INHOUDSOPGAVE. Voorwoord... 4 Inleiding... 6 AT FunX Concertzender SALTO Public Access... 16

Transcriptie

1 2011

2

3 INHOUDSOPGAVE Voorwoord... 4 Inleiding... 6 Professioneel aanbod en public access-kanalen... 6 Het belang van public access... 7 Ontwikkelingen en programmering in AT Ontwikkelingen en activiteiten in FunX Ontwikkelingen en activiteiten in Concertzender Ontwikkelingen en activiteiten in SALTO Public Access Facilitaire voorzieningen Programmatoezicht Nieuwe programma s in Pbo en Bestuur Organisatie Directie Financiën De subsidieaanvraag Resultaat Boekjaar Bijlagen... Overzicht programmamakers... Programmaschema's Public Access Programmaschema's AT5 en FunX... 43

4 VOORWOORD 2011 was een spannend jaar voor SALTO. Het is allereerst het jaar waarin we erin geslaagd zijn om meer helderheid te scheppen over onze rol als toezichthouder op de gehele publieke lokale omroep, dus ook op de nieuwsvoorziening die sinds 1992 door AT5 wordt verzorgd. Er was een nogal scheve situatie ontstaan waarbij AT5 rechtstreeks met de gemeente en lokale politici onderhandelde over haar budget, terwijl niet de gemeente maar SALTO AT5 s opdrachtgever is. Ik ben blij dat begin 2012 is besloten om de toezichthoudende en aansturende rol weer onomstotelijk bij SALTO neer te leggen. De discussie over de positie en financiering van AT5 die in 2011 woedde, hebben we met veel zorgen gevolgd. Mede dankzij de inzet van Koos van der Steenhoven1 ligt er nu gelukkig een goed samenwerkingsconvenant. De nieuwe eigenaren zijn partijen met veel expertise, mediakennis en tentakels naar allerlei gemeenschappen in en om Amsterdam. Mogelijk schept dit ook meer ruimte voor het idee van SALTO als een mediahuis, waarbij de public access-poot het fundament vormt, van waaruit talent kan doorstromen naar hogere verdiepingen, waaronder AT5 en Hilversum. We hebben in 2011 ook hard gewerkt aan het verkrijgen van financiële zekerheid voor de langere termijn. In de zes jaar dat ik voorzitter van het bestuur en het pbo van SALTO ben geweest, is veel van mijn tijd gaan zitten in het beschermen van het budget en het verdedigen van ons bestaansrecht. Ook in 2011 was dat het geval, maar het heeft eindelijk zijn vruchten afgeworpen. We hebben Lennart Booij tijdens de uitreiking van de SALTO Awards in het Theater van 't Woord op 9 december 2011.

5 helderheid weten te creëren over de vraag waartoe we op aarde zijn. Er ligt een goed doordacht mission statement. We hebben in ons denken over onze public access-kanalen stelling genomen tegen de waan van de dag, die zegt dat je vooral naar je klanten moet luisteren, dat je vraaggestuurd moet werken, dat kijkcijfers het belangrijkste zijn. Wij hebben een bewuste keuze gemaakt voor makers, en voor een faciliterende rol van SALTO. Voor de public access hebben we nu een toezegging voor een langetermijnfinanciering, en dat is mooi. De functie van SALTO is uniek. Het geeft Amsterdammers van alle gezindten de kans om stoom af te blazen, om emotionele debatten te 4 Voorwoord voeren en om onderwerpen te agenderen die zijzelf belangrijk vinden. Hoe belangrijk SALTO wordt gevonden blijkt uit het feit dat er ieder 6 Inleiding jaar weer nieuwe aanbieders bijkomen. Wij maken in onze programmering heel bewust plaats voor deze nieuwe, vaak jonge makers. Ook 8 AT5 zij moeten de kans krijgen om op prominente tijdstippen uit te zenden. Dat dit soms ten koste gaat van oudgedienden, die dan een 11 FunX 14 Concertzender 16 SALTO Public Access Mediawet, maar dan moet je ook eigen verantwoordelijkheid dragen. Verder maak je deel uit van een gemeenschap, waarin het de 28 Pbo en Bestuur bedoeling is om elkaar te stimuleren en van elkaar te leren. 31 Organisatie In juni 2012 stop ik na 6 jaar met mijn werk voor SALTO. Ik ben blij met de staat waarin ik SALTO aan mijn opvolger kan overdragen. De 34 Directie nieuwe naam voor de stichting als geheel wordt Publieke Omroep Amsterdam en de naam SALTO blijft bestaan voor de public access- 36 Financiën kanalen. Het is een professionele organisatie met visie en idealen, die de handen vrij heeft om te doen waartoe zij op aarde is: alle Bijlagen uurtje moeten opschuiven, is in mijn bestuursperiode wel onderwerp van debat geweest onder programmamakers. Ik ben er trots op dat het gelukt is om een cultuuromslag te bewerkstelligen, waarin naast rechten ook het idee van kansen en verantwoordelijkheden ruim baan hebben gekregen. De kern: je krijgt als maker de mogelijkheid om uit te zenden wat je wilt, zolang het niet in strijd is met de Amsterdammers de ruimte geven om hun stem te laten horen en hun deelname aan het politieke, culturele en maatschappelijke debat in de stad bevorderen, als toehoorder, programmamaker of aanjager. Lennart Booij voorzitter Programmabeleidbepalend Orgaan 5 1 Koos van der Steenhoven van ABD Top Consult werd op 28 juni 2011 door de gemeente aangesteld als onafhankelijk adviseur publieke nieuwsvoorziening Amsterdam. Hij kreeg onder meer de opdracht om met SALTO in gesprek te gaan over de positie en toekomst van de Amsterdamse publieke media, met inbegrip van de nieuwsvoorziening en SALTO zelf.

6 INLEIDING Voor u ligt het verslag van het pbo en bestuur van de Publieke Omroep Amsterdam, SALTO. Dit verslag gaat vooral in op het media-aanbod van de publieke omroep zoals dat in 2011 heeft vorm gekregen. Al 25 jaar lang vervult SALTO met veel plezier haar taak als publieke omroep van Amsterdam. Als lokale zendgemachtigde hebben we de wettelijke en maatschappelijke opdracht om een pluriform media-aanbod te realiseren. We zijn niet alleen verantwoordelijk voor de stedelijke nieuwsvoorziening, maar ook voor het aanbieden van programma s die voorzien in de culturele en maatschappelijke behoeften van alle Amsterdammers. Met onze televisie- en radioprogrammering willen we bovendien bijdragen aan de versterking van de lokale democratie, de sociale cohesie in de stad en de communicatie tussen verschillende bevolkingsgroepen. Ook in 2011 hebben alle programmamakers, facilitaire dienstverleners en beleidsmakers- en uitvoerders die bij SALTO zijn betrokken, zich hier met hart en ziel voor ingezet. Professioneel aanbod en public access-kanalen Onder de licentie van SALTO worden momenteel zeven radiozenders en drie televisiezenders doorgegeven via kabel, digitenne en/of ether. Het gehele aanbod is ook on demand via de website van SALTO op te vragen. Het SALTO-aanbod bestaat uit twee poten : professioneel en public access. AT5, FunX en de Concertzender vormen samen onze professionele poot. In opdracht van SALTO verzorgen zij het aanbod op respectievelijk één televisienieuwszender en twee radiomuziekzenders. Naast deze drie professionele zenders heeft SALTO ook zeven open kanalen (public access geheten) onder haar beheer, waaronder twee televisie- en vijf radiozenders. De programma s die op deze open kanalen worden uitgezonden, worden gemaakt door en voor Amsterdammers zelf. Bijna 200 programmamakers zenden inmiddels via SALTO Public Access uit. Die programmamakers zijn geen individuen, maar culturele en media-organisaties die meer dan 2500 vrijwilligers vertegenwoordigen. Het SALTO-bureau, bestaande uit 17 betaalde medewerkers, verricht als koepelorganisatie voor beide aanbodpoten faciliterende en ondersteunende werkzaamheden. Zo kopen we onder meer collectief rechten af, zorgen we voor de doorgifte van programma s aan kabel- en ethernetwerk en toetsen we of programma s voldoen aan het programmabeleid en de mediawettelijke voorwaarden. Voor de public access-poot verzorgen we daarnaast ook de benodigde technische, educatieve en planmatige infrastructuur.

7 Het belang van public access SALTO is de enige lokale publieke omroep in Nederland die inwoners zo veel ruimte geeft om zelf actief programma s te maken. Dit doen we niet zomaar. In onze optiek is het in een stad met de omvang van Amsterdam van cruciaal belang om bewoners en bewonersgroepen de gelegenheid te bieden hun stem te laten horen. Nederland is een mediamaatschappij geworden. Vrije toegang tot de media wordt daarom een steeds belangrijker aspect van onze democratie. In de reguliere media is er steeds een hoofdredacteur die bepaalt wat nieuws is en wat niet, wat van politiek, cultureel of maatschappelijk belang is en wat niet. Maar dat is natuurlijk deels subjectief. Zo zullen Amsterdammers met een Surinaamse achtergrond anders tegen de Nederlandse geschiedenis en de Nederlandse maatschappij aankijken dan Amsterdammers van Noord-Hollandse origine. Om die reden biedt SALTO alle Amsterdammers een platform om zelf programma s te 4 Voorwoord 6 Inleiding 8 AT5 maken, en op die manier hun eigen nieuws te brengen en hun eigen verhaal te vertellen. Dit alles natuurlijk binnen de contouren die de 11 FunX Mediawet schetst dus zonder te discrimineren en zonder op te roepen tot haat of geweld. 14 Concertzender Zelf werven we ook actief potentiële nieuwe programmamakers, om een zo veelzijdig mogelijk programma-aanbod te creëren dat het 16 SALTO Public Access rijke culturele aanbod van de stad ontsluit. Door middel van het open aanbod laat SALTO zien wat er leeft in de stad en wat er gaande is 28 Pbo en Bestuur in de verschillende stedelijke culturen, onder groepen bewoners en in de wijken. 31 Organisatie 34 Directie 36 Financiën Bijlagen Ontwikkelingen en programmering in 2011 Voor SALTO was 2011 een jaar van herijking. Zo bogen wij ons over onze missie, visie en programmatische uitgangspunten, en scherpten die aan. We kaartten de onduidelijkheden over de governance-structuur aan bij de Gemeenteraad, wat leidde tot meer helderheid over SALTO s eindverantwoordelijkheid als publieke omroep, ook ten aanzien van AT5. Voor alle drie onze professionele zenders geldt dat 2011 het jaar was waarin nieuwe samenwerkingsverbanden en geldschieters moesten worden gezocht en zijn gevonden. In dit jaarverslag leest u alles over deze ontwikkelingen. Maar we focussen ook op waar het uiteindelijk allemaal om draait: de mooie, informatieve, verrassende en vermakelijke programma s die in 2011 werden uitgezonden op de tien SALTO-zenders! Wij wensen u veel lees- en kijkplezier. 7

8 AT5 Ontwikkelingen en activiteiten in 2011 Reorganisatie Hoewel er net als altijd sterke programma s zijn gemaakt, stond 2011 voor AT5 vooral HIGHLIGHTS 2011 in het teken van de problematische situatie op financieel gebied. De nieuwe Dagelijks brengt AT5 het nieuws uit Amster- directeur/hoofdredacteur die najaar 2010 na de mislukte fusie met RTV-NH en de dam en omgeving. Een paar voorbeelden van daarop ontstane bestuurscrisis werd aangesteld om orde op zaken te stellen, werd in kwesties die in 2011 voor grote onrust zorgden AT5 is de nieuws- en actuali- december 2010 geconfronteerd met een ongelooflijk slechte liquiditeitspositie. De in de stad en waarover AT5 berichtte: teitenzender van Amsterdam salarissen konden niet meer worden uitbetaald. Alleen doordat de gemeente en omstreken. De zender is Amsterdam bereid was bij te springen werd een faillissement voorkomen. een belangrijke bron van informatie over de lokale politiek, sport en cultuur. 35% van de Amsterdammers kijkt naar AT5 voor informatie over hun stad, waarvan 85% op wekelijkse basis (O+S, 2009). Daarnaast blijkt dat AT5 goed Het werd snel duidelijk dat AT5 op te grote voet leefde. In 2011 is hard gewerkt om de kosten tot een aanvaardbaar niveau terug te brengen. In nauwe samenspraak met de medewerkers, OR en redactieraad is er grondig gesaneerd. Dit leidde tot een reductie van de formatie van 85 fte tot 53 fte in december Maar liefst 32 medewerkers in vaste dienst en een groot aantal freelancers raakten hun baan kwijt. Ook overige kostensoorten werden tegen het licht gehouden. Dit alles heeft geleid tot een nieuwe bedrijfsmatige werkelijkheid, waarbij AT5 er voor het eerst in lange tijd in is geslaagd bekeken wordt door alle om de kosten weer onder controle te krijgen. Eind 2011 kon een substantieel positief etnische groepen die deel resultaat worden gemeld. Het bedrijf is financieel weer gezond. uitmaken van de Amsterdamse bevolking. Naast Tijdelijke braindrain De onzekerheid over de toekomst maakte overigens ook dat een aanzienlijk aantal nieuwsvoorziening via medewerkers, waaronder ervaren redacteuren, besloten hun heil elders te zoeken en internet en een uitgebreide AT5 verlieten voor een andere baan. Dit leidde er halverwege 2011 toe dat de teletekstservice. Op de redactionele continuïteit in gevaar kwam, omdat er eenvoudig niet meer genoeg website is het televisiekanaal mensen waren om het dagelijkse nieuwsprogramma op een volwaardige wijze te ook via livestream te volgen. kunnen verzorgen. De onzekerheid over de toekomst van AT5 maakte het moeilijk om 141 mensen, waarvan 56 met een vast dienstverband, 7 met een tijdelijk dienstverband en 78 als freelancer. Eind 2010 komt naar buiten dat een man jarenlang tientallen kinderen heeft misbruikt op verschillende kinderdagverblijven in Amsterdam. Deze omvangrijke Amsterdamse zedenzaak houdt de gemoederen lang in beroering. volgt de zaak heel 2011 op de voet. Kwakoe-debacle Juli 2011: Stadsdeelvoorzitter Marcel la Rose televisie biedt AT5 een Eind 2011 werkten er bij AT5 Zedenzaak goede nieuwe journalisten aan te trekken. Het is aan de betrokkenheid en veerkracht van de redactie te danken dat de stad er relatief weinig van gemerkt heeft. AT5 Nieuws was er iedere dag, ondanks alle problemen achter de schermen. huurde zonder medeweten van de raad voor ruim honderd duizend euro een projectmanager in voor de organisatie van het Kwakoe-festival. Dat bleek uit vertrouwelijke stukken die AT5 in handen wist te krijgen. Kraakprotest Oktober 2011: Een protestmars van krakers richting het Stadhuis loopt in de Spuistraat uit de hand. De Mobiele Eenheid voert charges uit en er wordt traangas ingezet. Er vallen arrestaties en gewonden.

9 Online activiteiten succesvol Tegen de achtergrond van de forse reorganisatie heeft AT5 in 2011 kritisch gekeken naar het aanbod op zowel televisie als internet en mobiele platforms. De online activiteiten van AT5 waren ook in 2011 zeer succesvol. De website trok een recordaantal unieke bezoekers: 1,2 miljoen per maand. De site werd samen met NRC.nl, Volkskrant.nl en NU.nl genomineerd als beste nieuwssite van Nederland een enorme prestatie. Ook het mobiele platform trok gemiddeld bezoekers per dag, met uitschieters naar Ook op Twitter is 4 Voorwoord 6 Inleiding druk, omdat veel Amsterdammers hun nieuws van de website halen en niet meer per se afhankelijk zijn van televisie om geïnformeerd te 8 AT5 worden. Het grootste deel van de Amsterdammers ziet AT5 nog steeds als belangrijkste nieuwsbron, maar er is een verschuiving 11 FunX waarneembaar van traditionele media naar nieuwe media. Tegenwoordig spreken we dan ook van cumulatief bereik. Het gaat om de 14 Concertzender optelsom van alle platforms en niet meer alleen om televisie. 16 SALTO Public Access 28 Pbo en Bestuur 31 Organisatie 34 Directie 36 Financiën Bijlagen AT5 vorig jaar zeer succesvol geweest. De zender heeft meer volgers dan bijvoorbeeld de NOS. Het is logisch dat het succes van de online activiteiten gevolgen heeft voor het traditionele medium televisie. De kijkcijfers staan onder Innovaties op het gebied van televisieaanbod Wie vaststelt dat internet voor een groot deel de rol van primaire nieuwsbron heeft overgenomen, moet goed nadenken over de rol en de toegevoegde waarde van televisie. Duiding is daarbij een belangrijke factor. Waar het plaatsen van nieuws in een bepaalde context via een nieuwssite moeilijk te realiseren is, geldt dat televisie hiervoor juist zeer geschikt is. Deze conclusie heeft geleid tot een verdere professionalisering van. Zowel in uitstraling als inhoud heeft het aan kracht gewonnen, onder meer door de sidekick die is toegevoegd aan het format. Ook het aanschuiven van gasten uit het nieuws leidt tot meer verdieping. Tweede belangrijke pijler voor het huidige en toekomstige redactionele beleid is de live-functie van televisie. Er is geen enkel ander medium dat zo krachtig is als het erom gaat kijkers live gebeurtenissen in de stad te laten meebeleven. Denk aan de huldiging van Ajax, maar ook aan een bommelding op het Amstelstation. Op zulke momenten is televisie opeens weer dominant. AT5 heeft in 2011 dan ook naarstig gezocht naar innovaties op het gebied van live verslaggeving. Daarbij is het kunnen beschikken over goedkope verbindingen een noodzaak. Inmiddels is die techniek gevonden, uitgebreid getest en aangeschaft. AT5 maakt nu met het programma 020-LIVE dagelijks zes uur live televisie. In de loop van 2012 zal dit waarschijnlijk verder worden uitgebreid naar de avond. De eerste resultaten laten zien dat het aantal kijkers weer toeneemt, waarmee een einde is gekomen aan de al jaren durende trend van dalende kijkcijfers. AT5 Producties: nieuwe samenwerkingspartners Voor het productiehuis AT5 Producties, dat in opdracht van derden televisieprogramma s, documentaires en commercials maakt, werd de economische tegenwind goed zichtbaar in Veel partijen waren genoodzaakt de budgetten voor videoproducties flink terug te schroeven. Maar een crisis biedt ook kansen. AT5 Producties is in 2011 op zoek gegaan naar nieuwe partijen waar een duurzame relatie mee opgebouwd kan worden. Naast inmiddels bekende programma s als Amsterdam.nl/tv, Het Verkeer, Aanbouw, Studio Ajax en Uitflits maakte het bedrijf interessante nieuwe programma s in samenwerking met of in opdracht van verrassende nieuwe partners. Samen met 9

10 de Rabobank werd de AT5 Woonmaand gelanceerd. Dit succesvolle HIGHLIGHTS 2011 project wordt vervolgd in Voor Cordaan en Pantar produceerde AT5 Producties realityseries: de 13-delige serie Zorg voor de Stad en de 6-delige serie Mission: Possible. Uniek was dit jaar de samenwerking tussen AT5 Producties en SALTO voor het programma Wat Maak Jij Nou!?. Programmamaker Erik Punt van SALTO maakte voor AT5 een programma met portretten van programmamakers en hoogtepunten die eerder werden uitgezonden op SALTO s open kanalen. Dit leverde een boeiende programmareeks op. Samen met MTNL werd dit jaar De Zwoele Stad geproduceerd en uitgezonden vanuit de tuin van het MTNL-gebouw. Voor een prachtig live verslag van de jaarlijkse Canal Parade werkten we samen met de AVRO. De maatschappelijke betrokkenheid van AT5 Producties kwam ook tot uiting in een Harde Klappen Harde Klappen is een dramaserie over huiselijk geweld. Centraal staat Mildred, een 40-jarige werkende moeder die haar drie kinderen alleen opvoedt. Met Winston, de vader van de twee jongste kinderen, heeft ze een gecompliceerde relatie. Dochter Diamond, 6 jaar, komt regelmatig met verwondingen en blauwe plekken op school. Een ongelukje, elke keer weer? Buurvrouw Annie ruikt onraad en schiet Mildred ongevraagd te hulp, waarmee zij een reeks gebeurtenissen in gang zet. drieluik over de festiviteiten rondom het 25-jarig bestaan van de De serie laat zien hoe huiselijk geweld kan ontstaan en hoe Nederlandse Opera. je het herkent als er sprake van is in je omgeving. Vooruitblik naar 2012 Basta Inmiddels is duidelijk geworden dat AT5 per 1 juli 2012 zal worden Basta is al tien jaar hèt schooltelevisieprogramma voor overgenomen door RTV-NH/Het Parool/AVRO. Dit betekent nog kinderen uit groep 7 en 8 uit het Amsterdamse basis- meer verlies van werkgelegenheid. Naar schatting zullen zo n 50 onderwijs. Iedere week brengt Basta vanaf een andere mensen vaste medewerkers en freelancers hun baan gaan basisschool een nieuw onderwerp. Op 10 oktober vierde verliezen. Hoewel AT5 in eerste instantie het liefst zelfstandig Basta haar 10-jarig jubileum met een speciale uitzending verder was gegaan, vormt de overname gezien de politieke en vanaf basisschool De Kraal. Hierin werd teruggeblikt op de maatschappelijke realiteit de enige mogelijkheid om tot mooiste, grappigste en meest ontroerende fragmenten uit continuïteit in de toekomst te komen. Voor Amsterdam en de 10 jaar Basta. Amsterdammers betekent het de waarborg voor het voortbestaan van AT5 op lange termijn. Bovendien wordt medio 2012 een bedrijf overgedragen waar alle medewerkers trots op zijn: financieel gezond en inhoudelijk spraakmakend. Het is dan aan het pbo van SALTO om erop toe te zien dat de nieuwe aandeelhouders de juiste inhoudelijke keuzes blijven maken. Ton F. van Dijk, hoofdredacteur AT5 Daarnaast realiseerde AT5 Producties in 2011 een multimediaal digitaal platform rondom Basta. De verschillende onderdelen van het programma worden apart op de Bastawebsite geplaatst en gerubriceerd. Docenten kunnen nu via het web nog eenvoudiger gebruik maken van het Bastamateriaal. Zo sluit het programma naadloos aan bij de toepassing van het digibord in Amsterdamse klaslokalen.

11 FUNX Ontwikkelingen en activiteiten in 2011 Programmering In het raamprogramma van 2011 bleven de ochtendshow Start, het nieuwsen interviewprogramma Fresh n Up, het arbeidsmarktprogramma Hi5 en de muziekprogramma s ClassX, XChart, XTips, FunX Dance Weekend, Music MiX en Slow Jamz vaste waardes. Nieuw waren het muziekprogramma The Future, waarin vooruitgeblikt wordt op komende hits en upcoming muziekstijlen, en het debatplatform CritiX, waar luisteraars van maandag- tot en met De Randstedelijke jongerenzender FunX maakt een platform voor meningsuiting en meningsvorming met een redactionele toon en sfeer die jongeren aanspreekt. SALTO neemt deel in de jongerenzender via de Stichting G4 Radio, een samenwerkingsverband tussen de vier lokale omroepen van Amsterdam, Utrecht, Rotterdam en Den Haag. Er zijn vier stadsedities van FunX. De uitzending bestaat uit een gezamenlijk raamprogramma, waarbij enkele uren gesplitst zijn in verschillende (lokale) edities. SALTO is als Amsterdamse zendgemachtigde eindverantwoordelijk voor de programma s van FunX Amsterdam. Het lokale venster voor Amsterdam wordt geproduceerd vanuit de studio- en redactieruimte bij AT5 aan de Herengracht en doorgegeven via de kabel. Daarnaast werkt FunX sinds 2005 samen met de Nederlandse Publieke Omroep (NPO), waarvoor het een landelijke editie van FunX verzorgt. Eind 2011 werkten er 49 mensen bij FunX, waaronder 11 freelancers. Voorwoord 6 Inleiding 8 AT5 donderdagavond hun mening kunnen geven over een stelling van de dag. De 11 FunX lokale vensters worden ingevuld met het programma Sound Of The City (zie 14 Concertzender Highlights). 16 SALTO Public Access 28 Pbo en Bestuur 31 Organisatie 34 Directie 36 Financiën Bijlagen sinds 2002 radioprogramma s voor jongeren tussen de 15 en 35 jaar. FunX draait hun muziek en biedt 4 Webstatistieken De statistieken van de websites en online radiostreams van FunX, gemeten door ComScore, geven een indicatie van de publieksontwikkeling van FunX in Sinds 2008 heeft FunX een groei doorgemaakt van gemiddeld unieke bezoekers per maand naar unieke bezoekers. In oktober 2011 boekte FunX een nieuw record met unieke bezoekers. De meest bezochte pagina s waren de homepage van FunX.fm, de livestreams, XChart en de nieuws- en muziekrubriek. Gezamenlijk genereerden de FunX-websites over het gehele jaar 50 miljoen pageviews. 30 procent van deze pageviews kan worden toegeschreven aan de dertien online livestreams. De best beluisterde stream was de landelijke editie FunX NL met 2,8 miljoen pageviews. Op de tweede plek kwam FunX Slow Jamz, gevolgd door FunX Reggae, FunX HipHop en FunX Latin. Binnen de NPO-radioportfolio staat FunX daarmee steevast in de top 3 van meest bezochte sites. Radio App FunX heeft haar distributie via mobiele kanalen verder uitgebreid met de gratis FunX Radio App. Begin 2012 hadden luisteraars de app op hun smartphone of tablet gedownload. Via de app kunnen luisteraars alle dertien 11

12 HIGHLIGHTS 2011 Luisteraars blijven op de hoogte van het laatste nieuws, entertainment en culturele activi- radiostreams beluisteren en stemmen op de stelling van de dag. In 2012 zet FunX in op uitbreiding van deze app. Evenementen teiten in Amsterdam, dagelijks tussen en uur en maandag t/m donderdag van De positie van FunX onder jongeren in de Randstad maakt haar een tot uur. brengt interviews en reportages met bekende gasten en gewilde partner bij festivals en maatschappelijke en culturele willekeurige luisteraars, afgewisseld met muziek. De programmamakers gaan de straat op om evenementen. De zender verzorgt als mediapartner de promotie van de mening van de Amsterdamse jongeren te peilen over onderwerpen als discriminatie door grote evenementen op de radio en de website, organiseert op de politie, donor worden, schulden, criminaliteit onder meisjes en de multiculturele stad. verzoek het urban podium en produceert audio- en videoreportages. Ook maakte FunX reportages over maatschappelijke stedelijke initiatieven zoals WeGo In Amsterdam is FunX in 2011 actief geweest bij onder meer het (platform voor duurzaam vervoer), Your Right to Choose (conferentie over vrije partnerkeuze) Amsterdam Dance Event, Hi5 Rhythm For Success en de Uitmarkt. en I m IN (actie gemeente om schooluitval tegen te gaan). Start Landelijke ambitie Het huidige convenant met de betrokken financiële partners de vier Elke werkdag van 7.00 tot uur brengt presentator Fernando Halman de luisteraars in grote steden, het ministerie van OCW en de Nederlandse Publieke no time de laatste updates uit de showbizz- en entertainmentwereld, het actuele nieuws Omroep loopt eind 2012 af. De inzet van het bestuur en de door NOSop3 en weer & verkeer. Ook schuift er dagelijks een bekende schrijver, theatermaker, betrokken lokale partners was om na 2012 zelfstandig verder te gaan acteur of artiest aan in de studio. Vorig jaar bezochten onder andere Candy Dulfer, Tatum als commerciële omroep en FunX neer te zetten als een landelijk Dagelet, Badr Hari, Jody Bernal, Jerry Winkler en Fayah Lourens een bezoek. medium voor stadsjongeren. In 2011 bleek een dergelijke koers FunX Dance Weekend onhaalbaar. Van de twee vrije etherkavels viel de eerste niet te bekostigen door FunX, en bleek de tweede geclausuleerd. Een Opwarmertje voor de uitgaansavond, elke vrijdag- en zaterdagavond van tot uur. gezamenlijke brief van de verantwoordelijke wethouders uit de G4 In de party-update worden de beste feesten opgesomd en daarna genieten luisteraars van heeft helaas niet geleid tot herclausulering van dit kavel. een exclusieve live mix van een bekende gast-dj. In de studio draaiden al CHUCKIE, Afrojack, Na diverse commerciële als publieke verkenningen heeft FunX in het Quintino, Ryan Marciano en Sydney Samson en vele andere (inter)nationale grootheden uit najaar van 2011 daarom besloten om met de Nederlandse Publieke de clubscene. Omroep te gaan onderhandelen over een publieke doorstart. Als Hi5 In Hi5, elke zondag van tot uur, maken jongeren kennis met diverse rolmodellen uit het bedrijfsleven en hun weg naar succes. Ze worden geïnspireerd om hun droom te bereiken. Luisteraars die het aandurven solliciteren on air op vacatures en stageplaatsen. In 2011 ontving het programma prominente gasten: Age Vermeer (divisiedirecteur Infra bij Dura Vermeer), Harald Swinkels (mede-oprichter Nederlandse Energie Maatschappij), Saboneigenaar Bob Ultee, Peter Rijsewijk (oprichter managementbureau PUURee) en Sapphs marketingdirecteur Rob Heilbron. gevolg van dit bestuurlijke besluit is de directie van FunX afgetreden en werd een interim directeur aangesteld. De NPO heeft te kennen gegeven de samenwerking met FunX na 2012 graag te willen intensiveren en wederom met het huidige FunXteam de landelijke raamprogrammering te willen produceren. In het verlengde van deze gesprekken zijn ook gesprekken met de vier gemeenten gestart om te praten over lokale vensters na 2012.

13 Fernando Halman won de SALTO Award 2011 voor FunX met zijn ochtendprogramma Start. 4 Voorwoord 6 Inleiding 8 AT5 11 FunX 14 Concertzender 16 SALTO Public Access 28 Pbo en Bestuur 31 Organisatie 34 Directie 36 Financiën Bijlagen 13

14 muziekprogramma s voor de gemeente Amsterdam via radio en internet. De focus ligt daarbij op klassieke muziek, hedendaagse moderne muziek,, jazz en alternatieve popmuziek. Op de radio worden deze genres in een vaste volgorde per dag en per week gebracht. Op internet heeft elk genre één of meer eigen kanalen. Daarnaast maakt de Concertzender jaarlijks meer dan 150 concertopnames, die worden uitgezonden als onderdeel van de muziekprogramma s. In haar bijna 30-jarige bestaan heeft de zender zo een uniek muziekarchief opgebouwd, met in totaal opnames van bijna uitsluitend Nederlandse ensembles en orkesten. Er werken 170 vrijwilligers bij de Concertzender, waaronder 40 technici, 100 programmamakers, 10 presentatoren en 20 bestuurs-, staf- en secretariaatsmedewerkers. CONCERTZENDER De Concertzender maakt Ontwikkelingen en activiteiten in 2011 Succesvolle doorstart #2 Na haar vertrek bij de Publieke Omroep vond de Concertzender in 2009 onderdak bij SALTO. Sindsdien is SALTO als Amsterdamse zendgemachtigde eindverantwoordelijk voor de programma s van de Concertzender. Deze nieuwe positie pakte goed uit: vrijwilligers en luisteraars bleven de zender trouw en het aantal plaatsen waar de Concertzender ontvangen kan worden op de kabel groeit nog altijd. In 2010 werd de financiële situatie echter zodanig wankel dat het einde ondanks alles in zicht leek te komen. Gelukkig lukte het in augustus 2011 om twee partijen te vinden die samen een financieel fundament leveren dat voortzetting en uitbreiding van de activiteiten van de Concertzender mogelijk maakt: muziekcentrum Vredenburg en zakelijk dienstverlener Conclusion. De Concertzender blijft ook in de toekomst als lokale zender onder SALTO fungeren (met landelijke ambities voor de kabel). Het uitgangspunt het verzorgen van een gevarieerd muzikaal aanbod voor de regio Amsterdam en omstreken blijft hierbij voorop staan. Verhuizing en bestuurswisseling Na de verhuizing van Hilversum naar Amsterdam in 2009 bood Muziekmakerscentrum MuzyQ de Concertzender tot november 2011 genereus onderdak. Vanwege de samenwerking met Vredenburg en Conclusion verhuisde de Concertzender in november naar het hoofdkantoor van Conclusion in Utrecht. In diezelfde maand werd bestuursvoorzitter Ruud Königel opgevolgd door Hans Onno van den Berg. Uitbreiding kabeldistributie Het bereik is sinds 1 juli 2011 sterk uitgebreid. De Concertzender zendt nu onder meer uit in Amsterdam, Rotterdam, Friesland (UPC), Haarlem, Gelderland, Zuidoost-Brabant, Alkmaar en Amstelveen. Dankzij positieve adviezen van een groot aantal programmaraden en de medewerking van UPC en KPN bereikt de Concertzender op dit moment ruim 2,5 miljoen huishoudens. Internetbereik De Concertzender blijft ook onverminderd inzetten op de mogelijkheden die internet biedt. In 2011 zijn er twee internetkanalen bijgekomen: notjazz-radio en het livekanaal Live Concerts. Dit laatste kanaal wordt ingezet bij opnamen die de Concertzender maakt van concerten. Het biedt luisteraars de mogelijkheid om via de website het live-signaal van het concert thuis te ontvangen. De streams van de Concertzender zijn 1,3 miljoen keer beluisterd in 2011.

15 HIGHLIGHTS 2011 Inventions For Radio Met Inventions for Radio nodigt de Concertzender luisteraars uit om een nieuw radioprogramma te maken. Elke maand wordt hiervoor 1 uur live uitzendtijd Programmabeleid Omdat 2011 vooral in het teken stond van het (financieel) veiligstellen van de zender, is er op programmatisch vlak in 2011 vrij weinig veranderd, behoudens een enkele nieuwe programmatitel. In 2012 zal dat anders zijn. In 4 Voorwoord februari 2012 is een grote formatverandering 6 Inleiding doorgevoerd. Hoog op de beleidsagenda voor 8 AT staat ook deze vraag: hoe de schat aan 11 FunX 14 Concertzender Op 19 september 2011 startte het programma Bijdetijds met een nieuwe serie: 16 SALTO Public Access 'Kraak Helder'. De Kraak Helder -uitzendingen zijn gewijd aan innovatieve 28 Pbo en Bestuur 31 Organisatie 34 Directie 36 Financiën Bijlagen beschikbaar gesteld. Met dit concept wordt eer betoond aan het medium radio (en de legendarische BBC Radiophonic Workshops) en een herontdekking van haar gebruik gestimuleerd. Kraak Helder hedendaagse muziekproducties. Hierbij wordt ingegaan op het popelement in de compositie, de eigenheid van 'tegen de stroom in denken' (Kraak) en de effectiviteit en toegankelijkheid (Helder). De Concertzender slaat hiermee een brug tussen progressieve popmuziek, hedendaagse elektronische muziek en klassieke muziek. muziek die de Concertzender te bieden heeft naar een nóg groter publiek te brengen? De website van de Concertzender De Piano Etude: van oefening tot kunst Eind 2010 besloot programmamaker/presentator Thijs Bonger een wereldreis door de muziekgeschiedenis te gaan maken, op jacht naar piano etudes. De eerste uitzending was op 15 december 2010, en sindsdien is dit project op een prettige manier uit de hand aan het lopen. Er blijken ontzagwekkend veel piano etudes geschreven te zijn, ook door tegenwoordig totaal vergeten componisten die best een plekje op de muzieklessenaar zouden verdienen. Alle uitzendingen samen leveren een schat aan vergeten muziek en verhalen over componistenlevens op. X-Rated 16 jaar lang werd X-Rated, het radioprogramma voor liefhebbers van experimenteel, neo-folk, industrial, ambient en electronics, uitgezonden door Kink FM. Het groeide in die tijd uit tot een spraakmakend platform voor avant-gardistische muziek. In 2011 werd X-Rated overgenomen door de Concertzender. De eerste uitzending vond plaats op donderdag 6 oktober

16 SALTO PUBLIC ACCESS SALTO Public Access biedt Amsterdammers en Amsterdamse organisaties met een boodschap de gelegenheid om zelf programma s te maken en uit te zenden. Hiertoe zijn twee televisiekanalen en vijf radiokanalen beschikbaar. Om de herkenbaarheid van deze kanalen voor kijkers en luisteraars zo groot mogelijk te maken, heeft elk kanaal een eigen profiel. SALTO 1 is het televisiekanaal waar stadsmagazines en meer algemene programma s op het gebied van politiek, actualiteiten uit diverse groepen en kunst en cultuur te zien zijn. Op SALTO 2 worden programma s voor specifieke doelgroepen Om programmamakers in het en gemeenschappen uitgezonden, veelal van kleine programmaorganisaties. zonnetje te zetten, te stimu- Op StadsFM zendt SALTO radioprogramma s uit op het gebied van nieuws, achtergronden en cultuur. leren en onderling uit te dagen, Op WereldFM vinden luisteraars een gevarieerd aanbod voor diverse doelgroepen en taalgebieden, worden sinds 2005 de SALTO waaronder Hindoestanen, Turken, Marokkanen en Zuid-Europeanen. CaribbeanFM is het themakanaal Awards uitgereikt. voor nieuwtjes, achtergronden en muziek uit Suriname, de Nederlandse Antillen en de Caribische Dit jaar bestond de jury uit gemeenschap in Amsterdam, en RaZo het themakanaal voor bewoners van Amsterdam Zuid-Oost. Bij Anneke Jonkers (radiopresenta- Mokum Radio kunnen luisteraars terecht voor Nederlandstalige muziek en religieuze programma s. tor/redactiecoördinator Omroep In 2011 werd het aanbod op de public access-kanalen verzorgd door 200 verschillende programmaorganisaties. Daarnaast zendt SALTO Public Access ook een aantal eigen producties uit. Het gaat hier om uitzendingen die van belang zijn voor de politieke en algemene opinievorming van de Amsterdammers, zoals Raad Vandaag, Hoeksteen Live en Mr. Amsterdam. Gelderland), Job de Haan (hoofd IKON-Radio en eindredacteur De Andere Wereld), Peter Leemeijer (nieuwslezer/redacteur/present ator bij Radio Nederland Facilitaire voorzieningen Wereldomroep), Joram Willink Het leeuwendeel van het werk dat de SALTO-organisatie verricht, is gericht op het aanbieden van mer (theaterschrijver) en Hans hoogstaande faciliteiten en het ondersteunen van programmamakers bij het maken van kwalitatief de Korte (televisieregisseur). sterke uitzendingen die ook nog eens aan de voorschriften van de Mediawet voldoen. Ons doel om de De Awards werden op vrijdag 9 mediawijsheid onder Amsterdammers te vergroten, geven we daarmee op een zo praktisch mogelijke december 2011 tijdens een manier invulling. feestelijke bijeenkomst in het Programmatoezicht Toezichthouders: Commissariaat voor de Media en NICAM SALTO heeft te maken met twee toezichthouders. Het Commissariaat ziet toe op naleving van de programmavoorschriften (de verplichte percentages informatie, cultuur en educatie, ook wel ICE-norm genoemd) en de reclame- en sponsorregels. Het NICAM ziet toe op de naleving van de Kijkwijzerregels, die verplichten tot codering van programma s die niet geschikt zijn voor alle leeftijden. (filmproducent), Jenny Mijnhij- Theater van t Woord (in de OBA) uitgereikt. In de rode kaders op de volgende pagina's een impressie van de avond aan de hand van foto s en quotes van de winnaars. De foto's zijn gemaakt door Ernie Buts.

17 Voorlichting aan programmamakers Waar wij vroeger grotendeels achteraf toetsten of programma s wel binnen de Mediawet-kaders bleven, zetten we nu steeds sterker in op het voorlichten van programmamakers over de kaders waarbinnen zij hun werk moeten doen. SALTO organiseert daartoe jaarlijks voorlichtingsbijeenkomsten voor alle programmamakers en hun vrijwilligers. In 2011 vond deze plaats in het 4 Voorwoord Mozeshuis, op 6 oktober, vlak voor het begin van het nieuwe uitzendseizoen. 6 Inleiding Onderwerp van de avond waren de juridische regels waar een programma 8 AT5 van een lokale publieke omroep aan moet voldoen. Peggy de Jonge, juridisch RADIO FM WINNAAR CARIBBEAN FM 11 FunX 14 Concertzender de praktijk. Het Commissariaat voor de Media gaf een presentatie, en er was 16 SALTO Public Access een vertegenwoordiger van het NICAM aanwezig om een gedetailleerde uitleg 28 Pbo en Bestuur te geven over het hoe en waarom van de Kijkwijzer. Van de gelegenheid om 31 Organisatie vragen te stellen aan de drie sprekers werd gretig gebruikgemaakt. Dit 34 Directie 36 Financiën Bijlagen medewerker van SALTO, gaf uitleg over de algemene regels op het gebied van reclame, sponsoring en Kijkwijzer-codering, en hoe deze te implementeren in leverde interessante praktijkvoorbeelden en -dilemma s op, en een heel scala aan nuttige oplossingen. ICE-norm "We blikken in ons programma terug op de week, maar dat is alleen maar aanleiding voor het voeren van een interculturele dialoog. Praten is wat wij doen. Praten met de mensen, de boel bij elkaar brengen." De Mediawet bepaalt dat tenminste 50% van de programmering van de lokale omroep moet bestaan uit lokaal gerichte informatie, cultuur en educatie. Onder lokale informatie en educatie vallen programma s met ten minste dertig minuten aan lokale informatie of educatie per uur. Denk aan nieuwsprogramma s, sportprogramma s, informatievoorziening over kunstactiviteiten of over de gezondheidszorg, raadsvergaderingen en interviews met kunstenaars en de verslaggeving van belangrijke gebeurtenissen of festiviteiten in de gemeente. Onder lokale cultuur vallen registraties van culturele voorstellingen en kerkdiensten in de gemeente en verstrooiende programma s (spelprogramma s met lokale kandidaten, muziek voor de inbellende liefhebber, hoorspelen). Voor deze laatste categorie dient het pbo de lokale binding aan te geven. Het Commissariaat toetst alleen de programmering tussen 7.00 en uur (112 uur). Van de 50% ICE (56 uur) moet tenminste 60% (33 uur) bestaan uit lokale informatie/educatie en 17

18 DE MUZIKALE NOOT WINNAAR MOKUM RADIO mag maximaal 40% (23 uur) bestaan uit lokale cultuur. Heeft een omroep meerdere kanalen, zoals bij SALTO het geval is, dan geldt de ICE-norm voor ieder kanaal afzonderlijk. Er kan niet onderling gecompenseerd worden. In 2011 heeft SALTO een ICE-rapportage over het uitzendseizoen 2010/2011 opgesteld. De berekeningen voor de public access-kanalen zijn gebaseerd op de percentages die de programmamakers zelf hebben doorgegeven in hun aanvraagformulier voor zendtijd Omdat AmsterdamFM nog geen ICE-gegevens heeft aangeleverd, kan voor StadsFM nog niet worden vastgesteld of aan de ICE-norm is voldaan, al geeft het percentage van vorig jaar (90,9%) de verwachting dat de norm ook dit jaar gehaald zal worden. Voor alle andere kanalen geldt dat ze (ruimschoots) voldoen aan de wettelijke ICE-norm. Reclameacquisitie SALTO ondersteunt de centrale verkoop van advertenties door de programmaorganisaties, geheel in overeenstemming met de regelgeving van het Commissariaat voor de Media. De acquisitie van reclame-inkomsten rondom televisie- en radioprogramma s wordt door de programmamakers zelf gedaan. De inkomsten gaan rechtstreeks naar de programmamakers. Het inplannen van de reclamespots geschiedt bij het SALTO-bureau. SALTO voert zelf geen actieve reclameacquisitie omdat er geen personeelscapaciteit is en de opbrengsten gering. Ook wil SALTO geen concurrentie veroorzaken met de aanbieders die voor hun eigen programma s reclame-inkomsten proberen te genereren. In 2011 bleek wel dat organisaties die op zoek zijn naar advertentiemogelijkheden SALTO steeds beter weten te vinden. "Ik heb een heel sterk team achter me hoor, met heel goede mensen om mee samen te werken. En daar bestaat de Muzikale Noot uit, dat je gewoon één familie bent en heel veel voor de mensen doet. Zo proberen we ook een zame en zieke mensen een beetje een lekker gevoel te geven." Extra leuk: In 2011 vierde De Muzikale Noot haar 25-jarig bestaan! Controle en handhaving reclame- en sponsorregels SALTO houdt steekproefsgewijs toezicht op naleving van de reclameregelgeving onder de programmamakers. Voor geconstateerde overtredingen zijn duidelijke procedures en sancties vastgelegd in de uitzendovereenkomsten. In 2011 hebben we extra gefocust op de naleving van de reclame- en sponsorregels en het correct inleveren van reclameovereenkomsten door programmamakers. Er was een duidelijke verbetering te zien ten opzichte van vorige jaren. Zo daalde het aantal overtredingen van de SALTO-uitzendvoorwaarden, waardoor er

19 minder officiële waarschuwingen aan programmamakers werden uitgedeeld. In heel 2011 is één programmamaker geschorst voor de periode van één week en is er één voorwaardelijke schorsing uitgedeeld. Hieruit blijkt dat de intensievere aanpak op het gebied van controle en handhaving zijn vruchten afwerpt. Deze zal dan ook worden 4 Voorwoord 6 Inleiding Klachten en oplossingen 8 AT5 Ook in 2011 zijn er officiële klachten bij SALTO ingediend 11 FunX vanwege het programma-aanbod van SALTO. De klachten 14 Concertzender varieerden van belediging, laster en smaad, reclame, de 16 SALTO Public Access 28 Pbo en Bestuur 31 Organisatie 34 Directie 36 Financiën Bijlagen doorgezet in inhoud van het nieuws en vrijheid van meningsuiting versus ADOM TV godsdienstvrijheid. Voor elke klacht is een passende oplossing gevonden waar alle betrokken partijen zich in konden vinden. Externe procedures zijn zo voorkomen. WINNAAR SALTO 2 Aanscherping Kijkwijzer-regels Alle SALTO-programmamakers moeten bij het inleveren hun programma aangeven of dit (mogelijk) schadelijke elementen voor jeugdige kijkers bevat. Dit is vastgelegd in de SALTOKijkwijzer-brochure. Vanwege de nieuwe vorm van aanlevering van televisieprogramma s (digitaal in plaats van per tape), werden programma s in 2010 regelmatig op een zeer "Ons programma draait om entertainment en om informatie. Wij zijn Ghanezen, maar we richten ons niet alleen op Afrikanen. Wij willen een programma maken voor alle nationaliteiten." "We willen integratie en samenleven stimuleren. Er niet alleen over praten, maar het ook in de praktijk brengen." laat tijdstip ingeleverd, waardoor codering bijna niet meer mogelijk was. In 2011 hebben we onze Kijkwijzer-regels daarom aangescherpt. De regel is nu dat een aanbieder zelf inschat of zijn uitzending een Kijkwijzer-codering moet bevatten. Is dat het geval, dan moet hij het programma ten minste 5 uur voor uitzending aanleveren bij de SALTOcodeurs. SALTO heeft dispensatie gekregen voor programma s die voor alle leeftijden geschikt zijn, en hoeft dus alleen programma s die geschikt zijn voor 12 jaar en ouder te coderen. Dit kan tot gevolg hebben dat een programma pas 19

20 na uur uitgezonden mag worden. SALTO-programmeurs zijn hiervoor verantwoordelijk. Wanneer een aanbieder zendtijd heeft om uur maar een uitzending voor 12+ aanlevert, zorgen SALTOprogrammeurs er dus voor dat het programma pas na uur wordt uitgezonden. De nieuwe regels zijn vastgelegd in een herziene Kijkwijzer-brochure en op de jaarlijkse voorlichtingsavond voor programmamakers uitgebreid besproken. Kijkwijzer-boete In 2010 heeft SALTO als eerste lokale omroep in Nederland een boete opgelegd gekregen wegens het ongecodeerd uitzenden van een programma dat niet geschikt was voor jeugdige kijkers. Deze boete was aanleiding voor SALTO om in bezwaar te gaan bij de Commissie van Beroep van het NICAM. Helaas zonder succes. Vervolgens heeft SALTO in 2011 in overleg met de OLON, de brancheorganisatie voor de lokale BASTA WINNAAR AT5 "Basta is er niet alleen voor de doelgroep, kinderen van groep 7 en 8, maar ook voor grote mensen die veel dingen niet begrijpen. Wij bespreken dingen op een toegankelijke manier. Of eigenlijk doen de kinderen waarmee wij Basta maken dat." omroep, bezwaar aangetekend bij het bestuur van het NICAM. Dit bezwaar was gebaseerd op de disproportionele hoogte van de boete voor de lokale omroep, waardoor SALTO onevenredig hard getroffen is. Het bestuur van het NICAM heeft echter besloten om het Sanctiereglement niet te wijzigen. 2. Trainingen en kennisuitwisseling Een van de belangrijkste oogmerken van SALTO is om programmamakers te ondersteunen bij het ontwikkelen en op peil houden van vaardigheden om met de media te kunnen werken. Voor onze public access-zenders werken wij immers overwegend met mensen die niet gewend zijn media te maken. Het maken van goede televisie en radio is een ambacht dat je moet leren. Bij SALTO krijgen Amsterdammers die kans. We leren ze hoe je een helder, overtuigend verhaal vertelt, met een begin, een middenstuk en een eind. Daartoe voeren we intakegesprekken met nieuwe makers en dragen we kennis over middels handleidingen en trainingen. Onze focus daarin is om makers zo zelfstandig mogelijk te laten functioneren. Daarom organiseren we ook