscheiden. Het geneele hoofdt was ook, tot de neusgaten toe, met diergelyke plaaten bedekt ; hy hadt wyde ooren, en niet heel fpits; de ftaert was kort, niet grooter als twee leden van een pink, en ook geheel met ronde plaaten bedekt. Dat de buik met geene korft is bedekt geweeft, maar alleenlyk met vlekken bezet, fcheen het afbeeldfel te vertoonen, gelyk ook van achteren het acbterfte deel van de beenen, de krop en de neusgaten. Dat de achterfle beenen, met drie klaauwen en eene fpoor voorzien zyn geweeft, fcheen het afbeeldfel ook te beveftigen; en de voorfte maar met twee en eene fpoor, ten ware die van den fchildcr verzuimd waren. Het teellid hadt hy ]ang en uitfteekende. Ik doe hier by de loosheid van de Chirquinchi; welke ik verftaan heb van die geenen, welken hem eerft by geruchte, en daarna door 't gezigt hebben leeren kennen. Die ooggetuigen vernaaien 'er dit van: by regenachtig weer legt hy zich op den rug; en vergaderd op den buik, die ongewapend is, water tuffchen de plaaten van zyne zyden, en zoo volhard hy den regen uit te ftaan byna een geheelen dag, tot dat 'er ten laatften een Hert onvoorziens op hem toeloopt, om zynen dorft te leffen, en zynen muil daar in fteekt; dan o fluit

55 DER D I E R E N. 43 fluit dit Schildvarken zich toe, en vat het Hert by de lippen en neusgaten: dit loopt dan ginds en herwaards, maar 't Schildvarken verlaat zynen roof niet, tot dat het denzelven, door 't opftoppen van den adem verflikt en doodt. Hy heeft ook de liftigheid van den Egel, dat hy, bevreefl wordende, zich in zyn fchild of fchors in een rolle; en niet ontlolfe dan by 't yuur. PLAAT

56 44 B E S C H R Y V I N G PLAAT V. Nom. 9. Eabi-Roefa, Varkens-Hert. TEt Dier, in deeze Plaat, door de Fig. Ï J. Nom. 9. verbeeld is een zeer vreemd en weinig bekend Beeft; het wordt alleen, zoo veel men weet, op het Eyland Boero, en eenige anderen daaromtrent gevondtn. De Heer frangois Valentyn die 't zelfs gezien, en naar 't leven doen afteekenen heeft, geeft 'er deeze befcbryving van: Het wordt in 't Maleytfch Babi-Roefa, dat is, Varkens-Hert, genaamd; om dat het als een Mengel-flag van die beiden is. Het is van Geftalte uiterlyk byna eveneens, als een ander Bofchvarken, doch hetmannetje heeft iets byzonders, dat andere Mannetjes van Bofchvarkens, of wilde Beeren niet hebben; want buiten de twee flagtanden, die onder in deszelfs onderkaaken uitfteeken, en die by alle andere wilde Varkens gevonden worden, heeft het nog twee anderen in zyne bovenkaaken, regt tegen over de anderen, naa achteren toe gebogen Z5*nde, even eens, als een halven ronden kring, en fommigen nog wel verder omgebogen; dat eene vry aardige gedaante aan dit Dier geeft. Zelfs waffen die boven tanden wel zoo verre krom om, dat-