Multiculturalisme beleid in Nederland op de schopstoel; de doodsteek voor het multicultureel erfgoed?

Transcriptie

1 VTS gecorrigeerd_binnenVTS25-1.XPR :38 Pagina 7 Multiculturalisme beleid in Nederland op de schopstoel; de doodsteek voor het multicultureel erfgoed? dr. Eugenio van Maanen NHTV Internationaal hoger onderwijs Breda Postbus 3917, 4800 DX Breda maanen.e@nhtv.nl De rol van erfgoed als instrument in het creëren van een nationale identiteit en natiebuilding is zowel politiek-maatschappelijk als academisch een veelvuldig besproken thema. Wanneer er sprake is van een multiculturele samenleving dan neemt de veelzijdigheid en complexiteit in de interpretatie van het erfgoed toe. Doel van dit artikel is een bijdrage te leveren aan de discussie waarin de relatie tussen het integratiebeleid, de multiculturele identiteit en de rol en positie van het erfgoed in een multiculturele samenleving centraal staat. Bijvoorbeeld, draagt een integratiebeleid dat zich richt op de versterking van Nederlandse kernwaarden, opvattingen en gewoonten bij aan een nieuwe eenheid en identiteit in de samenleving of leidt het juist tot een polarisatie tussen etnische bevolkingsgroepen en wat betekent dit voor de multiculturele diversiteit van het erfgoed in de samenleving? 1 Inleiding Integratie: Onder migranten blijven problemen als werkloosheid, schooluitval en criminaliteit groot. De onrust in de maatschappij groeit. Het kabinet wil dat migranten zelf meer verantwoordelijkheid nemen voor hun integratie, bijvoorbeeld door zelf Nederlandse taallessen te betalen. Het zet in op burgerschap, betrokkenheid en zelfredzaamheid. Het kabinet schrapt subsidies voor integratie. Bron: 16 juni 2011 Dit artikel wil vanuit een erfgoedperspectief een visie en interpretatie geven op de integratienota Integratie, binding, burgerschap die in juni 2011 is opgesteld door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Wat zijn mogelijke consequenties van deze nota voor het multiculturele erfgoed in Nederland? De kern van de nota is dat het beleid ten aanzien van de multiculturele samenleving geen afdoende oplossing heeft geboden voor het dilemma van de pluriforme samenleving met betrekking tot de integratie van grote groepen migranten in Nederland. Het ingeslagen beleid onderkent de dynamiek van de samenleving en de rol die migranten hierin spelen. Echter, nadrukkelijk worden Nederlandse kernwaarden, opvattingen en gewoonten als fundament genoemd waarop integratiebeleid dient te zijn gebaseerd. De grondtonen die het maatschappelijke leven bepalen in Nederland zijn historisch gevormd en vormen herkenningspunten die veel Nederlanders delen en die niet opgegeven kunnen worden. Dat gaat niet alleen om verworvenheden en kernwaarden die aan de basis staan van de Nederlandse rechtsstaat, maar ook om meer historisch of cultureel bepaalde herkenningspunten, zoals de Nederlandse taal, monumenten of bouwkundige kenmerken of de ongeschreven manieren en gedragscodes die zich in de loop van de geschiedenis hebben ontwikkeld en die naar gelang van de situatie op de voorgrond treden. ( ) Bij alle maatschappelijke verandering en culturele ontwikkeling die er onmiskenbaar ook is, berust de samenleving op een fundamentele continuïteit van waarden, vrijetijdstudies nummer 1/2, jaargang 30, 2012 I 7

2 VTS gecorrigeerd_binnenVTS25-1.XPR :38 Pagina 8 MULTICULTURALISME BELEID IN NEDERLAND OP DE SCHOPSTOEL opvattingen, instituties en gewoonten die de leidende cultuur vormen in de Nederlandse samenleving en mede bepalend zijn voor de herkenbaarheid daarvan. ( Integratie, binding, burgerschap, integratienota ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 16 juni 2011) De vraag die wordt opgeroepen is in hoeverre de nieuw ingeslagen weg ruimte laat voor erfgoed met een multiculturele signatuur? In dit artikel ligt de nadruk voornamelijk op de sociaalpsychologische betekenis van erfgoed binnen een etnisch en cultureel pluriforme samenleving en de positie en rol die dit erfgoed inneemt in het bevorderen van de integratie tussen de verschillende multiculturele bevolkingsgroepen in de samenleving. Integratie wordt in de nota onder meer gekenmerkt als het leren van de Nederlandse taal, het zelfstandig kunnen opbouwen van een bestaan en het tonen van betrokkenheid bij de samenleving. De ideologie van multiculturalisme neemt in de discussie over etnische en culturele diversiteit in een samenleving een vooraanstaande positie in onder wetenschappers, nationale overheden en beleidsmakers. Multiculturalisme als zodanig is moeilijk definieerbaar, het is in essentie een veelzijdig fenomeen. Het is een concept dat veelvuldig wordt toegepast en gebruikt vanuit een politieke perceptie met als doel om te gaan met de veelzijdigheid van een pluriforme samenleving. Verkuyten en Martinovic (2006) omschrijven het beleid en de discussie rondom multiculturalisme als een reactie op de toenemende etnische diversiteit welke zich vooral manifesteert in de westerse samenlevingen. Het gaat hierbij om de rechten, bescherming en erkenning van minderheidsgroeperingen binnen de samenleving (Mitchell 2004). Verder om gelijke kansen en mogelijkheden binnen een zelfde politieke omgeving en context (Kymlicka 1995; Parekh 2000) en de acceptatie en steun van een etnische diversiteit in de samenleving tussen de dominante meerderheidsgroeperingen en minderheidsgroepen (Van de Vijver et al. 2007). In de beschrijving van multiculturalisme onderscheiden Van de Vijver et al. een drietal richtingen of benaderingen: (i) een puur demografische benadering, welke de etnische opbouw van een samenleving beschrijft; (ii) als een instrument in beleidsformulering met als doel de etnische diversiteit te ondersteunen door de positie van minderheidsgroepen binnen de samenleving te versterken; (iii) als een houding en strategie waarin de heterogeniteit van de samenleving is gebaseerd op een politieke ideologie. Tot op zekere hoogte is multiculturalisme met de daaraan gerelateerde ontwikkelingen, als een politieke ideologie, gebaseerd op de ruimte die het krijgt vanuit de samenleving. Dit betreft niet alleen het overheidsbeleid maar ook de ruimte die wordt geboden door het collectief van verschillende groepen in de samenleving, zowel meerderheid- als minderheidsgroepen, en de individuele leden van deze groepen. Volgens Ashworth, et al. (2007) is het slechts één van de strategieën hoe om te gaan met diversiteit en hybriditeit in een samenleving. 2 De betekenissen van erfgoed Om de rol en positie van het multicultureel erfgoed in de integratie in een etnisch pluriforme samenleving beter te begrijpen is een definiëring van het begrip erfgoed op zijn plaats. Allereerst wordt erfgoed hier gedefinieerd als het hedendaagse gebruik van het verleden (Tunbridge en Ashworth 1994). Het gaat om de interpretatie van resources welke veelal hun oorsprong hebben in het verleden. De wijze waarop deze resources worden geïnterpreteerd leidt er toe of deze de waardering en status verkrijgen van erfgoed. Dit maakt dat erfgoed altijd een subjectief verschijnsel is en dat het wordt gecreëerd door mensen (Van Maanen 2011). 8 I vrijetijdstudies nummer 1/2, jaargang 30, 2012

3 VTS gecorrigeerd_binnenVTS25-1.XPR :38 Pagina 9 EUGENIO VAN MAANEN De status van erfgoed wordt toegekend door mensen, hierdoor is het in de oorsprong altijd cultureel. De resources welke in aanmerking komen voor deze status kunnen uiteraard wel ingedeeld worden in culturele, natuurlijke, materiële of immateriële resources. De interpretatie van de resources leidt tot het subjectieve karakter van erfgoed en maakt erfgoed een dynamisch verschijnsel dat onderhevig is aan veranderingen binnen een zelfde tijdsruimteperspectief. Met andere woorden, aan de aanwezige resources kunnen tegelijkertijd en op verschillende manieren meervoudige betekenissen, belangen en waarderingen toegekend worden. Dit betekent dat in aansluiting hierop een aantal vervolgvragen kunnen worden gesteld. Bijvoorbeeld, wiens erfgoed is het nu, wie bepaalt wat erfgoed is en waarom of met welk doel? Met deze vragen wordt een relatie gelegd naar de economische, politieke, sociaalpsychologische en culturele betekenis die aan het erfgoed kan worden toegekend. Het behoud en beheer van erfgoed werd veelal ingegeven vanuit sociale, culturele en esthetische motieven. Economische exploitatie van erfgoed werd lange tijd bediscussieerd en beschouwd als een bedreiging in het voortbestaan van het erfgoed. De commodificatie van erfgoedresources werd zelfs gezien als een ongewenste ontwikkeling die zou leiden tot degeneratie, verval of zelfs het verdwijnen van het erfgoed. Tegenwoordig bestaat echter meer besef met betrekking tot het economische belang dat aan erfgoed is verbonden. Hierbij maakt het niet uit of de economische betekenis van erfgoed puur is ingegeven vanuit direct economische motieven of dat het slechts wordt gezien als een bijdrage in het proces van bescherming en behoud door financiële ondersteuning, werkgelegenheid, regionale ontwikkeling en andere economische spin-off effecten (Carr 1994; Graham et al. 2000). In relatie tot de politieke betekenis die aan erfgoed kan worden toegeschreven ligt het zwaartepunt vooral op het vlak van kennis en macht (Tunbridge en Ashworth 1994; Smith 2006; Marshall 2008). In elke samenleving bestaan er tussen verschillende groepen mensen belangrijke verschillen in de toegang tot kennis en macht. Deze verschillen zorgen voor variatie in de politieke, sociale en culturele invloed op de samenleving door de verschillende groepen. Vertaald naar het erfgoed betekent dit dat het hebben van kennis en macht van grote invloed is op het proces dat zich afspeelt ten aanzien van erfgoedinterpretatie en -selectie. Hierdoor verkrijgt erfgoed een politieke lading. Erfgoed wordt hierdoor een instrument bij het opleggen van een machtsverhouding tussen de dominante groep en ondergeschikte groepen in de samenleving (Tunbridge 2008). De politieke betekenis van erfgoed wordt daarmee bepaald door de mate waarin het als instrument wordt gebruikt in het opdringen van politieke ideeën en beleid. Bijvoorbeeld, welke machtsverhoudingen bestaan er tussen groepen in de samenleving? Welke groepen in de samenleving hebben toegang tot kennis, middelen tot het uitoefenen van macht en domineren de samenleving? Met andere woorden, wie identificeert wat erfgoed is in de samenleving en hoe wordt dit vervolgens geïnterpreteerd? Dit impliceert dat de politieke betekenis van erfgoed, in veel gevallen, het resultaat is van de meest invloedrijke groep en dat het ondergeschikte groepen in de samenleving hierdoor kan uitsluiten. Daardoor wordt erfgoed een verschijnsel met verschillende interpretaties en betekenissen en wordt het niet als zodanig door de gehele samenleving geïdentificeerd. Erfgoed verkrijgt hierdoor een rivaliserend karakter. Het creëren van nationale identiteit en natiebuilding gebaseerd op verleden, geschiedenis, overleveringen en herinneringen zijn daarmee veelal een uiting van slechts een invloedrijke elite in een bepaald tijdsruimteperspectief. Dit resulteert in de samenleving in het uitsluiten van de sociaal zwakkere groepen in het identificeren en kunnen beslissen over hun eigen erfgoed (Tunbridge en Ashworth 1994) De sociaalpsychologische betekenis die wordt toegekend aan erfgoed heeft vooral betrekking op het welzijn van mensen en de rol die het erfgoed hierbij kan vervullen. Het gaat vrijetijdstudies nummer 1/2, jaargang 30, 2012 I 9

4 VTS gecorrigeerd_binnenVTS25-1.XPR :38 Pagina 10 MULTICULTURALISME BELEID IN NEDERLAND OP DE SCHOPSTOEL hierbij in het bijzonder om gevoelens, mate van verbondenheid en houding met betrekking tot een specifieke plaats en/of leefomgeving, welke hun oorsprong vinden in ervaringen, herinneringen en associaties in relatie tot het verleden. Dit kan variëren van een individueel niveau, bijvoorbeeld de betekenis die wordt toegeschreven aan een lokale omgeving, een bouwwerk, geboorteplaats, lokaal festival of gebeurtenis etc., tot een collectief niveau, bijvoorbeeld de betekenis van sociale en culturele tradities voor de samenleving als geheel. Het gaat bij de sociaalpsychologische betekenis niet om het feitelijke, tastbare erfgoed maar om de perceptie en de effecten die de aanwezigheid van dit erfgoed oproept. Met betrekking tot de sociaalpsychologische betekenis die wordt toegekend aan het erfgoed kan een onderscheid gemaakt worden tussen culturele identiteit, verbondenheid aan plaats en esthetische waarde. Culturele identiteit en erfgoed zijn nauw met elkaar verbonden begrippen. Het hedendaags gebruik van het verleden door de samenleving wordt sterk beïnvloed door de culturele identiteit van die samenleving. De culturele identiteit vormt een afgeleide van de gangbare waarden en normen in de samenleving waardoor het feitelijk een collectief verschijnsel is, gebaseerd op individuele perspectieven en uitgangspunten. In het verlengde hiervan liggen concepten als plaatsgebondenheid en gevoel voor plaats (Smith 2006). Het unieke karakter van een plaats draagt sterk bij aan het sociaalpsychologische welzijn van mensen. Mensen identificeren zichzelf met een plaats en geven, meestal onbewust, hieraan een waarde. Dit betekent dat de relatie tussen samenleving en gevoel voor plaats cruciale elementen vormen in het identificeren van een culturele identiteit. 3 De sociaalpsychologische functie en positie De sociaalpsychologische betekenis van erfgoed in een multiculturele context is afhankelijk van de mate waarin individuen en groepen zich kunnen identificeren met het erfgoed. Met name binnen een pluriforme samenleving is er een aantal aspecten welke nadrukkelijk aandacht vragen als het gaat om etnische en culturele diversiteit. Hierbij dient vooral te worden gedacht aan de functie van het erfgoed als een bindingselement tussen plaats en identiteit. De mate waarin er een behoefte bestaat onder etnische bevolkingsgroepen in het creëren van een eigen identiteit en gevoel van plaatsverbondenheid wordt onder meer beïnvloed door de wederzijdse acceptatie en bereidheid tot aanpassing tussen de aanwezige groepen in een samenleving. Bijvoorbeeld, de politieke context in het erfgoedgebruik wordt sterk bepaald door de mate waarin een samenleving bereid is zijn etnische en culturele diversiteit te accepteren en dit te beschouwen als een waardevolle bijdrage aan de samenleving in zijn geheel (Tunbridge 2008). Multiculturalisme is sterk gerelateerd aan dat van acculturatie. Berry (2005) omschrijft acculturatie als een proces van culturele en psychologische verandering welke het resultaat is van contact tussen verschillende cultuurgroepen als mede tussen de individuele leden van deze cultuurgroepen. Het kan leiden tot psychologische en sociaal-culturele aanpassingen of zelfs tot conflicten tussen groepen. Dit proces continueert zich in de tijd zolang er culturele verschillen blijven bestaan tussen individuen en groepen welke met elkaar in contact staan. Over het algemeen uiten deze veranderingen zich op twee verschillende niveaus welke uiteindelijk kunnen resulteren in een gedeeltelijke aanpassing richting de andere groepen waarmee contact is. Op individueel niveau heeft het betrekking op veranderingen in het getoonde gedrag. Op het niveau van het collectief heeft het vooral betrekking op de veranderingen welke op- 10 I vrijetijdstudies nummer 1/2, jaargang 30, 2012

5 VTS gecorrigeerd_binnenVTS25-1.XPR :38 Pagina 11 EUGENIO VAN MAANEN treden in de sociale structuren en cultuuruitingen. Vanuit het concept acculturatie kunnen een viertal stromingen worden afgeleid (Berry en Sam 1997; Berry et al. 2002). Integratie, als de wil om te willen aanpassen aan de belangrijkste cultuurstroming maar tegelijkertijd vast te houden aan de eigen, oorspronkelijke cultuur. Assimilatie, de eigen, oorspronkelijke cultuur loslaten of opgeven om vervolgens aan te passen aan de belangrijkste cultuurstroming. Separatie, het vasthouden aan de eigen, oorspronkelijke cultuur zonder aan te passen aan de belangrijkste cultuurstroming. Ten slotte marginalisatie, waarbij de eigen, oorspronkelijke cultuur niet wordt onderhouden of waaraan wordt vastgehouden en waarbij tegelijkertijd aanpassing aan de belangrijkste cultuurstroming niet plaats vindt. Met deze begrippen in het achterhoofd is het vervolgens interessant om de vorm en mate van acculturatie (het proces van culturele en psychologische verandering en aanpassing) te projecteren op het concept multiculturalisme. De gedachte is namelijk dat men bij een samenleving die een hoge mate van acculturatie kent, waar met andere woorden meer wederzijdse aanpassingen hebben plaatsgevonden door de onderlinge contacten (gewild of niet) tussen de minder- en meerderheidsgroepen en hun individuele leden, een des te meer cultureel aan elkaar aangepaste samenleving kan verwachten. Deze redenering kan vervolgens worden doorgetrokken in de richting van het multicultureel erfgoed. Als het multicultureel erfgoed bijdraagt aan de identiteit van verschillende etnische groepen, betekent dit dat het eveneens bijdraagt aan een integratieproces. Immers, voor de verschillende etnische bevolkingsgroepen kunnen dezelfde resources (bv. multicultureel erfgoed) een betekenis hebben. Ondanks het feit dat de inhoud van deze betekenis kan verschillen of dat de resources op verschillende wijze worden geïnterpreteerd, draagt het bij aan acculturatie, puur en alleen doordat aan deze resources een betekenis wordt toegekend door deze verschillende groepen. Met andere woorden, als voor de verschillende betrokken etnische groepen er een zekere mate van consistentie bestaat in het toekennen van een betekenis aan het erfgoed dan leidt dit tot een vorm van integratie zoals omschreven als stroming in het acculturatieproces. Echter, als de betekenis die wordt toegekend aan het erfgoed enorm verschilt of zelfs polariseert (het multicultureel erfgoed draagt totaal niet bij aan identiteitsvorming of slechts voor enkele groepen), dan kan dit worden omschreven als een vorm van separatie. In bovenstaande denkwijze heeft het multicultureel erfgoed een tweeledige functie. Ten eerste kan erfgoed bijdragen aan de identiteit en een gevoel van plaatsverbondenheid voor individuele leden behorende tot een etnische en/of culturele groep. Ten tweede kan erfgoed functioneren als een bindende kracht tussen verschillende etnische en culturele groepen, afhankelijk van de mate waarin het bijdraagt aan identiteit en gevoel van plaatsverbondenheid. Dit brengt echter wel met zich mee dat de interpretatie van en de betekenis toegekend aan het multicultureel erfgoed onderhevig zullen zijn aan spanningen, mogelijke conflicten en strijd omdat het erfgoed nooit in gelijke mate en voor iedereen zal bijdragen aan identiteitsvorming en een gevoel van plaatsverbondenheid. De laatste 10 tot 15 jaar zijn er, in het bijzonder in de westerse samenlevingen, verschuivingen gaande ten aanzien van het integratiebeleid. Verschillende studies besteden aandacht aan deze veranderingen die mede zijn ingegeven vanuit een toenemende angst en onzekerheid als gevolg van de globalisering, massale (economische) migratie, vergroting van de kloof tussen arm en rijk en toenemende segregatie van verschillende groepen, gebaseerd op bijvoorbeeld etniciteit, religie of nationaliteit (Cesareo 2004; Vasta 2007). Het zijn deze ontwikkelingen die, in combinatie met een constante dreiging van terrorisme en aanslagen zoals in New York (2001), Madrid (2004) en Londen (2005), het fundament hebben gelegd voor het vrijetijdstudies nummer 1/2, jaargang 30, 2012 I 11

6 VTS gecorrigeerd_binnenVTS25-1.XPR :38 Pagina 12 MULTICULTURALISME BELEID IN NEDERLAND OP DE SCHOPSTOEL creëren van een maatschappelijk draagvlak waardoor het vanuit een politieke context mogelijk is geworden het gevoerde multiculturalismebeleid ter discussie te stellen. Naast de internationale ontwikkelingen is in Nederland dit sentiment binnen de samenleving verder versterkt door de moord op Pim Fortuyn en Theo van Gogh en ondermeer door de standpunten die de Partij voor de Vrijheid (PVV) inneemt onder leiding van Geert Wilders ten aanzien van moslimgroeperingen in Nederland. Maar wat zijn nu de mogelijke gevolgen voor het multicultureel erfgoed in Nederland? Een opmerkelijk punt is dat door een politieke partij zoals de PVV te gemakkelijk voorbij wordt gegaan aan het feit dat Nederland al vanaf halverwege de twintigste eeuw in toenemende mate etnisch en cultureel diversifieert. Nederland is een multi-etnische en multiculturele samenleving geworden en zal dat ook in de toekomst blijven. Echter, één van de constateringen in de integratienota is dat het multiculturalismebeleid heeft gefaald omdat de verschillende etnische en culturele groepen niet nader tot elkaar zijn gekomen in een nieuwe eenheid of identiteit. Dit impliceert dat het politieke streven er op gericht was de eigen identiteit van deze etnische en culturele minderheidsgroepen (gedeeltelijk) te laten samen gaan met die van de meerderheid. De sociaal-culturele integratie tussen de minder- en meerderheidsgroeperingen zou het fundament moeten vormen voor een hernieuwde identiteit (Integratienota, BZK 2011). Met het creëren van deze nieuwe identiteit zou daarmee ook het erfgoed veranderen. Immers, elke identiteit (nationaal, regionaal, individueel, cultureel, religieus, etnisch, collectief etc.) heeft zijn eigen erfgoed nodig om zich te kunnen identificeren en zich daarmee te kunnen onderscheiden. Voor het erfgoed van de nieuwe eenheid zou dit betekenen dat dit zou bestaan uit verschillende, zowel tastbare als immateriële, erfgoedelementen afkomstig van de verschillende etnische en culturele geledingen in de samenleving. Echter, het paradoxale van dit beleid is dat men via het multiculturalisme heeft getracht een nieuwe eenheid te creëren ten koste van de oorspronkelijke, eigen identiteit welke juist de essentie vormt van de ideologie van het multiculturalisme. Het is vooral dit aspect, de onderschatting van het belang van de eigen identiteit en daarbij behorende rol van het erfgoed, waarin op dit punt deze herziende beleidsvisie ten aanzien van de integratie van de verschillende etnische en culturele bevolkingsgroepen in de Nederlandse samenleving tekort schiet. Het veronderstelt namelijk dat groepen en individuen relatief gemakkelijk in staat zijn om de eigen afkomst, identiteit, verbondenheid en hun erfgoed los te laten in ruil voor elementen, waarden en normen welke behoren bij een nieuwe eenheid en identiteit. Wat nu zo verwonderlijk is aan de integratienota van dit kabinet is dat grotendeels voorbij wordt gegaan aan de lessen die juist getrokken zouden moeten worden uit het eerder gevoerde beleid van het multiculturalisme. Echter, het tegenovergestelde gebeurt, het beleid stelt met nadruk dat de integratie moet focussen op een gemeenschappelijke basis en herkenbaar fundament gebaseerd op de Nederlandse waarden en normen. Met andere woorden, de integratie van etnische en culturele minderheidgroeperingen kan pas succesvol zijn wanneer deze groepen zich meer gaan identificeren met de overheersende Nederlandse cultuurwaarden en het bijbehorende erfgoed. Denk hierbij aan de Nederlandse taal, tradities en opvattingen. Impliciet betekent dit dat de ruimte die vanuit de politieke context wordt geboden aan minderheidsgroeperingen voor het kunnen voortbestaan van hun eigen cultuur, identiteit, waarden, normen, erfgoed etc. wordt ingeperkt. Het neigt naar een superioriteitsgedachte waarin wordt verondersteld dat het mogelijk is om de Nederlandse tradities, cultuurwaarden en opvattingen op te leggen aan die van minderheidsgroeperingen, en wordt voorbij gegaan aan het bestaan van sociaal geconstrueerde verschillen op basis van etnische en culturele diversiteit. Uiteraard mag van minderheidsgroeperingen worden verwacht dat zij 12 I vrijetijdstudies nummer 1/2, jaargang 30, 2012

7 VTS gecorrigeerd_binnenVTS25-1.XPR :38 Pagina 13 EUGENIO VAN MAANEN vaardigheden ontwikkelen die hen in staat stellen zich in een democratische rechtsstaat en samenleving te handhaven, maar dit is een verwachting die ook geldt voor de sociaaleconomische zwakkere geledingen binnen de autochtone meerderheid. Kortom, een integratiebeleid dat zich richt op de integratie van etnische en culturele minderheidsgroeperingen door het impliciet ontmoedigen van het handhaven van de eigen cultuur en identiteit met de bijbehorende tradities en erfgoed aan de ene kant en het opleggen van de Nederlandse cultuurwaarden en normen aan de andere kant leidt wellicht juist tot een sociaal-culturele en sociaaleconomische polarisatie in de samenleving. Als het uitgangspunt van een integratiebeleid het creëren van een nieuwe eenheid en identiteit is dan zou juist de multiculturele en multi-etnische diversiteit het fundament moeten bieden waarop deze identiteit verder gestalte dient te krijgen. Dat daarin het multicultureel erfgoed een vooraanstaande positie en functie inneemt is in dat geval voor de handliggend. Immers, Nederland is en blijft, zoals eerder al genoemd, een multi-etnische en multiculturele samenleving. Wat betekent deze zienswijze uiteindelijk voor de interpretatie van het multicultureel erfgoed in een multi-etnische samenleving? Voor het beleid betekent dit dat er een heldere keuze dient te worden gemaakt voor het handhaven en stimuleren van het multicultureel erfgoed om daarmee als instrument te dienen in het creëren van een proces van nieuwe identiteitsvorming en verbondenheid. In termen van een sociaalpsychologische betekenis en functie van erfgoed is het ongegrond te veronderstellen dat de historisch en cultureel bepaalde Nederlandse herkenningspunten (taal, monumenten, waarden, normen, opvattingen) alleen een voldoende basis bieden van waaruit constructief wordt bijgedragen aan het binden van alle multi-etnische en multiculturele geledingen in de samenleving door het creëren van een nieuwe cohesie. Beleid dat zich richt op het bieden van ruimte voor het in stand houden en verder ontwikkelen van de eigen cultuuruitingen en het bijbehorende erfgoed kan in positieve zin bijdragen aan het ontwikkelen en consolideren van een eenheidsgevoel in een multi-etnische samenleving. Het kan als strategiekeuze een weloverwogen en voor de handliggende optie zijn. Met een dergelijk beleid wordt een basis gelegd van waaruit uitwisseling van cultuuruitingen kan plaats vinden tussen bevolkingsgroepen. Dit feit maakt dat juist het in stand houden en stimuleren van de verschillende cultuuruitingen op de lange termijn bijdraagt aan het ontstaan van een mogelijk proces van acculturatie tussen de verschillende groeperingen. Dit acculturatieproces biedt op zijn beurt een voedingsbodem voor het wellicht ontstaan van een nieuwe eenheid en identiteit in samenlevingen met een multi-etnische en multiculturele achtergrond. Dit betekent dat in een multi-etnische samenleving, waarin gestreefd wordt naar het versterken van de binding tussen de verschillende etnische groepen, de nadruk van het erfgoedbeleid zou moeten komen te liggen op het ondersteunen, behouden en ontwikkelen van de aanwezige cultuurtradities, Niet alleen van de oorspronkelijk, autochtone bevolking maar ook gericht op de cultuurtradities van migranten in de samenleving en zonder daarbij aan de individuele belangen van leden van deze groeperingen tekort te doen. Deze visie wordt onder meer ondersteund in een aantal recente studies verricht in Nederland (Van der Noll et al. 2010; Velasco Gonzáles et al. 2008). Uit deze studies blijkt dat de multiculturele erkenning in een samenleving een belangrijke positieve bijdrage levert aan tolerantie en dat de vermeende angst en het gevoel van onveiligheid voor andere groepen verminderen. De culturele diversiteit van de samenleving draagt bij aan acceptatie en een positieve houding ten opzichte van ander groeperingen. De mogelijkheid om zich als groep te kunnen blijven identificeren wordt hierin als waardevol beschouwd. Berry (2005) stelt verder dat multiculturalisme kan bijdragen aan de groei van vertrouwen, hoop en een veiligheid voor iedereen in een pluriforme samenleving. vrijetijdstudies nummer 1/2, jaargang 30, 2012 I 13

8 VTS gecorrigeerd_binnenVTS25-1.XPR :38 Pagina 14 MULTICULTURALISME BELEID IN NEDERLAND OP DE SCHOPSTOEL Echter, de koerswijziging van het ingeslagen beleid, wat vooral vanuit politiek oogpunt een populistische reactie is, geeft eerder voeding aan het vergroten van het sentiment dat heerst in de samenleving en welke is gebaseerd op angstgevoelens en de onbekendheid met andere etnische en/of culturele groepen. Het is niet ondenkbeeldig dat dit beleid bijdraagt aan toenemende polarisatie tussen bevolkingsgroepen. Een belangrijke voorwaarde voor het creëren van een mogelijke eenheid en identiteit binnen een multiculturele en multi-etnische samenleving is dat er tolerantie, vertrouwen en een gevoel van veiligheid bestaan tussen de verschillende groepen. Voor het multicultureel erfgoed betekent dit dat het in dit proces een vooraanstaande en wellicht versterkende rol moet vervullen. Wanneer er onder de verschillende etnische en culturele geledingen in de samenleving en binnen het kader van de democratische rechtstaat tolerantie, solidariteit en begrip bestaan naar elkaars tradities, verworvenheden en erfgoed, pas dan wordt voldaan aan de voorwaarde van waaruit een nieuwe eenheid en identiteit zich kan ontwikkelen. Om dit proces vorm te geven is het multicultureel erfgoed van onschatbare waarde, zeker in een pluriforme samenleving als Nederland. Literatuur Ashworth, G.J., B. Graham & J.E. Tunbridge (2007). Pluralising Pasts; Heritage, Identity and Place in Multicultural Societies. London: Pluto Press. Berry, J.W. (2005) Acculturation: Living successfully in two cultures. International Journal of Intercultural Relations, 29, Berry, J.W., Y.H. Poortinga, M.H. Segall & P.R. Dasen (2002) Cross-cultural psychology: Research and applications (2nd ed.). Cambridge: Cambridge University Press. Berry, J.W. & D.L. Sam (1997) Acculturation and adaptation. In: Berry, J.W., M.H. Segall & C. Kagitcibasi (Eds.), Handbook of cross-cultural psychology (Vol. 3, pp ). Boston, MA: Allyn and Bacon. Beleidsnota Integratie, binding, burgerschap. Ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijkrelaties, 16 juni Carr, E. A. J. (1994) Tourism and heritage; The pressures and challenges of the 1990 s. In: Ashworth, G.J. & P. J. Larkham (Eds.), Building a New Heritage; tourism, culture and identity in the new Europe. London: Routledge. Cesareo, V. (2004) Lights and Shadows of Multiculturalism. Cambridge Review of International Affairs, 17 (1) Graham, B., G.J. Ashworth & J.E. Tunbridge (2000) A Geography of Heritage. London: Arnold. Kymlicka, W. (1995). Multicultural citizenship. Oxford, UK: Clarendon. Maanen, E. G. O. M., van (2011). Colonial Heritage and Ethnic Pluralism. University of Groningen, Groningen. Marschall, S. (2008) The Heritage of Post-colonial Societies. In: Graham, B. & P. Howard (Eds.), The Ashgate Research Companion to Heritage and Identity. Farnham: Ashgate. Mitchell, K. (2004) Geographies of identity; multiculturalism unplugged. Progess in Human Geography, 28, Noll, J., van der, E. Poppe & M. Verkuyten (2010) Political Tolerance and Prejudice: Differential Reactions Towards Muslims in the Netherlands. Basic and Applied Social Psychology, 32, Parekh, B. (2000) Rethinking multiculturalism: Cultural diversity and political theory. London: Palgrave. Smith, L. (2006) Uses of Heritage. London: Routledge. Tunbridge, J. E. & G.J. Ashworth (1994) Dissonant heritage: The management of the past as resource in conflict. West Sussex: John Wiley & Sons Ltd. Tunbridge, J.E. (2008) Whose Heritage to Conserve?: Cross-cultural reflections on political dominance and urban heritage conservation. In: Fairclough, G., R. Harrison, J.H. Jameson Jnr. & J. Schofield 14 I vrijetijdstudies nummer 1/2, jaargang 30, 2012

9 VTS gecorrigeerd_binnenVTS25-1.XPR :38 Pagina 15 EUGENIO VAN MAANEN (Eds.), The Heritage Reader. London: Routledge. Vasta, E. (2007) From ethnic minorities to ethnic majority policy: Multiculturalism and the shift to assimilation in the Netherlands. Ethnic and Racial Studies, 30(5), Velasco Gonzáles, K., M. Verkuyten, J. Weesie & E. Poppe (2008) Prejudice towards Muslims in the Netherlands: Testing the Integrated threat theory. British Journal of Social Psychology, 47, Verkuyten, M. & B. Martinovic (2006) Understanding multicultural attitudes: The role of group status, identification, friendships, and justifying ideologies. International Journal of Intercultural Relations, 30, Vijver, F.J.R., van de, S.M. Breugelmans & S.R.G. Schalk-Soekar (2007) Multiculturalism: Construct validity and stability. International Journal of Intercultural Relations. vrijetijdstudies nummer 1/2, jaargang 30, 2012 I 15

10 VTS gecorrigeerd_binnenVTS25-1.XPR :38 Pagina 16 VRIJETIJDSTUDIES 16 I vrijetijdstudies nummer 1/2, jaargang 30, 2012