Transcriptie

1

2

3

4

5

6 Van het bestuur Voor u ligt alweer het winternummer van Ook dit jaar is het gelukt om het laatste nummer van het jaar een wat royalere uitvoering te geven. Het afgelopen jaar heeft weer vele momenten gekend waarop onze actieve leden zich hebben ingezet voor de vereniging. Het verzorgen van de entdagen in het voorjaar en in het najaar bezig zijn met determineren en het verzorgen van de p.r. op de vele evenementen die overal hebben plaats gevonden. Het gehele jaar door is er de gebruikelijke inzet geweest voor bestuurszaken, de verenigingsadministratie, het onderhouden van de website en de zorg voor de inhoud en het uitbrengen van de Pomospost. Daarbij kwam dit jaar nog de tentoonstelling Souvenirs van Eeuwen waar vele vrijwilligers van de NPV en de Fruithof zich voor het welslagen hiervan hebben ingezet. Aan een ieder die zich hiermee heeft beziggehouden: bedankt voor jullie geweldige inzet en enthousiasme! De nieuwe spullen die we hebben aangeschaft voor onze presentatie in kramen, zoals spandoeken en NPVmappen die gevuld konden worden met folders en infobladen, bleken bij bezoekers zeer in de smaak te vallen. Het bevorderde de discussie met bezoekers aan onze kramen. Op een goed bezochte open dag van Tuingoed Foltz in Meeden leverde dit zelfs acht nieuwe leden op. We zijn met dit materiaal blijkbaar op de goede weg. Vaak namen mensen fruit mee om te laten determineren. In de meeste gevallen is het gelukt om kundige determineerders aanwezig te laten zijn. Waar dit niet lukte is het fruit ingenomen en naderhand aan de determineerders aangeboden. De uitslagen hiervan zijn via of telefonisch aan betrokkenen meegedeeld. De reacties op het geleverde determineerwerk zijn doorgaans zeer waarderend. Over bijzondere vondsten van de determineercommissie leest u verder in deze Pomospost. De redactie van de Pomospost heeft het afgelopen jaar getracht het blad, zowel uiterlijk als inhoudelijk, zo aantrekkelijk mogelijk te presenteren aan u als lid en lezer. Zowel bestuur als redactie hecht er echter aan om van u te vernemen of deze opzet geslaagd is, dan wel of een aantal zaken nog voor verbetering/wijziging in aanmerking komt. Daarom vindt u in dit blad tevens de mogelijkheid om te reageren op een enquête waarin u uw kritiek en suggesties voor veranderingen of verbeteringen kunt aangeven. Namens het bestuur wens ik iedereen prettige feestdagen en een goed uiteinde. Dick Smith Pomospost Winter

7 NPV nieuws Verslag van de Excursie naar Noord-Duitsland Het was een lang verbeide wens, zowel van mij als vele Groninger leden om eens een excursie te ondernemen in Noord-Duitsland. Aan de andere kant van de grens zie je nog veel hoogstamfruit en vooral de kennis en het gebruik van bakken, braden en koken met fruit is van een hoog niveau. Noord-Duitsland bestaat grotendeels uit plattelands- gemeenschappen. Van oudsher kende men een grote mate van zelfvoorziening, vooral fruit was hierbij een wezenlijk onderdeel. Vanwege de geringe mobiliteit koesterde de bevolking hun eigen fruitrassen, hetzij rassen die men zelf zaaide of die men als jonge boom op een jaarmarkt kocht. Behalve individuele interesse in historisch fruit zijn er ook gezamenlijke fruiterven en streuobstwiesen die onderhouden worden door heimat / dorpsverenigingen. Op zaterdagmorgen 23 september, had zich een groep van zo n 50 deelnemers verzameld bij de grensovergang te Nieuwe Schans. De meeste deelnemers waren afkomstig uit de provincie Groningen, uniek was de aanwezigheid van de familie Olijslager, helemaal uit Lievelde, Gelderland. Na de eerste kennismaking onder het genot van vers geperst appelsap, werden de auto s na de carpoolselectie voorzien van witte lintjes. Dit voor de herkenbaarheid van de deelnemende auto s tijdens de reis op Duitse wegen. Na uitreiking van de routebeschrijving werd om 9 uur de excursie gestart. Het eerste doel was de boomkwekerij van Gerold Brüntjen te Edewecht nabij Bad Zwischenahn. Gerold Brüntjen is één van de mensen die in 1985 de Deutsche Pomologen Verein opnieuw heeft opgericht. Om 10 uur werden we hartelijk ontvangen door Gerold en zijn vrouw. Eerst werden we getrakteerd op een fruitshow, in een grote kasruimte waren zo n 80 appel en perenrassen te bewonderen. Het was voor velen een eerste en inspirerende ontmoeting met het rijke aanbod van nationale en regionale Duitse fruitrassen. Vervolgens werden we uitgenodigd om plaats te nemen op het terras. Hier werden we behoorlijk verwend met koffie, gebak en broodjes. Gerold vertelde hier over de historie en de toekomst van zijn kwekerij en over de aanwezigheid van de vele boomkwekerijen in de omgeving. Zijn specialiteit is, naast het normale aanbod van sierbomen, het kweken van fruitbomen voornamelijk op sterke onderstammen. Zijn rassenlijst telt alleen al 102 appelrassen waarvan de Elstar het enige moderne ras is. De verkoop gaat voor 80% naar de groothandel en andere fruitboomverkopers. De rest verkoopt hij zelf aan particulieren, afkomstig uit de wijde omtrek. Hij heeft een eigen visie over de wijze hoe hij zijn appelbomen veredelt, als onderstam gebruikt hij de Grahams Royal Jubilee en als tussenstam de Maunzenappel. Hiermee verkrijgt hij de sterkste combinatie om ook op de meest slechte gronden goed fruit te kunnen telen. De sterke punten zijn; goede beworteling, geen last van woelmuizen en weinig kanker. Hierna leidde hij ons rond over het uitgebreide terrein van zijn kwekerij en moederboomgaard waar tevens van het fruit kon worden gesnoept. Een smaaktopper volgens Gerold, was de Himbeerappel von Holowaus. Het einde van ons bezoek vond plaats op een groot bomenveld, 3 kilometer verderop, hier stonden in lange rijen vele fruitboomsoorten. Al wandelend tussen de rijen gaf Gerold ons uitgebreid en op een zeer plezierige wijze uitleg over de door hem gehanteerde veredelingstechnieken. Gerold Brüntjen een gedreven boomkweker die zichtbaar genoot van de vele vragen en onze aanwezigheid. Om 12 uur namen we afscheid en werd de reis vervolgd. Na Bremen, bij Bockel was het tijd voor de lunchpauze. Hier streken we neer op een Blumenwiese, een groot grasveld met daarin vele bloemperken. Deze bloemen mag je zelf plukken en per bos deponeer je een geldbedrag in een melkbus. Op deze prachtige locatie was het zeer goed ontspannen na 130 kilometer autobahn. Met moeite, mede door het prachtige weer en de gezellige sfeer, kwam iedereen weer op gang voor de laatste 90 kilometer richting Großenwörden, ten noorden van das Alte Land. De route voerde ons langs mooie dorpjes en fotogenieke landschappen. Om half vier stond Eckart Brandt bij zijn boomgaard ons op te wachten. Hier werden we eerst getrakteerd op koffie, thee, appelsap en appelkoeken Pomospost Winter

8 ken. Na de versnaperingen volgde een 2 uur durende rondleiding door de smalle en zeer lange boomgaard. Eckart liet ons vele rassen proeven en vertelde enthousiast in prima Nederlands, over zijn speciale rassencollectie. Een smaaktopper hier was de appel Rotfranchen. Tijdens de rondleiding legde hij uit waarom en op welke wijze hij zich sterk maakt voor het behoud van regionale fruitrassen. Vanaf 1980 is hij bezig om oude rassen veilig te stellen, tot nu toe heeft hij 800 rassen opnieuw geënt en uitgeplant in verschillende boomgaarden, totaal zo n 20 hectare. In de nu door ons bezochte boomgaard wordt een groot deel geplukt voor directe verkoop op dagmarkten in en rondom Hamburg. Overig fruit, afkomstig van de andere boomgaarden wordt geperst en verkocht als Ekosap. Om 6 uur namen we uiteindelijk afscheid van elkaar en wachtte ons nog een lange terugreis naar de grens. Uit alle reacties over en weer bleek dat deze dag bijzonder in de smaak was gevallen en als geslaagd mag worden genoemd. Met dank aan Roelof Kuper voor de reisvoorbereiding en Roelof Koning voor de reisbegeleiding. Harry van der Laan Enkele excursiefoto s vindt u op blz. 19. Wilt u meer plaatjes zien van deze excursie, bezoek het ledengedeelte van de u uw inlogcode niet meer weet, stuur dan een mailtje naar gaaste@home.nl Welkom nieuwe leden, herfst M. Aalders Groningen B. van Andel Babyloniënbroek X. Bakker Den Bosch P. Bell Utrecht E. Bolhuis Stadskanaal F.E. Bosman Zandeweer F. Broekhof Doorn Th.H.M. Brouwer Haren J. Dix Vollenhove B. Ekkelboom Markelo Free Ender Midwolda J.J. Engelhart Delfzijl J. Goense Appingedam M. Hoekenga Oosterleek E. Hofsteenge Anloo J.W. Kompagne Niebert P. Korstanje Oostkapelle A.E. Lagendijk Eelde K. Lansu Gees A.J. van Liere Kapelle W. Mattheij IJzendoorn A. van Meerkerk Beets B. Mulder Jubbega H. Nieuwenhuis Loenen H. Nieuwkamp Winschoten A. Nijhof-Reuvenkamp Borculo L. Reinders Paterswolde G. de Rink Assen D. Schreurs Zwolle B. Slomp Veeningen J. Smittenberg Ter Apel C. Spek Winterswijk-Woold H. Spiering Hoogezand J. Stadman Assen Cipke Uri Amen M. Velders Culemborg I. de Vries Loon W.Y. de Vries Eelde D. de Vriese Lochristi (België) B.J. Wegman De Lutte F.S. Wolters Bierum S. van Zanen Zwolle C.Tj.Zelverder-van der Laan Nagele Pomospost Winter

9 Excursie naar Noord-Duitsland. Zie pag 3 Harry van der Laan verwelkomt de deelnemers Gerold Brüntjen geeft uitleg tussen zijn verzameling bomen met oude fruitrassen Gerold Brüntjen had speciaal een en tentoonstelling van oude fruitrassen ingericht Gerold Brüntjen krijgt als dank enkele CD-roms van de NPV Eckart Brandt trakteert in zijn boomgaard op koffie, thee, en appelkoeken Eckhart Brandt laat oude fruitrassen proeven Pomospost Winter

10 Stony Pit, het ziet er niet uit en is niet te pruimen Bobbels en bulten, ingevallen plekken en totaal misvormde peren kenmerken de virusaandoening Stenigheid, ook wel Stony Pit genoemd. Eerst denkt men nog aan zuigende luizen of wantsen, wat eigenlijk wel logisch is omdat ze dezelfde symptomen geven. Echter als de peer meer volgroeid is neemt de vervorming een zodanige omvang aan dat alleen Stenigheid dit kan veroorzaken. Meestal heb ik een opbeurend woordje voor u, zo in de trend van Er is iets aan te doen of We kunnen het voorkomen maar deze keer moet ik verstek laten gaan. Rooien is de enige oplossing. Stenigheid of wantsen- en luizenschade Het is een normaal verschijnsel dat bij peren rondom het klokhuis cellen voorkomen die een harde wand hebben. De aanwezigheid van deze steencellen, zoals ze genoemd worden, hebben een andere oorzaak dan steencellen die veroorzaakt zijn door het virus Stenigheid. Steencellen rond het klokhuis zijn een normaal verschijnsel De door Stenigheid aangetaste peren bevatten groepjes harde steencellen ter grootte van een kersenpit en hebben een bobbelig misvormd uiterlijk. De verschijnselen zijn vaak moeilijk te onderscheiden van zuigschade van wantsen. Bij wantsen- en luizenschade ontstaat meestal dode plekjes en inzinkingen op de plaatsen waar gestoken is, doch er bevinden zich geen bruine groepen van steencellen in het binnenste van de vruchten. Wantsen- en luizenschade blijft meestal beperkt tot een klein aantal vruchten per boom, terwijl bij Stenigheid een hoog percentage vruchten aan een met het virus besmette boom voorkomt. Voorts komt Stenigheid meestal jaar op jaar bij dezelfde bomen voor. De mate van optreden en de heftigheid van de symptomen kunnen van jaar tot jaar sterk verschillen. Bij vatbare perensoorten verschijnen de eerste symptomen al aan de, in hazelnootgrootte verkerende stadium, jonge vruchten. Bij mindere vatbare soorten treedt het virus Stenigheid later op. Hoe vroeger de verschijnselen zich voordoen des te meer de vruchten bultig worden en gaan misvormen. Als eerste verschijnen op de schil donkergroene ronde plekjes. Op deze plaatsen blijft de diktegroei sterk achter. Hierdoor ontstaan op die plaatsen misvormingen en steenachtige cellen. Om de oorzaak van de schade vast te stellen is het belangrijk dat de peren onbeschadigd zijn. Pomospost Winter

11 Bevinden zich in de inzinkingen kurkachtige plekken dan is de vervorming ontstaan door wantsen en luizen die het sap uit de sapstroom hebben leeg gezogen, waardoor de groei op die plekken achter gebleven. Het door Stenigheid beschadigde vruchtvlees is licht tot donker bruin gekleurd. Deze plekken met steencellen geven de vruchten een zeer onsmakelijk karakter, mede doordat de minerale samenstelling en het suiker- en zuurgehalte van de vruchten afwijken t.o.v. gezonde peren. Onderzoek Het is lange tijd onbekend geweest welk soort virus de oorzaak van Stenigheid was. Pas in 1985 slaagde men erin om uit aangetaste bomen het virus over te brengen naar de tabaksplant Nicotiana occidentalis. Bij vervolgonderzoek bleek dat dit virus voorkwam in alle tot nu toe onderzochte bomen met stenige vruchten. Die resultaten vormen een sterke aanwijzing dat het gevonden virus inderdaad de oorzaak is van Stenigheid. Een sluitend bewijs is nog niet geleverd, omdat het nog niet gelukt is het virus van de tabak terug te brengen naar de peer. Draadvormig virus Het betrokken virus is draadvormig, maar kan niet volledig worden gekarakteriseerd omdat het zeer moeilijk te zuiveren is. Om die reden kan er ook nog geen antiserum tegen gemaakt worden. Het virus vertoont enige gelijkenis met appelhoutgroefvirus en met een virus dat in Zuid-Amerika in de aardappel voorkomt. Bij deze virussen is zaadoverdracht waargenomen, maar voor het met Stenigheid verband houdende virus is dat nog niet onderzocht. Vervorming door een wantsenbeet Verspreiding door enten. De ziekte die in 1939 voor het eerst duidelijk is beschreven, komt sinds een aantal jaren vrij algemeen in Nederland voor, evenals in vele andere landen waar peren geteeld worden. Stenigheid kan bij veel verschillende rassen voorkomen. Natuurlijke verspreiding, anders dan door enten, is nooit met zekerheid vastgesteld. Evenmin zijn herinfecties in virusvrije aanplantingen gevonden. Het omenten van besmette bomen leveren niet altijd een gunstig resultaat op, de vruchten van de verjongde boom leveren vaak hetzelfde resultaat op. Men krijgt de indruk dat er van de onderstam of de standplaats een invloed uitgaat die het virus veroorzaakt. Stony pit of stenigheid Pomospost Winter

12 Toetsing van Stenigheid Toetsing van moederbomen op Stenigheid, gebeurt door enting op het perenras Durondeau, een toets die vijf tot zes jaar duurt. Immers de boom moet eerst vruchten dragen om besmetting vast te kunnen stellen. Als door verder onderzoek bewezen kan worden dat het op tabak overgebrachte virus inderdaad de oorzaak is van Stenigheid, dan zou deze tabakssoort in het vervolg als toetsplant gebruikt kunnen worden om de diagnose veel sneller vast te stellen. Perenrassen die vatbaar zijn voor Stenigheid: Beurré d Anjou, Calebasse Bosc, Doyenné du Comice, Beurré Hardy, Bonne Louise d Avranches. Wat minder vatbaar zijn: Conférence, Madame Verté. Jans Koops. Geraadpleegde literatuur: Het leerboek der fruitteelt, prof. Ir. A.M. Sprenger, Zwolle, Kijk op vruchtkwaliteit, J. Tromp en S.J. Wertheim, Proefstation voor de Fruitteelt, mededeling nr 16, Kernobst, prof. Dr. Spaar, Kleinhempel en Fritzsche, Springer Verlag GMBH, Heidelberg, De Peer, onder redactie van S.J. Wertheim. Wilhelminadorp Ingezonden vraag over muizenvraat Aan redactie Pomospost Hoe is dit te voorkomen?, zou het motto bij bijgaande foto kunnen zijn. Al langere tijd loop ik met de vraag hoe je het fruit beste kunt opslaan. Als je niet over professionele voorzieningen als een grote koelkast beschikt. Met name bescherming tegen muizen speelt bij ons in huis (een kleine boerderij) een grote rol. Het houden van katten zal voor velen een oplossing kunnen zijn, maar wij kunnen geen katten houden o.a. vanwege het drukke verkeer op de weg waar wij aan wonen. Zit er niets anders op dan om de kisten fijnmazig gaas te plaatsen of de kistjes in een afgedankte diepvrieskist te plaatsen? Wellicht dat u als redactie van Pomospost een oproep kunt plaatsen voor tips van de lezers of dat u er een redactioneel artikel aan zou kunnen wijden. Vriendelijke groet. Leo Leunissen. Broeksterweg TH Pieterburen (Broek) Naschrift redactie. Harry van der Laan heeft de indruk is dat de vraatsporen erg grof zijn, te groot voor een muis. Het lijkt meer op sporen van ratten, bunzing en/of steenmarters. Je kunt inderdaad de kistjes afschermen, handiger lijkt me om een kooi te bouwen van fiijnmazig volièregaas waarin je de kisten plaatst. En inderdaad een hond maar ook een poes/sen is handig, je kunt ook rattengif/vallen/vangkooien plaatsen, dat is afhankelijk van de emoties van de fruiteigenaar. Wij vragen hierbij lezers hun ervaringen over dit probleem in te sturen. Wie weet een andere oplossing? Pomospost Winter

13 In de rubriek Pomologia staat deze keer de zoete appel centraal, een appeltype dat in Nederland vroeger erg gewild was. We beginnen met enkele resultaten van de determinatie activiteiten van dit najaar. Van de familie Pilat uit Niehove ontvingen wij een artikel over de mispel. De bijbehorende recepten staan vermeld in de rubriek Creatief Culinair. Determinatie van fruit in de Fruithof te Frederiksoord In de kas zaten alleen determineerders en dat werkte veel beter dan de vorige keer toen er ook standhouders in de kas aanwezig waren. Bertus Oost liet de mensen bij binnenkomst een determinatieformulier invullen waarna men met het te determineren fruit kon doorlopen naar de determineertafel, waar Geert Bosma, Cor Couvert, Lukas Duijts, Jan Hen Schutte, Frits Timmer en Jan Woltema hun best deden de meegenomen vruchten een naam te geven. Verder hadden de determineerders versterking van Jan Veel die met de laptop heel wat vruchten kon benoemen. In totaal zijn 444 vruchten gedetermineerd: 339 appels, 103 peren en 2 kweeperen. Hieronder zaten 124 verschillende appelsoorten, 45 perensoorten en 1 kweesoort. Uitschieters waren bij de appels: Groninger Kroon 28x, Notaris 16x, Glorie van Holland 16x, Lombarts Calville 14x, Jonathan 13x, Brabantse Bellefleur 12x, Jonagold 12x en zaailingen / onderstammen 18x. Bij de peren scoorden de Sint Remy 10x en Nouveau Poiteau 7x het hoogste. Pomologisch interessante vondsten waren bij de appels de Zoete Gele Reinette (Knoop), Zoete Bellefleur (Ottolander), Kroonsappel (Knoop) en de Reinette van Middelburg. Bij de peren de Chassery en de Beurré d Amanlis Panaché. De eigenaren van de bomen, waar het fruit af kwam, zullen elke gedetermineerde appel of peer vaak als bijzonder aanmerken, maar voor ons als determineerders waren dit wel de opmerkelijkste vondsten. Bij andere determinatiedagen zoals de fruitfair in tuincentrum Foltz in Meeden (Gr) kwam als bijzondere appel de Dantziger Kantappel te voorschijn en op de oogstdag in Verhildersum te Leens (Gr) vermoedelijk de Oost Friese Calvijn. We zoeken dit nog verder. Lukas Duijts Pomospost Winter

14 Eckart Brandt en het behoud van historische fruitrassen Eckart Brandt is een bevlogen en gedreven man in zijn streven om historische fruitrassen te behouden opdat de kennis en de smaakbeleving van deze rassen niet verloren zal gaan. Zijn motivatie kunt u hieronder lezen, het staat beschreven in zijn boek Von Äpfeln und Menschen, Brandts Apfelfibel. Inleiding Vroeger, ja vroeger, toen hadden appels nog smaak, terugdenkend aan hun kinderjaren, hoor je vaak oudere mensen vertellen over hun jeugdherinneringen. Is dit terecht? Pure nostalgie, is het weerwoord van de leider van het fruitteeltproefstation in das Alte Land op 15 september 1985 in een interview met het Stader Tageblatt. Oudere appeleters zouden de smaakbelevenis uit hun jeugdjaren ten onrechte ophemelen. Zou men deze mensen hun favoriete jeugdappel vandaag weer voorzetten, dan zouden ze nu deze appels als varkensvoer bestempelen. Wat is er aan de hand met onze oude fruitrassen uit grootmoeders tijd? Hoe zag het appelassortiment twee of vier generaties terug er uit? Welke verschillende rassen waren er in de Noord-Duitse regio s? Soorten, die vandaag de dag vergeten en verdwenen zijn, opgeruimd in het kader van de sanering van de rassen (waren ze voor het oog niet mooi genoeg?) in de vette jaren na de oorlog, toen alles wat oud was, slecht en ouderwets genoemd werd. Wat hebben wij vernieuwers allemaal over boord gegooid in het geloof, dat de veel geprezen gemeenschappelijke Europese markt (EEG), later met de zalig makende globalisering ons daarvoor rijk zou belonen met gouden appels van de toekomst, gaaf, stralend, fors, en gezond. Wat hebben wij teruggekregen voor het veelvoud van deze honderden oude rassen, die wij ons eenvoudig hebben laten afpakken. De eenvoud van de moderne, voor de supermarkt geschikte 6 tot 8 appelrassen, is in heel Europa verkrijgbaar, overal hetzelfde profiel, allemaal veeleisend en vatbaar voor ziektes in de teelt, zo dat iemand privé ze liever niet in zijn eigen tuin zou planten, wanneer hij niet elk plezier in de fruitteelt verliezen wil. Verleidelijke smaken en opvallende gebruiksappels Nu zijn fruitbomen taaie, geduldige planten, die in geval van nood ook twee generaties lang verwaarlozing en ontbrekende verzorging kunnen overleven. En zo vindt men ze dan nog steeds, de steeds zeldzamer, knoestige 80 tot 100-jarige boomveteranen met het onmogelijkste soortenspectrum van ongelooflijk tot onmogelijk. Verleidelijke smaken aan de ene kant en bijzondere aan de andere kant, die vragen oproepen: Wat heeft men toch vroeger met deze soorten gedaan? Rauw eten kan men ze eigenlijk niet. Hoeft ook niet, er waren altijd verschillende gebruiksrassen, rassen geschikt voor in de keuken, zoals men dat in de 19e eeuw zei. Ook deze soorten hadden hun waarde en kunnen ook vandaag de dag nog van waarde zijn, wanneer men uitzoekt welke speciale fruitsoorten bij welke typische regionale gerechten passen. Dat kan wel degelijk tot een verrijking van de regionale spijskaart leiden. Een veelvoud, zoals in het oude fruitassortiment, zal er nooit meer zijn. Het kweken van nieuwe appelrassen wordt vandaag de dag aan andere smaaktesten onderworpen. Wat geen goedkeuringsquote van ten minste 90% krijgt, wordt niet op de markt gebracht. Geen kans voor buitenissig, markant en ongewoon. Alleen groen licht voor de middenmoot. Maar deze onoverzichtelijke overvloed aan soorten! Hoe veel appelsoorten waren er in Duitsland in de 19e eeuw? 3000 appelrassen zijn er in de Gouden Eeuw van de Pomologie in de Duitse vakliteratuur beschreven. Dat is nog lang niet alles, wat er was. Minstens evenveel, en misschien wel het dubbele aantal rassen, staan niet in de vakbladen beschreven, en duikt hooguit als naamsvermelding op in een oude oogststatistiek, een fruittentoonstelling of oude boomkwekerslijsten of alleen maar in de mondelinge overlevering. De mensen, die vaak generaties lang met hun rassen Pomospost Winter

15 gewerkt hebben, waren meestal eenvoudige mensen van het platteland. Opgeschreven hebben ze weinig, vaak konden ze niet eens schrijven. Hebben wij dan een dergelijk veelheid van appelrassen nodig? De meningen hierover lopen sterk uiteen, zelfs in vakkringen. Bij de Duitse pomologische verenigingen, die het behoud van de vele oude fruitsoorten hoog in het vaandel hebben staan, gaan er enkele stemmen op, zoals 50 oude appelsoorten zijn genoeg. Meer hebben we echt niet nodig in Duitsland. Daarmee kan men aan alle behoeften en wensen voldoen. Werkelijk? Ludo Royen, voorzitter van de Belgische Nationale Boomgaarden Stichting beweert daarentegen Wij zijn alleen op de wereld, om alle vormen van het leven te behouden en aan de volgende generatie door te geven. Dus: geen selectie, geen sanering van minderwaardige soorten. Wat is goed, wat is waardevol? Hebben wij werkelijk geldige criteria voor zulke waardeoordelen? Wij kunnen niet alleen een paar mooie handappels een recht op leven geven. Wellicht kunnen deze uitverkorenen niet overal groeien in het land. Moeten extreme standplaatsen en klimaatzones zonder fruit blijven? Ook zulke plaatsen hebben vaak extreem aan hun omstandigheden aangepaste fruitsoorten naar voren gebracht, die buiten deze omgeving misschien niet belangrijk mogen zijn, echter op hun oorspronkelijke plaats absoluut noodzakelijk. Fruitsoorten zijn ook een onderdeel van het cultuurlandschap. In Noord-Duitsland kan men een complete appellandkaart met de populairste lokale en regionale soorten laten zien. Met welk recht wil men deze mensen hun oude eigen appelrassen uit het hoofd praten? Deze soorten zijn een deel van hun oorspronkelijke regionale identiteit. Willen wij toelaten, dat onze regio s steeds meer onherkenbaar en uitwisselbaar worden? Juist in deze tijd van globalisering hebben we opvallende regionale kenmerken nodig. Of willen wij, dat Europa er over 50 jaar uitziet als een opéénhoping van nauwelijks te onderscheiden Amerikaanse koloniën. En dan de genetische diversiteit. Terecht merkt Hilmar Schwärzel van het fruitteeltproefstation Müncheberg (Brandenburg) op, dat wij de oude soorten als genenpool moeten behouden. Het moderne appelassortiment heeft wereldwijd nog maar een paar kruisingsrassen (b.v. Golden Delicious, Cox Orange, Jonathan ). Wanneer door onvoorspelbare complicaties deze soorten in gevaar raken, hebben wij dringend een grote reserve aan soorten met uiteenlopende eigenschappen nodig, om nieuwe kruisingen te kunnen verrichten. Tegenwoordig gaan wereldwijd dagelijks meerdere soorten en rassen verloren. Een verdere genenerosie kunnen wij ons eigenlijk niet veroorloven, omdat wij de vragen en uitdagingen van morgen en overmorgen nog helemaal niet kennen. Harry van der Laan Het bovenstaande is een verkorte versie, met dank aan Jikke Hegge voor de vertaling uit het Duits. Boeken van Eckart Brandt: Von Äpfeln und Menschen isbn nummer Brandts Apfellust, Fruitrecepten isbn nummer Deutsche Apfel, pomologisch handboek isbn.nummer Zie ook de website van Eckart Brandt Pomospost Winter

16 De Mispel De mispel, Mespilus germanica, fam Rosacea, is een z.g. samengestelde steenvrucht, dit is een steenvrucht met 5 stenen i.p.v. 1 steen. De mispel is één van de weinige vruchten die overrijp het smakelijkst zijn, vooral na nachtvorst. Ze zijn eetbaar in november december. De bijbehorende recepten staan in de rubriek Creatief Culinair op blz. 28. de overtollige takken, voor zover ze nog jong zijn, weg te snoeien. Mispel Westerveld Mispels zijn kleine bomen die gemiddeld 4,5 meter hoog worden en nogal explosief groeien. Ze hebben een brede en warrige groeiwijze. Hun langgerekte, viltige bladeren zijn aan de bovenzijde donkergroen en aan de onderkant wat lichter. In de herfst verkleuren de bladeren prachtig roodbruin. De jonge takken zijn behaard en worden voor een deel zwart. De schors van de stam en takken laat gemakkelijk los. De apart staande witte of roze bloemen worden maximaal 4 cm breed. De meestal ronde vruchten hebben een roodbruin oppervlakte, dat ruw en leerachtig is. Snoeitips De bomen zien er op eerste gezicht nogal weelderig uit en vooral in de winter nogal rommelig en overladen. Men moet niet proberen deze karakteristieke groeivorm door een sterke terugsnoei aan banden te leggen. Slechts enkele zijtakken, die de boom te vol maken, dient men van tijd tot tijd weg te halen. Vooral het regelmatig weghalen van uitgeputte takken en oude vruchtstelen is belangrijk. Hoewel mispels elk jaar dragen, ook als ze niet zijn teruggesnoeid, groeien ze zo dicht, dat het snoeien later een stuk lastiger zal zijn. Daarom is het beter om ieder jaar tussen november en maart De mispel en het gebruik. Het is belangrijk om de mispel lang aan de boom te laten hangen. Laat er eerst een paar keer een nachtvorst over heen gaan voordat ze geplukt worden. Door de vorst wordt het vruchtvlees sappig en zacht. Na het plukken is het verstandig de mispels eerst enige tijd te bewaren op een koele plek. Met de steeltjes naar boven en het liefst in stro en bedekt met een laagje stro. De mispels worden dan na enige tijd echt rijp, ze lijken dan rot te zijn maar zijn dan juist pas goed sappig en kunnen rauw gegeten ( uitgezogen ) worden. Mispels zijn erg gezond, ze bevatten veel mineralen en anti-oxidanten. Grunneger roadsel. Vief haarten, vief staartn, In n prik in t gat, Roa, roa, wat ding is dat? Toegezonden door Fam. Pilat Niehove Pomospost Winter

17 Oude zoete appelrassen in Nederland Zoete appels zijn erg oude appelvariëteiten. Van de meeste ligt de oorsprong in een ver verleden. Vroeger waren ze net als stoofpeertjes erg gewild bij de gewone man. Meestal dienden ze voor verwerking in de keuken: als potappel in de stampot, als groente in de vorm van gekookte zoete appeltjes, voor het vervaardigen van cider en voor het stoken van appelstroop. Weinige ervan, uitzonderingen zijn bv. Zoete Kroon en Zoete Pippeling, smaken ook uit de hand heel lekker. In de Pomologische Nederlandse literatuur komen ongeveer 130 zoete appelrassen voor. Ongeveer omdat naar schatting van de helft alleen een naam wordt vermeld en er geen verdere beschrijving van te vinden is. Bovendien lijken er nogal wat synoniemen te zijn, zodat het aantal mogelijk kleiner is. De vele synoniemen bemoeilijken de taak ze uit elkaar te houden. Zo is de Zoete Bellefleur niet alleen een apart ras, maar ook een synoniem voor een drietal andere zoete appels. Dubbele Benderzoet, Zoete Erveling (in Zeeland) en Zoete Campagne worden eveneens Zoete Bellefleur genoemd. Verder zijn er minstens drie verschillende rassen die Zoete Bloemée heten nl. Zoete Herfst Bloemée en Zoete Winter Bloemée. Ook drie zoete appels worden Zoete Aagt worden genoemd, nl. Zoete Kroonsappel, Dubbele Zoete Aagt en Zoete Zomer Aagt Een aantal zoete appels lijkt definitief verdwenen. Van de zoete appelrassen, waarvan nog wel eens bomen worden aangetroffen, geef ik een karakteristiek op basis van de beschikbare literatuur. Daarbij beperk ik me tot de echte zoete appel, d.w.z. variëteiten die geen zuren hebben of het weinige zuur al snel bij bewaring verliezen. Buiten beschouwing worden daarom oude handappels, bv. Amerikaanse appels als Macoun, Spartan en Starking, die weliswaar flink zoet zijn, maar toch wat herkenbaar zuur blijven houden. In het winternummer 2005 zijn twintigste eeuwse zoete appels besproken: het betreft: Dekkers Glorie, Robijn, Prima, Rode Dijkanszoet, Sweet Caroline (Zoete Lien), Sweet Cornelly, Winschoter Glorie, Zoete Oranje en Zomer Delicious. Deze blijven nu buiten beschouwing Sommige van de hier beschreven variëteiten zijn zeldzaam geworden. Niettemin kan bij de NPV op verzoek enthout van deze rassen worden verkregen: bel daarvoor Jan Woltema. Tel De selectie van zoete appels staat afgebeeld op pagina in dit blad. Jan Veel In de Hollandse keuken is hete bliksem van zoete appeltjes een klassieker voor de winter. Links traditioneel met rookspek, in het midden met plakken schouderham en rechts met gebakken rolpens. De basisingrediënten zijn: aardappelen, zoete appels, zure appels, zout, evt. azijn en uien en naar keuze een vleessoort: gekookt spek, rookspek, rolpens, gebakken bloedworst of schouderham Pomospost Winter

18 Overzicht van in Nederland nog voorkomende historische zoete appels Dijkmanszoet Zeer oude soort uit de Betuwe. Uitstekende droogappel, redelijke handappel. Minder geschikt als kookappel, omdat het vruchtvlees bruin kleurt en smaak en aroma verdwijnen. Middelgrote, rode gelijkvormige vrucht, groengeel tot bleekgeel met aan de zonzijde rode strepen en vlekken. Bij de steel wat roest. Wit, droog vruchtvlees. In de handel is nog de Rode Dijkmanszoet. Deze is groter en heeft een helderrode blos. Tot maart te gebruiken. Dubbele Zoete Paradijs (Drentse Paradijs, Pandiezen, Zoete Paradijs, Zwartgat) In 1868 in De Nederlandsche Boomgaard beschreven. Bijzonder fraaie en grote appel, diep donkerrood met groenachtig vruchtvlees. De smaak is aanvankelijk zacht zuur, later zoetig. De boom groeit goed, wordt groot en groeit zowel op zand als klei. Moet zo laat mogelijk geplukt worden en is dan bewaarbaar tot mei. Fijne Zoete Goudreinette (Zoete Gele Reinette, Zoete Goudreinette, Zoete Reinette, Zoete Reinette d Or) Al in 1758 door Knoop beschreven. Licht okergele kleur met enkele kleine vlekjes en stipjes, sommige donkerder geel, andere meer grijs. Bij de steel zeer plat en vlak. De steel staat zeer diep, is dik en kort. De schil droog en stroef. Geelwit vruchtvlees, onder de schil mooi geel. De smaak is fijn en zacht zoet. Plukrijp half september. In december als handappel bruikbaar, en tot maart als stoofappel. Huismanszoete (Zoete Huismansappel) Zeer oude soort uit Midden Nederland. Uitstekend smakende zoete appel, die als potappel en als handappel geschikt is. Grote tot middelgrote brede, platronde groengele vrucht met fraai gekleurde oranjerode blos en strepen. Veel roest rondom de korte dikke steel. Stevig roomwit vruchtvlees. Sterk groeiende gezonde boom. Plukrijp begin oktober, te gebruiken tot in de winter. Pomospost Winter

19 Jasappel Zeer oude Nederlandse zoete stoofappel afkomstig uit Gelderland. Middelgrote wat hoge vrucht, hardgroen van kleur met grijze stippen. Droog vast vruchtvlees, zeer zoet. Laat vruchtbaar en beurtjaargevoelig. November maart. Kafappel (Zoete Kafappel, Blanke Zoete Reinette) In 1868 in De Nederlandsche Boomgaard beschreven. Stoofappel. Middelgrote platte vrucht, sterk geribd. Gele schil met veel lenticellen. Groenwit, fijn, stevig en aromatisch vruchtvlees. Januari april. Dubbele Zoete Aagt (Zoete Aagt, Zoete Paternoster) Zeer oude soort. Matige smaak. Middelgrote vrucht, geel met rozerode blos. Roomwit, zoet vruchtvlees. De boom groeit goed, is zeer gezond en werd daarom wel als onderstam voor andere rassen gebruikt. Gebruikstijd september oktober. Zoete Bellefleur (Late Winter Bellefleur, Late Zoete Bellefleur, Zoete Passé Pomme, Bellefleur Douce, Dolphijn, Dolphijn Triomphale, Zoete Passe Pomme) Al in 1758 door Knoop beschreven. Stoofappel. Middelgrote, hoog gevormde lange vrucht. Licht geelgroen, grotendeels bedekt met karmozijnrode strepen en met een paarsrode gevlamde blos. De vruchten zijn bedauwd. Rond de kelk geribd. Vast zoet vruchtvlees. Goed aroma. Er is een Zoete Herfst en een Zoete Winter Bellefleur, die slechts in rijpingstijd verschillen. Pomospost Winter

20 Zoete Herfst Bloemée (Zoete Bloemée, Bloemzoete, Beugelzoete, Hollandse Zoete, Herfststerrenappel, Waterzoetje, Kandijzoetje, Goede Zoete, Goezoet) Oude Nederlandse stoofappel, ook als hand- en droogappel geschikt. Middelgrote vrucht, licht strogeel met wat groene vlekken en stipjes, die aan zonzijde blozend rood met oranje rand zijn. Soms onregelmatig gevormde paarsbruine vlekken met een donkere rand. Aangenaam zoet en vrij zacht vruchtvlees. Plukrijp eind september, eetrijp oktober december. Zoete Campagne (Blauwzoetje, Zoete Bellefleur) Zeer oud Nederlands ras dat in 1868 in De Nederlandsche Boomgaard beschreven is. Campagne is een oude term voor in de handel brengen. Prima stoofappel. Klein tot middelgroot. Mooie dofrode vrucht met blauw waas. Gezonde boom met een mooie bolvormige kroon. Stelt geen bijzondere eisen aan de grond. Ook geschikt voor aanplant op venige gronden en op plaatsen vlak aan zee. Beurtjaar gevoelig. Zeer lang bewaarbaar(tot in maart). Zoete Dobbert (Zoete Bobbert, Dobbert Zoet, Zeeuwse Reinette) Al in 1758 door Knoop beschreven. Middelgrote tot grote langwerpige vrucht, naar onderen wat versmald. Gladde, geelgroene tot gele kleur. Aangenaam zoet, met een tikkeltje rins. Gezonde en goed dragende boom. Werd ook als tussenstam gebruikt. Gebruikstijd november december. Zoete Ermgaard (Ermgaarde) In 1868 in De Nederlandsche Boomgaard beschreven. Zeer oude Nederlandse soort. Regelmatig in oude boomgaarden te vinden. Goede zoete kookappel, na rijping ook als handappel geschikt. Middelgroot tot klein, lichtgroen met veel rood tot donker paars rood. Wat versmald naar de kelk en scheef. Zo laat mogelijk plukken, plukrijp eind oktober, bewaarbaar tot april. Pomospost Winter

21 Zoete Erveling Al in 1758 door Knoop beschreven. Grote, platte, kantige en wat scheve vrucht. Gladde gele schil met veel bruine spikkels en aan de zonzijde blos en bleekrode strepen. Zoete smaak met wat rins. Goed groeiende, maar matig dragende boom. Februari maart. Zoete Jopen (Zoete Neven, Waterzoete) In 1758 door Knoop beschreven. Tamelijk kleine, langwerpige tot eironde vrucht. Iets versmald naar het kleine ondiepe oog. De Rode Zoete Jopen varieert van geel met helderrode blos tot geheel rood. De Witte is bleek groengeel. Zacht, flauw zoet vruchtvlees. Oktober november. Zoete Guldeling (Enkele-, Dubbele Zoete Guldeling) Zeer oude soort. Grote langwerpige tot ronde, kantige appel met een diep liggende kelk. Fraai geel met zacht rode blos. Vrij vast, aangenaam zoet vruchtvlees. De Enkele is kleiner en minder zoet dan de Dubbele. De vruchten zijn lang te bewaren. Februari maart. Zoete Grauwe Hollaert (Zoete Grauwe (Gorinchemse) Holaart, Hooilaars ) Zeer oude Nederlandse variëteit uit de Betuwe. Vrij kleine scheve platte appel. Lichtgroen met bij de steel grijsbruine strepen, vlekken en stippen. Zacht, wit en vrij droog vruchtvlees met een aparte zoete smaak. Stoofappel, het vruchtvlees blijft heel bij het koken. Plukrijp oktober, tot maart Zoete Kroon (Zoete Winterkroon) Bekende zoete hand- en stoofappel gevonden in 1870 in Noordbroek (Gr.) Tamelijk kleine tot middelgrote platronde vrucht, fraai glimmend rood met donkerrode strepen. Aromatisch zoet van smaak. Opvallend is, na een warme zomer, het vaak glazige "natte klokhuis. Zelfbestuivend. Oktober december. Zoete Kroonsappel (Enkele Zoete Aagt, Zoete Aagt) Al in 1758 door Knoop beschreven. Tamelijk grote, langwerpig, wat scheve en kantige vrucht. Fraai gekleurd: geel met rode blos en strepen. Tamelijk zacht, aromatisch zoet vruchtvlees. Grote, rijk dragende boom. Oktober - februari Pomospost Winter

22 Zoete Grauwe Reinette (Hooilaars, Kaneelzoetje, Zoete Goudreinette, Pomme d Orange, Zoete Reinette) In 1758 door Knoop beschreven. Stoofappel. Harde middelgrote appel met ruwe bruingele schil, het vruchtvlees is crèmekleurig. Zeer lang (tot maart en vaak langer) bewaarbaar. Zoete Princesse Noble In 1868 in De Nederlandsche Boomgaard beschreven. Lijkt op de Princesse Noble. Langwerpige vrucht, vettige licht goudgeel schil, aan de zonzijde fraai karmozijnrood gevlamd en gestreept, geheel bezaaid met fijne, grauwe stippen en soms met wat dunne roestvlammen. Roomkleurig, fijn, vrij vast vruchtvlees, zeer saprijk, zoet, enigszins rins. Oktober en november; Zoete Pippeling (Tuinzoete) In 1830 door van Noort beschreven. Wordt verward met de Zoete van den Bent. Middelgrote ronde vrucht, lichtgroen tot oranje geel met oranjerode stipjes en blos. Is geler dan de Zoete van de Bent. De schil is wat ruw. Stevige en zeer zoete appel, zowel hand-, stoof- en droogappel.. Plukrijp oktober, tot midden februari. Zoete Ribbeling (Zoete Kant Ribbert, Zoete Ribbert) In 1758 door Knoop beschreven. Stoofappel. Middelgrote langwerpige appel, geribd, kantig en scheef. Diep liggend oog en zeer korte dikke diepliggende steel. Gladde schil, lichtgeel tot groenwit met oranje blos en rode kaneelbruine gestreepte vlekken. Droog vruchtvlees met te weinig aroma voor een handappel. Plukrijp begin november, gebruikstijd december en januari. Zoete Roemeling Vroege stoofappel, in 1912 in catalogi vermeld. Middelgrote zoete appel. Platrond van vorm. Groengeel tot strogeel van kleur met zeer veel lenticellen. Goed van smaak. Was een productief ras. Vormt een grote gezonde boom, die vroeg en overvloedig draagt. Pluk en eetrijp: september - oktober Pomospost Winter

23 Zoete Silverling (Witte Zoete Silverling, Blanke Zoete, Gele Zoete Silverling) Al in 1758 door Knoop beschreven. Vrij grote vrucht, rond en naar het oog, dat iets gepunt is, iets versmald. Gladde gele schil. Zacht, aangenaam zoet vruchtvlees. Hoge, rijk dragende boom. Er is ook een Gele Zoete Silverling, die iets geler is en soms een bleekrode blos heeft. December januari. Zoete van den Bent (Benderzoet, Binderzoet. Reinette van den Bent) Middelgrote vrucht, groen tot geel met oranjerode blos. Wordt vaak verward met de Zoete Pippeling. Blijft wat groener dan de Zoete Pippeling. De schil is vaak wat ruw. Stevige zeer zoete appel, zowel als hand- en als stoofappel geschikt. Pluktijd half oktober, gebruikstijd tot januari. Zoete Veen (Zoet Veentje, Veentjes, Veenzoete, Keesjesappel, Bosjesappel, Trosjesappel, Süsser Mohrapfel) Zeer oude soort. Al in 1758 door Knoop beschreven. Kleine platronde zoete stoofappel. Grauwgroen met rode bruinrode vlammen en strepen en veel roest. Vast vruchtvlees. Rijk dragende boom. Groeit op elke grond. Plukrijp november, bewaarbaar tot juni..zoete Veger Zeer oude soort uit het Gronings Westerkwartier. Pot- en zoete handappel. De fraaie vruchten zien er uit als die van de Reinette van Ekenstein, lichtgeel met licht rode blos, maar zijn wat platter. De smaak is zoet met een aangenaam aroma. Veel last van monilia. Tamelijk lange dunne steel. September Zoete Zomer Aagt (Zoete Tulpappel) In 1868 in De Nederlandsche Boomgaard beschreven. Hand- en stoofappel. Wat langwerpige gele vrucht met aan de zonzijde een rode blos en geheel overdekt met kleine grijze stippen. Geelwit, vrij fijn, los vruchtvlees, sappig, zoet met wat rins. Middelgrote gezonde boom. Plukrijp eind augustus, tot oktober te bewaren Pomospost Winter

24 Typisch Friese fruitrassen Doeke Martens, reeds in 1758 door Knoop beschreven Dokkummer Nije, ontstaan rond 1920 Schoone van Iephof, rond 1900 gewonnen in kwekerij Bosgra te Bergum Krúsnotsje (Cuisinot d Ete), een zeer oude soort Ambro, gevonden als zaailing op Schiermonnikoog Dirkjespeer, een zeer oude zomerpeer Silvergietense Zwarte in 1926 gewonnen door Ir van der Slikke op de proeftuin te Leeuwarden Sint Anna Korfke. Een waarschijnlijk zeer oud rodebessenras, dat vanouds veel op het Bildt voor komt. Wichters, een kleine zeer zoete pruim, die nog vaak in Friesland op boerenerven te vinden is. Pomospost Winter

25 Meten onder de appelboom is de titel van een artikel over de activiteiten van de stichting Fruit yn Fryslân door Frits Doornenbal. Ook in deze rubriek een verslag van de nationale Fruittentoonstelling die op 13, 14 en 15 oktober 2006 in Frederiksoord heeft plaatsgevonden door Marianne van Lienden. Gerrit J Pollard. Meten onder de appelboom. De activiteiten van Stichting Fruit Yn Fryslân De komende jaren staat eigenaren van fruitbomen in Friesland bezoek te wachten. Dan komen er enkele mannen of vrouwen bij de deur die vragen of ze misschien even bij de appel- of perenboom mogen kijken, om van die boom de exacte positie vast te leggen. De Stichting, zeg maar de FYF, zet zich in voor het behoud van de oude fruitrassen, de zgn biodiversiteit. Waarom dat nodig is, daar komen we nog op terug. De FYF wil inventariseren, weten wat er aan fruitbomen en rassen nog aanwezig is. Veel mensen zijn wel blij met hun boom maar weten niet welk ras er aan groeit. Bij iedere fruittentoonstelling waar ook gedetermineerd wordt, zie je vele mensen komen met een plastic tasje met appels of peren van hun boom met de brandende vraag: Hoe heet deze? De FYF gaat het makkelijk maken, ze komen aan huis. Ook wil Fruit Yn Fryslân vastleggen waar precies de fruitbomen staan. Dat gebeurt met behulp van een GPS apparaat zodat over de locatie, ook na 20 jaar, geen twijfel bestaat. De gegevens worden opgenomen in een grote database, die is opgezet door de Pomologische Vereniging Noord-Holland waarmee de FYF nauwe banden onderhoudt. Ten slotte beoogt de FYF de heraanplant van bedreigde rassen op geschikte plaatsen in onze provincie. Dit werk gaat verschillende jaren in beslag nemen en de FYF werkt op dorps- of wijkniveau met vrijwilligers. Dit heeft als voordeel dat men in eigen, bekende omgeving werkt en de te bezoeken dorpsgenoten kent. Sterke achteruitgang aantal fruitrassen In een oud boek van 150 jaar geleden werd een advies gegeven aan fruit- en fruitboomkwekers. In dit advies werden maar liefst 118 appel- en 70 perenrassen beschreven. Er waren op dat moment vele honderden rassen in Nederland, maar de selectie was gemaakt op basis van kwaliteit: smaak, gebruik en bewaarbaarheid. In 1948 was dit aantal in een soortgelijk advies geslonken tot 80 appels en 53 peren. Rond kwam de grote klap voor de oude rassen: een rooipremie voor hoogstamfruitbomen, om de moderne teelt op kleine bomen te stimuleren. Vandaag de dag, een halve eeuw later, vinden we in een goed gesorteerde groenteafdeling misschien nog zes soorten appels en vier soorten peren, waarvan een groot deel uit verre landen wordt geïmporteerd. Niet alle oude rassen zijn verdwenen, alleen is niet bekend wát er nog is en wáár. Waarom Friese pomologische vereniging De fruitbomen en boomgaarden die in Friesland worden aangetroffen, zijn in hoofdzaak door Friese kwekers gekweekt en geleverd. Studie van de archieven van dergelijke Friese kwekers (ook een activiteit van de FYF) levert een aantal rassen op dat in de rest van Nederland nauwelijks of geen bekendheid heeft gekregen. Voorbeelden van typische Friese rassen zijn de Krúsnotsje, de Schoone van Iephof, een appel gekweekt door de boomkwekersfamilie Bosgra uit Burgum, de Dokkumer Nije, een prachtige handen moesappel, Bolswards Best, een grote rode Pomospost Winter

26 pruim aan een boom met rood blad en een klein geel wild pruimpje, de Wichter. Van de Doeke Martens, een heel oud appelras, is nog maar één standplaats bekend!! We zijn wellicht de Roem van Drachten-appel op het spoor. Zo zijn er nog een aantal rassen uit overlevering bekend of beschreven, die waarschijnlijk uitgestorven zijn. Of staan ze tóch nog ergens aangeplant?! Leren over fruit De FYF doet ook iets terug voor de vrijwilligers. Samen met hen zal Auke Kleefstra de vruchten determineren, een moeilijke zaak die een grondige kennis vereist. Al doende worden zo althans de principes duidelijk. De vrijwilligers kunnen ook leren hoe ze zelf fruitbomen kunnen maken: er worden ieder voorjaar enkele entcursussen georganiseerd. Een fruitexpositie van de in het dorp of wijk voorkomende rassen is voor de hele gemeenschap interessant en verrassend. FYF zoekt vrijwilligers en donateurs en wil als tegenprestatie die personen informatie, kennis en kunde geven door middel van nieuwsbrieven, cursussen en praktisch werk. De vele fruitsoorten en -rassen die Friesland ooit rijk was, moeten weer terug in het Friese landschap, vindt de FYF. Te veel smakelijke appels, peren, pruimen en andere vruchten zijn niet of nauwelijks meer te vinden. Help de Stichting Fruit Yn Fryslân de oude soorten op te sporen en opnieuw aan te planten. Frits Doornenbal Wie meer wil lezen over de Stichting Fruit Yn Fryslân kan terecht op de site of schrijven naar Fruit Yn Fryslân, p/a Boelstraweg 3, 8487 KS Nijelamer. Een perenboom van het ras Winterlouwtje wordt door leden van de stichting Fruit in Fryslân opgenomen in het GPS systeem Pomospost Winter

27 Terugblik op Souvenirs van Eeuwen Terugblik op de negende Nationale Fruittentoonstelling Souvenirs van Eeuwen in de Fruithof in Frederiksoord 2006 door een vrijwilliger. Op de eerste dag, vrijdag, help ik bij het parkeren. Ik haal het oranje hes en de tas met wisselgeld op in het paviljoen, drink koffie met collega vrijwilligers en zorg ervoor dat ik om half tien bij de ingang van het parkeerterrein sta. Niet vergeten op het terrein van de Fruithof te blijven: zonder cursus "verkeersregelaar" mag je niet op de openbare weg komen. Een auto stopt voor me. De man achter het stuur laat zijn invalidenkaart zien, lacht vriendelijk. "U mag bij de toegang naar de tuinen parkeren" zeg ik. Dan wijst hij op zijn badge. "C. Couvert" lees ik. Meteen is het duidelijk: dit is Cor Couvert, de man die aan de wieg van de Fruithof heeft gestaan. Ik herinner me een lezing van hem over fruit en de NPV, bij de afdeling Haren van Groei & Bloei, in 1991 Hij was secretaris van de vereniging die toen 200 leden telde. Die avond ben ik enthousiast geworden voor oude fruitrassen. "Welkom op de tentoonstelling, mijnheer Couvert, u mag doorrijden" zeg ik. Maar hij blijft nog staan en vraagt me, met een brede glimlach op zijn gezicht: "Raadt eens wie de naam voor de tentoonstelling Souvenirs van Eeuwen bedacht heeft?" Ik antwoord, bijna 100 % zeker van mijn zaak, "U?" en hij knikt, glunderend. Later op de dag, wanneer ik langs de kopkas loop, zit hij daar samen met andere pomologen fruit te determineren. Er is veel te doen voor een vrijwilliger en het is altijd heel afwisselend. De volgende dag sta ik in de grote tent achter de kraam met boeken en cd's van de Fruithof, samen met Jans Koops, de fruitdokter. De bezoekers stellen allerlei vragen, zoals: hoe snoei ik een mispel? Een mispel laat je met rust, na een zekere vormsnoei in het begin. Later alleen nog lichten en dunnen. Wanneer moet ik mijn vijg snoeien? De vijgenboom gaat met kleine vrucht- jes de winter in, de wintersnoei vindt daarom plaats in het voorjaar, want dan kun je zien welke vruchttakken goed de winter doorgekomen zijn. Soms wordt een vreemde vraag gesteld. Een mevrouw vraagt of ze een Zijden Hemdje mag proeven, want, zegt ze, ze wil het ras aanschaffen en wil graag eerst een appel proberen. Jans schudt zijn hoofd en zegt: "Mevrouw, als we dat toestaan, neemt die een hap en dan die dan is het eind zoek. " Stel je voor dat er allemaal klokhuizen in die mandjes liggen... Iemand had een English Winter Goldpearmain van acht jaar oud die geen vruchten draagt. Bij hoogstammen moet je geduld hebben, net als bij een tuin. Het kan acht tot tien jaar duren voordat er appels aan een dergelijke hoogstam komen. Zelf had ik ook een vraag voor de fruitdokter. In een van de twee peren die aan mijn vorig jaar als Conference gekochte perenboom hingen, zit een scheur. De fruitdokter bekijkt hem en legt uit dat dit is gebeurd door wisselende weersomstandigheden dit groeiseizoen: nu eens was het warm en droog, dan weer koel en nat. "Maar jouw peer ziet er anders uit dan een Conference, kijk eens, veel boller en kijk eens naar die bruine plekken in de schil en de dikke steel: het is een Doyenné du Comice. Daar ben je niet aan bekocht, dit is een heerlijke handpeer! Pomospost Winter