Vragenlijst wat ik gaaf vind Wat zijn je favoriete tv-programma s? 2. Wat is je lievelingsfilm? 3. Wat doe je in je vrije tijd?

Transcriptie

1 1.1 Vragenlijst wat ik gaaf vind 1. Wat zijn je favoriete tv-programma s? Wat is je lievelingsfilm? Wat doe je in je vrije tijd? Welke hobby s heb je? Welke sport doe je, of zou je willen doen? Welke muzieksoort vind je leuk? Als je alles kon kiezen, wat zou je dan doen en waarom? CPS Pagina 1 van 2

2 1.1 Vragenlijst wat ik gaaf vind (vervolg) 8. Als je alles kon kiezen, waar zou je dan naartoe gaan en waarom? Als je meer kon leren over een persoon, wie zou je dan kiezen en waarom? Welk boek heb je het laatst gelezen? Heb je een favoriete schrijver en zo ja, wie? Wat lijkt je leuk om te lezen? sprookjes spannende verhalen sciencefictionverhalen griezelverhalen meidenverhalen verhalen die echt gebeurd zijn verhalen over vroeger verhalen over de oorlog stripverhalen boeken over een hobby boeken over muziek boeken over een persoon boeken over de natuur boeken over een sport CPS Pagina 2 van 2

3 2.1 Favoriete leestips Van klasgenoten heb ik de volgende tips gekregen van boeken/tijdschriften die mij leuk lijken: Van de docent heb ik de volgende tips gekregen van boeken/tijdschriften die mij leuk lijken: Van de mediathecaris heb ik de volgende tips gekregen van boeken/tijdschriften die mij leuk lijken: Van anderen heb ik de volgende tips gekregen van boeken/tijdschriften die mij leuk lijken: Op internet heb ik de volgende tips gevonden van boeken/tijdschriften die mij leuk lijken: CPS

4 3.1 Lijst wat ik nu lees Elke keer als je aan het lezen bent, vul je de lijst hieronder in. Je noteert de datum waarop je leest. Je kruist aan wat voor soort tekst je leest (boek, krant, verhaal, tijdschrift). Je noteert de titel van de tekst. Je noteert hoe lang je gelezen hebt en hoeveel bladzijden je hebt gelezen. Datum Boek Krant Tijdschrift Naam boek/krant/tijdschrift Hoe lang Aantal bladzijdes CPS

5 Stap Wanneer Type Soort BGA BG Vaardigheid Tijd Aantal 4.11 Reclame maken Resultaat: Een reclametekst voor het boek dat je leest. Hulp: Probeer het eerst 5 minuten zelf. Lukt het niet? Vraag dan hulp aan je docent. Wat moet je doen? Noteer eerst de schrijver en de titel van het boek. Maak een reclametekst voor jouw boek. Je kunt de reclametekst bijvoorbeeld beginnen met de zin: Houdt u van? Koop dan dit boek! Leg in jouw reclametekst uit waarom mensen het boek moeten kopen. Dus leg uit waarom het zo spannend/grappig/ interessant/verassend/iets anders is. Titel Schrijver Reclametekst: CPS

6 Stap Wanneer Type Soort BGA BG Vaardigheid Tijd Aantal 4.34 Wie wil jij zijn? Resultaat: Een mening over de hoofdpersonen in het boek. Hulp: Probeer het eerst 5 minuten zelf. Lukt het niet? Vraag dan hulp aan je docent. Wat moet je doen? Noteer de titel en de schrijver van het boek. Schrijf in 3 zinnen op welk personage uit het boek je zelf wel zou willen zijn en waarom. Schrijf in 3 zinnen op welk personage je niet zou willen zijn en waarom. Titel Schrijver Ik zou graag willen zijn, want Ik zou graag willen zijn, want CPS

7 Stap Wanneer Type Soort BGA BG Vaardigheid Tijd Aantal 5.3 Groepsgesprek wat ik leuk vond Resultaat: Uitwisseling van wat jullie leuk vinden aan het boek dat jullie lezen. Hulp: Probeer het eerst 5 minuten zelf. Lukt het niet? Vraag dan hulp aan de docent. Wat moeten jullie doen? Jullie gaan een groepsgesprek voeren. Vorm groepjes met maximaal vier leerlingen. Vertel om de beurt in twee minuten iets aan je groepsgenoten over iets leuks dat je gelezen hebt. Denk van tevoren even na over wat je wilt vertellen. Begin met een van de volgende zinnen: Ik vond het heel bijzonder (of leuk, verrassend, gek) toen Het leukste stuk van het boek vond ik CPS

8 Stappenplan voor de docent De stappen: 1. Interesses achterhalen en bepalen 2. Leesmateriaal kiezen 3. Ongestoord lezen 4. Individueel verwerken 5. Interacteren Stap 1: Interesses achterhalen en bepalen Bij de eerste stap gaat het erom de leerling te helpen zijn interesses te bepalen of deze helpen te achterhalen. Voor elke leerling is een boek te vinden dat hij met plezier leest. Van belang is dat leerlingen op een dieper niveau gemotiveerd worden. Om de interesses van de leerling te achterhalen, is het van belang de vraag hierover los te koppelen van het lezen. Leidend is de motiverende vraag: wat boeit jou? En niet: wat lees je graag? Het gaat er om interesses te achterhalen, los van het lezen, waarna er in tweede instantie bijpassend leesmateriaal bij gezocht kan worden. Interesses achterhalen kan bijvoorbeeld door een gesprek aan te gaan met de leerling, leerlingen een vragenlijst te laten invullen of hen elkaar te laten interviewen. Het werkt ook goed om zelf als rolmodel te fungeren en gebruik te maken peerpressure. Stap 2: Leesmateriaal kiezen Bij de stap leesmateriaal kiezen, wordt de slag geslagen van de vastgestelde interesses naar het kiezen en vinden van passend leesmateriaal. Hiervoor is het van belang dat er een groot aantal boeken en andere leesmaterialen beschikbaar zijn. Overleg met de mediatheek over de beschikbaarheid van boeken. Op deze manier weet u globaal wanneer uw leerlingen kunt doorverwijzen naar de schoolbibliotheek of de openbare bibliotheek. Organiseer waar mogelijk een ware overstroming van titels en auteurs. Leesmateriaal kiezen en vinden kan door leerlingen te begeleiden bij het kiezen, leerlingen te laten zoeken op websites met boekentips rondom hun interesses, de mediathecaris een boekenkar te laten samenstellen, maar ook door te demonstreren en gelegenheid te geven om elkaar boeken aan te bevelen of door een boekenzoektocht te organiseren. Stap 3: Ongestoord lezen Met ongestoord lezen wordt bedoeld dat leerlingen in een leesvriendelijke omgeving, gedurende een aangesloten tijd ongestoord in stilte en rust lezen. Dit doen zij tenminste twee keer per week in een leessessie van twintig tot dertig minuten. Ongestoord lezen bewerkstelligt u door een duidelijke scheiding aan te brengen in de onderdelen van het leesmoment, door de stilte en rust te waarborgen en een leesvriendelijke omgeving te creëren.

9 Stap 4: Individueel verwerken Om te werken aan leesmotivatie, aan algemene ontwikkeling en aan leesvaardigheid, is het belangrijk dat de leerlingen voor zichzelf verwerken wat ze gelezen hebben. In stap 4 leggen leerlingen hun reactie en hun bevindingen bij het leeswerk vast. Dit is een individuele activiteit in stilte. De leerling oefent zijn taalvaardigheid, maar ook zijn reflectieve vermogens en wordt uitgedaagd verbindingen te zoeken met zaken die hij al weet of die verwant zijn aan het onderwerp waarover hij gelezen heeft. Met deze stap wordt bewerkstelligd dat de informatie van het korte termijngeheugen naar het lange termijn geheugen gaat. Op deze manier vindt ook een verbreding van de achtergrondkennis plaats. Individueel verwerken doet u door een veelheid aan verwerkingsopdrachten te bieden met een duidelijke diversiteit, waar mogelijk met differentiatie, en tijd te reserveren voor de verwerking. Stap 5: Interacteren Bij de stap interacteren gaan leerlingen doelgericht met elkaar in gesprek over hetgeen zij gelezen hebben. Spreken over de informatie is een effectieve stap die sterk bijdraagt aan het leerproces. Interactie heeft een positief effectief op het leerproces maar ook op de motivatie. De uitwisseling van informatie vergroot de informatie en kennis en zorgt ervoor dat de talige ervaringen vergroot worden. De interactie kan plaatsvinden in duo s of kleine groepjes met behulp van een werkblad voor leerlingen, of klassikaal met een docentenwerkblad als leidraad. In de effectiviteit van de interactie speelt de docent een belangrijke rol, aangezien groepswerk geen vanzelfsprekendheid is.

10 Invoering op schoolniveau Dit hoofdstuk beoogt met name directies en de projectleider van het leesproject handreikingen te bieden. Hoe voert u de aanpak in op schoolniveau, dat is de leidende vraag. Daarbij komen de acht voorwaarden van Pilgreen (2000) aan de orde. De acht voorwaarden van Pilgreen In deze paragraaf gaan we nader in op de acht voorwaarden van Pilgreen en hoe u kunt zorgen dat aan deze voorwaarden wordt voldaan. De acht voorwaarden 1 Toegankelijkheid 2 Aantrekkingskracht 3 Bevorderlijke omgeving 4 Aanmoediging 5 Teamtraining 6 Non-verantwoordelijkheid 7 Vervolgactiviteiten 8 Verspreide leestijd Voorwaarde 1: Toegankelijkheid Bij voorwaarde 1 gaat het om het gemak waarmee leesmateriaal voor het grijpen ligt. Boeken, tijdschriften, kranten en strips zijn goed beschikbaar voor leerlingen. Toegankelijkheid kan gerealiseerd worden door te voorzien in een goed gevulde schoolbibliotheek of de samenwerking met de plaatselijke openbare bibliotheek te zoeken. Daarbij is het wijs leerlingen (in een vaste regelmaat) in de gelegenheid te stellen om de bibliotheek te bezoeken. Ook een klassenbibliotheken, een leeskar en een handvoorraad zijn voorbeelden van toegankelijkheid. Voorwaarde 2: Aantrekkingskracht Er is sprake van aantrekkingskracht als de leerlingen gestimuleerd worden om materialen te lezen die aansluiten bij wat zij zelf interessant vinden en die passen bij het leesniveau dat zij aankunnen. Aantrekkingskracht kan onder andere gerealiseerd worden door uitstalkasten in de bibliotheek of in de school zelf, maar ook door Daisyspelers en luisterboeken beschikbaar te stellen voor dyslectische leerlingen. Schakel vooral ook de expertise van een remedial teacher in, als deze werkzaam is op school. Voorwaarde 3: Bevorderlijke omgeving Bij een bevorderlijke omgeving gaat het om het bewerkstelligen van een leesvriendelijke, ontspannen, comfortabele sfeer om in te lezen. Het belangrijkste is dat leerlingen ononderbroken kunnen lezen in een prettige omgeving waar het stil is. Denk aan: een leesvriendelijke inrichting, een leesvriendelijke decoratie, een leesvriendelijke houding en opstelling.

11 Voorwaarde 4: Aanmoediging Met aanmoediging wordt gedoeld op het geven van positieve feedback. Aanmoedigen tijdens de leesles kan door interesse te tonen voor datgene dat leerlingen lezen, door als docent te vertellen over het eigen leeswerk, maar ook door leerlingen onderling uit te laten wisselen over hetgeen ze gelezen hebben. Ook het complimenteren van een leerling voor hun inzet, valt onder aanmoediging. Voorwaarde 5: Teamtraining Bij de teamtraining gaat het om het trainen van de mediathecaris en de uitvoerende docenten en het informeren van de andere docenten en het overige personeel. De training kan bestaan uit enkele informatiemomenten, tussentijdse reflectiemomenten en wellicht ook onderlinge lesbezoeken. Daarnaast is het van belang de andere leden van de school te informeren. Voorwaarde 6: Non-verantwoordelijkheid Er is sprake van non-verantwoordelijkheid als leerlingen geen dwang en verplichting ervaren bij het lezen. Non-verantwoordelijkheid kunt u bewerkstelligen door leerlingen daadwerkelijk vrij te laten in het onderwerp, de soort en de moeilijkheidsgraad van hun leesmateriaal, maar ook door ze keuzevrijheid te geven in de wijze waarop ze het gelezene willen verwerken, oftewel hen vrij te laten in de opdrachten die ze willen maken. Dus als een leerling stripboeken wil lezen of de Voetbal International, dan mag dat. Dat betekent niet dat een docent niet zijn sturende en stimulerende rol mag nemen, maar dat is absoluut iets anders dan het verbieden zeker leesmateriaal te lezen en te verplichten om bijvoorbeeld lijstboeken te lezen. Vermeden moet worden dat de leerlingen het gevoel krijgen dat ze zich moeten verantwoorden voor wat ze lezen, hoeveel ze lezen, wat ze ervan begrepen hebben en hoeveel vooruitgang ze geboekt hebben. Zo wordt een essentiële voorwaarde voor leesmotivatie gewaarborgd. De verleiding is bij menig school vrij groot om, in de inbeddingswens van de aanpak, alsnog op enigerlei wijze verantwoording en beoordeling in te bouwen, van bijvoorbeeld door een cijfer te geven bij Nederlands voor de leeslijst of het portfolio. Dit moet hoe dan ook vermeden worden, want de winst (controle) is veel kleiner dan het verlies (leesdemotivatie).

12 Voorwaarde 7: Vervolgactiviteiten Bij vervolgactiviteiten gaat het om activiteiten om leerlingen het gelezene te laten verwerken. Vervolgactiviteiten hebben de vorm van korte individuele opdrachten of interactie-opdrachten in kleine groepjes of klassikale besprekingen. Het doel van de vervolgactiviteiten is om informatie beter te begrijpen en te verwerken. Er is hierbij sprake van een precair evenwicht met de voorwaarde van non-verantwoordelijkheid. De opdrachten zijn namelijk niet bedoeld om de leerlingen te testen. Voorzie bij de introductie van de aanpak elke leerling van een eigen leesportfolio. Eventueel kunnen de leerlingen hun eigen portfolio zelf versieren, zodat het echt hun eigen portfolio wordt. De neiging bestaat om de opdrachten te laten voor wat ze zijn en het leesmoment te beperken tot twintig minuten tot een half uur stil lezen, met name omdat menig docent content verzucht dat het eindelijk zo stil en rustig is in de klas en men die rust en stilte niet wenst te doorbreken. Gewaarborgd moet worden dat dit niet gebeurt en de opdrachten een vaste plek hebben in elk leesmoment, aangezien anders slechts een deel van het doel van de leesaanpak bewerkstelligd wordt. Ook de stimulerende werking die uitgaat van de uitwisseling over boeken gaat anders verloren. Het werkt erg stimulerend om als school ook grotere, overkoepelende activiteiten te organiseren, zodat de school feitelijk doortrokken raakt van lezen. Bij deze een aantal suggesties voor schoolactiviteiten: schrijver op te zoeken. Voorwaarde 8: Verspreide leestijd Met verspreide leestijd wordt bedoeld dat Vrij lezen frequent en regelmatig plaatsvindt. Bij verspreide leestijd gaat het om een frequentie van minimaal twee, maar bij voorkeur drie keer in de week Vrij lezen, gedurende minimaal dertig minuten, waarbij er in ieder geval twintig minuten gelezen wordt. Vrij lezen is daarbij een vast onderdeel van het rooster. Daarbij zijn allerlei varianten te bedenken, zoals bijvoorbeeld een moment tijdens een mentorles, een moment bij Nederlands en een moment bij een zelfstandig werkuur. Menig school denkt aan het inzetten van uitvaluren als leesmomenten. Het is wezenlijk om dat pas te doen nadat het project al minimaal een half jaar in vaste roostermomenten gedraaid heeft, omdat leerlingen de aanpak anders opvatten als vulling, waardoor het al per definitie een negatieve lading krijgt.

13 Introductie leesaanpak Vrij lezen CPS heeft op basis van wetenschappelijke inzichten een leesaanpak ontwikkeld, die beduidend anders is dan de traditionele aanpak voor het bevorderen van leesvaardigheid. De traditionele aanpak richt zich met name op het vlotter technisch lezen of op het verhogen van het denken over en begrijpen van teksten. In de aanpak Vrij lezen worden leesmotivatie en het vergroten van de achtergrondkennis en woordenschat als uitgangspunten genomen. Deze uitgangspunten worden in dit hoofdstuk toegelicht. Alle leerlingen houden van lezen, alleen weten zij dit zelf nog niet. Gallagher (2003) Het belang van lezen Leesvaardigheid is een voorwaarde voor succesvol functioneren op school en in de maatschappij. Leerlingen die niet goed lezen, worden begrensd in hun mogelijkheden. Zowel in het voortgezet als in het vervolgonderwijs wordt er een sterk beroep gedaan op leesvaardigheid. Leerlingen worden geconfronteerd met grote lappen tekst die zij moeten begrijpen om de inhoud van het vak tot zich te nemen. Door te lezen, nemen leerlingen kennis tot zich over verschillende vakgebieden. Lezen is dus nodig om te leren. Leerlingen met een onvoldoende leesvaardigheid kunnen als gevolg hiervan minder goed presteren op school dan op grond van hun intelligentie verondersteld mag worden. Bovendien hebben zwakke lezers veelal een lager zelfvertrouwen en een lagere motivatie om te leren. Leesvaardigheid heeft een directe invloed op het zelfstandig verwerven van kennis, op het al dan niet behalen van een diploma en op de sociale redzaamheid. Leesmotivatie Veel leerlingen die moeite hebben met technisch en/of begrijpend lezen hebben in de loop der jaren negatieve ervaringen opgedaan waardoor zij niet meer gemotiveerd zijn om te lezen. Daardoor zijn deze leerlingen steeds minder gaan lezen en daarmee in een vicieuze cirkel terechtgekomen. In het huidige onderwijs wordt er weinig aandacht besteed aan de leesmotivatie van leerlingen. Met name in de hogere klassen van het voortgezet onderwijs ervaren leerlingen een groot verschil in wat ze moeten lezen voor school en wat ze zelf leuk vinden om te lezen (Pilgreen, 2000). Een andere belangrijke reden voor het feit dat leerlingen lezen niet leuk vinden, is dat ze geen boeken kunnen vinden die ze leuk vinden (Atwell, 2007). Kortom, boeken sluiten niet aan bij de interesses van leerlingen of leerlingen hebben geen goede toegang tot boeken die wel zouden aansluiten bij hun belevingswereld. Elke leerling moet toegang hebben tot de boeken die zij willen en kunnen lezen en de docenten dienen vervolgens te zorgen voor een stimulerende en ontspannende omgeving waarin veel aanmoediging plaatsvindt. Uit onderzoek van Atwell (2007), Smith en Wilhelm (2002) en Marzano (2004) blijkt dat leerlingen die een interventieprogramma volgden waarbij aangesloten werd bij de interesses van leerlingen, de leesvaardigheid en de leesmotivatie vooruit gingen.

14 Achtergrondkennis en woordenschat Naast leesmotivatie is het vergroten van de achtergrondkennis en de woordenschat een belangrijke pijler bij het verbeteren van leesvaardigheid. Volgens Stanovich en Cunningham (Marzano, 2004) bestaat er tussen lezen en achtergrondkennis een sterk verband. Kennis van de wereld, diepe kennis over woorden en concepten geven context aan dat wat leerlingen lezen. Door achtergrondkennis en woordenschat zijn leerlingen in staat om verbanden te leggen tussen tekstdelen en tussen de tekst en de eigen wereld. Leerlingen die over weinig achtergrondkennis en een kleine woordenschat beschikken, zijn minder goed in staat om over een tekst na te denken en deze te begrijpen. Volgens Marzano (2004) kan achtergrondkennis vergroot worden door meerdere teksten en boeken over hetzelfde onderwerp te lezen. Want hoe vaker een leerling bepaalde informatie tegenkomt, des te eerder hij de informatie onthoudt. Daarnaast bieden de teksten verschillende contexten waarin bepaalde woorden voorkomen die horen bij een onderwerp. Dat zorgt voor diepe woordkennis; details en verschillende aspecten kunnen benoemen. De aanpak Vrij lezen Op basis van de uitgangspunten en drie leesprogramma s is de aanpak Vrij lezen ontwikkeld. In deze aanpak waarin leesmotivatie als uitgangspunt wordt genomen, brengen leerlingen allereerst hun interesses in kaart. Vervolgens verzamelen zij daar passend leesmateriaal bij. Wezenlijk is dat leerlingen vrij worden gelaten in datgene dat zij willen lezen. Dat maakt dat ze met meer plezier starten met het lezen. Via het vergroten van het leesplezier, wordt de leesmotivatie verhoogd, waardoor het aantal afgelegde leeskilometers vermeerdert. Dit laatste resulteert in een verbeterde leesvaardigheid met alle positieve effecten op kennisverwerving en kennisverwerking van dien. Het impliciete en vrije karakter maakt dat leerlingen bereid zijn te lezen en daarbij dusdanig veel gaan lezen dat met de vele leeskilometers daadwerkelijke vorderingen geboekt worden. De laatste, erg belangrijke stap, is het verwerken van de informatie die leerlingen hebben opgedaan door het lezen. In dit project zijn verwerkings- en verdiepingsopdrachten ontwikkeld die leerlingen helpen om interactie aan te gaan met de tekst en met leerlingen of docenten. Door deze opdrachten worden leerlingen aangezet om na te denken over hetgeen ze gelezen hebben. Daarnaast zorgt het voor begrip, want om de informatie te verwerken moeten ze begrijpen wat ze lezen. De opdrachten zijn dusdanig geformuleerd dat ze aansluiten bij leerlingen zodat het geen saaie verplichting wordt. Uiteindelijk wordt door dergelijke opdrachten de informatie opgeslagen in het geheugen en levert het een bijdrage aan het vergroten van de achtergrondkennis.