Bijlage notitie 8. Ex ante evaluatie mestbeleid 2013 Evaluatie van betekenis van de Biomassa Centrale Moerdijk voor de oplossing van het mestoverschot

Transcriptie

1 Bijlage notitie 8. Ex ante evaluatie mestbeleid 2013 Evaluatie van betekenis van de Biomassa Centrale Moerdijk voor de oplossing van het mestoverschot Hans van Grinsven & Jaap Willems November 2013 Samenvatting De Biomassa Centrale Moerdijk (BMC) is sinds 2008 in bedrijf en verwerkt jaarlijkse ca ton pluimveemest naar MWh hernieuwbare en CO2-neutrale elektriciteit (goed voor ca huishoudens) en ton as. De as heeft een potentie als P- en K meststof, maar de afzet is nog steeds een kostenpost. Mestverbranding is geen hoogwaardig hergebruik, maar wel een schone, bedrijfszekere en momenteel samen met export van onbewerkte pluimveemest, de grootste afzetroute, voor het Nederlands mestoverschot, en de BMC is veruit de grootste mestverwerker. Naar verwachting is de BMC centrale in 2018 schuldenvrij, door inzet van 10 jaar MEP subsidie van circa 20 miljoen euro per jaar. De BMC kan na 2018 noch zeker 20 jaar mee, en zou zonder MEP-subsidie kunnen draaien. Maar het verdienmodel is kwetsbaar en afhankelijk van voldoende stijging van stroomprijzen en als of de afzet van de assen tot een bron van inkomsten kan worden omgezet. Ondanks vragen over hoe duurzaam mestverbranding is, dient voortzetting van de BMC na 2018 naast het belang voor de pluimveesector ook een maatschappelijk belang, gezien de grote investering van belastinggeld in de centrale en de bijdrage aan de nationale doelstellingen voor klimaatbeleid, en mogelijk het belang voor beheersing van mestafzetkosten voor de varkenshouderij. Inleiding De BMC is na ca. 10 jaar voorbereiding in 2008 in gebruik genomen en draait sinds 2009 op meer dan 90%. De continue aanvoer van juiste hoeveelheid en de kwaliteit (organische droge stof gehalte) van de mest en de prijs die de pluimveehouders moesten betalen per ton aangevoerde mest waren en zijn nog steeds een probleem, hoewel er hard is gewerkt aan verbetering. De locatie op het industrieterrein Moerdijk was gunstig voor de vergunningverlening (vlakbij de Essent warmtekrachtcentrale 1 en de afvalverbranding Zuid- Nederland (AZN). Maar de BMC ligt ver weg van de pluimveeconcentratiegebieden in de Gelderse Vallei en Noordoost Brabant en Noord Limburg en dit betekent extra transportkosten. Anderzijds is de locatie Moerdijk gunstig voor transport van de as per schip. De organisatie van de aansturing, financiering en de aan- en afvoer van producten is weergegeven in Figuur 1. Hoofdaandeelhouder van de BMC en afnemer van de elektriciteit is het energiebedrijf DELTA. De Pluimveehouders zitten in verschillende posities en rollen in de organisatie. De pluimveehouders leveren mest (de brandstof) aan de coöperatie DEP (Duurzame Energieproductie Pluimveehouderij) maar zijn deels ook lid van die coöperatie (600 pluimveehouders). De bestaande werkmaatschappij Orgafert verzorgt de aanvoer en opslag van mest voor de BMC. Via diezelfde DEP en de ZLTO zijn de pluimveehouders bovendien aandeelhouders van de BMC. Deze constructie zorgt ervoor dat de pluimveehouders sturing hebben op de organisatie van de mestverbranding en via hun deelneming in DEP en BMC delen in zowel de risico s als de kansen 1 De Essent centrale wekt elektriciteit en warmte op uit aardgas én uit stoom afkomstig van de AZN. Het elektrisch vermogen van de Essent centrale kan variëren van 122 tot 339 megawatt en is veel groter dan van BMC (ca. 35 megawatt). Pagina 1 van 7

2 van commerciële mestverbranding (website BMC en website coöperatie DEP Figuur 1. Organisatie rond de mestverbranding bij BMC (Bron: mondelinge mededeling BMC). NIBC staat voor de Nederlandse Investeringsbank. Afnemers van de verbrandingsas zijn o.a. het Engelse bedrijf Willett & Son en AVEVE In België. De financiële stromen Figuur 2. Schatting financiële stromen rond BMC door PBL in miljoen euro per jaar en voor aftrek van belasting en dividend. Pagina 2 van 7

3 De opbrengsten uit de levering van elektriciteit aan DELTA (13,9 miljoen euro per jaar) zijn voldoende om de operationele kosten (geraamd om 40 euro/mwh 11,5 miljoen euro per jaar BMC, pers. Meded. 2013) en de kosten voor aankoop van pluimveemest (0,5 miljoen euro per jaar) en afzet van de assen (0,5 miljoen euro per jaar) te dekken. Ook na aftrek van belasting en dividend (totaal gesteld op 30 procent). Aangenomen wordt dat het netto bedrijfsresultaat volledig wordt aangewend voor aflossing en rente naar NIBC. In feite wordt hiervoor de MEPsubsidie gebruikt; deze is ruim voldoende om de rente te betalen en in 10 jaar de lening af te lossen. Het financieel resultaat voor de BMC na 2018 is onzeker en hangt af van de energieprijs, de extra kosten voor ontvangst van mest (het poorttarief) of alternatieve hernieuwbare brandstoffen (vooral houtsnippers) en de kosten voor afzet van de as. Beheersing van deze posten, of mogelijk zelfs de verwerving van inkomsten uit de afzet van as, zijn belangrijk voor rendabele ongesubsidieerde mestverbranding na De maatschappelijke baten Naast de levering van hernieuwbare energie levert de BMC een bijdrage aan de reductie doestelling voor CO 2. Deze laatste bijdrage is een punt van discussie wanneer alle keteneffecten worden beschouwd (Life Cycle Analysis). BMC schat de reductie op 330 kg CO 2 -eq/mwh ten opzichte van een gangbare gascentrale en 820 CO 2 -eq/mwh ten opzichte van een kolencentrale (Billen et al. 2013). Dit effect is niet gecorrigeerd voor: CO 2 emissies die vrijkomen om de N-verliezen bij verbranding te compenseren door productie van N kunstmest. Als de pluimveemest direct wordt toegepast als meststof bespaart het namelijk op het gebruik van stikstofkunstmest. Permanente CO 2 vastlegging in bodemorganische stof als de pluimveemest direct wordt toegepast als meststof. Afhankelijk van de bodem- en gewashistorie, zal bij toepassing van pluimveemest, een deel van de koolstof permanent worden vastgelegd. Een tweede belangrijke baat van de BMC is dat het mest van de mestmarkt haalt en daardoor een drukkend effect heeft op de afzetprijzen van mest voor alle pluimveehouders. Mestverbranding bij de BMC is samen met de export van onbewerkte mest naar Duitsland veruit de belangrijkste afzetroute van pluimveemest. Figuur 3. Grosso modo cijfers voor handels- en verwerkingsroutes van pluimveemest in Nederland (bron: Duindam et al. 2012; gegevens: Orgafert) Pagina 3 van 7

4 Mogelijk, omdat de prijsvorming op de mestmarkt ondoorzichtig is er ook andere factoren een rol (kunnen) spelen, zoals de aanpassing van gebruiksnormen, kunstmestprijzen, afzetmogelijkheden in het buitenland en, in individuele jaren, meer/minder gunstige weersomstandigheden voor uitrijden van mest. Figuur 4. Ontwikkeling van de gemiddelde landelijke afzetprijs voor mest van pluimvee, varkens en rundvee (Bron: Willems e.a. 201; gegevens LEI-Binternet). Sinds 2008 is de afzetprijs voor alle pluimveemest gedaald met circa 10 euro per ton, en dit kan de niet bij de DEP aangesloten pluimveehouders gezamenlijk een besparing van 10 miljoen euro per jaar op de mestafzetkosten hebben opgeleverd. Mogelijk heeft de BMC ook geleid tot een lagere afzetprijs van andere mestsoorten. De afzetprijs van varkensmest daalde namelijk ook na Of dit een effect is van de BMC is onzeker. De Nederlandse markten voor beide mestsoorten interacteren weinig. Terwijl varkensdrijfmest nog op grote schaal in Nederland wordt uitgereden, wordt pluimveemest nog nauwelijks uitgereden (ruim 5 procent van de verhandelde mest; Figuur 3) en 10 procent van de geproduceerde mest (LEI - Wageningen UR: website Monitoring mestmarkt Of er na de in bedrijfsneming van de BMC 2008 meer ruimte beschikbaar gekomen voor varkensmest is twijfelachtig. Het gaat hier maximaal om ruimte voor enkele procenten van productie van varkensdrijfmest. Na 2008 is de afzetprijs voor varkensdrijfmest met ca. 5 euro/ton gedaald, wat een besparing van 50 miljoen euro per jaar zou opleveren voor de varkenshouderij. Welk deel hiervan te danken is aan de BMC is onbekend. De daling na 2008 kan ook heel andere redenen bijv. minder exportbeperking, meer mestopslag capaciteit hebben een drukkend effect op de mestafzetprijs, terwijl aanscherping van de P-gebruiksnorm een prijs opdrijvend effect hebben. Sinds 2009 stijgt de afzetprijs van pluimveemest weer en sinds 2011 die van varkensdrijfmest. Ook dit illustreert dat mestafzetprijs door verschillende factoren wordt beïnvloed en dat het netto effect van de BMC niet kan worden bepaald. De besparing op de mestafzetkosten is dus 10 miljoen euro voor de pluimveehouderij (free-riders) tot maximaal 50 miljoen inclusief de varkenshouderij, als de daling van de mestafzetprijs voor varkensdrijfmest helemaal aan de BMC wordt toegeschreven. Ondanks deze onzekerheden is deze besparing een aanzienlijk bedrag bijvoorbeeld in vergelijking met het MEP subsidiebedrag van 23 miljoen euro per jaar. Een derde baat is de procesinnovatie die mogelijk op termijn geëxporteerd kan worden. Sterke regionale concentraties van pluimveehouderij komen op veel plekken in de wereld voor. Toch zijn er nog maar een 5-tal pluimveemestverbranders in de wereld (drie in het VK en één in de Pagina 4 van 7

5 VS). Ook elders in de wereld is er maatschappelijke weerstand tegen mestverbranding. Daarom is er nog geen goed perspectief voor verdiensten uit export van het BMC concept. Tenslotte verschaft BMC werkgelegenheid aan circa 35 fte. De maatschappelijke kosten Er is en voortdurende discussie wat de waarde is van dierlijke mest. In Nederland heeft mest een negatieve waarde, omdat veehouders geld moeten betalen voor de afvoer van mest. Daar tegenover staat dat de componenten C, N, P, K (en mogelijke enkele secondaire micronutriënten) in dierlijke mest een positieve waarde vertegenwoordigen. Deze waarde is euro per ton mest, en ongeveer de 40-65% daarvan zit in de koolstof. De economische waarde van de koolstof als brandstof en als bron voor organische stof is redelijk vergelijkbaar. Waarde Gehalte % Waarde (euro/ton) euro/kg Leghen Vleeskuike n Leghen Vleeskuike n Stikstof (N) 0,34-0,80* 2,6 3,2 8,8-20,7 10,9-25,6 Fosfaat (P2O5) 0,39-1,56* 2,0 1,7 7,8-31,2 6,6-26,4 Kalium (K2O) 0,21-0,84* 1,6 2,0 3,4-13,6 4,3 17,2 Organische stof (CH2O) 0,10 41,6 41,9 41,6 41,9 Droge stof 77,3 62,6 Totaal 61, ,7-111 Gebaseerd op Schoumans et al. 2010a en 2010b. De waarde van organische stof als brandstof en als bron voor organische stof (bijv. In de vorm van compost) is vergelijkbaar. *Schoumans houdt 25 procent van kunstmestwaarde aan, als de verbrandings-as zou worden gebruikt als grondstof voor kunstmestbereiding dit is de ondergrens. De bovengrens is de kunstmestwaarde als de mest direct als meststof wordt toegepast, behalve voor stikstof. Voor stikstof wordt een werking van 60% ten opzichte van kunstmeststikstof aangehouden. Door de verbranding van de mest wordt dus ook 40-65% van de intrinsieke theoretische waarde van de pluimveemest benut. De stikstof en koolstof gaan echter in zijn geheel verloren. De stikstof vertegenwoordigt 10 (15%) tot 23 (37%) van de intrinsieke waarde. Het precieze lot van de P en K in de verbrandings-as is niet exact bekend. De as wordt naar zeggen van BMC. De export van as naar de VK loopt via het bedrijf Willet & Son die exclusief voor BMC het product Cropkare maken dat een concentrated multi-nutrient fertiliser and source of Phosphate and Potash toegepast ( De consumentenprijs in augustus 2012 was circa 170 euro per ton (135 per ton). Met deze toepassing zou de P en K dan hergebruikt worden en volgens brochure concurrerend met kunsmest. Voorlopig is de afvoer van de assen nog een kostenpost van ordegroot 10 euro per ton as (circa 0,5 miljoen euro per jaar). De intrinsieke waarde van de P en K ligt rond de 300 euro per ton. Daarmee zouden de logistieke kosten (bewerking, verpakking, distributie) rond 180 euro per ton as liggen. De landbouwkundige waarde van as als bodemverbeteraar, meststof is nog onderwerp van onderzoek en discussie. Negatieve eigenschappen die genoemd worden zijn: Minder goede werking dan kunstmest de fosfaat komt langzamer vrij voor het gewas (Postma e.a., 2011). Dit hoeft geen probleem te zijn, afhankelijk van bodem- en gewastype. De hoge ph. De oorzaak is de toevoeging van kalk bij de rookgaszuivering die omgezet wordt in calciumoxide. Calciumoxide is een agressieve stof wat problemen geeft bij verdere afhandeling van de as. BMC lost dit probleem op door water toe te voegen, waardoor de ph van de as hoog is (Mondelinge mededeling BMC) Verstuiving bij toepassing (Presentatie Fibrominn; Minnesota Department of Agriculture, 2007). Dit probleem speelt niet bij de afnemers van BMC assen omdat deze of gegranuleerd worden of worden verspreid met aangepaste spreaders. Pagina 5 van 7

6 Aanwezigheid van zware metalen, vooral koper en zink. Ook dit is een punt van discussie, omdat beide metalen ook micronutriënten zijn Toch claimt de verkoper van cropkare dat de gebruiker bijna 16 euro per ton bespaart ten opzichte van een regulier PK meststof en meer dan 30 euro/ton voor de secondaire micronutriënten ( ). Het feit dat de as van de BMC nu wordt hergebruikt als kunstmestvervanger in VK is een maatschappelijke baat, maar deze is nog maar een klein deel van de potentiële baat. Onlangs is het contract met Willett & Son opgezegd en wordt in de toekomst de as afgenomen door AVEVE in België. AVEVE mengt de as op met o.a. fosfaat tot een hoogwaardigere kunstmest voor export naar Frankrijk. Hier ligt dus perspectief, maar wordt wel belemmerd door de aanzienlijke logistieke kosten. Direct gebruik van de as als grondstof voor de kunstmestindustrie is nog geen interessant alternatief (men wil geld toe ontvangen), maar zeker bij levering aan de lokale kunstmestindustrie (bijvoorbeeld ICL te Amsterdam) zou door besparing op logistieke kosten dit wel concurrerend kunnen zijn met levering als bodemverbeteraar. Discussie en conclusie Gegeven de politiek-maatschappelijke keuzes die hebben geleid tot de huidige structuur en grote regionale concentraties van intensieve veehouderij, levert BMC tot 2018 een grote bijdrage aan oplossing van het mestprobleem. Voortzetting van de BMC na 2018 blijft belangrijk voor de mestafzet en zou onder voorwaarden rendabel kunnen zijn ook zonder MEP subsidie. Er zijn nog mogelijkheden om het verdienmodel te verbeteren, vooral via betere afzet van de as. Maar als de elektriciteitsprijzen onvoldoende stijgen is het verdienmodel kwetsbaar. Een zekere subsidiëring van de BMC na 2018 blijft verdedigbaar vanwege de bijdrage aan de beheersing van mestafzetkosten van de gehele veehouderij en aan de doelen van klimaat en energiebeleid. Voor de BMC zijn de kosten voor de aanvoer van voldoende pluimveemest weliswaar laag, t.o.v. andere kostenposten, maar zeer substantieel in vergelijking met het netto resultaat in een situatie zonder subsidie. Door de huidige onzekerheid over de aanvoerprijs, is het netto resultaat voor de BMC na 2018 ook onzeker. Het belangrijkste concurrerende afzetkanaal is export, al dan niet na bewerking. Nu al betrekt DEP/Orgafert een derde van benodigde mest voor de BMC op de vrije markt. Het verschil tussen de contractprijs en vrije marktprijs, is enkele tot 5 euro per ton en wordt doorberekend aan de BMC. De bij de DEP aangesloten pluimveehouders sluiten 10-jarige contracten af voor levering van mest, met een bonus regeling voor levering van betere mest met een hogere verbrandingswaarde. Omdat de afzetprijs voor levering van mest aan DEP, vaak hoger is dan op de vrije mestmarkt (export), besluiten DEPleden toch met enige regelmaat om niet te leveren. Recent heeft de DEP een boete clausule opgenomen die deze praktijk moet ontmoedigen. (Contractbreuk door DEP leden is niet goed te begrijpen omdat de pluimveehouders via deelneming in de DEP en de BMC op termijn gecompenseerd moeten kunnen worden voor zowel te hoge als de te lage contractprijzen. Levering volgens contract zou dan niet kostbaarder zijn dan dit free rider gedrag en geeft meer rust en zekerheid voor de aangesloten pluimveehouders). Als de vraag naar pluimveemest in het buitenland sterk aantrekt, bijvoorbeeld door stijging van de kunstmestprijzen, dan is dit een bedreiging voor het verdienmodel van de BMC. Uit oogpunt van hergebruik van alle componenten in de pluimveemest is gebruik als meststof, hier of elders, ook een duurzamere oplossing dan verbranden. De marktwaarde van de koolstofbron van energie en van bodemorganische stof is namelijk vergelijkbaar (in Nederland) terwijl de benutting van stikstof en fosfaat beter is. Anderzijds blijft afhankelijkheid van afzet in het buitenland ondoorzichtig door de verschillende betrokken partijen, en risicovol, bijvoorbeeld als bij een uitbraak van vogelgriep de grenzen dichtgaan. Welke prijzen akker- en tuinbouwers in het buitenland betalen voor pluimveemest, in regio s met een mesttekort is mogelijk nog interessante informatie. Pagina 6 van 7

7 Referenties Billen P. A, Costa J.B, Van Caneghem J.A, Vandecasteele, C. (2013) Electricity from Poultry Manure: A Clean Alternative to Direct Land Application. Conference paper: INTEGRATING CLEANER PRODUCTION INTO SUSTAINABILITY STRATEGIES São Paulo Brazil May 22 nd to 24 th De URL voor de conference proceeding is ntation.pdf. Een uitgebreidere versie van artikel is aangeboden aan The Journal of Cleaner Production. Biomassa Centrale Moerdijk (BMC) website: Biomassa Centrale Moerdijk (BMC). Pers. Meded. Naar aanleiding van bedrijfsbezoek en presentatie op 21 augustus Coöperatie Duurzame Energieproductie Pluimveehouderij (DEP) website: Duindam J.W., G. J. Elsinga, W. Bijlsma en W. Elsinga (P.B. Elsinga Beleidsplanning en Innovatie bv) en C.M. Dierikx en K.T. Veldman (Centraal Veterinair Instituut). (2012) Eindrapport van onderzoek naar afdoding ESBL in pluimveemest in composterings- en vergistingsinstallaties in Nederland. E&I Rapportnummer: LEI - Wageningen UR. (2013) Monitoring mestmarkt aanbod en afzet in Nederland LEI monitoring mestmarkt Minnesota Department of Agriculture Presentatie Fibrominn; first US power plant powered by poultry litter. Persoonlijke mededeling Bruce Montgomery, augustus 2013 Postma R., T.A. van Dijk & L. van Schöll (2011), Mogelijkheden van fosfaathergebruik door de inzet van biomassa-assen als meststof, nutriënten management instituut NMI bv rapport Schoumans O.F., O. Oenema, P.A.I. Ehlert & W.H. Rulkens (2010a), Phosphate recovery from animal manures. Technical opportunities and agro-economical perspectives. Alterra report Wageningen UR. Schoumans O.F., O. Oenema, P.A.I. Ehlert, G. Velthof, K. Meesters, J. Sanders J., W.H. Rulkens, M. van Krimpen, G. van der Peet, M. Timmerman, N. Verdoes, H. Kortstee, A. Bikker & J.J. Schröder (2010b), Managing phosphorus cycling in agriculture, Workshop Managing livestock manure for sustainable agriculture November, Wageningen, 2010 Willems J., M. van Schijndel, H. van Grinsven, F. Kragt, H. van Zeijts, J. van Dam, G. J. van den Born & S. van der Sluis (2012), Evaluatie Meststoffenwet 2012: syntheserapport. PBL Willett & Son. Fearnley Contract Services, Cropkare the natural P & K choice Link Willet & Son Cropkare datasheet: Pagina 7 van 7