INTEGRALE MIRT-AGENDA STEDELIJK NETWERK ARNHEM-NIJMEGEN UITNODIGINGS- AGENDA MIRT 2015

Transcriptie

1 INTEGRALE MIRT-AGENDA STEDELIJK NETWERK ARNHEM-NIJMEGEN UITNODIGINGS- AGENDA MIRT 2015

2 A12 A50 A15 A325 A50 Arnhem Campussen Nijmegen A73 Nijmegen A15 Food Valley A50 Campussen Arnhem ICE Rijn Betuweroute Corridor Betuweroute Waal FIGUUR 1 (Ruimtelijk) verbeelding Integrale MIRT-Agenda stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen Corridor NRW A12 A348

3 1 FOCUS OP DRIE ICONEN 1.1. INTRODUCTIE Voor u ligt de Uitnodigingsagenda MIRT 2015 van het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen. Deze agenda is een uitwerking en concretisering van de Integrale MIRT-Agenda die in 2015 is vastgesteld in de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. In het nieuwe tijdperk zonder Stadsregio Arnhem- Nijmegen, hebben de gemeenten Arnhem, Nijmegen en de provincie Gelderland, met hernieuwd elan, in samenspraak met de regiogemeenten, nauw samen gewerkt aan een verder uitgewerkte MIRT-Agenda. Met recht kan gezegd worden dat hiermee een nieuwe en gedragen basis ligt onder de regionale samen - wer king in het stedelijk netwerk Arnhem Nijmegen, waarbij we meer focus hebben aangebracht in de speerpunten en projecten voor de komende jaren. Met als uiteindelijk doel: het versterken van de ruimtelijk- economische ontwikkeling van het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen. Kansen in het stedelijk netwerk Arnhem Nijmegen Het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen is op de Gelderse en Nederlandse schaal een speler van formaat en er liggen veel kansen om de economische prestatie te verbeteren. Dat is ook nodig, omdat de econo mische crisis zijn effect op het stedelijk netwerk heeft gehad. Er is een ruim aanbod aan educatie en kennis ontwikkeling, waardoor het stedelijk netwerk een broedplaats is van innovatie en duurzaamheid. Dit kan verder worden uitgebouwd, in de sectoren waarmee we ons kunnen profileren (life sciences/health, energy, food) en op de locaties waar het ertoe doet. Denk aan de campussen zoals Heijendaal of Industriepark Kleefse Waard. 1

4 1 UITNODIGINGSAGENDA MIRT 2015 Het stedelijk netwerk functioneert als één stedelijke agglomeratie (ook wel daily urban system genoemd). Inwoners van het stedelijk netwerk passeren vele malen per dag de gemeentegrenzen zonder dat ze dit zich realiseren. De verwevenheid van wonen, werken, alsook recreëren is een van de belangrijkste troeven van het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen. In deze stedelijke agglomeratie zijn er veel gevarieerde woonmilieus te vinden (van grootstedelijk tot suburbaan), binnen een aantrekkelijke omgeving met volop mogelijkheden voor recreatie, zoals de fraaie parken (grootste landschapspark van West-Europa park Lingezegen), bossen (waaronder de Veluwe), dijken en uiterwaarden, plassen en weilanden, glooiende stuwwallen, moerassige graslanden en heidevelden. Onze binnensteden zijn een visitekaartje voor de regio en trekken jaarlijks ca. 25 miljoen bezoekers. Het voorzieningenniveau in onze binnensteden, belangrijk voor de (boven)regionale aantrekkingskracht op bewoners, bezoekers en creatieven staat echter onder druk. Wij willen deze ontwikkeling keren door juist in deze MIRT-Agenda hierop in te zetten. Uitnodigingsagenda: samen projecten ter hand nemen Het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen heeft daarom deze Uitnodigingsagenda opgesteld. Deze Uitnodigings agenda zal de leidraad voor de regio zijn voor de komende jaren. Maar de agenda biedt ook de gelegenheid aan het Rijk om te participeren in de uit te zetten processen. Een innovatieve en robuuste economie van het stedelijk netwerk Arnhem- Nijmegen is immers in het belang van ons allen (regionaal en landelijk). Bewust is hier sprake van de uitnodigingsin plaats van de uitvoeringsagenda. Met het woord Uitnodigingsagenda benadrukken wij dat we samen met de partners uit het onderwijs en bedrijfsleven en met overheden in de Economic Board regio Arnhem-Nijmegen, de projecten ter hand nemen. Daarnaast gaan we de samenwerking aan met andere regio s, zoals Food Valley (Ede-Wageningen), Brainport (Eindhoven), Rijnmond en onze Duitse buren. Maar wij nodigen ook graag breder uit om een bijdrage te leveren. Zo zien wij uit naar initiatieven van individuele ondernemers en burgergroepen. Samen maken we het stedelijk netwerk sterk DRIE ICOONPROGRAMMA S In de BVNL-rapportage Beleidsstrategieën ter ver sterking van het ruimtelijk economisch vestigingsklimaat in Regio Gelderland wordt ons stedelijk netwerk opgeroepen te werken aan een herkenbaar economisch profiel, waarbij consistent langjarig beleid moeten worden gevoerd ter versterking van het vestigingsklimaat en de economische positie van de regio. In onze integrale MIRT-agenda wordt daarom een verdere focus aangebracht in het geheel van pro jecten, zoals we die hebben opgenomen in onze nota Samen bouwen aan een gezond en energiek stedelijk netwerk. We kiezen in deze Uitnodigingsagenda bewust voor een drietal icoonprogramma s, omdat we er van overtuigd zijn dat een geconcentreerde inzet te verkiezen is boven een brede benadering. We hebben gekozen voor icoonprogramma s waarvan we verwachten dat investeringen hierin de grootste hefboomfunctie hebben voor het totale stedelijke netwerk en in nationaal en internationaal opzicht 2

5 INTEGRALE MIRT-AGENDA STEDELIJK NETWERK ARNHEM-NIJMEGEN verschil kunnen maken. Daarmee zullen de icoonprogramma s bijdragen aan een herkenbaar economisch profiel van het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen. Andere reden waarom we voor deze iconen kiezen is dat ze aansluiten op de aanwezige kwaliteiten in de regio en onze strategische ligging op de transportassen in de Rhine-Alpine én North Sea-Baltic Core Network Corridor. Én de iconen sluiten aan op belangrijke wereldwijde trends zoals het groeiende belang van kenniseconomie, de aantrekkingskracht van de steden en de duurzame toepassingen van energie en grondstoffen. Samenwerking is essentieel bij de uitwerking van de icoonprogramma s. Het is nu zaak om dit verder uit te bouwen en vast te houden aan de koers! De drie icoonprogramma s zijn: 1. Het versterken van de campusontwikkeling Arnhem-Nijmegen en de cross-overs tussen de verschillende campussen/bedrijfsleven. Het stedelijk netwerk beschikt over vele hogere onderwijsinstellingen: een universiteit en drie hbo-onderwijsinstellingen. In de regio zijn ook een aantal kennisclusters gevestigd zoals Campus Heijendaal (met Radboudumc, Radboud Universiteit en Hogeschool van Arnhem en Nijmegen) in Nijmegen en in Arnhem/Rheden het cluster Van Hall Larenstein-Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en ArtEZ. Daarnaast zijn de Novio Tech Campus, Arnhems Buiten en Industriepark Kleefse Waard (ook wel IPKW genoemd) bij uitstek ondernemersgedreven locaties waar starters, bedrijven en innovatieve kennis bij elkaar komen en valorisatie plaatsvindt. (Sportcentrum) Papendal fungeert als kennislocatie waar food en health elkaar ontmoeten. Het is zaak om deze sterke uitgangspositie verder uit te bouwen door nog meer samenwerking te realiseren tussen kennis en het bedrijfsleven, business development, doorontwikkeling van het MKB, netwerkontwikkeling, een betere profilering en internationale positionering en, acquisitie, alsmede door de uitvoering van de volgende programmaonderdelen: Combinatie van hard- en software : niet-fysieke en fysieke investeringen gaan hand in hand: denk aan het verbeteren van de aansluiting onderwijsarbeidsmarkt, het faciliteren van startups, het stimuleren van business development, acquisitie, kennisdeling en aandacht voor de fysieke omgeving zoals infrastructuur en aantrekkelijke gebieden voor studenten en werknemers. het geven van een kwaliteitsimpuls aan Campus Heijendaal en het doorontwikkelen van Novio Tech Campus; het inhoudelijk en fysiek samenbrengen van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en Van Hall Larenstein op Science Park Arnhem, daarvoor voorzieningen toe te voegen en een verbinding te leggen met de omgeving; het opzetten van integraal programma voor startups en spin-offs en het inzetten op creatieve ontwikkelen experimenteerlocaties; de regionale uitwerking van het Techniek- en Zorgpact. De Economic Board regio Arnhem-Nijmegen zal hierbij een centrale rol vervullen. Hiermee sluiten we ook aan bij een belangrijke beleidsaanbeveling in de BVNL-rapportage: Koppel wetenschappelijk kennis en het regionaal bedrijfsleven beter aan elkaar, fysiek en/of organisatorisch, met als doel een innovatievere en concurrerende (regionale) economie. 3

6 1 UITNODIGINGSAGENDA MIRT Het ontwikkelen van bruisende binnensteden aan de rivier. Arnhem en Nijmegen vormen de motor van de regionale en provinciale economie. Levendige binnensteden zijn hiervoor essentieel, het zijn de ontmoetingsplaatsen in stad en regio en verschaffen innovatievermogen. Juist hierdoor worden jonge en talentvolle mensen aangetrokken. De stedelijke voorzieningen zoals detailhandel en het onder scheidende culturele aanbod dragen bij aan de aantrekkelijkheid; niet alleen voor de eigen inwoners van de regio, maar ook voor een groter gebied dat zich uitstrekt tot in Duitsland. Jaarlijks trekken de binnensteden van Arnhem en Nijmegen zo n 25 miljoen bezoekers. De eerder genoemde BVNL- rapportage stelt dat het voorzieningenniveau in onze binnensteden onder druk staat door het verdwijnen en uitblijven van vernieuwing. De rapportage beveelt een vergroting van de agglo meratiekracht van de voorzieningen aan. Het stedelijk netwerk zal zich richten op de (her)ontwikkeling en profilering tot levendige en leefbare steden, waarin gewoond, gewerkt en verbleven wordt. Wij willen de potenties van beide binnensteden vergroten door: de complementariteit van de steden Arnhem en Nijmegen te benadrukken, door het versterken van een onderscheidend en aantrekkelijk aanbod aan voorzieningen en karakter van de beide steden; het versterken van het ondernemerschap in de binnensteden, o.a. door leegstand anders in te zetten, investeringsregelingen, gebiedsprofielen en het verder versterken van de creatieve industrie in de steden; het versterken van de relatie tussen de rivier en de binnenstad (Waal Nijmegen en Nederrijn Arnhem). Met het gezicht naar de rivier, in plaats van met de rug; het versterken van de relatie van tussen de stations en de binnensteden, als logische onderdelen daarvan en niet als te nemen barrières; een transformatie te bewerkstelligen van de binnensteden van place to buy (gericht op detailhandel) naar place to meet (gericht op ontmoeten, beleven en verblijven); een herijking van de regionale programmering van werklocaties (onder meer op het gebied van detailhandel en kantoren); 3. Smart Energy Het stedelijk netwerk heeft bewezen een stevige dosis ambitie en een goed vestigingsklimaat te hebben voor circulaire economie (biobased economy), duurzame (of smart) mobiliteit en energietransitie. Het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen heeft volgens de BVNL-rapportage een nog niet heel groot, maar wel goed ingebed cluster energie, dat innovatief is. BVNL stelt dat er hier hard aan innovaties wordt gewerkt, waardoor het cluster juist tot groei kan komen. Het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen wil zich ontwikkelen tot een omgeving waar de technologie ontwikkeld wordt, kan worden getest (proeftuin) en kan worden uitgerold. De regio als eigen launching customer. Energietransitie is een intrinsiek doel van de regio, maar het levert ons ook kennisontwikkeling en -export, werkgelegenheid en economische groei op. Belangrijke onderdelen zijn: circulaire economie op innovatiehubs (campussen); smart mobility (slimme en duurzame mobiliteit); energietransitie (bijvoorbeeld de uitrol van warmtenetten); cross-overs met andere sectoren. Daarmee geven we ons energieprogramma een onderscheidend profiel mee ten opzichte van andere regio s. Logistiek Naast deze drie icoonprogramma s die direct voortvloeien uit de MIRT studie Arnhem-Nijmegen, komt er in ons stedelijk netwerk steeds scherper een vierde icoonprogramma in beeld vanuit de MIRT studie Goederencorridor Oost en de Gelderse Corridor. In het verlengde hiervan is inmiddels in de regio Arnhem-Nijmegen en het Rivierengebied een kopgroep gevormd, die zich buigt over een nadere invulling van de visie op logistiek en een verdere invulling met deelprogramma s en projecten. Hoewel de uitwerking van dit icoon programma plaatsvindt vanuit de trajecten MIRT-studie Corridor Oost en de Gelderse Corridor en daarmee verder in onze Uitnodigingsagenda niet meer voorkomt willen wij hier het belang van deze ontwik keling op het gebied van logistiek voor de economische kracht van onze regio benadrukken. In de Gelderse Corridor komen ook ruimtelijke kwaliteit en recreatie en toerisme aan de orde. 4

7 INTEGRALE MIRT-AGENDA STEDELIJK NETWERK ARNHEM-NIJMEGEN 1.3. UITWERKING In deze uitnodigingsagenda staan de drie icoonprogramma s centraal. Verschillende facetten van de icoonprogramma s worden belicht en ze krijgen inhoud door er projecten aan te verbinden. Deze projecten verschillen onderling sterk. Een aantal projecten is de komende jaren al zichtbaar (zijn soms al gestart); andere projecten verkeren nog in het onderzoeksstadium. Van belang is dat de projecten die hier naar voren komen allen reëel zijn. In de zin dat er partijen zijn die zich als trekker hebben opgeworpen en dat er draagvlak voor ontwikkeling bestaat. De financiële dekking is nog niet overal volledig, maar sluit goed aan bij de adaptieve agenda waaraan wij als stedelijk netwerk, samen met onze partners, zoals de Economic Board regio Arnhem-Nijmegen, werken. Van belang is bestuurlijke slagkracht te tonen, door als overheden gezamenlijk (Rijk, provincie en gemeenten), de icoonprogramma s en projecten meerjarige conti nuïteit te bieden, gericht op een uitnodigend vestigings klimaat. Wij nodigen iedereen hierbij uit om met ons samen de opgaven, waar ons stedelijk netwerk voor staat, op en aan te pakken HOE VERDER De MIRT-Agenda is het ruimtelijk-economische en infrastructurele kader voor het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen en verbindt ons als Rijk, provincie, gemeenten in onze opgaven voor de komende jaren. De in de MIRT-Agenda opgenomen icoonprogramma zullen per project verder inhoudelijk (qua hard- en software), financieel, juridisch worden uitgewerkt. De ingestelde stuurgroep MIRT blijft functioneren en zal met name de taak krijgen de voortgang van de uitvoering te bewaken. De Economic Board regio Arnhem-Nijmegen speelt een belangrijke rol bij de uitvoering van de icoonprogramma s. We denken dat het zinvol is dat de begeleidingsgroepen (met daarin medewerkers van de verschillende overheden) die zijn geformeerd rond de drie icoonprogramma s in stand blijven en een rol krijgen bij de uitwisseling van de kennis tussen de projecten en programma s en afstemming in de regio te bevorderen. 5

8 2 BASISVOOR- WAARDEN 2.1. INLEIDING Vanzelfsprekend is het benutten van de economische potentie alleen mogelijk wanneer aan de basisvoorwaarden is voldaan van een vlotte en veilige bereikbaarheid van en naar, en binnen het stedelijk netwerk, en wanneer de regio deltaproof is. Hierbij speelt de Rijksoverheid een belangrijke rol met onder andere het MIRT- (onder meer Goederencorridor Oost) en het Deltaprogramma. Een andere basisvoorwaarde voor een duurzame econo mische ontwikkeling in het stedelijk netwerk is afstemming tussen de provincie en de gemeenten over de programmering van de woon- en werklocaties in de regio BEREIKBAARHEID Een goede bereikbaarheid en doorstroming zijn van belang voor economische ontwikkeling. Dit geldt op internationaal (ligging op twee Ten-T-corridors, Trans-European Transport Network-assen), nationaal, regionaal en ook op lokaal niveau; binnen de steden en dorpen. De hoofdstructuur van wegen, water en spoor bepalen tezamen de bereikbaarheid van de regio. Bovendien is ook het onderliggende net van belang voor het verloop van verplaatsingen van personen en goederen. Bijzonder aan deze regio is de vervlechting van intraregionale of (inter)nationale verkeersstromen op zowel de weg als op het spoor, in combinatie met het beperkt aantal rivierovergangen; zie het kaartje hieronder. 6

9 INTEGRALE MIRT-AGENDA STEDELIJK NETWERK ARNHEM-NIJMEGEN Dit biedt economisch gezien kansen, maar behoeft ook extra aandacht om de aansluiting goed te borgen. De BVNL-rapportage Beleidsstrategieën ter versterking van het ruimtelijk economisch vestigingsklimaat in Regio Gelderland onderschrijft deze analyse en stelt dat het (inter)nationaal doorgaand en lokaal verkeer gebruik maken van dezelfde stukken infrastructuur, hetgeen leidt tot congestie, vertraging, overbelasting, waardoor het netwerk als geheel kwetsbaar is. De BVNL-rapportage geeft daarom ook de volgende aanbevelingen mee, die wij concreet vertalen in de volgende programma s en projecten: 1. Verbeter de bereikbaarheid van het stedelijk netwerk. De doortrekking van de A15 en de verbreding van de A12 zijn gestart. Ook de spoorverbinding Arnhem -Düsseldorf, waarvan de Duitse concessiehouder de trekker is, is in uitvoering en het station Arnhem Centraal wordt dit jaar nog geopend. Belang rijk voor het stedelijk netwerk Arnhem- Nijmegen is de ver sterking van de internationale ICE-verbinding met de stedelijke regio, en specifiek de positie van Arnhem hierin. Deze projecten betekenen veel voor de bereikbaarheid van het stedelijk netwerk en de verbinding met het Duitse achterland. Elektrificatie van de Maaslijn is een ander project dat de bereikbaarheid van het stedelijk netwerk en van de Campus Heijendaal in het bijzonder vergroot. De provincie Limburg is hiervan de initiatief nemer, maar deze verbetering is voor het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen eveneens van grote betekenis. 2. Versterk het onderliggend wegennet als een onafhankelijk netwerk. Het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen wil dit bereiken door een multimodale aanpak van (slimme en groene ) spoor-, weg-, fiets- en OV-projecten: verbetering van de stations en de kwaliteit van de openbare ruimte Nijmegen CS, Nijmegen Heijendaal, Arnhem Velperpoort en Arnhem Presikhaaf, alsmede de kwaliteit van de openbare ruimte bij de stations en de aanpak van Spoorknoop Oost; het versterken van fietsverbindingen en -faciliteiten, zoals routing en fietsenstallingen bij de stations van Arnhem en Nijmegen, een fietsbrug over de Nederrijn, de pontverbindingen en diverse snelfietsroutes; Trolley 2.0, proef met waterstofbussen, de uitvoe ring van de OV-visie en Green Deal (openbaar toegankelijke elektrische) laadinfrastructuur; via Beter Benutten wordt ruimte gegeven aan slimme en duurzame distributie; slimme verplaatsingen krijgen in deze regio veel aandacht. Innovaties als SLIM Reizen (samen leidend in mobiliteit), ITS (intelligente transport systemen, waarbij informatie- en communicatie- FIGUUR 2 Ten-T corridors in Europa 7

10 2 UITNODIGINGSAGENDA MIRT 2015 FIGUUR 3 (Spoor)wegen en water in het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen technologieën in voertuigen en de transport infrastructuur worden geïntegreerd om het verkeer veiliger, efficiënter, betrouwbaarder en milieuvriendelijker te maken), gedragsverandering van de reiziger, zelfrijdende voertuigen, multimodaal en dynamisch verkeersmanagement krijgen de ruimte. 3. Onderzoek de mogelijkheden van ontvlechting van het internationaal en regionaal verkeer. Hiervoor is op korte termijn, met name het logistieke multimodale knooppunt A15-corridor van belang. Wat de goederencorridor betreft loopt het MIRT-onderzoek (Corridor Oost). Resultaten uit dit onderzoek zullen wederom op de regionale en landelijke agenda komen. Voor 2016 willen we het Rijk uitnodigen, om: aan de hand van de nieuwe inzichten rond de bereikbaarheidsindicator nadere afspraken te maken over het hoofdwegennet met als speciale aandachts punten de bajonet A12-A50 en het knooppunt Bankhoef (A50); op basis van de uitkomsten van de studie Versnelling IJssellijn met ons na te denken en te besluiten over vervolgstappen. Ook in relatie tot de kruisende lijnen, inclusief de spoorknoop Arnhem-Oost en de spoorbrug Ravenstein. De betrouwbaarheid van de spoorverbindingen blijft een opgave en maakt deel uit van de agenda van de Spoortafel en Lange Termijn Spoor Agenda Oost; kansen benutten tot synergie en meekoppeling van verbetering nationale netwerk (PHS) met lokale ingrepen; op basis van de uitkomsten van de studie Railterminal Gelderland (RTG) na te denken en te besluiten over vervolg rond realisatie; te starten met de ontwikkeling van het nieuwe programma Beter Benutten Vervolg ( ). te werken aan een verdere versterking van de ICE voor het stedelijk netwerk en voor Oost-Nederland als totaal; te participeren in de verbeteringen rond Station Nijmegen CS (besluitvorming in 2016); een verkennende studie rond de stations Nijmegen Heijendaal en Arnhem Presikhaaf op te starten. samen met het stedelijk netwerk te werken aan een succesvol Velocity (in 2017). 8

11 INTEGRALE MIRT-AGENDA STEDELIJK NETWERK ARNHEM-NIJMEGEN 2.3. DELTAPROGRAMMA De ligging aan de rivieren heeft grote invloed op het landschap, de economische mogelijkheden, alsook de veiligheid. De waterveiligheid en het voorkomen van wateroverlast vraagt voortdurend actie en investeringen van Rijk, regio en waterschappen. In de afgelopen vijf jaar is in het rivierengebied gezamenlijk gewerkt aan het ontwikkelen van de Voorkeursstrategie Rivierengebied. Deze voorkeurstrategie maakt onderdeel uit van het Deltaprogramma en is tevens als strategisch kompas opgenomen in het Nationaal Waterplan. Nieuwe veiligheidsnormen moeten recht doen aan de aanzienlijke verstedelijking die de regio heeft doorgemaakt en de komende jaren zal doormaken. Het vraagt forse investeringen in dijken en kades, in waterberging en -afvoer in het middengebied (zoals in Park Lingezegen). Waar mogelijk treffen wij maatregelen, gericht op waterveiligheid en stedelijke ontwikkeling, gecombineerd met andere projecten ( meekoppelen ) om kosten te besparen en meerwaarde te creëren. Voor Rivierklimaatpark IJsselpoort is een separaat MIRT-traject gestart dat zijn eigen traject met het Rijk zal doorlopen. Wij verzoeken het Rijk om in aanpak en programmering samen op te trekken met de regio door: 1. De meekoppelkansen met regionale gebieds ontwikkeling maximaal te benutten. Door de water schappen worden urgente dijk verbeteringstrajecten uit het HWBP (Hoogwaterbeschermings-programma) voortvarend uitgevoerd. Het gaat hier om trajecten Nederrijn-Lek, Waal, IJssel en Maas. Er wordt daarbij al voorzichtig geanticipeerd op de nieuwe normering. Sommige dijkverbeteringsopgaven worden hierdoor urgenter. Bij andere dijkversterkingstrajecten wordt geanticipeerd op de nieuwe normering door meer tijd te nemen voor een ruimere verkenningsfase en hierdoor ook ruimte te creëren voor een zorgvuldig gebiedsproces en een uitwerking van de samenhang met rivierver ruiming en meekoppelkansen. Regionale partijen spannen zich in om meekoppelkansen bij regionale gebiedsontwikkelingen tijdig in beeld te hebben, zodat bij de grote versterkingsopgaven geen kansen gemist worden. Kansen zijn aan de orde bij meerdere projecten: Park Lingezegen in de Kop van de Betuwe. Vergroting van de waterberging en de waterveiligheid staat nadrukkelijk op de agenda in de komende fase van het regionale Park Lingezegen. Binnenstad van Arnhem. Bij noodzakelijke kadevernieuwing op de noordoever van de Nederrijn (Rijnkade) liggen kansen voor een combinatie van waterveiligheid en een kwaliteitsimpuls van het rivierfront van de binnenstad. Soortgelijke meekoppelkansen liggen bij de verdere ontwikkeling van het stedelijke Waalfront en het zuidelijk deel van de Waalsprong (Hof van Holland, Veur-Lent, Hoge Bongerd, de Stelt) in Nijmegen. Wijkvernieuwing in Malburgen (Arnhem) en aanpak van waterveiligheid op de zuidelijke oever van de Nederrijn. 9

12 2 UITNODIGINGSAGENDA MIRT 2015 In Wijchen is sprake van meekoppelkansen van gebiedsontwikkelingsopgaven en infrastructuur (vergroting capaciteit spoorbrug; flessenhals Ravenstein met de aanpak van waterveiligheid van de Maas. 2. Actieve participatie in regionale pilots. We vragen om actieve betrokkenheid van het Rijk bij een aantal verkenningen en pilots die de regio nu start, gericht op water, klimaat en gebiedsontwikkeling. Het gaat hierbij om: Analyse Waterveiligheid Kop van de Betuwe (meerlaagse veiligheid); Pilot Zoetwatervoorziening in de Kop van de Betuwe; Klimaatbestendig Rijk van Nijmegen en Land van Maas en Waal; Stresstest Arnhem; Waterveiligheid Maas 2.4. PROGRAMMERING WERKLOCATIES De markt voor bedrijventerreinen, perifere detailhandel en kantoorlocaties is regionaal. Voor een duurzame economische ontwikkeling van het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen is het van belang dat de gemeenten samenwerken bij het aanboren van de markt voor werklocaties. Momenteel is er sprake van een overaanbod in de regionale planvoorraad. Het weer in balans brengen van vraag en aanbod is een vraagstuk dat alleen in regionaal verband kan worden aangepakt en ruimtelijk en financiële consequenties heeft. De provincie en de gemeenten zijn samen, in het kader van onze MIRT-Agenda, bezig de bestaande afspraken te herijken. Om dit traject te laten slagen is commitment nodig van alle betrokkenen, maar ook volledige onderlinge transparantie over harde en zachte plannen, afspraken met derden en financiën. Commitment en bereidheid tot transparantie zijn door alle gemeenten en de provincie Gelderland naar elkaar toe uit gesproken en er wordt momenteel constructief gewerkt om deze opgave gezamenlijk op te lossen OVERWEGING We hebben als stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen bewust gekozen voor een focus in onze Uitnodigingsagenda op drie iconen. Er zijn natuurlijk nog andere projecten en programma s belangrijk. Deze programma s, projecten en sectoren blijven voor ons wel de gelijk van belang om het stedelijk netwerk in haar kracht te brengen, maar dragen minder bij aan de gewenste hefboom en/of de herkenbaarheid van het economisch profiel van het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen. 10

13 INTEGRALE MIRT-AGENDA STEDELIJK NETWERK ARNHEM-NIJMEGEN Denk bijvoorbeeld aan: De sector maakindustrie (van Wijchen tot Nijmegen) en van Arnhem tot de Liemers; Deze sector biedt ook veel werkgelegenheid op VMBO en MBO niveau. Het bieden van voldoende werkgelegenheid op dit niveau is een opgave in de steden en de regio. Overigens is er sprake van een relatie tussen de icoonprogramma s en de maak industrie. Beide sectoren zijn onderling sterk verbonden en profiteren van elkaars succes; Het belang van het tuinbouwcluster Lingewaard (Bergerden, Huissen-Angeren en Agropark samen). Het tuinbouwcluster is van groot belang voor de regio en ondersteunend aan de icoonprogramma s. Als productielocatie en proeftuin voor innovaties waar het gaat om de cross-overs tussen food en health, als grote leverancier en afnemer van duurzame energie (belangrijke schakel in het warmtenet Arnhem-Nijmegen) en als gebruiker/ leverancier van de logistieke corridor. Intensivering van de samenwerking met partijen binnen Nordrhein-Westfalen is vanwege de afzet belangrijk voor de verdere versterking van de tuinbouwsector; wijkvernieuwing. Het stedelijk netwerk Arnhem- Nijmegen heeft, zowel in de twee steden alsook daarbuiten, een omvangrijk areaal van woningen in jaren 70- en 80-wijken, de zogenaamde bloemkool-wijken. Veel woningen en de wijken zijn niet levensloopbestendig. Daarbij zijn de woningen energetisch vaak niet optimaal. Er ligt dus een opgave deze woningvoorraad te vernieuwen; de sector toerisme en recreatie; als stedelijk netwerk, ingebed in een rijke landschappelijke setting, liggen hier aanzienlijke potenties. Op regionale en nationale schaal gaat het o.m. om nieuwe recreatie- en belevingsconcepten, zoals de Limes (door het Rijk voorgedragen voor de UNESCO werelderfgoedlijst) en de Liberation Route. 11

14 3 ICOONPROGRAMMA CAMPUSONT- WIKKELING 3.1. OPGAVE Het icoonprogramma campusontwikkeling is gericht op het versterken van de locaties die als aanjager voor de kennisont wikkeling, (jong) talent en ondernemerszin werken. Het gaat hier in het bijzonder over de campussen van Arnhem en Nijmegen, die een sterk bovenregionale uitstraling kennen. In beide steden en de omliggende regio is van oudsher de ondernemerskracht sterk. Vanuit de overtuiging dat campusontwikkeling bij uitstek bijdraagt aan de economische groei en werkgelegenheid van onze regio willen wij hier sterk op inzetten. Bedrijven en kennisinstel lingen profiteren direct van elkaar door kennisdeling en/of elkaars nabijheid. We zien campusontwikkeling als een combinatie van investeringen in hard- en software. Naast niet-fysieke in investeringen in bijvoorbeeld het verbeteren van de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt, het faciliteren van startups, het stimuleren van business development, acquisitie, kennisdeling, voorzieningen en dergelijke, moeten we ook aandacht hebben voor de fysieke omgeving zoals infrastructuur en aantrek kelijke stations gebieden voor studenten en werknemers HEDEN Campussen: bron van innovatie-ontwikkeling De gemeenten en de provincie Gelderland bundelen met bedrijfsleven en de kennisinstellingen de krachten voor de versterking van innovatieontwikkeling. De regio staat sterk met haar focus op health en energy, als onderdeel van het topsectorenbeleid van het Rijk. Er ligt een sterke verbinding met food, in de Wageningse regio. Health en energy (en daarbinnen 12

15 INTEGRALE MIRT-AGENDA STEDELIJK NETWERK ARNHEM-NIJMEGEN de campussen) worden gezien als katalysatoren voor de brede economie en voor innovatie in de (sterke) maakindustrie van de regio. We koesteren deze sectoren en de cross-overs hierbinnen, en met andere sectoren. De brede basiseconomie, zoals logistiek, chemie, de creatieve sector en HTSM (high tech systemen en materialen), vormt het solide fundament en schept de randvoorwaarden om te kunnen excelleren. Daarmee vormt dit de motor van de regionale economie. Met de bestaande kennisnetwerken Health Valley, Green Tech Alliances, het business cluster Semicon, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Radboud Universiteit, Radboudumc, Van Hall Larenstein, ArtEZ, Novio Tech Campus BV, Industriepark Kleefse Waard en Arnhems Buiten en vooral met veel sterke bedrijven werken we samen aan een goed vestigingsklimaat én economische ontwikkeling. Deze gefocuste inzet is ook nodig. De volledige regio onderkent dat. De werkgelegenheid in het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen is geen vanzelfsprekendheid, evenals de positie van de kennisinstellingen. Ontwikkelingen als krimp in de Achterhoek en Limburg hebben effect op de instroom van studenten en betekenen ook een verandering op de arbeidsmarkt. De instroom van studenten is niet alleen van belang voor de kennisinstellingen, maar ook voor de leefbaarheid en aantrekkelijkheid van de regio (de regio kent nu zo een studenten). De human capital agenda vraagt (onder veranderende omstandigheden) voortdurend aandacht. Sterke kennislocaties Nijmegen heeft een sterke universitaire basis met de Radboud Universiteit en Arnhem een bijzondere positie met drie hoger onderwijsinstellingen. De regio kent een aantal echte kennislocaties: Heijendaal (Radboudumc, Radboud Universiteit en Hogeschool van Arnhem en Nijmegen), Van Hall Larenstein en Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (Science Park Arnhem) en ArtEZ in Arnhem. Daarnaast zijn de Novio Tech Campus en Industriepark Kleefse Waard en Arnhems Buiten bij uitstek ondernemers-gedreven locaties waar starters, bedrijven en innovatieve kennis bij elkaar komen. Honig en Coehoorn Centraal zijn creatieve ontwikkelplekken: onontbeerlijk en kenmerkend in het totale regionale palet van innovatieve locaties. Papendal fungeert als living lab en kennislocatie waar rond topsport de onderwerpen food en health bij elkaar komen. Ook is de link tussen Heijendaal (cluster health) en Wage ningen (food) belangrijk en kansrijk om cross-overs tussen beide topsectoren te ver sterken en daarmee nieuwe producten en markten aan te boren. Deze locaties en de ontwikkeling van de keten daartussen hebben potentie als versnellingscentra voor de ontwikkeling van innovaties en menselijk kapitaal in én buiten de regio. Koppel wetenschappelijke kennis en het regionaal bedrijfsleven beter aan elkaar, fysiek en/of organisatorisch, met als doel een innovatievere en concurrerende (regionale) economie. Dit is ook een aanbeveling uit het rapport van BVNL AMBITIE De basis van de innovatie verstevigen De campussen in de regio zijn bij uitstek de basis voor innovatie. Zij kennen een sterke dynamiek en zijn dus nooit af. Dit betekent dat we bereikbaarheid en andere randvoorwaarden voor deze locaties mee moeten laten groeien (qua hard- en software). Er is een verdere samenwerking en verbinding tussen verschillende concentraties van bedrijven en kennisinstellingen nodig. De ontwikkeling van een sterk dynamisch netwerk is daarvoor noodzakelijk. Werken aan structuurversterking voor economische ontwikkeling We werken aan drie subsporen om economische groei verder te realiseren. Het gaat om: Het benutten van het potentieel van startups en spin-offs. Het stimuleren van innovatie en business development bij het bestaande bedrijfsleven. Onder andere door het organiserend vermogen van het MKB verder te versterken, test- en innovatiefaciliteiten meer in gedeeld beheer en eigendom toe te voegen en de innovatie-agenda en vragen vanuit het bedrijfsleven te koppelen aan de Human Capital agenda (zie ook verderop). Het toevoegen van bedrijvigheid door aansluitend op de nationale acquisitie strategie de sterke kanten van de campussen voor het voetlicht te brengen. Bouwen aan een Human Capital agenda Het op orde hebben én doorontwikkelen van ons sociaal kapitaal is randvoorwaarde voor economische ontwikkeling. Het gaat bijvoorbeeld over de (internationale) werving van studenten en werknemers, het op in kaart brengen van de ontwikkeling van de vraag naar arbeid op het vlak van energie/techniek en health en de aandacht voor vakmanschap. Hier ligt ook een opgave om de aansluiting te verbeteren tussen werk op niveau van VMBO en MBO en het onderwijs en het 13

16 3 UITNODIGINGSAGENDA MIRT 2015 versterken van de werkgelegenheid in deze sectoren. Er ligt in de regio een opgave om de werkgelegenheid op dit niveau ook te stimuleren. De Internationale profilering verbeteren De campussen maken in toenemende mate deel uit van (inter)nationale netwerken. (Inter)nationale positionering en aansluiting is nodig. De regio heeft nationaal en internationaal veel te bieden en wil en kan dit beter doen PROCESSEN EN PROJECTEN De regio werkt voor haar sturing op de economische opgave samen in de Economic Board regio Arnhem- Nijmegen. Deze tripartite samenwerking is hét orgaan voor sturing, agendering en stimulans in de uitvoering. Maar daarnaast herhalen wij hier onze uitnodiging aan individuele burgergroepen en ondernemers, om met initiatieven te komen die onze gezamenlijke doelstellingen versterken. Om de economische kracht van de campussen en het stedelijk netwerk te versterken is het de komende jaren urgent te investeren in lokale projecten die de innovatieve locaties versterken en in regionaal generieke projecten met een versterkend effect op de bovengenoemde locaties. Het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen ziet het als noodzakelijk om een sterk beeld te ontwikkelen voor de samenhang en complementariteit van verschillende locaties in beide steden en de maatregelen die nodig zijn om het stelsel van regionale innovatieve kennis- en werklocaties te versterken. In komende tijd zal de regio daaraan, samen met haar partners, werken. Met het Rijk en de topcampussen verkennen wij graag op welke wijze we kunnen aansluiten bij de acht landelijke topcampussen en de City Deals. Het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen heeft een bijzondere propositie met haar keten van WO en HBO kennisinstellingen, haar sterke inhoudelijke oriëntatie, haar krachtige bedrijven en haar unieke positionering tussen Randstad en Ruhr. Partners: gemeenten Arnhem en Nijmegen, provincie Gelderland, kennisinstellingen, innovatieve werklocaties, bedrijven Financiering: onder meer regionale overheden Planning: eerste kwartaal 2015 Op de locatie Heijendaal in Nijmegen zijn Radboud Universiteit, Radboudumc en Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en (een deel) ROC Nijmegen geconcentreerd. De bereikbaarheid van de locatie vraagt naar de toekomst toe verdere verbetering. Elektrificatie van de Maaslijn en verbetering van het station zijn belangrijk voor de verdere ontwikkeling van de campus. Daarvoor is een kwaliteitsimpuls van Station Nijmegen Heijendaal gewenst. Op Heijendaal zullen partijen blijvend investeren in het ontwikkelen van onderzoek en onderwijs. Dit vertaalt zich in aanpassing en verbetering van (bestaande) gebouwen en openbare ruimte. Het incubatoraanbod en facilitering door integrale ondersteunende programma s daarbij vraagt verdere ontwikkeling. Specifiek aandachtspunt vraagt de internationale doelgroep van expats en studenten. Het gaat daarbij om wonen op de campus, specifieke voorzieningen zoals congres- 14

17 INTEGRALE MIRT-AGENDA STEDELIJK NETWERK ARNHEM-NIJMEGEN faciliteiten, een Global Lounge (een ontmoetingsplek voor de internationale gemeenschap), et cetera. Partners: gemeente Nijmegen, Radboud Universiteit, Radboudumc, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, provincie Gelderland, ProRail, Rijk (ministerie van IenM) Financiering: divers. Voor de verbetering van het stationsgebied zal de haalbaarheidsstudie een beeld moeten geven. Daarnaast afhankelijk van beno digde ingrepen en investeringen: kennisinstellingen, gemeenten, provincie, Europese middelen Planning: , studies naar stationsontwikkeling opstarten In Arnhem is de locatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen-Van Hall Larenstein (Science Park Arnhem) de spil waar grote aantallen studenten bij elkaar komen. De locatie is nu nog uit elkaar liggend: naar de toekomst toe is het aanbrengen van een sterke samenhang (zowel inhoudelijk als fysiek) op de locatie, het in context brengen van de andere onderwijsinstellingen in de nabije omgeving (onder meer ROC RijnIJssel, ROC A12, Helicon, Leerpark Presikhaaf) en het toevoegen en ontsluiten van voorzieningen het wensbeeld. Hiervoor is een haalbaarheidsstudie naar dit concept, inclusief de randvoorwaarden met betrekking tot infrastructuur en bereikbaarheid (verplaatsing en vergroting van het perron van Station Arnhem Presikhaaf) van belang. Het toekomstbeeld vraagt een kwaliteitsimpuls in het bestaande gebied. Verbindingen tussen de afzonderlijke delen van de locatie, toevoegen van incubatorfaciliteiten en ondersteuning daarvan met integrale programma s zijn nodig. Het aantal startups en spin-offs op deze locatie kan omhoog. Deze locatie huisvest in haar nabije omgeving een forse interna tionale populatie. Dit vraagt om het toevoegen en toegankelijke maken van passende voorzieningen (wonen, sport, leisure, werkruimten, etc.) op de locatie. Voor de inhoudelijke lijnen op de locatie is onder meer het onderzoeken op haalbaarheid van een uniek en aanvullend programma voor de hogescholen samen (zoals een master op het gebied van energie- en milieutechnologie; EMT) een op te pakken vraagstuk. Partners: Partners: Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Van Hall Larenstein, ArtEZ, ROC s, gemeente Arnhem, provincie Gelderland, ProRail, Rijk (ministerie van IenM) Financiering: Financiering: divers. Voor de verbe tering van het stationsgebied zal de haalbaarheidsstudie een beeld moeten geven. Daarnaast af hankelijk van benodigde ingrepen en investeringen: kennis instellingen, gemeenten, provincie, Europese middelen Planning: , studies naar haalbaarheid stationsontwikkeling op te starten Industriepark Kleefse Waard en Novio Tech Campus en deels ook Arnhems Buiten (met hoogwaardige bedrijven) zijn krachtige ondernemersgedreven locaties. De regio neemt met deze locaties het rijksbeleid en de Agenda Stad ter harte: regio s, cluster en profileer. Industriepark Kleefse Waard (IPKW) wordt het (inter)nationale centrum waar starters, ondernemers, docenten, onderzoekers van technische 15

18 3 UITNODIGINGSAGENDA MIRT 2015 universiteiten en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en beleidsmakers elkaar vinden en versterken op energie en techniek vraagstukken. IPKW is een proeftuin voor circulaire economie en heeft als ambitie om het meest duurzame industriepark in Nederland te willen zijn. IPKW verbindt daarnaast maak en creatieve industrie met elkaar en werkt daartoe ook samen met center of expertise Future Makers van ArtEZ: een mogelijke opmaat naar een proeftuin Design & Technology. De Novio Tech Campus is het centrum van de ontwikkelingen life science/health en Semiconductorindustrie. Het doel is het ontwikkelen van een (inter-) nationaal centrum waar starters, ondernemers, docenten, onderzoekers en beleidsmakers van Radboud Universiteit en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen elkaar vinden en versterken op de thema s life sciences/health en semi-conductors en chemie. Deze sectoren zijn flink aan het groeien. Bedrijven, maar ook samenwerkingsverbanden van kennisinstellingen (bijvoorbeeld het IJ5Lab) hebben zich recent gevestigd. Rockstart draait het acceleratorprogramma voor E-health. Het is nu het momentum voor de versnelling. Daar moet de ontwikkeling van de Business Generator Nijmegen bij gaan helpen. Deze campusontwikkelingen staan in de regio in een samenhangend geheel van werklocaties. De behoefte en noodzaak is om te werken aan een integraal programma voor startups en spin-offs, de doorgroei daarvan (business development) en regionale aansluiting bij de rijksacquisitie-inzet. Community building rond de inhoud (bijvoorbeeld circulaire economie op IPKW) blijft naar de toekomst toe essentieel, evenals de support voor showcases (bijvoorbeeld Global Lounge). Partners: Industriepark Kleefse Waard, Novio Tech Campus, gemeente Arnhem, gemeente Nijmegen, provincie Gelderland, ProRail, Rijk, NFIA, Oost NV, Allego, MKB-bedrijven Financiering: publiek-private financieringsarrangementen, conform de eerdere en actuele investeringen in het gebied Planning: divers voor de verschillende onderdelen In het totale palet aan locaties zet de regio ook bewust in op de creatieve ontwikkel- en experimenteerlocaties in en nabij de binnensteden zoals Coehoorn en Honig. In deze hotspots komen ondernemerschap, creativiteit en kennis bij elkaar. Deze locaties zetten met hun wijze van werken andere locaties op scherp. Arnhem en Nijmegen willen graag samen met de provincie verkennen in excellerende regio s elders, hoe robuuste samenwerkingsvormen tussen provincies en andere partijen (kennisinstellingen) vorm kunnen krijgen. Met het oog op het bevorderen van duurzame kennisontwikkeling en innovatie. Partners: Gemeenten Arnhem en Nijmegen, provincie Gelderland, Kennisinstellingen Financiering: regionale overheden Planning:

19 INTEGRALE MIRT-AGENDA STEDELIJK NETWERK ARNHEM-NIJMEGEN Voor de regionale topsectoren werken wij aan een versterking van de aansluiting tussen vraag en aanbod met een regionale uitwerking van het Techniekpact en Zorgpact. Voor Energie betekent dit bijvoorbeeld dat we langs de lijnen kiezen voor techniek, leren in techniek en werken in techniek het aanbod scherp stellen en witte vlekken invullen. Dit gebeurt samen met bedrijven en kennisinstellingen. Ook voor health/life science semiconductor wordt een dergelijke inventarisatie uitgevoerd. Dit betekent vervolgens dat de benodigde investeringen in de witte vlekken in beeld zijn. In de komende jaren zal vast en zeker het vraagstuk van internationale werving concreter te worden. Dat is dus nu een thema voor de regio om op te anticiperen. Partners: basisonderwijs, VO, ROC s, Hogescholen, universiteit, bedrijven, gemeente Arnhem, gemeente Nijmegen, provincie Gelderland Financiering: onderwijspartijen, bedrijfsleven, overheden Planning: in gang gezet Een van de belangrijkste zaken die de Economic Board regio Arnhem Nijmegen als haar doel heeft, is de profilering en internationale positionering van de regio. Voor een sterke ontwikkeling van de innovatieve kennis- en werklocaties en om optimaal te presteren met health en energy vraagt dit om ondersteuning. Een goed internationaal klimaat in de regio is essentieel. De internationale school is straks gerealiseerd en we hebben als stedelijk netwerk eigen vertegenwoordigers in Düsseldorf en Brussel, maar de ontwikkeling van overige faciliteiten voor internationale kenniswerkers en studenten behoeft nog aandacht. Voor de positionering en profilering wil de regio zich gastvrij opstellen naar (inter)nationale congressen en seminars die aansluiten op de inhoudelijke focus van de regio. De regio hoopt op support te kunnen rekenen voor de Economic Board regio Arnhem Nijmegen, die een breed draagvlak kent in de regio, bijvoorbeeld door een aanvulling op het investeringsfonds RIJKSBIJDRAGE Wij nodigen de minister uit om met ons mee te denken over inhoud en financiering van de volgende onderwerpen: 1. Juist vanwege het karakteristieke regionale aanbod van innovatieve campussen wil regio Arnhem- Nijmegen verbinding met de acht topcampussen en City Deals. De toegevoegde waarde van City Deals is de impuls tot stedelijke transities door inno vatiekracht, ondernemerschap, opschaling, maatschappelijke betrokkenheid en politiekbestuur lijke haalbaarheid bijeen te brengen rond een concrete opgave. Wij nodigen het Rijk uit om hierbij als partner op te treden en te faciliteren in het (tijdelijk) aanpassen van regelgeving om ruimte te maken voor innovatieve proeftuinen en regionaal maatwerk, het koppelen van bestaande financieringsstromen en het aanpassen van financieringsvoorwaarden, alsmede in het faciliteren van de uitwisseling van informatie (startups), het gebruik maken en inzetten van elkaars netwerken (acquisitie), het versterken van regionale investeringsfondsen. 2. De regio wil graag support bij het versterken van de basis van de campussen zeker waar het gaat om de stationsgebieden Heijendaal en Presikhaaf. Stedelijke bereikbaarheid is in Arnhem en Nijmegen een grote opgave. Wij zoeken naar slimme oplossingen en richten ons op het maximaal benutten van OV, fietsen en wandelen. Wij zien de inrichting van de stationsgebieden als belangrijke schakel. Het ver groten van de stedelijke bereikbaarheid zien wij als een gedeelde verantwoordelijkheid. Ook van het Rijk vragen wij hiervoor support vanaf de eerste stap. Het doen van haalbaarheidsonderzoeken voor beide stationsgebieden. De elektrificatie van de Maaslijn is in de bereikbaarheid belangrijk voor de campus Heijendaal. 3. De regio wil versterking bij het aanjagen van nieuwe initiatieven op het gebied van human capital in de voor de regio sterke sectoren (bij voorbeeld vanuit het techniekpact/zorgpact), maar ook een stimulans voor nieuwe ontwikkelingen zoals een EMT-master, langdurige support voor bijvoorbeeld de centers of expertise (vanuit de Human Capitalagenda bij de topsectoren), het ontwik kelen van nieuwe arbeidsmarktconcepten en bij de ontwikkeling van innovaties in de onderwijskolom, gekoppeld aan het bedrijfsleven. 4. Experimenteerruimte op het vlak van life sciences/ health en energy. Innovaties hebben ook te maken met wet en regelgeving. Samen zoeken naar ruimtelijke, juridische en fiscale experimenteerruimte. 5. Verken mogelijkheden voor het wegnemen van barrières voor langdurig verblijf van internationaal talent (denk aan visaproblematiek e.d.) 17

20 4 ICOONPROGRAMMA BRUISENDE BINNENSTEDEN AAN DE RIVIER 4.1. OPGAVE De binnensteden van Arnhem en Nijmegen zijn verschillend, maar beide aantrekkelijk en complementair. Zij staan aan de top van de voorzieningenstructuur in provincie en regio en trekken jaarlijks 25 miljoen bezoekers. Niet alleen uit de eigen steden, maar uit de gehele regio inclusief Duitsland. Naast een grote werkgelegenheidsbron voor de regio zijn de binnensteden een belangrijk visitekaartje. Versterking van de binnensteden richt zich op aspecten als profilering, versterking van de relatie met de rivieren en de stedelijke ontwikkeling, het transformatieproces naar place to meet en benutting van het cultureel en creativiteitspotentieel. Een sterke binnenstad is ook belangrijk voor het behalen van successen op het icoonprogramma campusontwikkeling. Immers, een goed vestigingsklimaat met een aantrekkelijke binnenstad is daarbij van groot belang. Net als bij het versterken campusontwikkeling gaat het bij de binnensteden niet alleen op hardware, maar ook de software. Daarmee wordt bedoeld dat beleid en investeringen in de binnensteden niet alleen gericht zijn om het aantrekkelijker te maken, maar ook om ondernemerschap te stimuleren in de binnensteden (zie ambitie) HEDEN (Binnen)stad en regio met elkaar verbonden De binnensteden bieden een fors aanbod aan voorzieningen, zijn een belangrijke werkgelegenheidsbron 18

21 INTEGRALE MIRT-AGENDA STEDELIJK NETWERK ARNHEM-NIJMEGEN voor de regio en fungeren als visitekaartje. Hierin heeft de regio een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de leefomgeving. De aanwezigheid van aantrekkelijke, onderscheidende grote steden als Arnhem en Nijmegen vergroot de aantrekkelijkheid van het woonmilieu in omliggende gemeenten. Minder leegstand in de stadscentra is een investering in de regio als het bete kent dat er werkgelegenheid mee gemoeid is en er meer mensen in de regio willen werken en wonen. Van beter bereikbare binnensteden profiteren alle inwoners in de regio. De regio biedt daarentegen aantrekkelijke, meer dorpse woonmilieus buiten de stad, die met snel OV verbonden zijn met de stad. Deze woonmilieus vergroten de draagkracht van de binnensteden. Zo versterken stad en ommeland elkaar en kunnen daarmee niet los van elkaar worden gezien. Levendigheid en creativiteit in de steden Het voorzieningenniveau in de binnensteden staat onder druk (door het verdwijnen en uitblijven van vernieuwing, maar ook door algemene trends). In het rapport BVNL wordt aanbevolen te zorgen voor een vergroting van de agglomeratiekracht van de voorzieningen en te werken aan de verdere complementariteit van de beide steden. Daarnaast staat het beleven van de steden steeds meer centraal. We kunnen dit duiden als een verandering van een place to buy naar een place to meet. Naast winkelen worden andere functies als cultuur, evenementen en horeca steeds belangrijker. Het sociale en culturele karakter van de binnensteden verandert hierdoor. Dit stelt eisen aan de sociale, culturele en recreatieve beleving van de binnensteden. Historisch gezien zijn het de steden waar de creativiteit ontstond. Arnhem en Nijmegen hebben grote kansen in de nieuwe economie. De regio zal meeprofiteren met de creatieve en innovatieve ontwikkeling van Arnhem en Nijmegen. Voor beide stad en omgeving liggen er kansen. Grote kansen, voor ondernemers, inwoners en nieuwkomers. De creatieve industrie (denk aan mode, media design en dergelijke) is sterk vertegenwoordigd in het stedelijk netwerk. Het verlevendigt de steden en levert innovatie en nieuwe kansen voor de economie. De bloeiende en groeiende creatieve sector is een aanjager van innovaties. Voorbeelden hiervan zijn Coehoorn als schakel in de creatieve corridor Rozet-Coehoorn-campus ArtEZmuseum Arnhem en het Waalfront (Honig-complex, Vasim) in Nijmegen. Rivier is hart van de stad De binnensteden zijn beide gelegen aan de rivier. Rivieroevers met veel potentie. Niet voor niets spreekt men in Arnhem bijvoorbeeld over het Rijngoud en in Nijmegen van het omarmen van de Waal. De culturele, economische en groene (her)ontwikkeling van de rivieroevers versterken de band tussen de stad en het groene karakter van de Waal- en Rijndelta. De rivier is het hart van de stad, de stad omarmt de rivier. Een uniek voorbeeld hiervan is te vinden in het Ruimte voor de Rivier project bij Nijmegen-Lent, waar waterveiligheid en ruimtelijke ontwikkeling elkaar versterken en een rivierpark is ontstaan midden in de stad. Het is belangrijk om nu met de verschillende overheden en ondernemers / initiatiefnemers na te denken over het toekomstig gebruik van dit rivierpark. Complementariteit Het wordt steeds belangrijker om de complementariteit van de steden Arnhem en Nijmegen te benadrukken en elk een onderscheidend, aantrekkelijk aanbod en karakter behoudt. Een geïntegreerde aanpak kan juist de complementariteit bevorderen. Beide steden beschikken over een grote diversiteit aan hoogwaardige opleidingen, kennisinstellingen van nationaal en internationaal formaat, interessant cultureel erfgoed, een groot cultureel aanbod (Het Gelders Orkest, De Vereeniging, Introdans, Het Valkhof Museum, Toneelgroep Oostpool, Nederlands Openluchtmuseum, Doornroosje). Een regio met twee sterk verschillende gezichten trekt een groter publiek aan. In deze regio zien we ook een grote complementariteit tussen de beide steden en de overige gebieden. De regio biedt het beste van twee werelden. Immers, de steden Arnhem-Nijmegen hebben inwoners en onder nemers veel te bieden, maar dit geldt ook voor de regiogemeenten. Bij samenwerking en regionale planning ontstaan ook slimmere investeringen en een efficiënter ruimtegebruik. Een voorbeeld hiervan is het aanbod aan detailhandel. We weten dat de behoefte aan winkelruimte zal afnemen, in het land, in de regio en binnen onze gemeenten. Afstemming in de regio is noodzaak om te voorkomen dat het winkelbestand over de totale regio verzwakt. Ditzelfde geldt ook voor woningbouw, kantoorontwikkeling en bepaalde typen bedrijventerreinen; voorkom een overaanbod in een bepaalde sector op regionale schaal, want dat leidt onvermijdelijk tot leegstand. Bij het aanbod aan maatschappelijke voorzieningen zien we dezelfde spanning als gevolg 19