Bio-ingenieus. Grenzeloze bio-ingenieurs TIJDSCHRIFT VAN DE FACULTEIT BIO-INGENIEURSWETENSCHAPPEN

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Bio-ingenieus. Grenzeloze bio-ingenieurs TIJDSCHRIFT VAN DE FACULTEIT BIO-INGENIEURSWETENSCHAPPEN"

Transcriptie

1 Tijdschrift Toelating gesloten verpakking nr. 2/180 Verschijnt 4x per jaar Afgiftekantoor 3000-Leuven 1 België - Belgique P.B./P.P Leuven 1 B-4883 V.U. Rony Swennen Erkenning: P4A9149 Bio-ingenieus TIJDSCHRIFT VAN DE FACULTEIT BIO-INGENIEURSWETENSCHAPPEN DRIEMAANDELIJKS JULI-AUGUSTUS-SEPTEMBER E JAARGANG NR. 4 Grenzeloze bio-ingenieurs

2 COLOFON Bio-ingenieus is de nieuwsbrief van de Faculteit Bio-ingenieurs wetenschappen (FBIW) van de KU Leuven en haar afgestudeerden. Met deze nieuwsbrief willen de alumni, het personeel en de studenten van de Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen voeling met elkaar houden en de band tussen de faculteit en haar afgestudeerden bewaren. FREQUENTIE Bio-ingenieus verschijnt viermaal per jaar om de drie maanden nl. in januari, april, juli en oktober. Artikels en ander materiaal moeten uiterlijk 8 weken voor de verschijningsmaand op de redactie zijn. VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Jan Delcour REDACTIE Hoofdredacteur: Marleen Suckers Redactiesecretaris en eindredactie: Marleen Suckers Leden van de redactie: Leuaranne Helsmoortel, Herman Ramon, Dirk Springael, Marleen Suckers, Ann Van Loey REDACTIEADRES Bio-ingenieus Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen Dienst Externe Relaties Kasteelpark Arenberg 37 bus HEVERLEE tel fax nieuwsbrief@biw.kuleuven.be NUTTIGE ADRESSEN Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen Kasteelpark Arenberg 20 bus HEVERLEE tel fax URL KU Leuven: URL FBIW: DRUKWERK Altoos Oudestraat Kampenhout tel

3 We zijn bezig met de eindspurt en hopelijk bereiken we allemaal de eindstreep: vakantie. Voor de laatstejaars masterstudenten en ook voor mij zijn het de laatste uren. Zij studeren morgen af en ik mag de promotieviering regisseren. En dan is er de eindstreep met een drankje en een hapje en vooral vrolijke, lachende (ex)studenten en hun vrienden en familie. Je kunt de promovendi bewonderen op de foto s onder Studentennieuws. Hun studietocht duurde minimum vijf jaar, met af en toe een zware beklimming vergelijkbaar met de Muur van Geraardsbergen of die van Hoei, maar de finish is bereikt. Van harte gefeliciteerd! Toen ik de verhalen ontving van de alumni over hun ervaringen in het buitenland, dacht ik aan een andere sport namelijk survival. Een survival (Engels voor 'overleving') is een tocht of training waarbij de deelnemers midden in de natuur proberen te overleven met zo min mogelijk middelen. Nele en Bram werken in Mexico om de tarwe- en maïsproductie op een duurzame wijze te verhogen. David werkt voor de FAO met als centrale missie niets minder dan het uitroeien van honger in de wereld. Kris werkt in El Salvador en ontwikkelt er recepten en processen voor kleinschalige bedrijfjes en coöperatieven. Hij vraagt zich af of zijn werk meer is dan een druppel op een hete plaat, maar heeft toch de voldoening te kunnen bijdragen tot het welzijn van enkele mensen. Bart onderzoekt hoe beleidsveranderingen kunnen bijdragen tot een beter functionerend en duurzaam voedselsysteem in de ontwikkelingslanden. Wim op zijn beurt probeert meer patiënten uit Zuid-Amerika voor medische behandelingen naar Spanje te krijgen en vertelt ook over de crisis. Leen was in Guatemala en werd gecon fronteerd met corruptie. Met de les die ze daar uit leerde, startte ze met een succesvol kredietproject voor de plaatselijke boeren. Eenmaal terug in België hielpen haar ervaringen in Guatemala haar bij haar beroepskeuze. Kristien werkte in verschillende landen over de hele wereld, ontdekte er leuke en minder leuke aspecten en werd geconfronteerd met de beperktheid van haar mogelijke steun. Inhoud Grenzeloze bio-ingenieurs 2 Studentennieuws 12 Assistentennieuws 13 Nieuws van de faculteit 14 Personalia 16 Ook de assistenten aan onze faculteit hebben af en toe nood aan een sportieve uitlaatklep tijdens de middagpauze. Zij waagden zich de afgelopen weken aan de niet-olympische sport frisbee. Op de sportveldjes in het Arenbergpark kon je genieten van het mooie samenspel van de verschillende teams. Met vakkundige tactiekbesprekingen, weldoordachte passen en optimaal uitgedachte veldopstellingen leken de spelers (soms) zelfs professionals. Ten slotte wordt er gerapporteerd over glansprestaties van medewerkers aan onze faculteit. Een paper, een exploitatieplan, een masterproef, een doctoraatswerk en een dag crime scene van de Dienst Onderwijsondersteuning kaapten grote en iets minder grote prijzen weg. Maar deelnemen is belangrijker dan winnen en kleine successen geven ook voldoening. Voor voetballers tijdens de Europese kampioenschappen en tennisspelers in Wimbledon is dat (misschien) moeilijk te begrijpen maar de kleine (hulp)renner in de Ronde van Frankrijk of de niet-medaille-winnende-sporter op de Olympische Spelen geniet hopelijk met volle teugen van zijn/haar kleine succes. Ook het redactiecomité van Bio-ingenieus wil u genot toewensen: een klein of groot succes op het werk voor het begin van uw vakantie, veel kijkplezier en spanning bij de Ronde van Frankrijk, een fantastische niet-olympische sportprestatie tijdens uw vakantie, vriendschappelijke Olympische Spelen enz. Deze zomer zal ik alvast duursporten : drie weken lang tenten, vele uren prachtige boeken lezen en vol bewondering langdurig olympisch tv-kijken. Ik wens jullie een prachtige zomer! Marleen Suckers 1

4 Grenzeloze bio-ingenieurs Nele Verhulst (promotie 2007) in Mexico (auteur) voor CIMMYT Bram Govaerts (promotie 2003) in Mexico voor CIMMYT CIMMYT is een internationaal onderzoeksinstituut en trainingscentrum dat probeert op duurzame wijze de tarwe en maïsproductie in ontwikkelingslanden te verhogen. Dit moet leiden tot een verhoogde voedselzekerheid en een vermindering van de landelijke armoede. Naast CIMMYT bestaan er ook gelijkaardige internationale instituten die zich op andere voedsel - gewassen, zoals rijst of aardappelen, toespitsen. Al deze instituten worden verenigd onder de overkoepelende organisatie CGIAR. De leden van CGIAR werden in de jaren zestig en zeventig opgericht en zijn zeer succesvol geweest in hun opdracht. Geschat wordt dat zonder deze onderzoekscentra voedsel - prijzen wereldwijd 35 tot 66 % hoger zouden zijn. De belangrijkste strategie van CIMMYT is plantenveredeling. De Amerikaanse tarwespecialist Norman Borlaugh ontketende hiermee in de jaren 50 op het CIMMYT bijna eigenhandig de zogenaamde Groene Revolutie, waarmee graanopbrengsten wereldwijd enorm stegen. Hij ontving hiervoor in 1970 de Nobelprijs voor de Vrede. Sindsdien heeft CIMMYT tientallen nieuwe maïs- en tarwerassen uitgebracht. Deze nieuwe variëteiten zijn niet alleen productiever, ze zijn ook resistenter tegen ziekten, droogte en hittestress. CIMMYT zelf verkoopt geen zaaizaad, maar werkt samen met nationale partners om de nieuwe rassen te verspreiden. Deze nationale partners sturen ook informatie over de prestaties van de nieuwe genotypen terug naar de veredelaars. Deze wereldwijde feedback is een van 2

5 de redenen van het succes van de veredelingsprogramma s. Natuurlijk zijn nieuwe rassen niet genoeg om de productie te verhogen als de boeren niet weten hoe ze er best mee omgaan. Daarom heeft CIMMYT ook een conserveringslandbouw - programma. Conserveringslandbouw is een duurzame, hoogrenderende manier van landbouw die steunt op drie principes: minimale bodembewerking, bodembedekking met gewasresten en vruchtwisseling. Ik coördineer nu het strategisch onderzoek in dit programma in Mexico. We hebben veldproeven op drie verschillende locaties, verspreid over Mexico. In de zomer werk ik in centraal Mexico, waar we twee vestigingen hebben. Na de oogst verhuis ik naar het noorden, waar op dat moment het zaaiseizoen aanbreekt. Hierdoor kunnen we op een jaar dubbel zo veel onderzoek doen en kunnen we ons onderzoek onder verschillende agroecoligische omstandigheden uitvoeren. Ik begon hier met mijn masterproef en deed ook mijn doctoraat over het effect van conserveringslandbouw op bodemkwaliteit. Hier in CIMMYT staat het conserveringslandbouwprogramma bekend als een Belgische kolonie. Ook het hoofd van het programma in Mexico, Bram Govaerts, is een Leuvense bio-ingenieur en bijna steeds zijn er andere Belgen, meestal bio-ingenieurs, voor kortere periode bij ons werkzaam. We ontvangen ook vaak studenten die een stage of een masterproef willen doen. De financiering van CIMMYT is afkomstig van een uitgebreide reeks internationale donoren. De meest landen die tarwe of maïs verbouwen steunen CIMMYT in min of meerdere mate. Ook rijke filantropen zoals Bill Gates of Carlos Slim behoren tot de donoren. Jammer genoeg is deze vorm van financiering zeer variabel. Enkele jaren geleden werd de geldkraan sterk dichtgedraaid, totdat de wereldwijde stijgingen in voedselprijzen het belang van landbouwonderzoek weer onder de aandacht brachten. In Mexico zijn niet alleen de voedselprijzen maar ook de klimaats - verandering en bodemdegradatie een groot probleem. Daarom startte ons programma samen met de Mexicaanse overheid en een hele reeks andere partners het MasAgro (letterlijk= meer landbouw) project. Dit project wil de Mexicaanse landbouw op een duurzame manier moderniseren door conservingslandbouw en andere moderne technieken beschikbaar te maken voor de boeren. Dit project legt een zware verantwoordelijkheid op onze schouders, maar we hopen dat we er een duurzame verbetering van de Mexicaanse landbouw en levensstandaard door kunnen voortbrengen. De website van CIMMYT: Mensen die geïnteresseerd zijn in een stage of masterproef bij ons kunnen mij altijd contacteren: n.verhulst@cgiar.org Nele Verhulst David Neven (promotie 1992) in Rome voor FAO De Food and Agriculture Organization of the United Nations, of FAO, opgericht in 1945, heeft als centrale missie niets minder dan het uitroeien van honger in de wereld. Het tracht dit doel te bereiken door het verhogen van de nutritionele waarde van het voedsel waar gezinnen toegang tot hebben, door het verhogen van de productiviteit in landbouw- en voedingsketens, en door het verbeteren van de algemene levenskwaliteit voor rurale huishoudens in de ontwikkelingslanden. Met een hoofdkwartier in Rome, vestigingen in 131 landen en een staf van ongeveer medewerkers, opereert FAO als een neutraal forum waar de 191 aangesloten landen als gelijken kunnen discussiëren en onderhandelen rond het thema van voedselzekerheid. Via uitgebreide informatie systemen, technische kennis, en projecten, helpt de organisatie de ontwikkelingslanden en landen in transitie om hun landbouw, bosbouw en visserij systemen te moderniseren. Zie voor meer informatie. De meeste FAO-divisies voeren activiteiten uit die direct gekoppeld zijn aan een duurzame voedselketenontwikkeling. Zo ook de agribusinessdivisie waar ik momenteel werk als marketing econoom ( Ons werk valt uiteen in drie delen. Ten eerste ontwikkelen we een aantal publicaties die tot doel hebben om kennis betreffende de meest recente innovaties rond een bepaald technisch onderwerp zoals contract productie, voedsel standaards, of bedrijfsmodellen voor groepen van kleinschalige landbouwers, vlot beschikbaar te maken voor projectontwerpers en beleidsmakers. Ik ben bijvoorbeeld momenteel aan het werken aan een publicatie die de laatste ideeën en ervaringen in verband met het verhogen van het gebruik van moderne inputs door kleine boeren in Sub-Sahara Afrika in kaart brengt. 3

6 ontwikkelingsprogramma s en beleidsmaatregelen, en dat ik een zaadproductieproject in Sierra Leone help om zich te transformeren tot een winstgevend en marktgedreven bedrijf dat men name de ontwikkeling van de rijstketen zal vergemakkelijken. Ten derde staan we ter beschikking van de lidlanden voor om het even welke technische assistentie die ze nodig hebben voor specifieke problemen in de ontwikkeling van de landbouw- en voedingssector. Dit kan te maken hebben met het verstrekken van advies ter versterking van nationale instellingen of van samen werkings verbanden tussen de overheid en de bedrijfswereld, met training op vlak van productontwikkeling, kwaliteit en veiligheid enz. Om deze brede waaier aan taken uit te voeren wordt de FAO gefinancierd door een regulier budget dat vooral faciliteiten en lonen financiert en supplementaire inkomsten van regeringen of internationale stichtingen die specifieke programma s financieren. Deze twee bronnen van inkomsten zijn ongeveer even groot. Ten tweede implementeren of ondersteunen we een aantal projecten waar ofwel standaardproblemen aangepakt worden of waar nieuwe oplossingsmodellen uitgeprobeerd worden. Concreet betekent dit voor mij op dit moment dat ik het Ministerie van Landbouw in Botswana ondersteun met een transitie naar een waardeketenbenadering van hun subsectorale Hoeveel bio-ingenieurs er voor FAO werken is moeilijk in te schatten, maar de tewerkstellingsmogelijkheden zijn velerlei, gegeven de brede waaier aan technische gebieden. Deze variëren van meststof- of zaadtechnologieën en beleid, over opslagsystemen, bosbeleid, en de controle van plant- en dierziekten, tot verbetering van de voedselkwaliteit en socioeconomische vraagstukken. Bovendien zijn er interessante mogelijkheden voor loopbaanontwikkeling in verschillende landen, gezien FAO s beleid van decentralisatie en haar uitgebreide netwerk van vestigingen. David Neven Kris Duville (promotie 1988) in El Salvador voor CENTA Wat gebeurt er in dat Midden-Amerikaanse landje? Wat doet een bio-ingenieur daar en waarom? El Salvador is vooral gekend van de guerrilla - oorlog die er werd uitgevochten tussen 1970 en 1990, waarna een vredesverdrag werd getekend tussen de betrokken groeperingen en de regering. Ondertussen waren er vele burgerslachtoffers gevallen, waaronder Monseigneur Romero en andere religieuzen die hun leven lieten omwille hun activiteiten of stellingnames voor de onderdrukten. Sindsdien wordt het onderliggend conflict in de verkiezingen en het parlement verder gestreden. Voor de recente verkiezingen van Mauricio Funes, de presidents kandidaat van de ex guerrilla partij FMLN, was ARENA de partij die tijdens en na de oorlog aan de macht was. 4

7 Hun economische prioriteiten waren industrialisering en de ontwikkeling van handel en diensten. De landbouw werd zo goed als afgeschreven (behalve suiker- en koffieproductie), granen en andere producten werden goedkoop geïmporteerd en de plattelandsbevolking leverde enkel goedkope arbeidskrachten. Ondertussen stegen de prijzen van de landbouw producten op de internationale markten en werd in 2010 een andere president verkozen, die van de voedselzekerheid en de plattelands - ontwikkeling prioriteiten maakte. Na twintig jaar verwaarlozing was de landbouw tot een overlevingsstrategie voor armen herleid. De bedoeling nu is eerste hulp te leveren en de mensen te helpen meer, beter en goedkoper te produceren voor de lokale markt, vooral groenten en fruit. De basis gewassen zijn maïs en bonen, maar die zijn minder rendabel. Ze worden nog veel gecultiveerd voor eigen of locale consumptie als tortilla s en bruine bonen, dikwijls samen op het bord. Nog in het begin van de oorlog werd een grote investering gedaan in infrastructuur voor voedsel productie met hulp van de Verenigde Staten en werd CENTA opgericht, een nationaal centrum voor landbouw- en bosbouwonderzoek. Onder het Arenabewind werden de middelen tot het minimum herleid en bijna werd alles opgedoekt. Nu de landbouw geherwaardeerd wordt, begint alles terug op gang te komen: de selectie en productie van zaaigoed, onderzoek voor de productie van fruit en groenten en het ruchtbaar maken van betere technieken enz. De achterstand is echter enorm en vele boeren zijn afgehaakt; vooral de jeugd heeft andere wegen gezocht. Ongeveer één vijfde van de actieve rurale bevolking is geëmigreerd. De huidige economische crisis beperkt natuurlijk de beschikbare middelen. Gelukkig is er nog redelijk wat international hulp onder de vorm van geld en het aanbrengen van kennis. Misschien is het wat vele kleine ontwikkelingslanden is overkomen. Wat doet een Belg dan in het instituut? Na zeven jaar met sojamelk en sojameel te hebben gewerkt op een ngo-project en andere jobs in de industrie, kon ik aan de slag in het instituut in het laboratorium voor voedingsmiddelen waar we recepten en processen ontwikkelen, vooral voor kleinschalige bedrijfjes en coöperatieven. Ik werk met maïs en bonen en daarnaast met sorghum, een tropisch graangewas, goed bestand tegen droogteperiodes en minder veeleisend dan maïs. We doen onderzoek, ontwikkeling en naar buiten brengen van de informatie. De technische basis van de richting boerderijbouw (nu bio - systeemtechniek) en wat praktische ervaring helpen me om met de meeste machines overweg te kunnen, of tenminste te begrijpen waarover het gaat. Dat wordt geapprecieerd in een organisatie van vooral plantentelers. Met de vernieuwde aandacht voor de voedselzekerheid en wat meer middelen, is het hier aangenaam werken en kunnen de nodige resultaten worden gehaald. Voordelig aan dit werk is dat het goed te combineren valt met het gezinnetje dat we ondertussen hebben gesticht. Mijn vrouw Lorena runt trouwens een winkel met een maïsmolen, waar ik eveneens als technieker dienst doe. Oorspronkelijk waren mijn motivatie en mijn bedoeling om iets te leren en te doen aan de kloof tussen arm en rijk, die ons als kind van onze tijd toch wel dwars zat. Ondertussen ondervond ik dat de mensen hier niet zó verschillend zijn en er heel deugdzame vriendschappen kunnen ontstaan op het werk en in de omgeving. Misschien is ons werk een druppel op een hete plaat maar alvast op familiaal vlak heb ik de voldoening iets te kunnen bijdragen tot het welzijn van enkele mensen. God weet wat er op langere termijn van komt; we vertrouwen erop dat we op het einde vruchten kunnen zien van het figuurlijke zaai- en plantwerk. Met groeten van Kris Duville, Lorena, Gerson en Ester 5

8 Bart Minten (promotie 1986) in Ethiopië voor IFPRI Het International Food Policy Research Institute (IFPRI) is een internationaal instituut dat deel uitmaakt van het CGIAR systeem, en zoekt naar duurzame oplossingen voor het beëindigen van de honger en de armoede in de wereld. Het International Food Policy Research Institute werd opgericht in 1975 en onderzoekt hoe beleidsveranderingen kunnen bijdragen tot een beter functionerend en duurzaam voedselsysteem in de ontwikkelings - landen, met nadruk op de landen en bevolkingsgroepen met een zeer laag inkomen. Je moet trachten te begrijpen wat er allemaal goed en slecht is in ontwikkelingssamenwerking en met economische ontwikkeling in het algemeen en wat de overheid eventueel kan doen om dingen te veranderen. Daarom werkt het onderzoeksprogramma van IFPRI wereldwijd samen met overheden, private en publieke instanties geïnteresseerd in toenemende voedselproductie en verbetering van handel en distributie. De resultaten van het onderzoek worden verspreid onder beleidsmakers, administraties, analisten, onderzoekers, consultants en anderen die begaan zijn met voedsel- en landbouwbeleid. De meerderheid van de medewerkers zijn landbouweconomen. Maar er werken ook andere specialisten zoals voedingstechnologen. Momenteel ben ik programmadirecteur van het Ethiopia Strategy Support Programme, een samenwerkingsprogramma met het Ethiopian Development Research Institute (EDRI) met twintig medewerkers. Om te beantwoorden aan de groeiende ontwikkelingsbehoeften van Ethiopië, hebben we vier kern - activiteiten: gezamenlijk onderzoek met de nadruk op het reduceren van de armoede en het promoten van de economische ontwikkeling, het verzamelen van kennis om te kunnen bijdragen aan de beleidsdialoog en het vastleggen van strategische prioriteiten, meer en betere kennis verspreiding naar de academische wereld en de beleidsmakers, verbeteren van de communicatie en de netwerken tussen beleidsmakers en analisten, de maat schappij en andere instanties door het organiseren van seminaries en andere evenementen. Ik coördineer al deze activiteiten en leidt het onderzoek. Informatie over IFPRI vind je op en over het programma op Bart Minten Wim Cambien (promotie 1998) in Spanje voor de Clinica Universidad de Navarra El Salvador, Ecuador, Guatemala, Colombia, Mexico en de VS. Ik moest eventjes slikken toen mijn nieuwe baas, commercieel directeur bij de Clínica Universidad de Navarra, mijn missie bekend maakte. Ik had met elf jaar Spanje-ervaring al wat watertjes doorzwommen, maar de markt openen in vijf Latijns- Amerikaanse landen plus de VS, de thuishaven van onze meest geduchte concurrenten in de wereld, was toch een indrukwekkende opdracht. De Clínica Universidad de Navarra is het grootste private zieken - huis van Spanje en de tweede grootste werkgever in de rijke regio Navarra. Als universitaire instelling is het bovendien een voortrekker in de medische ontwikkeling, met een indrukwekkend palmares in complexe vakgebieden zoals oncologie, hersenchirurgie en gehoorinplanten. Maar ook de Clínica is niet immuun voor de crisis die Spanje nu zo hard treft: dokters van het openbare medische zorgnet sturen nauwelijks nog patiënten door omdat de budgetten van de Sociale Zekerheid gekortwiekt zijn, en verzekeringsmaatschappijen zetten de ziekenhuizen geweldig onder druk om de prijzen te verlagen. 6

9 Voor mijzelf waren de voorbije elf jaar in Spanje wel een beetje een afspiegeling van de algemene teneur in het land: toen ik hier aankwam moest ik genoegen nemen met een loon dat drie keer lager lag dan wat ik in België verdiende op dat moment. Maar ik specialiseerde me redelijk snel in hernieuwbare energie, en die sector kwam daarna enorm in de lift. Toen in 2010 de investeringen in energías renovables begonnen te slabakken door de economische terugval, besloot ik een MBA aan te vatten aan de IESE business school in Madrid, één van de drie topscholen in de wereld voor business management die Spanje rijk is. Ik hoopte hiermee mijn relatief gebrek aan kennis over commercieel management, financiën en het leiden van mensen bij te spijkeren, en de ervaring was zonder meer fantastisch. Afgezien van het onderwijs zelf, leerde ik weer briljante en enorm toffe mensen kennen; ik waande me zowaar terug aan het boerenkot. En via het IESE ben ik dan ook gecontacteerd om de internationalisatie van de Clínica Universidad de Navarra vorm te geven. Buitenlandse patiënten zijn een interessant alternatief: de prijzen voor medische behandelingen zijn tot zeven keer hoger in de VS dan in Spanje, en in Latijns Amerika zijn goede behandelingen voor complexe aandoeningen vaak niet voorhanden. Zonder ook maar de geringste marketingactie te onder - nemen, trok de Clínica vorig jaar patiënten aan uit achtenzestig verschillende landen. Migranten die in Spanje verblijven zijn daarbij niet meegerekend. Niettemin maken die medische toeristen slechts een 3% van de patiënten uit. Het doel is dat cijfer op te trekken tot 20% in vijf jaar. Heel ambitieus, maar het potentieel is er wel. Al moet je optimistisch zijn om voor dit streefdoel te blijven gaan. En optimistisch zijn Spanjaarden natuurlijk. Spanje is de voorbije elf jaar door woelig water gegaan: zowel de economische boomperiode aan het begin van het vorige decennium, als de crisis nadien, zijn veel sterker uitgesproken dan de economische cycli in pakweg België. Wie zeven jaar geleden zijn zaak niet uitbouwde met zware investeringen, werd hopeloos weg - geconcurreerd. The sky is the limit. Maar wie nu geen financiële buffer heeft, in zijn kosten snoeit en exporteert, gaat onherroepelijk ten onder. De Spaanse businessarea is dan ook een complexe omgeving: men concurreert er veelal met prijskortingen, de administratieve rompslomp is zwaar en vaak onvoorspelbaar, en wanbetalingen zijn schering en inslag. Ondernemers moeten dus inventief zijn, hun netwerk van contacten goed benutten, en die typisch Spaanse uitdrukking toepassen: usar la mano izquierda = de linkerhand gebruiken. Met dat laatste bedoelt men niet zozeer corruptie (wat in België wel eens gedacht wordt), maar veeleer creatief zijn bij het onderhandelen, geven en nemen, inzicht hebben in relaties tussen personen, bedrijven en overheden, een machtspositie weten uit te buiten en zwakke flanken goed afschermen. Succes in Spanje staat of valt met het beheersen van die kunst. Al is een dosis Belgische nuchter - heid en ernst in de relatie met klanten en personeel, een troef waarmee je een Spaanse concurrent gewoonlijk wel de loef kunt afsteken. Mijn opleiding als bio-ingenieur milieutechnologie aan de KU Leuven heeft mij vooral in de eerste jaren van mijn carrière goed geholpen. Maar ook daarna had ik altijd die troef die bij al mijn vrienden uit de studententijd essentieel blijkt: we zijn rap weg met nieuwe dingen die we moeten leren, we zien goed het volledige plaatje en we zijn getraind om grondig te analyseren. En dat is nog elke dag nuttig. Verder had ik tijdens mijn studenten - tijd aan de faculteit ook een paar leerrijke ervaringen gehad buiten Leuven: een half jaar in Louvain-la-Neuve en het studiewerk voor mijn thesis in het zuiden van Griekenland. Ik had dus al geleerd om het hoofd koel te houden in een meer Latijnse omgeving. Om te leven is Spanje natuurlijk een heel boeiend land: een prachtige natuur, een adembenemend cultureel erfgoed, enorm wijds en dun bevolkt in het binnenland, leuke stranden om heel het jaar door van te genieten, mooie skigebieden, en open mensen die je snel in hun midden opnemen. Werken is hier iets lastiger, want Spanje blijft een uithoek in Europa, ook al is het de poort naar Latijns-Amerika. Multinationals zijn hier relatief dun gezaaid en het ligt nu eenmaal minder in de Spaanse aard om Best in Class te zijn. Maar wie zoekt, vindt soms verrassend innovatieve bedrijven. Aan de Clínica zijn we intussen ons netwerk van vertegenwoordigers in de zes Amerikaanse landen op poten aan het zetten. Samenwerken met Zuid-Amerikanen is weer een nieuwe ervaring. Al zou ik het wel interessant vinden om terug eens met Belgen samen te werken. Met een Spaanse familie, Spaanse collega s en Spaanse werkgevers ben ik de voorbije jaren onwillekeurig wat vervreemd geraakt van België. Daar ligt dan misschien de volgende stap in mijn Spaanse loopbaan. URL Clínica Universidad de Navarra: 7

10 Leen D'haeyer (promotie 1992) was in Guatemala Daar stonden ze dan: 2 politieagenten naast elkaar die tegen elkaar op aan het fluiten waren. Onze spanning werd direct weggelachen. Steven en ik waren net geland in Guatemala Ciudad, de hoofdstad van Guatemala, met een koffer vol kleren in de ene en een muskietennet in de andere hand. Klaar om na onze studies economie en ingenieur voor de scheikunde en de landbouwindustrieën, zoals dat toen nog heette, een ontwikkelingsproject uit te werken. Ons doel was Tiquisate, gelegen in het zuiden van Guatemala aan de Atlantische Oceaan. We hadden geen idee wat we ons bij een tropisch klimaat moesten voorstellen, behalve warm. Maar dat werd snel duidelijk: het lenteklimaat van de hoofdstad veranderde bij de afdaling naar de kust in een steeds vochtigere warmte. De overal aanwezige karamelgeur maakte de hitte nog zwoeler en kwam van de net afgebrande suikerrietplantages. De avond voor de kap steken de boeren de suikerrietvelden in brand zodat de brozere vezels de manuele kap met de machete vergemakkelijken. Seizoensarbeiders hanteerden de machetes op de finca s; schrijnende toestanden van weinig inkomen en uiterst primitieve leefomstandigheden. Ons project situeerde zich tussen de uitgestrekte rietvelden, ooit deel van de United Fruit Company (Del Monte), in een moeilijk toegankelijk gebied achter een rivier zonder brug. Hier had een politiek geëngageerde Guatemalteekse pater, via een indrukwekkende mars van landloze boeren op de hoofdstad, grond verkregen van de regering voor drie groepen landloze boeren. Een primeur in Guatemala. Het doel van ons project was een dienstencentrum uit de grond stampen zodat: de oogsten, zoals maïs en noten, beter gecommercialiseerd konden worden; de landbouw benodigdheden samen goedkoper aangekocht konden worden; ook sociale dienstverlening opgestart kon worden, zoals het organiseren van opleiding of vaccinatiesessies. We hadden op voorhand heel wat projectdocumentatie verwerkt, maar hoe en wat zouden we werkelijk ter plaatse vinden? Het gebouw dat dienst moest doen als diensten - centrum bleek ingenomen als het ziekenhuis en de weinige apparatuur, afkomstig van Amerikaanse fondsen, was ingekapseld in metershoog onkruid. De invloed van de pater was groot en zijn ambiguïteit werd al snel bevestigd door een derde Belgische collega die al jaren in Guatemala woonde. Om het project niet volledig afhankelijk te maken van de grillen van de pater, werd het dienstencentrum opgericht op een nieuwe locatie in Tiquisate. Na heel wat gesprekken met de boeren kwamen problemen van voorgaande projecten naar boven: moeilijke en dure aankoop van landbouwproducten, slechte prijzen bij verkoop van maïs, sesamzaad en cashewnoten en gezondheidsproblemen die hun basis vinden in het ontbreken van elementaire hygiëne. Dat de cholera-epidemie ook deze boeren trof, was niet te verwonderen. Veel fundamenteler waren de problemen rond de machtsverhoudingen tussen de boerengroepen onderling. Op een relatief beperkte oppervlakte was er een concentratie aan boerenleiders en ex-guerillero's, die elk hun zienswijze hadden en hun deel van de koek wilden. Na een tiental maanden werd het ons daarenboven duidelijk dat de lokale pater op de projectfondsen aan het azen was en ons project voor hem slechts waarde had door de overdracht op het eind van het project. Nadat onze landbouwgoederen en projectwagen geconfisceerd werden door de pater, besloten we het project aan de kust te beëindigen. Dit ging gepaard met de nodige argumentatie, vermits het project gefinancierd werd door de Europese Unie, de Duitse NGO Hans Seidel Stiftung en ACT VZW (nu TRIAS, een Vlaamse ngo voor ontwikkelingssamenwerking). Het stopzetten van het project was voor ons een positieve keuze tegen corruptie, maar zou uiteraard niet in dank aangenomen worden door de pater. Daarom werd alles goed voorbereid en overlegd met Brussel waarbij het ons het beste leek om van de ene op de andere dag te vertrekken met heel ons hebben en houden. De kennis die we hadden opgedaan van Guatemala, zijn cultuur en mensen hebben we in een nieuw project in het noorden van het land in de provincie Alta Verapaz nog voor een aantal jaar kunnen gebruiken. Deze streek is veel traditioneler en de indiaanse boeren kleuren het landschap met hun prachtige traditionele klederdracht. 8

11 Het microkredietproject dat we daar op poten hebben gezet bestond uit twee luiken: enerzijds een landbouwkredietproject gefinancierd door de Europese Unie en ACT VZW en anderzijds een kredietproject specifiek voor microbedrijven uit andere sectoren, gefinancierd door de Belgische overheid en ACT VZW. In de nevelwoudstreek was de hitte van de kust helemaal weg en was de problematiek anders. Hier hadden de meesten een eigen grond of eigendom, maar was de notariële acte niet helemaal rond geraakt. Hierdoor kon kredietverlening enkel informeel georganiseerd worden en waren interestvoeten van tien procent op maandbasis geen uitzondering. Ook kon men in formele bankinstellingen enkel grotere bedragen lenen, terwijl het op het project meestal over bedragen kleiner dan vijfhonderd euro ging. Bij de opstart van het project, en na het vinden van de geschikte Guatemalteekse projectleider, werden de doelstellingen en werkwijze concreet uitgewerkt. Het project hanteerde interestvoeten gelijkaardig aan de officiële banken, maar met technische en administratieve ondersteuning door een technisch team dat de kredietleners maandelijks opzocht voor een stand van zaken en advies. Regelmatig ging ik mee naar onze klanten voor opvolging; zeker bij de moeilijke betalers om polshoogte te nemen van de situatie. Zij moesten via mij de herschikking van de terugbetaling onderhandelen. Collegacoöperanten van ACT VZW in het meer centraal gelegen Chimaltenango hadden een gelijkaardig project en met de software die zij hadden uitgewerkt, konden wij in Coban, de provinciehoofdstad van Alta Verapaz, van start gaan. De aanpassing en de verfijning aan de lokale noden werden deel van mijn taken, naast de kredietcommissie en algemene leiding van het kantoor. Over verschillende jaren heen heb ik gezien hoe goed sommige afnemers omgingen met hun krediet en door verder keihard te werken, verbetering brachten in hun algemene levenssituatie. Het was fijn om de mensen van dienst te zijn. Uit evaluaties bleek dat we een goede basis hadden in microkredieten en het laatste jaar was de bouw van een kantoor aan de orde. En dan, wat zouden we professioneel gaan doen? Back to the roots en in de voedingssector gaan werken? Vele collega s hadden vijf jaar ervaring achter de rug en de kansen lagen er niet voor het grijpen omwille van de vele sluitingen of verhuizingen naar het Oostblok. Niet getreurd, omwille van de kennis op het vlak van de kredietverleningsoftware was de keuze voor IT-applicaties snel gemaakt. Toch bleek de programmatie zelf niet de kant te zijn die me kon fascineren, maar eerder de applicatie en inrichting van software om tegemoet te komen aan de noden van gebruikers. Zo haalde mijn eerste klant me over om in het financieel departement de consolidatie verder op poten te zetten en de euromunt in de financiële systemen te implementeren. Dit heb ik voor twee grote internationale bedrijven gedaan. Momenteel opereer ik bij TriFinance in het Competence Centre Controlling and Reporting. Naast ondersteuning van andere projectconsultants, werk ik vanuit financieel oogpunt aan operationele procesverbeteringen bij klanten. Daarnaast ben ik bezig met advies of implementatie van rapportering, bedrijfsinformatiesystemen of financieel operationele dashboards met Key Performance Indicators of KPI s (nvdr. Om de prestaties van een organisatie te kunnen meten en bewaken zijn een aantal indicatoren nodig die inzicht geven in de financiële gesteldheid. In veel bedrijven worden dezelfde gemeenschappelijke financiële Key Performance Indicators (KPI s) gebruikt om de voortgang te meten. Het management van een organisatie heeft veel baat bij als zij dagelijks, in één oogopslag, inzicht kunnen krijgen in deze KPI s. Dat noemen we een financieel dashboard). Boeiend, afwisselend en creatief, dat heb ik het liefst. Het is hier een super belgenland, maar op reis gaan naar Midden- Amerika is een stukje thuis komen... In 2006 zijn we met de familie terug gegaan naar Guatemala en het deed ons veel plezier de werking van het project nog intact te zien. Meer nog, het was nationaal georganiseerd geraakt en fondsen werden nu lokaal gevonden! De terugkeer naar België in 1997 was vlak voor de geboorte van ons tweede kind. We vonden onze thuis in Leuven, in de gezellige drukte van de binnenstad. Het was heerlijk om als vrouw weer helemaal alleen overal naar toe te kunnen gaan, zonder zorgen over onze veiligheid. De aanpassing in België ging vlot: een nieuw huis, een kleintje erbij. We hadden de handen vol en nu ook grootouders in de buurt 9

12 Kristien Vliegen (promotie 1992) werkte in het Zuiden Wat doen met in een land getroffen door oorlog? Wie krijgt eten van 25 ton droog voedsel, in een land getroffen door droogte? Als ingenieur in de scheikunde en landbouwindustrieën, met een specialisatie van voeding in ontwikkelingslanden, kreeg ik de kans om zeventien jaar in en voor het Zuiden te werken. Een verrijking, een stilstaan, een eeuwige herinnering. Ik werkte voor een Belgisch voedingsbedrijf, Belgische en Internationale Ngo s en de Verenigde Naties. Elk had zijn missie en zijn strategie om deze missie te realiseren. Mijn taken waren vooral projecten opstarten en opvolgen, evaluaties maken en studies uitvoeren. Zo was ik in Abchazië (een provincie van Georgië en net verlost van een burgeroorlog en afgesloten van de buitenwereld door een economische blokkade) verantwoordelijk voor het dagelijks voorzien van een warme maaltijd voor drieduizend behoeftigen en voor het maandelijks bezorgen van een voedselpakket voor vijfentwintigduizend gezinnen. In Malawi volgde ik samen met een lokale partnerorganisatie de verdeling op van landbouwzaden aan tachtigduizend boeren die getroffen waren door een lange droogte. De grootste uitdaging bij het werken in het Zuiden was om als buitenlander voeling te krijgen met de lokale cultuur en gewoonten, om zo op een redelijk vlotte manier bij te dragen aan de missie en doelstellingen van de organisatie waar ik voor werkte. Zo moest ik in Vietnam indirect suggesties geven aan de Vietnamese directeur. In Eritrea echter werd onmiddellijk naar mijn mening gevraagd. Werken in het buitenland was niet zonder risico s. Zo zei een verantwoordelijke van een Franse NGO toen ik naar Rusland vertrok voor een korte projectevaluatie dichtbij Tsjetsjenië, dat als ik medicatie nam, een reserve van zes maand moest meenemen ingeval van kidnapping. Tijdens het terreinbezoek liep er dan ook altijd een bodyguard naast mij. In Congo waren er dan weer dag en nacht bewakers voor ons kantoor dat ook als onze slaapplaats diende. 10

13 Wat doe je als je een jong kind met een gescheurd T-shirt in een goot van de straten van Hanoi ziet liggen? Wat doe je als een vrouw van vijftig huilt als ze jou ziet omdat je haar doet denken aan haar vermiste dochter? Wat doe je als in een afgelegen ziekenhuis een meisje van dertien, wees en verkracht door een militair, je met lege ogen aankijkt op een houten plank met een baby aan de borst? Wat doe je als in het donker van de nacht een koppel vluchtelingen met drie kleine kinderen blootsvoets aan de ingang van het tentenkamp staat om een beker water te vragen en dan in de nacht verder trekken? Omwille van mijn opgroeiende kinderen en een verzadiging van buitenlandse projecten, koos ik in 2011 voor een baan in de gezondheidssector in België. Het werken in het buitenland heeft me een speciale bril gegeven. Het heeft me getekend. Wie weet herneem ik ooit weer deze draad. Kristien Vliegen Naast het werken waren er de avonden en weekends. In Malawi, Zuid-Soedan, Eritrea, Congo en Abchazië, mocht ik omwille van veiligheidsredenen niet meer buiten. Vanaf achttien uur zat ik dan binnen, met of zonder elektriciteit, met een boek, een schrijfblok (internetten bestond toen nog bijna niet) of een werkdocument. Omdat ik meestal lang in een land verbleef en omdat mijn werk vaak terreinbezoeken inhield, kon ik de omgeving ontdekken. In Malawi was het een uur rijden, vooraleer we op de bedeling van de landbouwzaden waren. De uitgestrekte theeplantages en landbouwvelden waren een plezier voor het oog. In Vietnam, doorkruiste ik met negen Vietnamese collega s gedurende drie weken het hele land om de voedingstoestand van jonge kinderen op het platteland te bepalen. Het leuke van het werken in het buitenland, was de opbouw van sociale contacten en het meedraaien in de dagelijkse molen van het plaatselijke leven. Het moeilijke was weliswaar het afscheid bij het beëindigen van een contract. Een ander zwaar punt was de innerlijke tweestrijd tussen meegaan met de problemen van de plaatselijke bevolking en de beperktheid van mijn mogelijke steun. 11

14 STUDENTENNIEUWS Op 6 juli studeerden velen van promotie 2012 af. Namens de faculteit en alle alumni willen we alle provendi van harte feliciteren! Nog enkele nuttige adressen: V.B.I.- KU Leuven Oud-studentenvereniging van de faculteit Kasteelpark Arenberg 20 bus HEVERLEE tel fax Jong.VBI Vereniging van jonge alumni van de Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen Kasteelpark Arenberg 20 bus HEVERLEE tel fax Alumni Lovanienses vzw Vereniging van alle alumni van KU Leuven Naamsestraat 63, 3000 LEUVEN tel De Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen en de V.B.I. geven driemaandelijks Bio-ingenieus uit. Voor inlichtingen: Vacatures voor bio-ingenieurs Marleen Suckers tel Jobaanbiedingen voor bio-ingenieurs op Laat je masterproef in de prijzen vallen! Ding met je masterproef mee naar tal van prijzen Landbouwkunde Cel- en gentechnologie Katalytische technologie Levensmiddelentechnologie Earth Observation Tropical Natural Resources Management Milieutechnologie Biosysteemtechniek Land- en bosbeheer 12

15 ASSISTENTENNIEUWS Een experiment dat weer eens mislukt is, een paper die niet aanvaard is of een drukke agenda. Dat de assistenten aan onze faculteit af en toe nood hebben aan een sportieve uitlaatklep tijdens de middagpauze, bewees het hoge aantal inschrijvingen voor de frisbeecompetitie. Menig voorbijganger bewonderde de voorbije maanden op de sportveldjes het mooie samenspel van de verschillende teams. Met vakkundige taktiekbesprekingen, weldoordachte passen en optimaal uitgedachte veldopstellingen leken de spelers (soms) zelfs professionals. De competitie werd gewonnen door FC André, dat in een spannende finale met 9-8 won van FC JosD (beiden Centrum voor Microbiële en Plantengenetica). De derde plaats was voor Admiral Frisbee (Afdeling Mechatronica, Biostatistiek en Sensoren). Op vrijdag 8 juni 2012 organiseerde de ACTIE groep van onze faculteit de Assistentendag. Dit tweejaarlijkse evenement dat al voor de vierde keer georganiseerd werd, combineert een leerrijke informatievoormiddag met een ontspannende teambuildingactiviteit in de namiddag. De Assistentendag tracht aldus het wetenschappelijk onderzoek in een bredere context te plaatsen en de connecties tussen de verschillende labo s te versterken. De jammer genoeg teleurstellende inleidende lezing werd gegeven door Federaal Minister van Landbouw, Sabine Laruelle. Tijdens de seminariesessies, gepresenteerd door Hilde Van Kiel (Campusbibliotheek Arenberg), Marleen Finoulst (BodyTalk), Christine Peeters (Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen) en Wouter Van der Hoeven (ook van de faculteit) vergaarden de assistenten nieuwe inzichten. Aan de teambuildingactiviteit namen zo n 130 assistenten deel. De teams konden in al dan niet competitieve estafette-opdrachten geld verdienen waarmee ze vervolgens huizen konden bouwen. De winnaar van dit spel werd Soilwax (Afdeling Bodem- en Waterbeheer). Alle assistenten werden na afloop getrakteerd op gratis paella en bier. Hiermee werd de avond goed ingezet en kon nog wat nagekaart worden over de leerrijke en aangename dag. Bedankt aan alle deelnemers! Voor meer informatie kan u terecht op Karolien Decamps Voorzitter Actie 13

16 NIEUWS VAN DE FACULTEIT In de prijzen Student Paper Commendation Award op MODSIM 2011 voor Jelle Van Loon (promotie 2007) Op het 19de International Congress on Modelling and Simulation (MODSIM 2011) in Perth, Australië presenteerde ir. Jelle Van Loon zijn onderzoek en werk over Developing and testing a model for open field horticultural crops to enable use of a just-in-time fertilization management. Het werk handelt over de opbouw van een simulatiemodel voor de groenteteelt, met nadruk op stikstofoptimalisatie. De juryleden achtten zijn voorstelling van zeer hoog niveau en daarom reikte de Australische en Nieuw-Zeelandse gemeenschap voor Modelleren en Simuleren (MSSANZ) hem hier een Student Paper Commendation Award uit voor een uitmuntende paper en uiteenzetting. Onderzoekers verbonden aan onze faculteit winnen prijs met hun exploitatieplan Leuven Research & Development (LRD), het Industrieel Onderzoeksfonds (IOF), de Arenberg doctoral school, de Biomedical Sciences doctoral school en de doctoral school Humanities & Social Sciences organiseerden een trainingscursus rond de exploitatie van onderzoeksresultaten en technologie- en kennisoverdracht. De cursus wil de deelnemende doctorandi en postdoctorandi vertrouwd maken met de verschillende manieren waarop zij hun onderzoeksresultaten kunnen valoriseren. Gespreid over vijf cursusdagen kwamen diverse thema s aan bod: beheer van intellectuele eigendom, onderzoeks samen - werking met bedrijven, oprichting van spin-offs, de rol van investeerders en onderzoeks financiering. Een indruk wekkende groep gastsprekers uit de academische wereld en de bedrijfswereld deelden hun visie en kennis. Door een exploitatieplan uit te werken, konden de onderzoekers deze theorie meteen omzetten naar de praktijk. Tijdens de laatste dag van de trainingscursus moesten de exploitatieplannen de finale proef doorstaan. Een jury van investeerders en experten uit de bedrijfswereld evalueerden de plannen die de 21 teams voorstelden. De drie beste exploitatie plannen werden elk bekroond met een geldsom van euro. Ir. Stijn Robijns (promotie 2008, Centrum voor Microbiële en Plantengenetica ), dr.ir. Hans Steenackers (promotie 2006, Centrum voor Microbiële en Plantengenetica), dr. Annick de Vries (Translationeel Onderzoek van Gastro-enterologische Aandoeningen, Groep Biomedische Wetenschappen) en dr. Gergo Mezohegyi (Centrum voor Oppervlaktechemie en Katalyse) sleepten een prijs in de wacht met hun exploitatieplan rond Inhibitors of bacterial biofilm formation. Umicore Award voor Wouter Schutyser (promotie 2011) Op initiatief van Umicore nv reikte het FWO op 26 april de jaarlijkse Umicore Awards voor master - proeven uit ter beloning van uitmuntende masterproeven die een originele bijdrage leveren in een van de volgende domeinen: fijne deeltjes technologie en toepassingen, duurzame technologie voor metaalhoudende materialen, onderwerpen over duurzame energie, katalyse en economische en maatschappelijke vraagstukken over metaalhoudende materialen. Ir. Wouter Schutyser won een award met zijn eindwerk "Optimalisatie van nikkelkatalysatoren voor de omzetting van cellulose tot suikeralcoholen". Onder begeleiding van dr. ir. Stijn Van de Vyver (PhD student, promotie 2008) en promotoren prof. Bert Sels en prof. Pierre Jacobs (Departement Microbiële en Moleculaire Systemen) heeft Wouter de reductieve splitsing van cellulose naar suiker alcoholen onderzocht met nikkelkatalysatoren afgezet op koolstofnanodraden. Het onderzoek kadert in het toenemende belang van biomassa als alternatieve grondstof voor brandstoffen en chemicaliën. Gert De Cremer (promotie 2006) wint Incentive Award 2011 Tijdens het jongerencongres van de Jongerensectie van de Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging reikte het tijdschrift Bulletin de la Societe Chimiques de Belgique de Incentive Awards 2011 uit. Eén van de gelukkige winnaars was dr.ir. Gert De Cremer van het Centrum voor Oppervlakte chemie en Katalyse. Hij ontving de prijs voor zijn doctoraatswerk (promotie 2010) rond de studie van (redox) katalytische processen met behulp van fluorescentiemicroscopie. Dit werk werd uitgevoerd in nauwe samenwerking met het laboratorium voor fotochemie en spectroscopie van het Departement Scheikunde. Promotors waren prof. Bert Sels, prof. Johan Hofkens en prof. Dirk De Vos. 14

17 5E JAAR WISKUNDE-WETENSCHAPPEN VAN HET HEILIG DRIEVULDIGHEIDSCOLLEGE Behoorlijk wat stress en communicatiespanning in de ultieme voorbereiding. Een wetenschappelijke poster die alsnog wat bijsturing vereist. De inkleding met onderzoekstableau, het crime scenefilmpje, de fotopresentatie, het onderzoeksteam in witte overall dat vingerafdrukken neemt,... zorgen voor een originele inkleding. Als derde team zijn we aan de beurt voor de presentatie in een imposante aula. Tijdens een uitgesponnen proclamatie wordt telkens het juryverslag voorgelezen en pas dan de naam van de school genoemd. Voorlopig herkennen we ons niet in de omschrijvingen. Nog 7, 6,... 4 teams we stranden alvast niet op de ex aequo vierde plaats maar vallen zeker in de prijzen. Enthousiaste gezichten alom. De derde plaats behalen we niet. In de omschrijving voor de tweede plaats herkennen we ons behoorlijk goed het avonturen - weekend in de Ardennen gaat naar het... Sint... Ontlading, gegil, stralende gezichten. Valencia here we come! De leerlingen van het Heilig Drievuldigheidscollege winnen voor de ganse groep een vierdaagse reis naar Valencia. Valère De Vos, de winnende leerkracht SPEURWERK TOT IN VALENCIA? Maandagochtend 9.10 uur. De poetsvrouw vindt haar werk - gever Alex Degroot s ochtends dood in bed. Hij voelt al koud aan. Op het nachtkastje staat tegen een half glas vloeistof met wat restjes poeder een afscheids - briefje voor zijn dochter... Zo startte de workshop Wetenschap en misdaad: speuren achter de crime scene die de Faculteit Bioingenieurs wetenschappen aanbood op dinsdag 17 januari jl. Veertien gemotiveerde en enthousiaste leerlingen gingen helemaal op in de wetenschap die nodig is om misdaden te kunnen oplossen. De gevonden DNA-stalen van de sigaretten peukjes en speekselstalen op het glas werden onderworpen aan een restrictie-enzymanalyse onder het toeziende oog van Kris Vandezande. Deze enzymen knippen het DNA op kenmer kende plaatsen en aan de hand van een gelelektro forese wordt de lengte van de DNA-stukjes in kaart gebracht en vergeleken met DNAstalen van slachtoffer en verdachte. Ondertussen onderging de inkt van het afscheidsbriefje een chromato grafische analyse en hielp Linda Goffings de leerlingen te achterhalen met welk type pen dit briefje geschreven is. Het forensisch onderzoek was maar pas klaar als ze onder leiding van Ludmila Peckova konden aantonen dat een staal wel degelijk speeksel is (amylasetest) en de rode vlek wel degelijk bloed was (luminoltest). Dat vinger - afdrukken uniek waren wisten ze al maar dat deze al vanaf de zesde maand tijdens de zwangerschap gevormd werden, onveranderlijk zijn en dat zelfs eeneiige tweelingen verschillende vingerafdrukken hebben, zijn leuke weetjes. Deze jeugdige wetenschappers hadden de smaak te pakken en werkten hiermee achteraf een heel onder zoeks project uit Crime Scene Investigation. Ook binnen hun school - omgeving werd een moord gepleegd en heel wat verdachte leerkrachten passeerden de revue. Uiteindelijk trok de wetenschap hier ook aan het langste touw en konden ze genoeg wetenschappelijk bewijs materiaal verzamelen om de dader de das om te doen. Els Moyson, Christine Peeters, Ludmila Peckova, Linda Goffings, Rik Deliever, Kris Vandezande Dienst Onderwijsondersteuning, Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen De Dienst Onderwijsondersteuning werkt naast Scientists@work mee aan tal van initiatieven zoals Wetenschapsweek, Wetenschapskamp en Kinder - universiteit. Meer info vindt u onder volgende link ( In de namiddag werd een hogedrukchromatografie toegepast om de actieve bestanddelen zoals cafeïne, aspirine en paracetamol uit diverse pijnstillers te analyseren. Rik Deliever liet hen de diverse vergelijkingsstalen van gekende pijnstillers op de kolom van het toestel inbrengen. Vervolgens werd het onbekende poeder uit het glas geanalyseerd en vergeleken. 15

18 PERSONALIA vanuit de vier windstreken GEBOORTES Olivier Vanpeteghem (promotie 2003) en Sofie De Smet zijn de fiere ouders van Marilou Vanpeteghem ( 14 oktober 2010). Wij zouden graag willen melden dat we op 24 januari 2011 de trotse papa en mama werden van een prachtig zoontje, Niels. Inge Hanssen en Hans Hoydonckx (beiden promotie 2001). Op 20 juni 2011 mochten wij onze American Boy Jerome verwelkomen in The Big Apple. Zoontje van Pieter Dom & Charlotte D'Hulst (promote 2003). Op 3 september 2011 werd Mare geboren. Ze is de kleine zus van Elin en het dochtertje van Ine Arits (promotie 2002) en Tom Behets. Wij zijn super blij met onze koningswens: sinds 10 oktober 2011 neemt Alexander trots de taak op van grote broer voor zijn kleine zus Joanna, dochtertje van Stefan Lefever en An-Valerie Basteyns (promotie 2002) Klaartje Vandersypen en Bart Deckers (beide promotie 2001) zijn blij de geboorte te kunnen aankondigen van hun tweede zoon Thomas, broertje van Simon, op 9 februari Een (palin)droom van een baby: op kregen Jan, Elisabeth en Loïs er een zusje bij: Mirte. Ze is het eerste dochtertje van Iesel Van der Plancken (promotie 2000) en Hans van Nes. Op 4 maart 2012 is Warre geboren: kleine broer van Emma, Paulien en Jef. Zoontje van Dirk Bleyens en Elsje Londers (promotie 2001). Maarten, babybroertje van Wannes en Willem. Op 6 maart 2012 thuis geleverd door Davinia Kennis en Rob Janssens (promotie 2004). Wij wilden graag laten weten dat op 21 maart 2012 ons tweede kindje Marie geboren is. Zij is het kersverse zusje van Lore en het dochtertje van Chris Borghs en Oda Steenhoudt (promotie 1994). Op 12 april 2012 kreeg Elias een vroeg verjaardagscadeau: kleine broer Simon. Grote broer is in de wolken met het nieuwe speelkameraadje, papa en mama (Johan Van de Wauw en Liesbeth Rombouts, beide promotie 2005) zijn gewoon blij met de rustige baby. Na negen maanden binnenpret, ben ik op 24 april 2012 op de wereld gezet. Runa is de prachtige dochter van Ines Colle (promotie 2007) en Stijn Claes (promotie 2006). Julia is geboren! Op 28 april 2012 kwam ze ter wereld en maakte ze haar mama Liesbeth Van Laer (promotie 2004) en papa Kristof Moorthamers supergelukkig. Vele gokjes werden uitgebracht, ik ben een jongen en heet Mathijs, geboren op 23 mei 2012, zoontje van Joris D hondt en Iris Joye (promotie 2005). HUWELIJKEN Olivier Vanpeteghem (promotie 2003) is gehuwd met Sofie De Smet op 26 april Vincent Denef (promotie 2001) is op 25 september 2010 gehuwd in Virgil, NY, USA met Melissa Duhaime. Koen Hindrix en Karen Questroy zijn op gehuwd. Bram Pareyt (promotie 2006) en Elyne Cottignies zijn getrouwd op 3 maart OVERLIJDEN Ir. Hubert Schoors (promotie 1971), geboren op 5 april 1941, is overleden te Genk op 26 april Zo veel geluk, zo klein verpakt! Op 15 maart 2012 werd onze Max geboren, de fiere ouders zijn Koen Hindrix (promotie 2003) en Karen Questroy. 16

19

6 In Beeld. Bieke Depoorter

6 In Beeld. Bieke Depoorter 6 In Beeld Bieke Depoorter De 25-jarige fotografe Bieke Depoorter uit Ingooigem besloot pas in het laatste jaar middelbaar, tot verrassing van velen, om fotografie te gaan studeren. Ze trok naar het Kask

Nadere informatie

Latijn: iets voor jou?

Latijn: iets voor jou? : n j i t a L r o o v s iet jou? De Romeinen en wij Waar komen onze letters vandaan? Hoe komen we aan de namen van de maanden? De antwoorden op vele van deze vragen vind je vaak in het verleden bij de

Nadere informatie

Stageverslag Danique Beeks

Stageverslag Danique Beeks Stageverslag Danique Beeks Waarom deze stage en hoe zag de stage eruit? Ik heb via Mirthe informatie gekregen over deze stage. Haar achterneef is een van de eigenaren van dat bedrijf. Ze heeft mij deze

Nadere informatie

Over de. Bernard van Leer Foundation

Over de. Bernard van Leer Foundation Over de Bernard van Leer Foundation Wie wij zijn De Bernard van Leer Foundation gelooft dat het realiseren van een sterke start voor alle jonge kinderen niet alleen goed is om te doen vanuit moreel perspectief,

Nadere informatie

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo? Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen

Nadere informatie

Master in de meertalige communicatie

Master in de meertalige communicatie BRUSSEL t Master in de meertalige communicatie Faculteit Letteren Welkom aan de KU Leuven, de grootste en oudste universiteit van België. Je kunt hier je studietraject verderzetten en verrijken, ook als

Nadere informatie

BRUSSEL t. Master in het tolken. Faculteit Letteren

BRUSSEL t. Master in het tolken. Faculteit Letteren BRUSSEL t Master in het tolken Faculteit Letteren Welkom aan de KU Leuven, de grootste en oudste universiteit van België. Je kunt hier je studietraject verderzetten en verrijken, ook als je elders een

Nadere informatie

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197 Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,

Nadere informatie

Nieuwsbrief Amigos. maart 2014 DE SAN JUAN DE FLORES

Nieuwsbrief Amigos. maart 2014 DE SAN JUAN DE FLORES Nieuwsbrief Amigos maart 2014 DE SAN JUAN DE FLORES Voorwoord Beste Amigos, Terwijl wij hier in Nederland al weer helemaal het gevoel krijgen in het voorjaar te zijn beland, hebben de bursalen in Guatemala

Nadere informatie

Uitzicht op de heuvels 10 km van Kabaya Uitzicht op de heuvels ten noorden van Kabaya. Ongeveer 7 km van het dorp.

Uitzicht op de heuvels 10 km van Kabaya Uitzicht op de heuvels ten noorden van Kabaya. Ongeveer 7 km van het dorp. Verblijf van Tautvydas Rindzevicius in Kabaya/RWANDA in het kader van het bezoek aan wezen en kwetsbare kinderen gesponsord door de Jyambere stichting. Inleiding Tijdens de periode van juli-augustus 2015,

Nadere informatie

Kinderen zonder papieren

Kinderen zonder papieren VPM VPM Kinderen zonder papieren Je ziet het bijna elke dag op de tv of in de krant: beelden van landen in oorlog, mensen in armoede. Op zoek naar een betere plaats om te leven, slaan ze op de vlucht.

Nadere informatie

Contactadres (enkel als dit verschilt van je officieel adres)

Contactadres (enkel als dit verschilt van je officieel adres) Gegevens student Naam * Q.1 Voornaam Familienaam Geslacht * Q.2 Man Vrouw Geboortedatum * Q.3 Dag Maand Jaar Officieel adres (domicilie) * Q.4 Straat Nummer bus Postcode Gemeente Contactadres (enkel als

Nadere informatie

4 Zijn heerlijke producten ook eerlijke producten?

4 Zijn heerlijke producten ook eerlijke producten? 4 Zijn heerlijke producten ook eerlijke producten? Deze zomer was ik op familiebezoek in Honduras. Geheel onverwacht liep ik er twee oude bekenden tegen het lijf. Ze stonden pardoes voor mijn neus. Ik

Nadere informatie

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne.

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Bij research Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Opdracht 1 Stagelogboek De eerste dag heb ik bij Ron Steijvers stage gelopen en die is project leider ontwikkelaar, vooral

Nadere informatie

Verhaal van verandering

Verhaal van verandering Belgische Ashoka Fellow Ashoka : Kun je ons iets vertellen over je familie en waar je bent opgegroeid? Ingrid : Ik ben opgegroeid in Antwerpen, een belangrijke stad in Vlaanderen, België. Ik heb een oudere

Nadere informatie

Stageverslag Michaël Deslypere

Stageverslag Michaël Deslypere Stageverslag Michaël Deslypere MANPOWER Stagementor: Valerie Milissen Stagebegeleider: Pieterjan Bonne 2 Inhoudsopgave 1.Voorwoord... 3 2.Situering/voorstelling van de stageplaats... 4 3.Beschrijving van

Nadere informatie

Herhalingsoefeningen. Thema 3 Familie en relaties. 1 Woorden. Familie

Herhalingsoefeningen. Thema 3 Familie en relaties. 1 Woorden. Familie Herhalingsoefeningen Thema 3 Familie en relaties 1 Woorden Familie Lees de zinnen over de familie van Simon en Els. Schrijf de volgende namen in de stamboom: Hans, Helena, Hester, Joke, Mark, Michiel,

Nadere informatie

gedragsregel in verhaal: lekker luieren

gedragsregel in verhaal: lekker luieren gedragsregel in verhaal: lekker luieren De zomerstage van dit jaar zit erop voor de zwemmers en natuurlijk ook voor Henk Haai. Ze hebben allemaal keihard getraind en hebben mooie prestaties neergezet op

Nadere informatie

De tijd die ik nooit meer

De tijd die ik nooit meer De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.

Nadere informatie

Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te

Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te kijken...4 De mensenmenigte opende zich in het midden...5 Toen

Nadere informatie

Crelan Leerstoel aan de UGent ter bevordering van innovatie in de duurzame landbouw

Crelan Leerstoel aan de UGent ter bevordering van innovatie in de duurzame landbouw B R U S S E L, 22 s e p t e m b e r 2014 Crelan Leerstoel aan de UGent ter bevordering van innovatie in de duurzame landbouw De coöperatieve bank Crelan steunt innovatie in de landbouw via leerstoel aan

Nadere informatie

foto s sina willmann haar mannetje

foto s sina willmann haar mannetje foto s sina willmann Sina Willmann staat haar mannetje De wereld van quadraces staat bij het brede publiek voornamelijk bekend als een echte mannenwereld. Er zijn echter ook dames die hun mannetje weten

Nadere informatie

Zuid Afrika gaat dezelfde weg op als VS

Zuid Afrika gaat dezelfde weg op als VS Home (/plus) Correspondent 'Suiker' (http://www.standaard.be/plus/tag/suiker) INTERVIEW DAVID SANDERS PROFESSOR VOLKSGEZONDHEID IN ZUID AFRIKA Zuid Afrika gaat dezelfde weg op als VS 07 JULI 2015 loa Professor

Nadere informatie

RESP. NR. : MULTI- HH NR.: VERSIE 1. Europees Sociaal Onderzoek 2008. Aanvullende vragenlijst

RESP. NR. : MULTI- HH NR.: VERSIE 1. Europees Sociaal Onderzoek 2008. Aanvullende vragenlijst RESP. NR. : 1 2 3 4 5 6 MULTI- HH NR.: 7 VERSIE 1 Europees Sociaal Onderzoek 2008 Aanvullende vragenlijst ALS U EEN MAN BENT, WILT U DAN VRAAG 1 BEANTWOORDEN? ALS U EEN VROUW BENT, WILT U DAN VRAAG 2 BEANTWOORDEN?

Nadere informatie

2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1

2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1 2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1! " #$% & #& '$' '& + ()" *% $, $ -% 1 H. Jagersma en M. Vervenne, Inleiding in het Oude Testament, Kampen, 1992. J. Bowker, Het verhaal

Nadere informatie

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli? INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in

Nadere informatie

Inspiratie voor Nieuwe Business Modellen

Inspiratie voor Nieuwe Business Modellen Inspiratie voor Nieuwe Business Modellen Bijeenkomst bij Eneco in kader van onderzoek naar Nieuwe Business Modellen De noodzaak om te veranderen is onmiskenbaar. Burgers, bedrijven en overheid zoeken naar

Nadere informatie

TYPISCH YARDEN. Eerste editie. Typisch Yarden Kick-off: Een korte terugblik. In deze uitgave

TYPISCH YARDEN. Eerste editie. Typisch Yarden Kick-off: Een korte terugblik. In deze uitgave TYPISCH YARDEN Typisch Yarden Nieuwsbrief Eerste editie, juni 2013 Eerste editie De Typisch Yarden nieuwsbrief verschijnt onregelmatig en is bedoeld voor alle collega s van de divisie Uitvaartverzorging

Nadere informatie

10 december 2014 Jaargang 28 nummer 8 Volgende Info verschijnt op 07-01-2015 Kerstuitnodiging verschijnt op ma 15 dec 14. Kerst op De Uilenburcht

10 december 2014 Jaargang 28 nummer 8 Volgende Info verschijnt op 07-01-2015 Kerstuitnodiging verschijnt op ma 15 dec 14. Kerst op De Uilenburcht In deze Info onder andere: Kerst op De Uilenburcht De agenda tot half februari 2015. Een terugblik op 2014 10 december 2014 Jaargang 28 nummer 8 Volgende Info verschijnt op 07-01-2015 Kerstuitnodiging

Nadere informatie

Jonge ambtenaar van het jaar

Jonge ambtenaar van het jaar Verkiezing opent vele deuren voor Katherine Diaz Winnares Katherine Diaz vertelt over haar motiva Winnares Katherine Diaz vertelt over haar motivatie voor het werk, bewustwording tijdens en kansen na het

Nadere informatie

In het volgende verhaal maak je kennis met een vreemd volk. Luister goed. Z I E N W I J E R G E V A A R L I J K U I T?

In het volgende verhaal maak je kennis met een vreemd volk. Luister goed. Z I E N W I J E R G E V A A R L I J K U I T? MENSENETERS 31 STAP 1 In het volgende verhaal maak je kennis met een vreemd volk. Luister goed. Z I E N W I J E R G E V A A R L I J K U I T? Wij wonen op het eiland Sarawak. Men noemt ons Dayaks. In Europa

Nadere informatie

BIJLAGEN LESPAKKET 1.2

BIJLAGEN LESPAKKET 1.2 BIJLAGEN LESPAKKET 1.2 BIJLAGE 1 A4 BLADEN THEMA S BIJLAGE 2 DOMINO EMOTIES BIJLAGE 3 MATCHING OEFENING GEVOELENS BIJLAGE 4 VRAGENLIJST FILM BIJLAGE 5 VRAGENSTROOKJES HOEKENWERK BIJLAGE 6 ANTWOORDENBLAD

Nadere informatie

Donderdag 22 maart 2012. Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR

Donderdag 22 maart 2012. Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Donderdag 22 maart 2012 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Wereldwaterdag - Basisschool Heiende, Lokeren Geachte directeur en leerkrachten, Geachte burgemeester

Nadere informatie

INFORMATIE DECEMBER 2015 NUMMER 5

INFORMATIE DECEMBER 2015 NUMMER 5 INFORMATIE DECEMBER 2015 NUMMER 5 schooljaar 2015 2016 Geachte ouders, beste leerlingen, Dit is de laatste Van Hasseltschool nieuwsbrief van 2015. Het is ook de allerlaatste van mijn hand. Na ruim 40 jaar

Nadere informatie

Master in de journalistiek

Master in de journalistiek BRUSSEL t Master in de journalistiek Faculteit Sociale Wetenschappen Welkom aan de KU Leuven, de grootste en oudste universiteit van België. Je kunt hier je studietraject verderzetten en verrijken, ook

Nadere informatie

Dit is het verkiezingsprogramma van de ChristenUnie. Dit vindt de ChristenUnie belangrijk voor Nederland. Lees maar!

Dit is het verkiezingsprogramma van de ChristenUnie. Dit vindt de ChristenUnie belangrijk voor Nederland. Lees maar! Over een paar weken kiest Nederland een nieuwe regering. Op 12 september Jij kunt ook kiezen. Stemmen noemen we dat. Als je stemt, kies je voor de politieke partij die jij het beste vindt. Jij kunt straks

Nadere informatie

REGELS. Onderstreep de pluralisvorm in de zin.

REGELS. Onderstreep de pluralisvorm in de zin. 61 61 REGELS 1 Onderstreep de pluralisvorm in de zin. 1 Ik woon met mijn gezin in een rijtjeshuis met vier slaapkamers. 2 De vijf appartementen in deze flat zijn heel klein. 3 Hij heeft een groot huis

Nadere informatie

WEEKBRIEF 11 DECEMBER 2015 / NUMMER 18

WEEKBRIEF 11 DECEMBER 2015 / NUMMER 18 WEEKBRIEF 11 DECEMBER 2015 / NUMMER 18 Aan de ouders/verzorgers van onze leerlingen, Onze school is afgelopen maandag weer in kerstsfeer gebracht. Zeker nu de ochtenden lang donker en schemerig zijn, geven

Nadere informatie

KIEZEN VOOR WERK: HANDLEIDING

KIEZEN VOOR WERK: HANDLEIDING CASUS: AMINA Alle vrijheid die ik in Turkije had verdwijnt. Ik voelde me opgesloten en depressief. Toen ik mijn man leerde kennen ben ik misschien te veel van dingen uitgegaan en heb ik te weinig gevraagd.

Nadere informatie

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht.

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht. 1. Joris Hé Roos, fiets eens niet zo hard. Roos schrikt op en kijkt naast zich. Recht in het vrolijke gezicht van Joris. Joris zit in haar klas. Ben je voor mij op de vlucht?, vraagt hij. Wat een onzin.

Nadere informatie

Kilometers van hier zijn ze soms mijlen verder

Kilometers van hier zijn ze soms mijlen verder Kilometers van hier zijn ze soms mijlen verder Studie of stage in het buitenland? wilweg.nl Studie of stage in het buitenland? Wil jij je horizon verbreden? Een onvergetelijke tijd beleven? Vrienden hebben

Nadere informatie

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht [Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel

Nadere informatie

De Deltakijker bulletin van de o.b.s. De Delta en peuterspeelzaal Het Druppeltje

De Deltakijker bulletin van de o.b.s. De Delta en peuterspeelzaal Het Druppeltje De Deltakijker bulletin van de o.b.s. De Delta en peuterspeelzaal Het Druppeltje vrijdag 2 oktober 2015 jaargang 13 nr. 4 agenda: 5 oktober Opening Kinderboekenweek 6 oktober Ouderraad boekenruilmarkt

Nadere informatie

Als ik ergens mijn tanden in zet, ga ik er voor, samen met Elke. Johan Verhaegen. Schoonmaakbedrijf Perfectie

Als ik ergens mijn tanden in zet, ga ik er voor, samen met Elke. Johan Verhaegen. Schoonmaakbedrijf Perfectie 1 2 Als ik ergens mijn tanden in zet, ga ik er voor, samen met Elke Johan Verhaegen Schoonmaakbedrijf Perfectie Een ondernemersverhaal met als rode draad een lovestory! Zo zijn er niet veel Het verhaal

Nadere informatie

Het verhaal van Europa

Het verhaal van Europa Het verhaal van Europa 2010 Uitgeverij Manteau / Standaard Uitgeverij en Rob Heirbaut & Hendrik Vos Standaard Uitgeverij nv, Mechelsesteenweg 203, B-2018 Antwerpen www.manteau.be info@manteau.be Deze reeks

Nadere informatie

Projectplan Fruitrijk Fase 2

Projectplan Fruitrijk Fase 2 Projectplan Fruitrijk Fase 2 Ontwikkeling van een gebiedseigen attractie voor Rivierenland 1) Inleiding Uit de Monitor Vrijetijdseconomie, in opdracht van het RBT Rivierenland, is gebleken dat de economische

Nadere informatie

Nieuwsbrief December 2013 Nummer 1

Nieuwsbrief December 2013 Nummer 1 Nieuwsbrief December 2013 Nummer 1 Start brede school Steenvoorde Met deze nieuwsbrief informeren wij jou als medewerker van de toekomstige brede school Steenvoorde over de voortgang van onze brede school.

Nadere informatie

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst. Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen

Nadere informatie

Een week varen met de morgenster. Suzanne van Tilborg.

Een week varen met de morgenster. Suzanne van Tilborg. Een week varen met de morgenster. Suzanne van Tilborg. Ik begon deze week met het gevoel ik heb er zin in en ik zie wel wat we allemaal gaat gebeuren, ik laat het wel op me afkomen. Na de eerste dag voor

Nadere informatie

Beste vrienden van stichting Straatkinderen Medellín,

Beste vrienden van stichting Straatkinderen Medellín, Beste vrienden van stichting Straatkinderen Medellín, De stichting heeft de afgelopen maanden de luxe dat er drie Nederlanders hun buitenland stage in Medellín hebben georganiseerd. Sabine kennen jullie

Nadere informatie

Maatschappelijke Zorgboerderij. Amatheon. Nikki van Berlo. Jasmijn Borms. Joy Willems T4B

Maatschappelijke Zorgboerderij. Amatheon. Nikki van Berlo. Jasmijn Borms. Joy Willems T4B Maatschappelijke Zorgboerderij Amatheon Nikki van Berlo Jasmijn Borms Joy Willems T4B Inleiding Ons groepje bestaat uit Nil

Nadere informatie

André Rouvoet ChristenUnie. Foto: Marie Cecile Thijs

André Rouvoet ChristenUnie. Foto: Marie Cecile Thijs Over een paar weken kiest Nederland een nieuwe regering. Op 9 juni. Jij kunt ook kiezen. Stemmen noemen we dat. Als je stemt, kies je voor de politieke partij die jij het beste vindt. Jij kunt straks ook

Nadere informatie

Veertien leesteksten. Leesvaardigheid A1. Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek. Ad Appel

Veertien leesteksten. Leesvaardigheid A1. Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek. Ad Appel Veertien leesteksten Leesvaardigheid A1 Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek Ad Appel Uitgave: Appel, Aerdenhout 2011-2016 Verkoopprijs: 1,95 Ad Appel Te bestellen via www.adappelshop.nl

Nadere informatie

ID 343 Studiefase op het moment dat je op Erasmus vertrok. Master eerste studiefase (hoofdinschrijving) Pedagogische Wetenschappen.

ID 343 Studiefase op het moment dat je op Erasmus vertrok. Master eerste studiefase (hoofdinschrijving) Pedagogische Wetenschappen. ID 33 Studiefase op het moment dat je op Erasmus vertrok Master eerste studiefase (hoofdinschrijving) opleiding Pedagogische Wetenschappen optie: Land (bestemming) Aan welke universiteit/onderwijsinstelling

Nadere informatie

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd. Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik

Nadere informatie

Je bent pas meter of peter geworden van een SOS kind. wat nu?

Je bent pas meter of peter geworden van een SOS kind. wat nu? Je bent pas meter of peter geworden van een SOS kind. wat nu? Proficiat & bedankt! Je bent pas meter of peter geworden van een SOS kind. Fantastisch dat je je zo wil engageren om samen met ons kwetsbare

Nadere informatie

Werken in een andere sector of branche: iets voor u?

Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Uw hele loopbaan blijven werken in dezelfde sector of branche? Voor veel werknemers is het bijna vanzelfsprekend om te blijven werken in de sector of

Nadere informatie

Karin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach.

Karin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Karin de Galan Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Ze heeft zich gespecialiseerd in het trainen van trainers en richtte in 2007 de galan school voor training op. Eerder werkte ze als

Nadere informatie

Lou en Lena in Ecuador

Lou en Lena in Ecuador Mijn prentenboek Prentenboek voor leerlingen 1 e en 2 e leerjaar Lou en Lena in Ecuador Mijn naam:... Mijn klas:... Mondiale Vorming - Plan België Hallo, wij zijn Lou en Lena! Kom, we nemen je mee naar

Nadere informatie

Informatiebrief voor de ouder(s)/verzorger(s) van de leerlingen van de Eliëzerschool en de Obadjaschool Cluster 4 (voor alle data geldt D.V.

Informatiebrief voor de ouder(s)/verzorger(s) van de leerlingen van de Eliëzerschool en de Obadjaschool Cluster 4 (voor alle data geldt D.V. Informatiebrief voor de ouder(s)/verzorger(s) van de leerlingen van de Eliëzerschool en de Obadjaschool Cluster 4 (voor alle data geldt D.V.) Geachte ouder(s)/verzorger(s), Nieuwsbrief januari 2014 Nummer

Nadere informatie

VERSLAG: ZES MAANDEN IN ETHIOPIE VOOR TREES FOR FARMERS Door Line Kelders

VERSLAG: ZES MAANDEN IN ETHIOPIE VOOR TREES FOR FARMERS Door Line Kelders VERSLAG: ZES MAANDEN IN ETHIOPIE VOOR TREES FOR FARMERS Door Line Kelders Als net afgestudeerde bio-ingenieur trok ik dit jaar voor zes maanden naar Ethiopië, land van bergen en koffie, en van prachtige

Nadere informatie

Waarom volgen mensen avondschool?

Waarom volgen mensen avondschool? Waarom volgen mensen avondschool? Dagonderwijs is niets voor jou, want je werkt, je wil werken, je gezondheid laat het niet toe? Er kunnen veel redenen zijn waarom je wil studeren volgens een ritme dat

Nadere informatie

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren

Nadere informatie

Apostolische rondzendbrief

Apostolische rondzendbrief oktober 9, 2011 Jaargang 1, nummer 1 Lieve mensen, Zo bent u een voorbeeld voor alle gelovigen in Macedonië en Achaje geworden. Wij zijn nu al weer een tijdje hier in het zuiden van Griekenland, in de

Nadere informatie

maart 2014 nr 120 www.maks.be PROTEST

maart 2014 nr 120 www.maks.be PROTEST maart 2014 nr 120 www.maks.be PROTEST Jens Mollenvanger 6 PROTEST Jonathan deelt GAS-beloningen uit 11 LEERLINGENKAART Ontwerp ze zelf 18 BETERE PUNTEN Scoren met google 20 BRUSSEL Rappen over probleemwijken

Nadere informatie

nee Ja, ook Engels gedeeld appartement

nee Ja, ook Engels gedeeld appartement ID 124 Studiefase op het moment dat je op Erasmus vertrok Bachelor derde studiefase (hoofdinschrijving) opleiding Psychologie optie: Klinische- en Gezondheidspsychologie Land (bestemming) Spanje Aan welke

Nadere informatie

La vita è bella! Het leven is mooi

La vita è bella! Het leven is mooi La vita è bella! Het leven is mooi Hier zien jullie een aantal foto s van vrienden en activiteiten die ik met vrienden heb gedaan. Links bovenin: Bezoeken van een AS Roma voetbalwedstrijd met collega s

Nadere informatie

Juridische medewerker

Juridische medewerker 28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...

Nadere informatie

Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag.

Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag. Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag. Onze vragen: 1. Wanneer bent u met uw schrijfcarrière begonnen? 8 jaar geleden ben ik begonnen met het schrijven.

Nadere informatie

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1 Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht

Nadere informatie

MARKETING, ook in jouw bakkerij

MARKETING, ook in jouw bakkerij MARKETING, ook in jouw bakkerij dvd en praktische handleiding Interesse in advies op maat van uw bakkerij Interesse in marketing- en verkoopsadvies op maat van jouw bakkerij? In een begrijpelijke taal

Nadere informatie

Wat is Sankar Project Vlaanderen?

Wat is Sankar Project Vlaanderen? Wat is Sankar Project Vlaanderen? Sankar Project Vlaanderen is een vereniging die projecten rond onderwijs en duurzame ontwikkeling in Nepal op poten zet en ondersteunt. Via acties en sensibilisering in

Nadere informatie

Maatschappelijke Stage Jac. P. Thijsse College

Maatschappelijke Stage Jac. P. Thijsse College Maatschappelijke Stage Jac. P. Thijsse College Afgelopen weken hebben de leerlingen van 3H, 3V de maatschappelijke stage doorlopen. In deze nieuwsbrief geven wij een verslag van de activiteiten 3H en 3V.

Nadere informatie

SAMEN DE GRENZEN VERLEGGEN

SAMEN DE GRENZEN VERLEGGEN SAMEN DE GRENZEN VERLEGGEN CLIËNTEN GAAN SURVIVALLEN IN DE ARDENNEN in dit artikel: > rinkelend belletje > weekend Ardennen > stuk sterker geworden > iedereen geweldig bijgedragen Al een aantal jaren worden

Nadere informatie

CBS Prins Maurits Orionstraat 1-2 2651 GS 010-5117078 info@pmschool.nl www.pmschool.nl

CBS Prins Maurits Orionstraat 1-2 2651 GS 010-5117078 info@pmschool.nl www.pmschool.nl nr: 14 3 juli 2015 CBS Prins Maurits Orionstraat 1-2 2651 GS 010-5117078 info@pmschool.nl www.pmschool.nl Voorwoord Hierbij ontvangt u de laatste nieuwsbrief van de Prins Mauritsschool. Terwijl Nederland

Nadere informatie

Tweelingen. Wat zijn nou eigenlijk tweelingen? Een groot mysterie

Tweelingen. Wat zijn nou eigenlijk tweelingen? Een groot mysterie Tweelingen Hier zie je ons met zijn allen, de tweeling was net geboren en mijn moeder en ik waren verkouden dus moesten we van die kapjes op zodat de tweeling niet ziek zou worden. Ik was hier 4 jaar oud.

Nadere informatie

Nieuwsflits juli 2014

Nieuwsflits juli 2014 Nieuwsflits juli 2014 Samen bouwen in Vertrouwen Nog maar een kleine 2 weken en dan is het vakantie wat is het weer enorm snel gegaan. En wat hebben we allemaal weer ontzettend veel geleerd! Vanaf deze

Nadere informatie

Mijn naam is Fons. Ze noemen me een groene jongen. Weet je hoe dat komt?

Mijn naam is Fons. Ze noemen me een groene jongen. Weet je hoe dat komt? Beste kinderen, Mijn naam is Fons. Ze noemen me een groene jongen. Weet je hoe dat komt? In mijn vrije tijd ben ik natuurgids. Met mijn verrekijker en vergrootglas trek ik naar allerlei plekjes om de natuur

Nadere informatie

Wat was voor jou de belangrijkste reden om aan dit project mee te werken?

Wat was voor jou de belangrijkste reden om aan dit project mee te werken? Carpe Diem! Afgelopen december vertrokken vijf Nederlandse dames naar het prachtige Zuid-Afrika om hier mee te werken aan een summerschool in een township in Hermanus. Dit is een project van People4Change,

Nadere informatie

Spreekbeurtinformatie Millenniumdoelen

Spreekbeurtinformatie Millenniumdoelen Spreekbeurtinformatie Millenniumdoelen Informatie voor basisschoolleerlingen uit groep 5 t/m 8 Wat kun je hier vinden? 1. Jouw spreekbeurt over de Millenniumdoelen 2. Waarom zijn er Millenniumdoelen 3.

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

Master in het vennootschapsrecht

Master in het vennootschapsrecht BRUSSEL t Master in het vennootschapsrecht Faculteit Rechtsgeleerdheid Campus Brussel Welkom aan de KU Leuven, een van de grootste en oudste universiteiten van Europa. Met meer dan 250 masteropleidingen

Nadere informatie

Wist je dat... Nieuwsbrief Opvoedwinkel Twinkeltje maart 2015. In deze nieuwsbrief:

Wist je dat... Nieuwsbrief Opvoedwinkel Twinkeltje maart 2015. In deze nieuwsbrief: Nieuwsbrief Opvoedwinkel Twinkeltje maart 2015 In deze nieuwsbrief: Wist je dat... Thema's en cursussen in maart Lezersvraag: "Moet ik mijn zoon verplichten met andere kinderen te spelen?" Mamatijd Moeders

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Sustainable development goals

Sustainable development goals Sustainable development goals The road to dignity by 2030 Ending Poverty, Transforming all Lives and Protecting the Planet = De weg naar waardigheid, Armoede beëindigen, alle levens veranderen en de aarde

Nadere informatie

ENIGE ECHTE THUISHAVEN TEKST: MARIE MASUREEL - FOTOGRAFIE: HENNY VAN BELKOM TIJDLOOS 21

ENIGE ECHTE THUISHAVEN TEKST: MARIE MASUREEL - FOTOGRAFIE: HENNY VAN BELKOM TIJDLOOS 21 ENIGE ECHTE THUISHAVEN TEKST: MARIE MASUREEL - FOTOGRAFIE: HENNY VAN BELKOM TIJDLOOS 21 De laatste jaren pendelt Helen gewoon op en neer tussen haar woning in Monnickendam en haar interieurzaak in Edam,

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind

Nadere informatie

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK!

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! In dit E-book leer je hoe je door het inzetten van je eigen netwerk je bedrijf kan laten groeien. WAAROM DIT E-BOOK? Veel ondernemers beginnen

Nadere informatie

Scriptie over Personal Branding en Netwerking

Scriptie over Personal Branding en Netwerking Scriptie over Personal Branding en Netwerking 1e versie - 16 november 2012 Jana Vandromme Promotor: Hannelore Van Den Abeele 1. Inhoudstafel 1. Inhoudstafel 2. Onderzoeksvragen 2.1 Onderzoeksvraag 1 2.2

Nadere informatie

Dit ben ik Naam: juf Alma van den Bergh School: o.b.s. de Torenuil Groep: 7a Datum: juni 2015

Dit ben ik Naam: juf Alma van den Bergh School: o.b.s. de Torenuil Groep: 7a Datum: juni 2015 Dit ben ik Naam: juf Alma van den Bergh School: o.b.s. de Torenuil Groep: 7a Datum: juni 2015 Inhoudsopgave Inleiding blz. 2 Hoofdstuk 1: Mijn stamboom blz. 3 Hoofdstuk 2: Mijn tijdlijn blz. 5 Hoofdstuk

Nadere informatie

PeerEducatie Handboek voor Peers

PeerEducatie Handboek voor Peers PeerEducatie Handboek voor Peers Handboek voor Peers 1 Colofon PeerEducatie Handboek voor Peers december 2007 Work-Wise Dit is een uitgave van: Work-Wise info@work-wise.nl www.work-wise.nl Contactpersoon:

Nadere informatie

Opgericht in Rechtsvorm Sector Werkgebied Website Kwesties/doelen Inschatten van de noden

Opgericht in Rechtsvorm Sector Werkgebied Website Kwesties/doelen Inschatten van de noden www.socialbiz.eu Sociale Onderneming Informatiefiche TRANSFORMANDO (SPAIN) Opgericht in 1998 Rechtsvorm Sector Werkgebied Website Coöperatieve Dienstverlener voor maatschappelijke organisaties Internationaal

Nadere informatie

Reisverslag. Yayouk Eva Willems. VU University Amsterdam / The Pennsylvania State University. 23 mei 2015

Reisverslag. Yayouk Eva Willems. VU University Amsterdam / The Pennsylvania State University. 23 mei 2015 Reisverslag Yayouk Eva Willems VU University Amsterdam / The Pennsylvania State University 23 mei 2015 Research project Clinical and Developmental Psychopathology Supervisor: Prof. Dr. M. Bartels Second

Nadere informatie

Lieve broer! Je liefste zus!!! Camille Vandenbussche. 12-19 oktober

Lieve broer! Je liefste zus!!! Camille Vandenbussche. 12-19 oktober Lieve broer! 12-19 oktober Je bent nog maar 1 week weg, en ik mis je al! Hopelijk zie ik je nog terug! Ik heb gehoord dat er al heel wat mannen zijn gestorven! Jij nog niet,gelukkig! En,papa, alles goed

Nadere informatie

Nieuwsbrief SHIB september 2013

Nieuwsbrief SHIB september 2013 Nieuwsbrief SHIB september 2013 www.shib.nl info@shib.nl Postbus 250, 3770 AG Barneveld Bankrekening 1526.55.018 t.n.v. SHIB SHIB 10 jaar en meer Al eerder lieten we weten: SHIB bestaat dit jaar 10 jaar!

Nadere informatie

Sportweetje. Het Katwijkse. sportieve toekomst! naar een. Nieuws, trends en tips voor een gezond en sportief verenigingsleven

Sportweetje. Het Katwijkse. sportieve toekomst! naar een. Nieuws, trends en tips voor een gezond en sportief verenigingsleven Het Katwijkse Sportweetje Nieuws, trends en tips voor een gezond en sportief verenigingsleven digitale nieuwsbrief voor het verenigingsleven editie 2015.1 klik en lees het artikel van uw interesse volg

Nadere informatie

Een nieuwe bank. Lesvoorbereiding Crisis graad 2. Verwondering

Een nieuwe bank. Lesvoorbereiding Crisis graad 2. Verwondering Een nieuwe bank Lesvoorbereiding Crisis graad 2 Voorzie speelgoed - geld, echte kleine muntstukken of print het blad met de centen. Op elk blad staan 100 centen in rijen van 10. Zo kan je gemakkelijk het

Nadere informatie

December 2013. Vriendelijke groet, betasteunpunt@org.hanze.nl d.j.schorren@pl.hanze.nl 050-595 7821 06-13 222 700/ 050-595 5552.

December 2013. Vriendelijke groet, betasteunpunt@org.hanze.nl d.j.schorren@pl.hanze.nl 050-595 7821 06-13 222 700/ 050-595 5552. December 2013 Het Betasteunpunt van de Hanzehogeschool is het eerste aanspreekpunt voor scholieren en docenten uit het voortgezet onderwijs (VO) met interesse voor techniek en ict. In het schooljaar 2013-2014

Nadere informatie