Beleidsnota Archeologie Gemeente Landsmeer

Transcriptie

1 Beleidsnota Archeologie Gemeente Landsmeer Versie vastgesteld, februari 2011

2 Pagina 2

3 Samenvatting Aanleiding Deze Beleidsnota Archeologie zet uiteen op welke wijze de gemeente Landsmeer, naar aanleiding van de herziening van de Monumentenwet 1988 die in september 2007 plaatsvond, verantwoordelijkheid neemt voor het eigen bodemarchief. Wat moet? Met de wetsherziening is het voor gemeenten verplicht bij bodemingrepen van enige omvang het behoud van archeologische waarden af te wegen tegen andere belangen. Door het opnemen van archeologie in de erfgoedverordening en in bestemmingsplannen worden de kosten van archeologisch onderzoek verhaald op de verstoorder van het bodemarchief. In het bestemmingsplan en de verordening wordt voorgeschreven welke verplichtingen de vergunningaanvrager heeft op het gebied van de archeologische monumentenzorg. Op grond van dit beleidsstuk zal een verordening worden vastgesteld. Wat mag? De gemeente Landsmeer wil binnen de kaders van de wet op een verantwoorde manier zorg dragen voor de archeologie binnen de gemeentegrenzen. In de Monumentenwet is bepaald dat bij projecten groter dan 100 m2, rekening dient te worden gehouden met archeologie. Gemeenten mogen hiervan naar boven of beneden afwijken. De grens die voor een bepaald gebied wordt gekozen hangt af van de archeologische verwachtingswaarde van dat gebied. Om deze verwachtingswaarden te bepalen is een inventarisatie van het gemeentelijk bodemarchief uitgevoerd. Daarbij is onderzocht welke archeologische resten reeds bekend zijn en welke verwacht worden. Op basis hiervan is de gemeente verdeeld in verschillende archeologiegebieden, elk met eigen spelregels, die bepalen bij welke planomvang en diepte rekening moet worden gehouden met archeologie. De regimes zijn weergegeven op de Beleidskaart Archeologie, zodat voor een ieder duidelijk is aan welke archeologische voorwaarden moet worden voldaan bij ruimtelijke ontwikkelingen. De kaart wordt als apart document vastgesteld, waarin de regimes zijn weergegeven en die worden gekoppeld aan de waardering van gebieden. Het archeologiebeleid wordt overgenomen in een nieuwe erfgoedverordening (dat is de bestaande monumentenverordening met een nieuw hoofdstuk voor archeologie). Zolang nog niet alle bestemmingsplannen zijn herzien, zorgt deze verordening ervoor dat de archeologie toch juridisch is gewaarborgd. Waardering De gemeente vindt de volgende archeologische elementen waardevol, omdat deze kenmerkend zijn voor de ontwikkeling van de gemeente. - middeleeuwse veen- en huisterpen; - historische kernen en kerkterreinen; Pagina 3

4 - de verschillende veenontginningsgebieden, met bijbehorende elementen zoals sloten, lintbebouwing en molens; - het bewoningslint dat van noord naar zuid door de gemeente loopt. De regimes zijn bepaald aan de hand van ervaringen die zijn opgedaan tijdens archeologisch onderzoek in vergelijkbare gebieden. Er is dus rekening gehouden met de typen grond binnen de gemeentegrenzen. Aan de hand van dit onderzoek zijn vijf categorieën van regimes vastgesteld waaruit verschillende verplichtingen voor aanvragers volgen. Financiën De kosten die de archeologische monumentenzorg voor de gemeente met zich meebrengt, zijn moeilijk te voorspellen. Kosten die gemaakt worden in het geval van ruimtelijke ontwikkelingen op initiatief van de gemeente worden in principe opgenomen in de begroting van het betreffende project. De kosten voor onderzoek zijn voor rekening van de verstoorder. Maar wanneer redelijkerwijs niet verlangd kan worden dat deze de kosten volledig draagt, springt de overheid bij. De gemeente beschikt over de beleidsvrijheid zelf te bepalen wat voor de betreffende projectontwikkelaar een redelijke bijdrage is. In Nederland wordt vaak een percentage van 2-10 % van de bouwsom voor archeologie als redelijk beschouwd, de gemeente Landsmeer kiest voor 10% van de bouwsom. Als de kosten dat percentage overstijgen kan een ontwikkelaar bij de gemeente een bijdrage vragen. Als die kosten meer zijn 2,50 maal het aantal inwoners van de gemeente, mag de gemeente een bijdrage aan het Rijk vragen. Kwaliteitsborging De gemeente Landsmeer waarborgt de kwaliteit van archeologisch onderzoek door gecertificeerde bedrijven in te huren en bij twijfel rapporten, offertes, en Programma s van Eisen (PvE s) te laten toetsen door een senior-archeoloog, ondanks het feit dat het toetsen geen wettelijke verplichting is. Om de kwaliteitseisen conform de Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie te waarborgen zal de gemeente eisen dat het PvE ter goedkeuring aan haar wordt voorgelegd voordat met het proefsleuvenonderzoek of de opgraving wordt begonnen. Pagina 4

5 Inhoudsopgave Beleidsnota Archeologie Gemeente Landsmeer...1 Samenvatting...3 Inhoudsopgave Inleiding Verdrag van Malta Herziening Monumentenwet Rol van de gemeente in het kader van de Archeologische monumentenzorg Beleidskaart Archeologie Archeologie in uitvoering Toezicht en kwaliteitsborging Selectiebesluit Zorg voor waardevolle vindplaatsen...15 AMK-terreinen Financiën Het veroorzakersprincipe...17 Excessieve kosten van archeologisch onderzoek...18 Literatuur...20 Bijlagen...22 A Rijks- en provinciaal beleid en instrumenten voor cultuurhistorie...23 Rijksbeleid...23 Provinciaal archeologiebeleid...24 Rol van de Provincie bij de uitvoering van de Monumentenwet...24 Cultuurnota Cultuurhistorische Waardenkaart...25 Beleidskader Landschap en Cultuurhistorie...25 Beeldkwaliteitplan...25 B Ontstaansgeschiedenis gemeente Landsmeer...26 Archeologie...29 C Archeologieregimes...30 A. Molens (LM1 t/m LM13)...30 Bij grondingrepen met een totale oppervlakte groter dan 50 m2 en dieper dan 35 cm beneden maaiveld, dient rekening te worden gehouden met de aanwezigheid van archeologische waarden B. Mogelijk kerkterrein...31 LM14 31 C. Historische dorpslinten...32 Het Lint LM (LM015A Landsmeer, LM016 Den Ilp en LM017A Purmerland zijn in LM125 opgenomen) 32 Pagina 5

6 Voor de zone waar de historische kernen in liggen (bekend onder de bestemmingsplannaam Het Lint) geldt:...32 Binnen het lint liggen reeds bekende vindplaatsen (LM130), daarvoor geldt:...32 D. Veenontginningsgebieden...33 E. Twintigste-eeuwse uitbreidingswijk van Landsmeer...37 F. t Twiske...37 LM30 37 H. Huisterpen (LM34 t/m LM124)...38 D Relevante adressen...43 Bezoekadressen...43 Postadres...43 InfoDesk Pagina 6

7 1. Inleiding De gemeente Landsmeer zet in voorliggende nota het gemeentelijk archeologiebeleid uiteen. Geformuleerd vanuit de overtuiging dat de lokale overheid het publieke belang van het kwetsbare en waardevolle archeologische erfgoed dient te behartigen. Dit beleid is een uitvloeisel van het in 1992 door Nederland mede ondertekende Verdrag van Malta, waarvan de uitgangspunten in september 2007 in de nationale wetgeving van kracht zijn geworden. Deze archeologienota wordt na vijf jaar geëvalueerd en zonodig aangepast. 1.1 Verdrag van Malta De afgelopen decennia is het besef gegroeid dat als gevolg van de bodemverstorende ingrepen het bodemarchief uitgeput kan raken. In Nederland is meer dan de helft van de archeologische resten vooral in de 20 ste eeuw ongezien verloren gegaan. Een zorgvuldige omgang met het bodemarchief is daarom in het Europese Verdrag inzake de bescherming van het archeologisch erfgoed, ook wel Conventie van Valletta of Verdrag van Malta genoemd, tot stand gekomen. Het voornaamste doel van dit verdrag is behoud van archeologische resten in de bodem. Waar behoud niet mogelijk blijkt, moet de informatie uit het bodemarchief vóór de vernietiging ervan worden gedocumenteerd door middel van archeologisch onderzoek. Een ander belangrijk punt van het Verdrag van Malta is het principe dat de veroorzaker (de initiatiefnemer) van bodemverstorende activiteiten, de kosten van archeologisch onderzoek betaalt. Deze twee uitgangspunten kunnen volgens het verdrag het beste gestalte krijgen door de archeologische belangen tijdig en volwaardig in het ruimtelijke planproces op te nemen. De uitgangspunten van het Verdrag van Malta zijn in de Nederlandse Monumentenwet en enkele andere wetten ten behoeve van de archeologische monumentenzorg in september 2007 van kracht geworden. De wijzigingswet die geleid heeft tot de herziening van de Monumentenwet, wordt aangehaald als Wet op de Archeologische Monumentenzorg (WAMz). In de WAMz is het bestemmingsplan aangewezen als het meest geëigende instrument om het archeologisch erfgoed te beschermen en daarmee is de gemeente aangewezen als primair verantwoordelijk voor het behoud van het bodemarchief. 1.2 Herziening Monumentenwet Omdat de Monumentenwet gemeenten beleidsruimte biedt, binnen de kaders van rijks- en provinciaal beleid, naar eigen behoefte beleidsmatig (en financieel) invulling te geven aan de archeologische monumentenzorg op gemeentelijk grondgebied, is het doel van deze nota het ontwikkelen en concretiseren van een eigen gemeentelijk archeologiebeleid. De intentie van het archeologiebeleid van de gemeente is om op een werkbare en doelmatige manier zorg te dragen voor het bodemarchief. Daarom hanteert het gemeentebestuur in de beleidsnota en op de bijbehorende Beleidskaart Archeologie vrijstellingsgrenzen, die aangeven wanneer bodemingrepen zijn vrijgesteld van de archeologische onderzoeksplicht. Het uitgangspunt bij het bepalen van de vrijstellingsgrenzen is een maatschappelijk Pagina 7

8 aanvaardbare balans aan te brengen tussen de ruimtelijke ordening en het zorgvuldig beheer van het bodemarchief. 1.3 Verantwoordelijkheid gemeente Op grond van de Monumentenwet moeten gemeenten sinds 2007 verantwoordelijkheid nemen voor het behoud van het eigen archeologisch erfgoed. Bij bodemingrepen van enige omvang weegt de gemeente het behoud van archeologische waarden af tegen andere maatschappelijke belangen. Primair is het noodzakelijk om zowel bekende als nog niet of weinig bekende archeologische vindplaatsen een plaats te geven in het proces van ruimtelijke ordening. De uitgangspunten voor gemeentelijke beslissingen zijn daarom in deze nota, de bijbehorende Beleidskaart Archeologie en in de erfgoedverordening vastgelegd, wat zijn doorwerking zal vinden in de gemeentelijke bestemmingsplannen. Daarmee voldoet de gemeente aan de voorwaarden die de wet stelt en zal voor alle betrokkenen inzichtelijk zijn wanneer en waar rekening dient te worden gehouden met het bodemarchief. 1.4 Opbouw van de nota In hoofdstuk 2 staat beschreven hoe de gemeente Landsmeer omgaat met haar archeologische resten door het archeologiebeleid zoals verwoord in deze nota en op de beleidskaart op te nemen in een erfgoedverordening. In hoofdstuk 3 is het archeologische onderzoeksproces uiteen gezet, met de beslis- en overlegmomenten waarbij de gemeente als bevoegde overheid een belangrijke rol speelt. Tevens wordt naar voren gebracht hoe de monumentenzorg in de gemeentelijke praktijk vorm moet krijgen. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op het principe dat de verstoorder van het bodemarchief de kosten van archeologisch onderzoek betaalt en hoe de gemeente de kosten van onderzoek verhaalt op derden. Daarnaast komen ook de kosten(posten) van de gemeente zelf op het gebied van de archeologische monumentenzorg aan de orde. In de literatuur zijn de geraadpleegde bronnen opgesomd en de begrippenlijst geeft een verklaring van termen. Een overzicht van relevante partners is opgenomen in de adressenlijst. In de bijlagen: - Archeologie op nationaal en provinciaal niveau; - De ontstaangeschiedenis van de gemeente Landsmeer. Deze beschrijving vormt belangrijke bouwstenen voor het gemeentelijk archeologiebeleid; - De onderbouwing van de archeologieregimes; - Relevante adressen; Pagina 8

9 2. Rol van de gemeente in het kader van de Archeologische monumentenzorg 2.1 Erfgoedverordening en bestemmingsplannen Voor de overgangsperiode waarin bestemmingsplannen nog niet herzien zijn en archeologie dus nog geen onderdeel vormt, worden bouwplannen getoetst aan een archeologieverordening (of erfgoed- of monumentenverordening met archeologie). Met een dergelijke verordening wordt archeologie direct voor het gehele gemeentelijke grondgebied juridisch geregeld. Als de bestaande bestemmingsplannen vervangen worden, zal archeologie daarin worden opgenomen. In de toelichting zal worden ingegaan op het gemeentelijk archeologiebeleid en op de ten behoeve van het plan uitgevoerde inventarisatie van archeologische waarden binnen het bestemmingsplangebied. 1 Daarnaast wordt hier de onderbouwing gegeven voor de dubbelbestemming archeologisch waardevol gebied en wordt gewezen op de eventuele consequenties van het verlenen van een vergunning of ontheffing. De verschillende categorieën op de Beleidskaart Archeologie worden als dubbelbestemmingen opgenomen op de plankaarten van nieuwe bestemmingsplannen. De categorieën worden in de toelichting en de planregels beschreven. 2.2 Beleidskaart Archeologie De Monumentenwet vraagt van gemeenten in de voorbereidingsfase van een nieuw bestemmingsplan inventariserend archeologisch onderzoek uit te voeren (artikel 38a, eerste lid). Een dergelijk onderzoek is in het kader van deze nota voor de gehele gemeente uitgevoerd. Op basis daarvan is een Beleidskaart Archeologie gemaakt, die de archeologische onderlegger vormt bij het opstellen van bestemmingsplannen. Bij de totstandkoming van de Beleidskaart Archeologie is rekening gehouden met het feit dat niet voor iedere ruimtelijke ontwikkeling een archeologisch onderzoek verplicht kan worden gesteld. Het belasten van iedere kleine ruimtelijke ontwikkeling met archeologisch onderzoek zal vooral als last worden ervaren, wat ten koste zal gaan van het maatschappelijk draagvlak. De gemeente heeft daarom voor alle archeologiegebieden een specifieke ondergrens voor archeologisch onderzoek op de beleidskaart aangegeven, in het ene gebied moet al bij kleine plangebieden rekening worden gehouden met archeologie en in andere pas bij heel grote plangebieden. Aangezien de Beleidskaart Archeologie hét basisinstrument vormt voor het gemeentelijk archeologiebeleid, zal de gemeente de nota en de kaart daarop actualiseren indien daartoe op grond van archeologisch onderzoek of wetswijzigingen aanleiding bestaat, maar in ieder geval ongeveer elke vijf jaar. 1 Zie daarvoor bijlage C: Archeologieregimes. Pagina 9

10 Gebieden waar geen archeologie (meer) wordt verwacht, worden niet op de bestemmingsplankaart aangeduid. Voor het overige gebied van het bestemmingsplan wordt de Beleidskaart Archeologie als onderlegger voor de plankaart gebruikt. Het kan zijn dat na de vijfjaarlijkse actualisering van het archeologiebeleid en de archeologiekaart, gebieden door voortschrijdend inzicht (meestal door archeologisch onderzoek) als archeologievrij op de kaart en dus in de bestemmingsplannen worden opgenomen. Daarnaast worden archeologische voorschriften ten aanzien van de afgifte van omgevingsvergunningen in het bestemmingsplan opgenomen. 2.3 Waardering De gemeente vindt de volgende archeologische elementen waardevol, omdat deze kenmerkend zijn voor de ontwikkeling van de gemeente. - middeleeuwse veen- en huisterpen; - historische kernen en kerkterreinen - de verschillende veenontginningsgebieden, met bijbehorende elementen zoals sloten, lintbebouwing en molens - het bewoningslint dat van noord naar zuid door de gemeente loopt. De regimes zijn bepaald aan de hand van ervaringen die zijn opgedaan tijdens archeologisch onderzoek in vergelijkbare gebieden. Er is dus rekening gehouden met de typen grond binnen de gemeentegrenzen. Aan de hand van dit onderzoek zijn vijf categorieën van regimes vastgesteld waaruit verschillende verplichtingen voor aanvragers volgen. De regimes die de gemeente heeft gekozen zijn: Categorie Rekening houden met archeologie: Eerste Bij alle grondroerende werkzaamheden Tweede Bij een te verstoren gebied met een totale oppervlakte groter dan 50 m 2 èn dieper dan 35 cm beneden maaiveld Derde Bij een te verstoren gebied met een totale oppervlakte groter dan 500 m 2 èn dieper dan 35 cm beneden maaiveld Vierde Bij een te verstoren gebied met een totale oppervlakte groter dan 2500 m 2 èn dieper dan 35 cm beneden maaiveld Vijfde Bij een te verstoren gebied met een totale oppervlakte groter dan m 2 en dieper dan 35 cm beneden maaiveld Het regime van de eerste categorie geldt voor religieuze terreinen (zoals kerkterreinen met kerk (en kerkhof)). Bij alle niet-reguliere 2 grondroerende werkzaamheden moet rekening gehouden worden met de aanwezigheid van archeologische resten, ook bij grondroerende werkzaamheden tijdens restauratiewerk. Ook voor de middeleeuwse huisterpen van zeer hoge archeologische waarde geldt dit regime. 2 Reguliere werkzaamheden zijn bijvoorbeeld het bijzetten van graven op het kerkhof. Pagina 10

11 Het regime van de tweede categorie is van toepassing op locaties waar op een klein oppervlak belangwekkende archeologische resten verwacht worden zoals molenplaatsen, een mogelijk kerkterrein aan de Oostkerkebreek en de historische kernen Landsmeer, Den Ilp en Purmerland en veenterpen van hoge archeologische waarde en van archeologische waarde. Het regime van de derde categorie geldt voor gebieden met een middelhoge tot hoge archeologische verwachting, zoals enkele veenontginningsgebieden waar bewoningssporen uit de Late Middeleeuwen zijn aangetroffen. Het regime van de vierde categorie geldt bij een geringe archeologische verwachting, zoals de veenontginningsgebieden waar bewoningssporen uit de Late Middeleeuwen nog niet zijn aangetroffen, maar wel kunnen voorkomen. Ook de twintigste-eeuwse uitbreidingswijk van Landsmeer heeft dit regime. Voor het overige grondgebied van de gemeente geldt een regime van de vijfde categorie. Hier is sprake van een lage archeologische verwachting, zoals de veenontginningsgebieden waar geen middeleeuwse bewoningsresten worden verwacht. NB. Het Twiske is archeologievrij, dat betekent dat in het gebied geen rekening hoeft te worden gehouden met de aanwezigheid van archeologische resten, omdat zij niet te verwachten zijn. Pagina 11

12 3. Archeologie in uitvoering 3.1 Archeologisch proces In de Monumentenwet is bepaald dat archeologie wordt verankerd in de ruimtelijke ordening via bestemmingsplannen. Bouwplannen worden getoetst aan de bestemmingsplannen, of de archeologieverordening als archeologie nog niet in het bestemmingsplan is opgenomen. Vervolgens regelt de gemeente via omgevingsvergunningen de uitvoering van het archeologiebeleid. Zo zal een vergunningaanvraag vergezeld moeten gaan met een onderzoeksrapport waarin de archeologische waarde van het terrein volgens het college voldoende is vastgesteld. De aanvrager zal in dat geval archeologisch vooronderzoek (bureauonderzoek en eventueel inventariserend veldonderzoek) laten uitvoeren. Indien uit dat vooronderzoek blijkt dat er geen belangrijke archeologische resten aanwezig zijn of de kans op aanwezigheid klein is, dan kan de vergunning vanuit archeologisch oogpunt, zonder meer worden verleend. Indien uit het vooronderzoek naar voren komt dat de bodem belangwekkende resten bevat, dan kan de gemeente de vergunning verlenen onder voorwaarde dat de aanvrager de archeologische resten laat opgraven of dat het plan zodanig wordt aangepast dat deze in de bodem behouden blijven. In iedere fase van het vooronderzoek kan de vergunning dus worden verleend, mits de archeologische waarde van het terrein in de betreffende fase voldoende is vastgesteld. 3.2 Toezicht en kwaliteitsborging De kern van het geliberaliseerde archeologiebestel is dat het de initiatiefnemer van ruimtelijke ingrepen (zowel de gemeente als private opdrachtgevers) vrijstaat om voor de uitvoering van alle vormen van archeologisch onderzoek zelf een keuze te maken uit erkende aanbieders op de archeologische markt. De rijksoverheid is verantwoordelijk voor het toezicht op de uitvoering van de archeologische werkzaamheden die onder de opgravingsvergunning vallen. Dit toezicht is ondergebracht bij de afdeling archeologie van de Erfgoedinspectie. Om de kwaliteit van het onderzoeks- en besluitvormingstraject in de archeologische monumentenzorg te waarborgen heeft de rijksoverheid samen met de beroepsgroep van archeologen het handboek Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) in het leven geroepen. In dit handboek staan de kwaliteitseisen die betrekking hebben op de vorm, informatieplicht, verslaglegging en deskundigheid van de uitvoerders van archeologisch onderzoek. In de KNA worden niet zozeer inhoudelijke eisen gesteld, maar wordt omschreven welke handelingen ( processtappen ) ten minste moeten worden uitgevoerd om van basiskwaliteit te kunnen spreken. De uitvoerder van archeologisch veldwerk is volgens het Besluit Archeologische Monumentenzorg verplicht zich te houden aan de KNA en dient gecertificeerd te zijn. De Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer houdt zich bezig met de kwaliteitseisen van archeologie. Pagina 12

13 3.3 Onderzoekstraject Het archeologische onderzoekstraject bestaat uit de volgende stappen: 1. Archeologische risicoanalyse Cultureel Erfgoed Noord-Holland doet een quick scan als eerste stap van het archeologisch onderzoek bij bodemingrepen. Deze snelle inventarisatie van de archeologische verwachting van een plangebied op perceelsniveau is niet gangbaar, maar vormt een belangrijke filter voor verder archeologisch onderzoek. Het is goedkoper (gratis) en sneller dan de volgende stap het bureauonderzoek- dat wel gangbaar is. De aanvrager van een quick scan krijgt een formeel advies van een senior-archeoloog over de noodzaak van eventueel vervolgonderzoek. Dit instrument is juridisch niet verankerd. Bij twijfel zal een bureauonderzoek worden uitgevoerd. 2. Bureauonderzoek (ABO), Op basis van het bureauonderzoek wordt de gespecificeerde archeologische verwachting voor het betreffende plangebied opgesteld en kan worden aangegeven in welke mate de (mogelijk) aanwezige waarden door de planrealisatie schade zullen leiden. Op grond daarvan wordt in het rapport een advies voor eventuele vervolgstappen geformuleerd: verder archeologisch onderzoek of geen verder archeologisch onderzoek. 3. Inventariserend Veldonderzoek (IVO) 3.a verkennend, 3b. karterend, 3c. waarderend onderzoek. Het doel van inventariserend veldonderzoek is het aanvullen en toetsen van de gespecificeerde verwachting, dat gebaseerd is op het bureauonderzoek. De verkennende fase van het inventariserend veldonderzoek heeft tot doel kansarme zones uit te sluiten en kansrijke zones van het plangebied te selecteren voor de volgende fase. Het doel van het karterend onderzoek is het toetsen van het opgestelde verwachtingsmodel, door de intactheid van de bodemopbouw vast te stellen en de eventueel aanwezige archeologische resten en/of vindplaatsen te inventariseren. Na het karterend onderzoek wordt een Programma van Eisen (PvE) opgesteld op basis waarvan het waarderend onderzoek moet worden uitgevoerd. Proefsleuvenonderzoek kan zowel voor waarderend onderzoek als voor karterend onderzoek worden gebruikt. 4. Opgravingen 4a. Na het inventariserend veldonderzoek wordt vervolgens een PvE opgesteld voor de laatste stap van het traject dat bestaat uit een opgraving. Het doel van opgraven is het documenteren van gegevens en het veiligstellen van materiaal van vindplaatsen om daarmee informatie te behouden die van belang is voor kennisvorming over het verleden. 4b. Een uitzondering is het archeologisch begeleiden van grondroeringen. Dit houdt in dat een archeoloog bij het bouwrijp maken, slopen of wat voor grondwerkzaamheden dan ook, eventueel aangetroffen archeologische resten documenteert. Het werk loopt daardoor geen Pagina 13

14 vertraging op. Voor een Archeologische Begeleiding (AB) vereist de Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA) ook een PvE. Iedere onderzoeksstap resulteert (behalve de Programma s van Eisen) in een archeologisch rapport. Op grond van dat rapport beslist de gemeente of het onderzoekstraject al dan niet moet worden voortgezet. Indien mogelijk zal de gemeente beslissen dat verschillende stappen in één fase kunnen worden doorlopen en gerapporteerd of dat in voorkomende gevallen onderzoeksstappen kunnen worden overgeslagen. Het archeologisch onderzoekstraject vormt voor de gemeente dus tevens een besluitvormingstraject. 3.4 Selectiebesluit Elk rapport van vooronderzoek (dus niet van een opgraving) wordt voorzien van een selectieadvies. In dat advies beargumenteert de archeologische uitvoerder waarom vervolgonderzoek wel of niet noodzakelijk is. Op basis van dat deskundige advies neemt de bevoegde overheid een zogenaamd selectiebesluit. In dat besluit wordt gemotiveerd aangegeven welke gevolgen de onderzoeksresultaten hebben voor zowel de aangetroffen vindplaats als het voorgenomen plan. Bij een selectiebesluit wordt door het gemeentebestuur in eerste instantie gestreefd naar behoud in de bodem van een behoudwaardige vindplaats. Eventueel noodzakelijke beheersmaatregelen voor het optimale behoud ervan worden bij dit streven in overweging genomen en zonodig in de planontwikkeling en -uitwerking meegenomen. Dat kan door bijvoorbeeld een bouwlocatie zodanig te situeren, dat de archeologische vindplaats niet wordt aangetast, of door zodanig te bouwen of aan te leggen, dat de archeologische overblijfselen zo ongeschonden mogelijk blijven. Indien behoud in situ naar het oordeel van de gemeente niet mogelijk is, zorgt zij ervoor dat het archeologisch vooronderzoek wordt voortgezet in de vorm van een opgraving (behoud ex situ). Het doel van opgraven is het documenteren van gegevens en het veiligstellen van materiaal van vindplaatsen om daarmee informatie te behouden die van belang is voor kennisvorming over het verleden. Een selectiebesluit kan echter ook negatief uitvallen, wat betekent dat de vindplaats naar het oordeel van de gemeente niet behoudwaardig is. Daarbij wordt besloten dat de aanwezige archeologische waarden ongedocumenteerd verloren mogen gaan. 3.5 Programma van Eisen Een proefsleuvenonderzoek of opgraving behoort volgens de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie te worden uitgevoerd op basis van een PvE. In het PvE legt de gemeente de voorwaarden en eisen ten aanzien van de inhoudelijke vraagstelling (wat er moet worden onderzocht) en de praktische uitvoering (hoe het moet worden onderzocht) vast. Een PvE is één jaar geldig en dient volgens de KNA opgesteld te worden door een daartoe bekwaam senior-archeoloog. De KNA vereist dat het PvE wordt goedgekeurd door de bevoegde overheid, terwijl dat niet in de Monumentenwet staat. Om de kwaliteitseisen conform de KNA te waarborgen zal de gemeente eisen dat het PvE ter goedkeuring aan haar wordt voorgelegd voordat met het proefsleuvenonderzoek of de opgraving wordt begonnen. De gemeente zal het PvE laten toetsen door een daartoe bekwaam en onafhankelijk seniorarcheoloog. Hiermee wordt beoogt de kwaliteitseisen conform de KNA te waarborgen en Pagina 14

15 deskundig advies te garanderen. De goedkeuringsvereiste voor een PvE zal door de gemeente bij verordening worden vastgelegd. 3.6 Zorg voor waardevolle vindplaatsen Archeologische monumenten Provincies, het rijk en gemeenten kunnen terreinen of landschapselementen als archeologisch monument aanwijzen. De gemeente Landsmeer heeft nog geen archeologische monumenten. Door een vindplaats tot monument te verklaren is deze beschermd, alleen het huidige gebruik mag voortgezet worden. Voor archeologische monumenten aangewezen door Rijk, Provincie of de gemeente, geldt dat bij de vaststelling van een nieuw bestemmingsplan geen regeling hoeft te worden opgenomen die voorziet in de bescherming van deze monumenten. Deze bescherming is immers al geregeld door, respectievelijk, de Monumentenwet, de provinciale of de gemeentelijke monumentenverordening. Wel is het raadzaam om deze terreinen aan te geven op de bestemmingsplankaart. AMK-terreinen Vanaf 1994 zijn door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de provincies twaalf provinciale Archeologische Monumenten Kaarten (AMK s) vervaardigd, die samen een landelijk beeld geven. De AMK s geven per provincie een overzicht van alle bekende behoudswaardige archeologische terreinen. De kaart is bedoeld als een instrument voor het beheer en de bescherming van archeologische informatie die in de bodem bewaard is gebleven. Bij planologische beslissingen, zoals saneringen en aanleg van woonwijken, kan met behulp van de kaart rekening worden gehouden met archeologische waarden. In de gemeente Landsmeer zijn op de AMK tientallen terreinen aangegeven die archeologisch van zeer hoge waarde, hoge waarde of van waarde zijn. Het zijn met name huisplaatsen en huisterpen (zie bijlage B Ontstaansgeschiedenis). Deze waarden zijn overgenomen op de Beleidskaart Archeologie van Landsmeer, waardoor de AMK vervalt. Behoud en beheer van waardevolle vindplaatsen in de bodem Archeologische monumenten verdienen bescherming. In de archeologie geldt het basisprincipe van behoud van archeologische waarden door omstandigheden te creëren die het (verdere) verval van die waardevolle vindplaatsen tegengaan. Afhankelijk van de situatie kan fysiek behoud door de gemeente onder meer worden gerealiseerd door een archeologisch waardevol terrein: 1. buiten ruimtelijke ontwikkelingen te houden; 2. aan te wijzen als archeologisch monument; 3. in te passen in de inrichting van het plangebied; 4. op archeologievriendelijke wijze te bebouwen; 5. met een grondlaag te bedekken; 6. of bij wijzigingen van het grondwaterpeil rekening te houden met het terrein. In al deze gevallen kan het ook gaan om gedeelten van het terrein. In geval van de mogelijkheden 3 t/m 5 zal de gemeente zich door een deskundige archeoloog laten Pagina 15

16 adviseren om tot een weloverwogen besluitvorming te komen, zodat behoud in situ zoveel mogelijk is gegarandeerd. Toevalsvondsten Degene die anders dan bij het doen van opgravingen een vondst doet waarvan hij weet dan wel redelijkerwijs kan vermoeden dat het archeologisch van waarde is, heeft krachtens de Monumentenwet de plicht de betreffende vondst zo spoedig mogelijk te melden. Dat dient formeel bij de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten te gebeuren (Monumentenwet art. 53), maar het kan ook bij het Provinciaal depot in Wormer. De melding van een toevalsvondst kan er in bijzondere gevallen toe leiden dat de rijksoverheid gelast de werken of werkzaamheden voor bepaalde of onbepaalde tijd geheel of gedeeltelijk stil te leggen ten behoeve van archeologisch onderzoek. De schade die hierdoor wordt veroorzaakt, wordt door het Rijk naar redelijkheid vergoed. Pagina 16

17 4. Financiën In dit hoofdstuk wordt ter oriëntatie een indicatief overzicht gegeven van de kosten(posten) op het gebied van het gemeentelijk archeologiebeleid. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt in projectgebonden kosten en meer algemene kosten. Verder komt aan de orde hoe de uiteenlopende kosten van het archeologisch onderzoek en het gemeentelijk beleid worden gefinancierd. 4.1 Kosten voor archeologie De nieuwe archeologiewetgeving en de beleidsmatige vertaling ervan door de gemeente kan voor ruimtelijke planvorming en ingrepen grote financiële consequenties hebben. Niet alleen voor de gemeente zelf, maar ook voor grondeigenaren en -gebruikers, plannenmakers en initiatiefnemers van bodemingrepen. De kosten voor archeologisch onderzoek zal de gemeente in de risicoparagraaf opnemen. Kosten voor het actualiseren van het archeologiebeleid om de vijf jaar en het opnemen van archeologie in de erfgoedverordening wordt uit het reguliere budget bekostigd. Binnen de gemeente zal één medewerker optreden als coördinator van en aanspreekpunt voor zaken met betrekking tot de archeologische monumentenzorg. Uitgegaan wordt van enkele tientallen uren per jaar. Wanneer gemeentelijke projecten tot archeologische maatregelen leiden, dient de uitvoering van benodigde archeologische werkzaamheden en begeleiding in publieke en private uitvoeringsprojecten binnen het project te worden georganiseerd. Voor zaken waarvoor de expertise van een (senior-) archeoloog is vereist, wordt extern advies ingewonnen en worden opdrachten daartoe aan erkende en bevoegde bedrijven en archeologen uitbesteed. In de begroting wordt hiervoor budget geraamd, uitgaande van één te begeleiden onderzoek per jaar. 4.2 Het veroorzakersprincipe Een belangrijk uitgangspunt van de gewijzigde Monumentenwet 1988 is het beschermen van archeologische waarden in situ. Het belang van een archeologische opgraving en wetenschappelijk onderzoek is hieraan ondergeschikt. Waar mogelijk moet bij beoogde ruimtelijke ontwikkelingen worden gezocht naar alternatieve locaties of naar aanpassingen in het ontwerp. Dit vereist op gemeentelijk niveau een nauwe afstemming tussen de beleidsterreinen cultuur(historie), milieu en ruimtelijke ordening. Van initiatiefnemers tot ruimtelijke ontwikkelingen wordt verlangd dat zij in een tijdig stadium aangeven hoe met eventuele bodemverstorende ingrepen wordt omgegaan. Bij MER-plichtige projecten geldt een onderzoeksplicht. Een tweede uitgangspunt is, dat de veroorzaker van een niet-vermijdbare verstoring van het archeologisch erfgoed procedureel en financieel verplicht is een opgraving te laten verrichten. Deze opgraving, die op wetenschappelijk verantwoorde wijze moet worden verricht, omvat ook het beschrijven van de resultaten en het deponeren van de vondsten in Pagina 17

18 een Depot voor Bodemvondsten. De kosten die hiermee gepaard gaan dienen te worden beschouwd als normaal ondernemersrisico en zullen niet op de (rijks)overheid afgewenteld kunnen worden (veroorzakersprincipe). De financiële gevolgen kunnen onder omstandigheden echter onevenredig zijn. In dit (bijzondere) geval bestaat voor het bestuursorgaan dat de verplichting heeft opgelegd, aanleiding om de betrokkene financieel tegemoet te komen. Het kan echter ook voorkomen, dat de kosten van een opgraving niet alleen onevenredig zijn voor de initiatiefnemer, maar ook voor het bestuursorgaan dat de opgraving noodzakelijk heeft beoordeeld en als verplichting heeft opgelegd. In die situatie kan er aanleiding zijn voor het Rijk om lagere overheden financieel tegemoet te komen door het verstrekken van een specifieke uitkering. Excessieve kosten van archeologisch onderzoek Bij strikte toepassing van het veroorzakersprincipe kan de realisatie van een project in gevaar komen door de hoogte van de archeologiekosten. Artikel 34 a bepaalt dat het verplichtende bestuursorgaan (B&W) gehouden is de redelijkheid van deze kosten te bewaken. Bij grote projecten zullen de kosten voor archeologie naar verhouding niet snel worden ervaren als excessief. Kleinschalige initiatieven, in zowel ruimtelijke als economische zin, daarentegen zullen eerder leiden tot archeologiekosten die niet in verhouding staan tot de totale stichtingskosten. Het is de vraag in hoeverre het redelijk is deze kosten volledig door de veroorzaker te laten dragen, vooral wanneer ze niet in verhouding staan tot de totale stichtingskosten. De wetgever benadert deze problematiek casuïstisch; de rechter bepaalt uiteindelijk via jurisprudentie wanneer de gemeente gehouden is tot het betalen van excessieve kosten. In de Monumentenwet 1988 (art. 42) is vastgelegd dat indien het niet redelijk is de kosten volledig ten laste te laten komen van de veroorzaker, de gemeente dan de archeologiekosten van de veroorzaker gedeeltelijk zal compenseren (nadeelcompensatie). Een regeling voor de vergoeding van de archeologische onderzoekskosten geeft de wetgever niet, die moeten gemeenten zelf ontwikkelen. In Nederland wordt een percentage van 2 tot 10% van de bouwsom voor archeologie als redelijk beschouwd. Als de kosten dat percentage overstijgen kan een ontwikkelaar bij de gemeente een bijdrage vragen. De volgende regeling wordt door de gemeente Landsmeer toegepast: De initiatiefnemer, dient een natuurlijk persoon (ook wel particulier genoemd) te zijn, met als voorwaarden dat deze natuurlijk persoon: de gronden in eigendom heeft, indien er (nog) geen sprake is van daarop rustende bebouwing; dan wel eigenaar is van de gronden en de daarop rustende bebouwing; en deze bebouwing of op te richten bebouwing gebruikt dan wel gaat gebruiken als hoofdwoonverblijf. Zal de kosten voor archeologisch vervolgonderzoek dienen te dragen tot een minimaal 10% van de totale projectkosten. Daarboven kan deze initiatiefnemer een verzoek indienen bij het college van B&W tot vergoeding van de kosten. Per geval zal bekeken worden of de overige kosten voor rekening van de gemeente zullen komen. Pagina 18

19 De initiatiefnemer, zijnde een natuurlijke persoon die niet aan de bovengenoemde voorwaarden voldoet en rechtspersonen (bedrijven, stichtingen e.d.) dienen de kosten voor archeologisch onderzoek geheel te dragen, tenzij er zeer bijzondere omstandigheden zijn, dit ter beoordeling van het college van B&W. Een richtlijn van 10% wordt redelijk geacht. Bij het aanvragen van een omgevingsvergunning of wijziging/ herziening van het bestemmingsplan, kunnen initiatiefnemers van bodemverstorende activiteiten zich namelijk middels de Archeologische Beleidskaart Landsmeer op de hoogte stellen van de archeologische verwachting van het plangebied. In de nazomer 2007 hebben de rijksoverheid en de VNG een akkoord gesloten over de decentralisatie van specifieke uitkeringen. Concreet betekent het dat het geld dat gereserveerd is voor de specifieke uitkeringen in het Gemeentefonds is gestort. De gemeenten beschikken dus via het gemeentefonds zelf over een (deel van de) vergoeding. Er is geen bijzondere verdeelsleutel vastgesteld. Omdat nog geen verwachting valt op te stellen voor de frequentie en de hoogte van het bedrag waarop aanspraak gemaakt zal worden, wordt de post excessieve kosten archeologisch onderzoek opgenomen in de paragraaf weerstandsvermogen van de begroting. Naast de gelden uit het gemeentefonds, kunnen gemeenten een specifieke uitkering voor excessieve kosten aanvragen bij de minister van OCW. Wanneer de kosten die overblijven voor de gemeente nadat de verstoorder zijn redelijke deel heeft betaald de 2,50 per inwoner overstijgen, kan de gemeente een aanvraag doen bij het Rijk voor deze excessieve kosten. De voorwaarden en regels die daarvoor gelden zijn vastgelegd in het Besluit op de Archeologische Monumentenzorg (Bamz) en de Regeling Archeologische Monumentenzorg. Deze regeling is van kracht sinds 1 januari 2008 maar is van tijdelijke aard. Het is niet duidelijk hoe lang de vergoedingsregeling op grond van de Bamz in werking zal zijn. Grondexploitatie In de Grondexploitatiewet die in 2008 in werking is getreden worden kosten van archeologisch onderzoek op de zogenaamde kostensoortenlijst gezet. Dit betekent dat deze kosten kunnen worden meegenomen in de exploitatie en dat kostenverhaal op ontwikkelaars mogelijk is. Deze kosten drukken dan op het bestemmingsplan- of projectgebied en worden volgens een bepaalde methodiek omgeslagen en in rekening gebracht. Genoemde wet is bedoeld als stok achter de deur. Dit houdt in dat publiekrechtelijke kostenverhaal alleen nodig is als niet anderszins (via overeenkomst) is veilig gesteld dat kostenverhaal zal plaatsvinden. Pagina 19

20 Literatuur Atlas van Historische Topografische Kaarten Noord-Holland. Bladen van de Chromotopografische Kaart van het Koninkrijk der Nederlanden schaal 1:25.000, , Landsmeer, Bakker, H. de, en J. Schelling, 1989: Systeem van bodemclassificatie voor Nederland. Berg, M.W. van den, 1993: Geomorfologische kaart van Nederland, schaal 1: Bos, J.M. 1988: Landinrichting en archeologie: het bodemarchief van waterland. NAR 6. ROB. Brouwer, T. en Th. Hanou, 2003: Archeologie en bestemmingsplannen. Juridischplanologische mogelijkheden voor de bescherming van archeologische waarden. [Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten]. College voor de Archeologische Kwaliteit, Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.1 Grote Historische Provincie Atlas Noord-Holland (Wolters-Noordhoff), 1992 Groenewoudt, B.J., 1994: Prospectie, waardering en selectie van archeologische vindplaatsen: Een beleidsgerichte verkenning van middelen en mogelijkheden, NAR 17. Janzen, F.P., 1988: Archeologische waarden in de ruilverkaveling Waterland: VII Waterland-Midden; Landsmeer, Overleek, Watergang en een deel van Broek in Waterland. RAAP-rapport 17. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, 2001: Beleidsregels van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, dr. F. van der Ploeg, met betrekking tot de wijze waarop de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen gebruik maakt van zijn bevoegdheid als bedoeld in artikel 39 van de Monumentenwet 1988 (Beleidsregels opgravingsbevoegdheid). Provincie Noord-Holland, 2000: Notitie Toepassing van artikel 19 lid 2 van de Wet op de Ruimtelijke Ordening (nieuw). Haarlem. Provincie Noord-Holland, 2005: Streekplan Noord-Holland Zuid. Haarlem. Provincie Noord-Holland 2003: Nota Cultuurhistorische regioprofielen, Haarlem. Provincie Noord-Holland, Directie Beleid Sector Ruimtelijke Inrichting, 2006: Beleidskader Landschap en Cultuurhistorie Noord-Holland, Haarlem. Rappol, M. / C.M. Soonius (eds.), 1994: In de Bodem van Noord-Holland. Geologie en Archeologie. SIKB, 2007, Hoe kies ik voor kwaliteit bij mijn archeologisch adviseur of uitvoerder: goed opdrachtgeverschap bij archeologische werkzaamheden. SIKB. Soonius, C.M., D. Bekius & S. Molenaar, 2001: Streekplan Noord-Holland Zuid, Provincie Noord-Holland: een archeologisch bureauonderzoek. RAAP-rapport 709. Tweede Kamer der Staten-Generaal, vergaderjaar 2004 (29259), Wijziging van de Monumentenwet 1988 en enkele andere wetten ten behoeve van de archeologische Pagina 20

21 monumentenzorg mede in verband met de implementatie van het Verdrag van Valletta (Wet op de archeologische monumentenzorg). Nota naar aanleiding van het verslag. Verbruggen, M., J. Spronk en E. Wieringa, 2007, Hoe stel ik eisen aan archeologisch vooronderzoek: een praktische handleiding voor overheid en initiatiefnemer. SIKB, Gouda. Wieberdink, G.L., 1989: Historische Atlas van Noord-Holland. Chromotopografische kaart des Rijks 1: Den Ilp. Pagina 21

22 Bijlagen Pagina 22

23 A Rijks- en provinciaal beleid en instrumenten voor cultuurhistorie Rijksbeleid De Wet op de Archeologische Monumentenzorg die sinds 1 september 2007 van kracht is - is een wijzigingswet door middel waarvan de implementatie van het Verdrag van Valletta in de Monumentenwet 1988 is vastgelegd. In de Monumentenwet is de zorgplicht verder uitgewerkt. De veroorzaker van een niet-vermijdbare bodemverstoring moet de gemeente een onderzoeksrapport voorleggen, waarin de waarde van het archeologisch erfgoed in het plangebied is vastgesteld. Het college kan op basis van dat rapport bepalen of de ontheffing of vergunning, met óf zonder voorschriften kan worden afgegeven. Als behoudwaardige archeologische resten zijn aangetroffen, is het voorschrift bijvoorbeeld dat aanvullend archeologisch onderzoek of planaanpassing moet plaatsvinden. Sinds oktober 2001 is de archeologische markt opgesteld voor commerciële uitvoerders. In het Besluit archeologische monumentenzorg zijn voorwaarden gesteld waaraan een uitvoerder dient te voldoen. Een Centraal College van Deskundigen Archeologie adviseert over de geschiktheid van uitvoerders en de Erfgoedinspectie Archeologie oefent het feitelijk toezicht uit op deze uitvoerders. Als norm wordt de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) te gehanteerd. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) heeft zich vooruitlopend op de Wet op de Archeologische Monumentenzorg ontwikkeld tot nationaal kenniscentrum. De kenniscentrumfunctie die betrekking heeft op informatieverwerving en het beschikbaar stellen daarvan is in de wet vastgelegd. Het Archeologisch InformatieSysteem (ARCHIS) van de rijksoverheid maakt het beter mogelijk om kaarten met archeologische verwachtingen te ontwikkelen. Het Rijk kan bij (dreigende) schade aan archeologische monumenten werken stilleggen, of voorschriften hiervoor geven (evt. schade wordt door Rijk vergoed). Het Rijk kan betreding (incl. opgravingen) van terreinen afdwingen t.b.v. archeologische monumentenzorg (evt. schade wordt door Rijk vergoed). Het Rijk kan opgravingsvergunningen verlenen indien de aanvrager heeft aangetoond bekwaam te zijn tot het doen van opgravingen. Indien de minister daartoe bepaalt, is het Rijk eigenaar van scheepsarcheologische vondsten en van vondsten die zijn opgegraven buiten gemeentelijk grondgebied. Het Rijk is bevoegd vondsten van provincie of gemeente in beheer te geven aan een museale instelling (binnen 6 maanden na melding eerste bevindingen van de opgraving). Het Rijk heeft meer keuzemogelijkheden gekregen voor maatregelen rond vergunningverlening betreffende wettelijk beschermde archeologische monumenten. Pagina 23

24 Provinciaal archeologiebeleid Het archeologisch beleid van het provinciaal bestuur van Noord-Holland is vastgelegd in het Cultuurconvenant tussen het Rijk en de Provincie Noord-Holland. Het beleid is enerzijds gebaseerd op wettelijke verplichtingen, anderzijds op autonoom cultuurhistorisch provinciaal beleid. Het beleid richt zich op het leesbaar houden van de niet compleet beschreven ontwikkelingsgeschiedenis van het westen van Nederland. Daarbij dient de samenleving te profiteren van het archeologisch erfgoed, onder meer door het beter herkenbaar en toegankelijk maken en het toepassen als inspiratiebron. Zowel in de eigen ruimtelijke plannen als in de door de Provincie te toetsen plannen van derden wordt het behoud in de bodem van archeologische waarden als afwegingscriterium meegenomen. Indien behoud in de bodem niet mogelijk is, dient door onderzoek de archeologische informatie te worden veilig gesteld. Rol van de Provincie bij de uitvoering van de Monumentenwet Geheel in lijn met de Monumentenwet dient de archeologische monumentenzorg deel uit te maken van de integrale afwegingen met betrekking tot het gebruik van de ruimte. Onderkenning van de (mogelijke) aanwezigheid van archeologische monumenten in de fase van de ruimtelijke planvorming is de meest efficiënte wijze om archeologische waarden te kunnen ontzien. Mede hierom wordt van de Provincie verwacht dat zij strenger gaat toezien op de integratie van het archeologische proces in ruimtelijke ordeningsprocedures. Het eigen gebiedsgerichte cultuurhistorisch beleid vormt daarbij een belangrijk uitgangspunt. Daarnaast kan de Provincie overgaan tot het aanwijzen van archeologische attentiegebieden. Het gaat hierbij om gebieden die archeologisch waardevol zijn of naar verwachting archeologisch waardevol kunnen zijn. Daarnaast vervult de Provincie een wettelijke taak bij het archiveren en bewaren van archeologische vondsten uit opgravingen in het provinciale depot voor bodemvondsten. Structuurvisie Noord-Holland 2040 en de Provinciale Verordening In de structuurvisie staat verwoord dat de Provincie Noord-Holland de verschillende landschappen en de rijkdom aan cultuurhistorie optimaal wil gebruiken door hun kenmerken te koesteren en te benutten bij nieuwe ontwikkelingen. De Provincie zorgt dat ontwikkelingen die buiten bestaand bebouwd gebied tot stand moeten komen, plaatsvinden op basis van de karakteristieke eigenschappen, het zogenaamde Landschaps-DNA, van de verschillende landschappen. Nieuwe plannen dienen de ontwikkelingsgeschiedenis, de ordeningsprincipes en bebouwingskarakteristiek van het landschap en de inpassing in de wijdere omgeving als uitgangspunt te hanteren. Mogelijke negatieve effecten dienen te worden gecompenseerd. In de Provinciale Verordening beschrijft de Provincie welke onderwerpen uit de Structuurvisie de gemeenten moeten opnemen in hun bestemmingsplannen en op welke manier. Uiteraard alleen als het een provinciaal belang betreft, dus waarvoor de provincie volgens de Structuurvisie verantwoordelijkheid draagt. Pagina 24

25 Cultuurnota In 2008 is de nieuwe cultuurnota met de naam Cultuur op de Kaart van kracht. De thema s in de nieuwe cultuurnota zijn: Levend verleden, met als doel het behoud en het promoten van Noord-Hollands erfgoed; Genieten en meedoen, doelstelling is meer bezoekers en bewoners actief en passief laten deelnemen aan cultuur; Mooi Noord-Holland, met als doel het versterken van de ruimtelijke kwaliteit in Noord- Holland door de inzet van culturele en cultuurhistorische waarden. Cultuurhistorische Waardenkaart De Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW-kaart) van de Provincie Noord-Holland levert relevante gegevens over belangrijke cultuurhistorische waarden. Deze kaart is in in samenwerking met gemeenten, water- en hoogheemraadschappen, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, het Nationaal Contact Monumenten en de Vereniging van Noord- Hollandse Gemeenten opgesteld. De digitale kaart bevat informatie over de cultuurhistorische elementen en structuren, hun waardering en de beleidsmatige consequenties van de waarden. Bij nieuwe ontwikkelingen moet rekening worden gehouden met de aangegeven waarden door ze optimaal te integreren in ruimtelijk beleid. De CHWkaart is sinds het bestaan niet bijgewerkt (zie Beleidskader Landschap en Cultuurhistorie In navolging op de Cultuurhistorische Waardenkaart heeft de Provincie in 2002 de Cultuurhistorische Regioprofielen Noord-Holland opgesteld. Dat profiel was de ontbrekende schakel tussen de Cultuurnota, waarin het beleid verwoord staat, en anderzijds de Cultuurhistorische Waardenkaart Noord-Holland, een catalogus van bestaande cultuurhistorische waarden. Inmiddels zijn de regioprofielen vervangen door het Beleidskader Landschap en Cultuurhistorie waarin is aangegeven waarmee op het gebied van landschap en cultuurhistorie rekening is te houden bij nieuwe ontwikkelingen en wat aangrijpingspunten kunnen zijn voor meer kwaliteit bij de planvorming. Beeldkwaliteitplan De Provincie Noord-Holland stelt het opstellen van een gemeentelijk beeldkwaliteitsplan verplicht voor ruimtelijke ontwikkelingen buiten het bestaand stedelijk gebied. Het beeldkwaliteitsplan dient in ieder geval vertaald te worden in de planregels van het bestemmingsplan, waarmee de juridische verankering is geborgd. Het doel van het beeldkwaliteitsplan is om vanuit de identiteit van een gemeente of samenhangend gebied bij nieuwe ontwikkelingen de belangrijke cultuurhistorische en landschappelijke kwaliteiten te behouden en te versterken. Het expliciet verantwoording afleggen over de manier waarop wordt omgegaan met landschap en cultuurhistorie zal leiden tot meer kwaliteitsbewustzijn. Pagina 25