E.G.M. Couturier J.A. Carpay VEEL GESTELDE VRAGEN OVER HOOFDPIJN-MIGRAINE

Transcriptie

1 E.G.M. Couturier J.A. Carpay VEEL GESTELDE VRAGEN OVER HOOFDPIJN-MIGRAINE

2 VEEL GESTELDE VRAGEN OVER Hoofdpijn-migraine

3

4 VEEL GESTELDE VRAGEN OVER Hoofdpijn-migraine E.G.M. Couturier dr. J.A. Carpay 2011

5 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j0 het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. ISBN Boekvormgeving: Designworks, Breda Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

6 Inhoud Voorwoord Verschillende soorten hoofdpijn 13 Hoe kan de patiënt met chronische hoofdpijn het beste worden benaderd? 13 Wat zijn de belangrijkste vormen van primaire hoofdpijn? 13 Wat is spanningshoofdpijn? 14 Wat is clusterhoofdpijn? 14 Wat is medicatieafhankelijke hoofdpijn? 15 Wat is migraine? 15 Wat is chronische migraine? 16 Wat zijn de kenmerken van een aura? 16 Wat zijn de kenmerken van de verschillende vormen van hoofdpijn? 17 Kan een migrainepatiënt last hebben van verschillende vormen hoofdpijn? Epidemiologie 19 Hoe vaak komt migraine voor? 19 Is er verschil tussen mannen en vrouwen? 20 Komt migraine voor bij kinderen? 20 Op welke leeftijd komt migraine het meeste voor? 20 Wat zijn de sociaal-maatschappelijke gevolgen van migraine? 21 5 INHOUD

7 3. Pathofysiologie en diagnostiek van migraine 23 Hoe ontstaat migraine? 23 Welke afwijkingen zijn te zien in de hersenen van migrainepatiënten? 24 Hoe stelt men de diagnose migraine? 25 Wat zijn de alarmsignalen bij hoofdpijn als belangrijkste klacht, bij lichamelijk onderzoek en de anamnese? 25 Is het optreden van een aura kenmerkend voor migraine? 26 Hoe onderscheidt men een migraineaura (eventueel zonder hoofdpijn) van een TIA (eventueel met hoofdpijn)? 26 Wat is het natuurlijke beloop van een karakteristieke migraineaanval? 26 Bestaat inspanningsmigraine en wat kun je er aan doen? 28 Bestaat er een klinisch onderbouwd syndroom migraine abdominalis? 28 Zijn er nieuwe inzichten in oorzaak en therapie van migraine met visuele aura? 28 Hoe vaak komt een cerebrovasculair accident voor als complicatie bij migraine? 29 Welke vormen van migraine met sensibele of motorische aura kunnen worden onderscheiden? 29 Wat zijn de symptomen van basilaire migraine? 29 Is er een relatie tussen depressie en migraine? 30 Komen migraine en sinusitis gecombineerd voor? Bestaat er een relatie tussen het optreden van migraine en sinusitus? 30 Wat is de relatie tussen voeding en migraine? 31 Is er voor het stellen van de diagnose migraine lichamelijk en/of aanvullend onderzoek nodig? 31 Moet bij hoofdpijn een MRI van de hersenen worden gemaakt? 31 Wanneer moet beeldvormende diagnostiek worden overwogen? 32 Wanneer moet worden gekozen voor MRI en wanneer voor CT? 33 Moet er contrastvloeistof worden gebruikt bij MRI of CT? 33 Wat zijn de bezwaren voor het gebruik van beeldvormende diagnostiek? 33 In hoeverre kan beeldvormende diagnostiek patiënten geruststellen? 34 Wat is het advies van een expert over het gebruik van beeldvormende diagnostiek bij hoofdpijn? 34 Zijn er absolute indicaties voor aanvullend onderzoek bij specifieke hoofdpijnbeelden? 35 Moet er bij het ontstaan van migraine boven 50 jaar neurologisch onderzoek plaatsvinden? 35 HOOFDPIJN-MIGRAINE 6

8 4. Behandeling 37 Welke benaderingen zijn er in de behandeling van migraine? 37 Wat zijn de therapiemogelijkheden bij migraine? 37 Hoe ziet de aanvalsbehandeling eruit? 38 Waaruit bestaat symptoombestrijding? 39 Wat is het werkingsmechanisme van triptanen? 39 Welke triptanen zijn in Nederland beschikbaar? 40 Wat zijn de bijwerkingen van triptanen? 40 Is er bezwaar tegen dagelijks gebruik van triptanen? 41 Hoe ziet de optimale behandeling met triptanen eruit? 41 Naar welke beschikbare triptaan gaat de voorkeur uit? 42 Op basis van welke kenmerken kan een keuze worden gemaakt uit de verschillende triptanen? 42 Zijn er tips bij het gebruik van triptanen? 44 Wat is het werkingsmechanisme van ergotamines? 45 Welke bijwerkingen zijn bekend van ergotamines? 45 Wat is de optimale behandeling met ergotamines? 45 Is er nog plaats voor ergotamine bij de behandeling van migraine? 46 Wanneer kiezen voor triptanen of ergotamines? 46 Zijn triptanen effectiever dan aspirine of paracetamol bij de behandeling van een migraineaanval? 47 Is de combinatie van een SSRI met migrainemiddelen uit de triptanengroep verantwoord? Wat is het risico op het serotoninesyndroom? 48 Wat zijn de uitkomstmaten van migrainebehandeling? 49 Hoe is het effect van een medicijn op een migraineaanval te meten? 49 Wat is de effectiviteit van de verschillende triptanen? 50 Hoe kan chronische migraine worden behandeld? 50 Hoe kan een patiënt met chronische migraine de onttrekkingsfase doorstaan? 51 Wat is het beleid voor de behandeling van chronische migraine in Nederland? 52 Is er verschil in behandelbeleid van chronische migraine met het buitenland? 52 Wat is de rol van botuline toxine bij de behandeling van chronische migraine? 53 Waarop moet worden gelet bij het gebruik van botuline toxine ter behandeling van chronische migraine? 54 Wanneer spreekt men van terugkerende migraine (recurrence)? 54 Hoe vaak komt terugkerende migraine voor? 56 7 INHOUD

9 Wanneer is profylaxe bij migraine aangewezen? 57 Wanneer is de effectiviteit van de profylactische medicatie te beoordelen? 58 Voor welke profylactische medicatie kan worden gekozen? 59 Is het gebruik van een onderhoudsmedicatie ter preventie van migraineaanvallen al wetenschappelijk onderbouwd? 59 Waaruit bestaat de niet-medicamenteuze behandeling van migraine? 60 Wanneer moet verwijzing naar een hoofdpijndeskundige neuroloog worden overwogen? Migraine bij kinderen 63 Hoe is migraine bij kinderen te herkennen? 63 Hoe vaak komt migraine bij kinderen voor? 64 Welke vormen van migraine bestaan bij kinderen? 64 Hoe kan migraine bij kinderen worden behandeld? 64 Waaruit bestaat de aanvalsbehandeling bij kinderen? 65 Waaruit bestaat de profylaxe bij kinderen? 65 Wanneer moet verwijzing naar een hoofdpijndeskundige neuroloog worden overwogen? Migraine bij vrouwen 69 Wat is de rol van hormonen bij het ontstaan van migraine? 69 Wat wordt bedoeld met menstruele migraine? 69 Hoe vaak komt menstruele migraine voor? 70 Hoe ontstaat menstruele migraine? 70 Op welke manier kan menstruele migraine worden behandeld? 70 Wat wordt bedoeld met miniprofylaxe bij menstruele migraine? 71 Wanneer is hormonale behandeling van menstruele migraine te overwegen? 72 Wat is de invloed van orale anticonceptiva op migraineaanvallen? 72 Wat is het risico op een herseninfarct bij met name vrouwelijke migraine - patiënten? 73 Wat is de invloed van zwangerschap op migraine? 73 Welke medicatie kan worden gebruikt tijdens zwangerschap en borstvoeding? 73 Is baarmoederverwijdering een adequate behandeling van migraine? 76 HOOFDPIJN-MIGRAINE 8

10 Wat is de meest doelmatige behandeling van menstruele migraine? 76 Wat zijn de gevolgen van de menopauze voor migraine? 77 Is hormonale substitutietherapie aangewezen bij migraine in de menopauze? 77 Belangrijkste referenties 79 9 INHOUD

11

12 Voorwoord Migraine is een chronische neurovasculaire polygenetische hersenziekte. Migraine is niet iets wat je krijgt, maar wat je hebt. Over hoofdpijn zijn meer vragen dan antwoorden. Martin Bomhof en Jan van der Zwan schreven in 1995 al eens Q&A-boekje bedoeld voor de patiënt: 101 vragen over hoofdpijn. In de afgelopen 15 jaar is er veel meer kennis over hoofdpijn bijgekomen en nog meer vragen. We lieten ons hierdoor inspireren om een dergelijk boekje met vragen en antwoorden voor de huisarts en andere behandelaren te schrij - ven. Migraine komt onverwacht en altijd ongelegen. Migraine scoort hoog op een door de Wereldgezondheidsorganisatie samengestelde lijst van ziekten waar - van de ziektelast werd gemeten. Helaas is gebleken dat migraine nog steeds een ondergediagnosticeerde en dus ook onderbehandelde aandoening is. Aan bod komen de verschillende soorten hoofdpijn, de epidemiologie, patho - fysio logie en diagnostiek van hoofdpijn, de behandeling en enige capita selecta. Wij hopen dat de antwoorden zullen helpen bij het zowel in kwali - tatieve als kwantitatieve zin optimaliseren van de behandeling van patiënten met migraine. Wij wensen u veel informatief leesplezier. E.G.M. Couturier, neuroloog, Boerhaave Medisch Centrum, Amsterdam, en dr. J.A. Carpay, neuroloog, Tergooiziekenhuizen, Blaricum/Hilversum 11 VOORWOORD