Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum) Universiteit van Amsterdam. in Nederland; eerste inventarisatie

Transcriptie

1 Verslagen en technische gegevens Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum) Universiteit van Amsterdam No 35 Slakken dodende vliegen (Diptera Sciorayzidae) in Nederland; een eerste inventarisatie door Hans Revier mei, 182

2 Slakken dodende vliegen (Diptera: Sciomyzidae) in Nederland; een eerste inventarisatie Hans Revier mei 182

3 2 Summary A survey is presented of the Dutch sciomyzid flies From data of diverse collections it can be concluded that at least fifty species occur in the Netherlands Six of them are new for the Dutch sciomyzid fauna: Pelidnoptera fumipennis, Pherbellia czernyi, Pherbina intermedia, Psacadina zernyi, Dichetophora finlandica and Limnia paludicola The main biological features, especially of the larvae, are summarized Most common in Holland are the air-breathing, free-living overt predators of non-operculate snails, but also parasitoids of terrestrial snails can be found Some remarks are made on further research, among others in relation to the possible value of the sciomyzid larvae as agents of those snails, which transmit diseases biological control Met dank aan Pjotr Oosterbroek en Ben Brugge voor hun hulp bij dit onderzoek fig 1 (vorige bladzijde): Coremacera marginata, een algemene siomyzide, die in droge omstandigheden voorkomt

4 3 Inhoudsopgave 1 Inleiding 4 2 Overzicht van de Nederlandse soorten 6 3 Habitat en vliegtijden 22 4 Biologie van de larven Aquatische predatoren Semi-aquatische predatoren Predatoren van terrestrische slakken Parasitoiden van slakken in een terrestrische habitat Andere eetgewoonten 26 5 Enige conclusies 27 6 Literatuur 31 Fig 1 Fig 2: (voorplaat): Coremacera marginata Tetanocera elata Fig 3: Overzicht van enkele larven-typen Fig 4: Schematische weergave van de habitat en de voedselslakken van de meest algemene sciomyziden-soorten Tabel: Overzicht van de Nederlandse soorten

5 4 1 Inleiding Lange tijd werden de Sciomyzidae beschouwd als een onbeduidende groep acalyptrate vliegen Hoewel sommige auteurs op grond van vage waarnemingen het vermoeden hadden dat er een zekere (parasitaire) relatie bestond tussen de larven van de sciomyziden en slakken (Lundbeck 123), bleef de biologie van deze dieren nagenoeg onbekend Pas in 153 concludeerde Berg na een aantal waarnemingen in het laboratorium, dat de fam Sciomyzidae aan de hand van de voedselpreferentie van de larven tov slakken gedefinieerd kan worden Het onderzoek naar de taxonomie en de biologie nam toen een grote vlucht Men interesseerde zich niet alleen voor de evolutie van de predator-prooi-relatie binnen deze kleine, overzichtelijke familie, maar ook het eventuele gebruik van sciomyziden als biologische bestrijders van schadelijke en ziekte overbrengende slakken sprak tot de verbeelding ( Berg 164 ) Sciomyziden zijn relatief primitieve acalyptrate vliegen Hun nauwste verwanten zijn de families Sepsidae (kleine mierachtige vliegjes, algemeen op organisch afval), Coelopidae (wiervliegen, waarvan de larven leven in op het strand aangespoeld zeewier) en de vrijwel onbekende Dryomizidae De adulten zijn geen goede vliegers en zitten meestal in een karakteristieke kikkerachtige houding op de vegetatie De vaak gevlekte vleugels, de naar voren gerichte antennen en de sterke preapicale borstles op de tibiae, maken de sciomyziden makkelijk te herkennen Op dit moment zijn ongeveer 500 soorten over de gehele wereld beschreven, waarvan het grootste deel op de noordelijke hemisfeer voorkomt Van ongeveer 200 is door middel van kweekproeven de levenscyclus vastgesteld Hieruit blijkt dat de larven predatoren of parasitoiden zijn van land-, water-, en amfibische slakken Zowel wat betreft de levenswijze van de larven als de voedselslakken bestaat er een grote variatie Enerzijds zijn er de typische aquatische, vrij levende predatoren van non-operculate waterslakken, anderzijds komen er hoog gespecialiseerde parasitoiden van één bepaalde soort landslak voor Verder is er

6 5 een grote groep soorten waarvan de levenswijze van de larven intermediair tussen deze twee uitersten staat Aan Nederlandse sciomyziden is weinig of geen onderzoek gedaan, ondanks dat het milieu, waarin deze vliegen het meest voorkomen -de oevers van sloot en plas, en andere aquatische en semiaquatische habitats- in Nederland in ruime mate voorhanden is fig 1: Tetanocer elata, een in Nederland algemene sciomyzide, waarvan de larven efficiente killers van naaktslakken zijn

7 6 2 Overzicht van de Nederlandse soorten Het hier gepresenteerde overzicht van de Nederlandse sciomyziden-fauna is gebaseerd op de soorten aanwezig in de collecties van het Instituut voor Taxonomische Zoölogie te Amsterdam, het Rijksmuseum voor Natuurhistorie te Leiden en de Landbouwhogeschool te Wageningen De in deze collecties aanwezige soorten werden gedetermineerd met Knutson en Lyneborg (165) en Rozkosny en Jeremies (177) In totaal konden 50 soorten onderscheiden worden, waarvan er 14 niet meer na 133 verzameld zijn De Meijere (13) vermeldde 45 soorten Het valt te verwachten dat het aantal van 50 soorten met behulp van een intensieve inventarisatie valt uit te breiden Immers voor midden-europa zijn tot op dit moment 7 soorten beschreven (Rozkosny 180), in Engeland komen zeker 63 soorten voor (Kloet en Hincks 165) en Knutson (1781 geeft aan dat nog zeven andere soorten in het Nederlandse gebied kunnen voorkomen In onderstaand overzicht van de Nederlandse soorten is vermeld op welke plaatsen de in de collecties aanwezige exemplaren werden gevangen Alleen voor de meest algemene soorten is volstaan met het aantal vindplaatsen en een grove omschrijving van hun voorkomen Tevens is vermeld de eventueel verouderde naam waaronder de Meijere (131 de soort vermeldde en de aanwezige meest relevante literatuur over de biologie en systematiek van de desbetreffende soort Pelidnoptera fuscipennis (Meigen 1830) =Phaeomyia fuscipennis Mg Systematiek: Steyskal 165, Griffiths 172, Rozkosny 181 Bussum VII-182, Loosduinen VII-185, Hilversum VII-100, Scheveningen VII-100, Houthem 8-VI-103, Den Haag VII-104, Baarn lo-vii-106, Hilversum 23-VII-107, Houthem 16-VI-107, Hilversum 21-VII ex, Bussum 18-VII-10, Hilversum 13-VII-111, Valkenburg 7-VII-114, Velzen 20-VII ex, Bunde 16-VI-11, Valkenburg 14-VI-11, Hilversum 14-VII ex, Nederland 3 ex

8 In Griffiths 7 Pelidnoptera fumipennis (Zetterstedt 1846) nieuw voor Nederland Systematiek: Steyskal 165, Griffiths 172, Rozkosny Elsloo 5-V-172 Van beide Pelidnopt era- soorten is de biologie nog volledig onbekend Bovendien is het de vraag of deze soorten wel tot de familie Sciomyzidae behoren Steyskal (165) bracht het geslacht al onder in de aparte sub-familie de Phaeomyiinae (172) gaat nog verder en concludeert op grond van een aantal morfologische kenmerken dat deze soorten ondergebracht dienen te worden in een aparte familie, de Phaeomyiidae hoeverre de biologie van beide soorten afwijkingen vertoont met die van de andere sciomyziden blijft onbekend Sciomyza simplex Fallen 1820 =Bischofia simplex Fall Biologie en systematiek: Foote 15 Zwammerdam idem VIII-100, Amersfoort 22-VII-107, Amsterdam (Zeeburg) VIII-116, Nederland, Heusden 6-VIII-152, Neerijnen l-ix-152, idem 22-V-153- Sciomyza testacea Macquart 1835 =Bischofia testacea Macq Biologie en systematiek: Foote 15 Amsterdam 23-VII-12 Colobaea bifasciella (Fallen 1820) =Calobaea bifasciella Pall Biologie: Lundbeck 123 Baarn Amersfoort 20-VI-105, Diemen 3-VIII-118, Druten III-11, Amsterdam 13-X-120, Abcoude 20-VI-122, Putten- Ermelo -VII-133,

9 Colobaea distinctus (Meigen 1830) =Ctenulus distinctus Mg Biologie: Lundbeck Dieren ll-vi-117 Colobaea punctatus (Lundbeck 123) =Ctenulus pectoralis Zett Biologie: Lundbeck 123 Wijk aan Zee l-viii ex, Dieren ll-vi-117, Gesteren 2-VI-130, Amersfoort Pherbellia albocostata (Fallen 1820) =Sciomyza albocostata Fall Biologie: Bratt* et al 16 Systematiek: Bratt et al 16 Den Haag VII-103, idem 21-VII-103, Houthem 16-VI-107 ex, Gulpen -28-VIII-107, Denekamp 18-V-118, Bunde 16-VI-11, Valkenburg 18-VI-11, Den Haag 26-VII-11 2 ex, Bloemendaal 1-VIII-11 2 ex, Haarlem 18-VIII-11, Bloemendaal 20-VII-120, idem VIII-120, Winterswijk 12-VI-121, Wijlre 20-VII-123, Beetsterzwaag VII-123, Delden VI ex, Cadier 14-VI-167 Pherbellia cinerella (Fallen 1820) =Ditaenia cinerella Fall Biologie: Bratt et al 16, Beaver Systematiek: Bratt et al a Dit is de meest algemene Pherbellia-soort in Nederland Tot op dit moment is hij op 50 verschillende plaatsen gevangen in zeer veel verschillende biotopen verspreid over heel Nederland Pherbellia dorsata (Zetterstedt 1846) = Sciomyza dorsata Zett Biologie: Bratt et al 16 Systematiek: Bratt et al 16

10 Linschoten VIII-I88, Zwammerdam VIII-I88, Bussum VII-101 3ex, Zwammerdam VII-104, Amsterdam ll-vii-116, Denekamp 20-V ex, Diemen 3-VIII-118, Nieuwersluis 8-VI-11, Staelduinen ( s Gravenzande) 24-V-168 * Pherbellia dubia (Fallen 1820) =Sciomyza dubia Fall Biologie: Bratt et al 16 Systematiek: Bratt et al 16 Linschoten VIII-182, Bodegraven IX-183, Bussum VII-185, Scheveningen 26-V ex, idem 26-V-110, Epen (L) VI-111, Doetinchem 6-VII-117, Denekamp 1-V ex, Velzen 30-X-118, Den Haag 13-V-11 4 ex, Linschoten 14-V-121 Pherbellia griseola (Fallen 1820) =Sciomyza griseola Fall Biologie: Bratt et al 16, Beaver 172a Systematiek: Bratt et al 16» Rozkosny 181 Bodegraven IX-l83j Bussum VII-185 ex, idem-185, Diemen VII- 185, Vreeland VII-188, Kortenhoef VIII-188, Zwammerdam VII-100, Kortenhoef 17-V ex 5 idem VIII-104, idem 7-VI107, idem 3/20-V-107, Oirschot 1-VII-108, Weert Kortenhoef 2-V-117, Linschoten 8-IX-117, Zwammerdam IO-VIII-I18, Amsterdam 30-VII-118, Oirschot -VII-118, Abcoude 23-X-122, Naardermeer 7-VIII-128, Texel-2e Horstpolder 31-VIII ex, idem 6-IX ex Pherbellia grisescens (Meigen 1830) =Ditaeniella grisescens Mg Biologie: Bratt et al 16, Rivosecchi en Santagata 17 Systematiek: Bratt et al 16 Terschelling VIII-112, Diemen VI-117, Heusden Texel-2e Horstpolder 6-IX-181, Nederland 2 ex 6-VIII-152

11 10 Pherbellia nana (Fallen 1820) =Sciomyza nana Fall Biologie Bratt et al 16, Beaver 172a Systematiek: Bratt et al 16, Knutson 181 Diemen V-182, idem VII-185, Zwammerdam VIII-186, Amersfoort 20-VI-105, Roermond 5-VI-106, Diemen ll-vi-117, idem -VIII 118, Abcoude 20-VII-122, Valkenisse 8-X-166, Biesbos 14- V-167, Drimmelen 20-VIII-168, Wijk aan Zee 1/5-VIII-13 Pherbellia obtusa (Fallen 1820) = Sciomyza obtusa Fall Biologie: Bratt et al 16 Sytematiek: Bratt et al 16 Diemen VII-185» Doetinchem VII-I88, Kortenhoef VII-117, Nederland 5 ex Pherbellia punctata (Fabricius 17*0 =Pherbellia schoenherri Pall Biologie: Bratt et al 16, Beaver 172a, Verbeke I60, Moor 181 Systematiek: Bratt et al 16, Rozkosny 181 Kortenhoef V-18 1», idem VIII-I88, Denekamp VII-10Q, idem 22-VII-105, Amsterdam (Zeeburg) 28-VI-117, Ankeveen 13-VIII-1^3 5 idem idem 1-V-144, idem 23-VI ex, de Lutte bij Oldenzaal Wageningen 4-VI-153, Eijs 26-X-164, Nuth 26-X-166, Duurswoude (kromme Singel) 25-VI-167, Oostvoorne 23-X-168, Drimmelen 2-VIII-170, Best 12-X-171, Swalmen Pherbellia ventralis (1820) =Sciomyza ventralis Fall Biologie: Bratt et al 16, Beaver 172a Systematiek: Bratt et al 16 Grönveld 2-VII-107, Hilversum 22-V-110, Diemen ex Nieuwersluis 14-IV-126, Biesbos 14-V ex, Texel-2e Horstpolder 6-IX-181, Dijkhuizen

12 11 Pherbellia pallidiventris (Fallen 1820) =Sciomyza pallidiventris Pall Den Haag VIIrl03 ex, idem VTII e, Scheveningen VIII- 104, Hilversum 2-VI-105, Scheveningen 20-VII-108, idem 7 ex, Overveen VIII- Pherbellia czernyi (Hendel 102) nieuw voor Nederland Lienden VII/VIII-17 Slechts één exemplaar van deze soort is aanwezig in de collectie van de Landbouwhogeschool te Wageningen Ook in de rest van Europa is deze soort zeer zeldzaam Tot nu toe zijn er slechts twee andere vindplaatsen bekend voor Europa, in Oostenrijk en in Tsjechoslowakije (Rozkosny en Jeremies 177)- Pteromicra glabricula (Fallen 1820) =Dichrochira glabricula Fall Biologie en systematiek: Rozkosny en Knutson 170 Zwammerdam VII-182, Bodegraven VIII-I82, Lochem VI-186, Doetinchem VII-l8 Zwammerdam } VII ex, Kortenhoef 11- V-104 idem, 12-V-107, Gulpen 28-VII-107, Oirschot 1-VII-108, Hilversum l-vi-10, Zwammerdam 5-VIII-1H, idem 11/12-VIII-118, Hilversum 18-V-125, Amsterdam Nederland Pteromicra leucopeza (Fallen 1820) =Dichrochira leucopeza Mg Biologie en sytematiek: Rozkosny en Knutson 170 Zwammerdam IO-IX-I867 Amsterdam, 24-VIII-10, Kortenhoef 26-V- 111, Diemen 8-VI ex, Doetinchem 10-VI-117, Druten III-11 Renocera pallida (Fallen 1820) Biologie: Poote en Knutson 170, Beaver 172b, Foote 176 Kortenhoef V-103, Hilversum 28-VIII-108, Bussum -V-1Q7, Kortenhoef 30-V-107, Nuth 8-VIII ex, Gulpen 12-VIII-117 ex, Linschoten ll-v ex, Mook lh-vi-125, Heerlen 22-V ex

13 12 Renocera fuscinervis (Zetterstedt 1838) =Renocera strobli Hend Biologie: Foote en Knutson 170, Beaver 172b, Foote 176 Gronsveld 2-VII-107, Dieren ll-vi-117, Boxtel (Beerze bij Balsvoord) 31-V ex, Den Hp (Ilperveld) 8-VIII-18I Renocera striata (Meigen 1830) Biologie: Foote en Knutson 170, Beaver 172b, Foote 176 Kortenhoef V-182, Oisterwijk VII ex, Kortenhoef VIII- 102, idem 17-V ex, idem 12-V-107, idem 30-V-107, idem VI-107, Bussum -V-107, Baarn 6-VIII-10, Kortenhoef 26-V-1H, Pannerden 23-V-167J Den Hp (Ilperveld) 14-VTII-181 Tetanocera arrogans Meigen 1830 Biologie: Rozkosny 165, Knutson 170, Beaver 172b, Rivosecchi en Santagata 17 Systematiek: Verbeke 164 Linschoten VIII-l81j Groesbeek, Culemborg VII-180, Uitgeest I-VIII-I8O, Kortenhoef 13-VIII-105, Lochem VII-116, Amsterdam (Zeeburg) VIII-116, Loosdrecht 20-IV-120, Venlo, Abcoude (Botshol) 15-V-142, Ankeveen 25-V ex, Ootmarsum 22-VII- 144, Ilperveld 23-V-146, Boxtel (Beerze bij Balsvoort) 2-VI-146, Heemstede 23-VIII-148, Nuenen 5-VII-151, Asselt 15-V-167, Cottesen (geuloever) 27-V-167, Pannerden 23-V ex, Naardermeer -VI-I67, Nieuwkoopse Plassen 6-VI ex, Biesbos 21-VI ex, Nuth 13-VI ex, Warga 20-VI ex, Cotten 7-VII-167, Beilen 4-VII-167, Staelduinen-'s Gravenzande 24-V-168, Ankeveen 4-VIII-16, Muiderberg 6-VIII-16, Rottumeroog (duinvallei) 7-VIII-16J bos van Ennemaborg o v Scheemdermeer -VIII-16, Noordpolderzij1 8-VIII-16, Woldendorp-Formunterzijldiep IO-VIII-16, Oudwolde 13-VIII-IO6, Nieuwkoopse Plassen (de Haeck) 25-V-170, Ameland (Bramerduinen) 18-VI-170, Vlieland (Kroonspolder ) 7-VH-171, Goeree-Kwade Hoek 31-V-180, Lienden (Schuilenburg) VIII-17, Den Hp (Ilperveld) 8-VIII-18I, idem l4=viii-18l

14 De 13 Tetanocera elata (Fabricius 17*0 Biologie: Knutson et al 165, Rozkosny 165, Knutson 170, Beaver 172b, Trelka en Berg 177 a,b, Rivosecchi en Santagata 17 In totaal zijn 48 vindplaatsen van T elata bekend Deze zijn verspreid over geheel Nederland T elata heeft dan ook een brede habitat distributie Tetanocera ferruginea Fallen 1820 Biologie: Disney 164, Rozkosny 165, Rozkosny 167, Knutson 170, Beaver 172b, Rivosecchi en Santagata 17 Systematiek: Verbeke 164 Deze zeer algemene sciomyzide komt over het algemeen voor op e plaatsen aan de rand van meren en sloten Tot nu toe zijn 74 vindplaat sen bekend meeste hiervan liggen in de piassengebieden van midden-nederland Tetanocera hyalipennis v Roser 1840 Biologie: Knutson 170, Beaver 172b Linschoten VIII-182, Zwammerdam VII-103, idem VII-104, idem l-viii-108, idem 12-VIII ex, 12-VIII-10 1 ex, idem VII-110, Lochem VII ex, Gulpen 12-VIII-117, Linschoten 8-IX-117, Velzen VII-118, Uitgeest I-VIII-118, Zwammerdam 10- VIII-118, Linschoten VI-120, idem 3-VI-120, Winterswijk VI-121, Vollenhove 8-VI-121, Linschoten 17-VI-122, Amsterdam VI-137, idem VIII-137, Duurswoude 13-VII-154, Leiden l-vi-16, Asperen 14-IX-172, Lienden (Schuilenburg) VIII-17 2 ex, Arcen 16-VII ex, idem 17-VII-18O, Amerongen (uiterwaarden) 30-VII-181 Vlaardingen 10-VI-11» Nederland 4 ex, Den Haag VI, idem 2-VI Tetanocera robusta Loew 1847 Biologie: Knutson 170, Beaver 172b Zwamrnerdam VII ex, Amsterdam 2-V-104, idem IX-107, Kortenhoef 26-V-111, Amsterdam V-11, Haarlem 18-VIII-11,

15 14 Texel-Binnen Muy 22-VII-138, Abcoude-Botshol Amsterdam- Amstelrust 23-V-150, Het Loo (Overbos) ll-v-152, Amsterdam Amstelrust 5-V-158, Wageningen 3-VII-154, Neerijnen 3-VI-161, Oudega 20-VI-167, o v Visvliet (gem Grijpskerk) 14-VIII-16, Terschelling-Ar j ensduin 5-VI-16, Terschelling-Rij splak 2-VI ex, Lienden VIII-16 5 Lisse (Reigersbos) 13-V-170, Ameland-Tjettepad 23-VI-170, Ameland-o v Ballum 24-VI-170, Waarder (Oosteinde 6/13-VI Vleiland Kroonspolder 7-VII- 171, Kortenhoef 28-V-170, Nieuwkoopse Plassen (Zuideinderplas) ll-v-178, kruizing Rotte-Dinkel kanaal Almelo-Nordhorn 6-VIII- 178, Texel-Pompevlak 14-VIII ex, Neerlangbroek (kasteel Sandenbrgh) 3O-VIII-I81 Texel-2e, Tetanocera silvatica Meigen 1830 Horstpolder 6-IX-18I Biologie: Rozkosny 167, Knutson 170, Beaver 172b Ook deze soort is redelijk algemeen, 42 vindplaatsen voornamelijk in de plassengebieden van midden-nederland Tetanocera unicolor Loew 1847 Biologie: Rozkosny 1&7, Beaver 172b Systematiek: Elberg en Rozkosny 178 Bussum VI ex, idem VII ex, Zwammerdam VII-186, Bussum VII-101, Zwammerdam VII-103, Kortenhoef l-viii-103, idem 7-VI ex, Amersfoort 18-VII-104, idem 20-VI-105, Kortenhoef 30-V-107, Bussum -VI-107, idem30-v-108, idem 4-VI- 108, Kortenhoef 26-V-111, Abcoude 8-VII-117, Ommen 25-VII-117, Denekamp 27-VII-117, Kortenhoef 14-VIII-120, Terschelling (groene strand) 27-VII-151, Kortenhoef (westzijde) 5-VIII-152, Duurswoude (Kromme Singel) 18-VII-154, Pannerden 23-V ex, Biesbos 24-V-1Ö7, Nuth 13-VI-167, Paessens 21-VI-167, Diemen (ruduraal bij water) 24-VIII-175, Lienden VII-172 ex, Texel- Pompevlak 14-VIII-180 Dictya umbrarum (L 1761) Biologie: Valley en Berg 177 Bussum VI l85j Ankeveen 15-VI ex, Biesbos 14-V-167 ex, Gelderland VI-1868, Nederland

16 zernyi 15 Trypetoptera punculata (Scopoli 1763) Deze soort werd op 53 verschillende plaatsen gevangen De vindplaatsen liggen over het algemeen in droge gebieden, met name de duinen, bossen op de Veluwe en Zuid-Limburg Pherbina coryleti (Scopoli 1763) Biologie: Knutson et al 175, Beaver Systematiek: Verbeke i60 172b Deze zeer algemene soort werd op vindplaatsen gevangen, met name in de e delen van Noord- en Zuid-Holland en Utrecht Pherbina intermedia Verbeke 148 nieuw voor Nederland Biologie: Knutson et al 175 Systematiek: Verbeke i60 Lochem VII-I876 2 ex, Paterswold VII-101, Oirschot 1-VII-103, Houthem 16-VI-107, Mosbeek (Ov) 18-VII-144 Psacadina zernyi (Mayr 153) Pherbina punctata F = Biologie: Knutson et al 175, Beaver 172b Systematiek: Mayr 153, Verbeke I60 Hilversum 20-V-103, Bussum 12-IX-104, Hilversum 2-V-105, idem 3-V ex, idem 14-V ex, idem 14-IV-107, Bussum l6- V-107, Denekamp 1-V ex, Naardermeer ll-ix ex, Ankeveen Boxtel (Beerze bij Balsvoort) 2 ex, Bussum 23-IX-146, Nuth H-IX-165, idem 13-VI-167, Texel-Moksloot Texel-Pompevlak 14-VIII ex, Texel- 2e Horstpolder 6-IX ex Mayr (153) onderscheidde deze soort van Psacadina verbekei Rozkosny 175, welke soort onder de naam Pherbina punctata F door de Meijere (13) wordt vermeld Het bleek echter dat alleen de soort P in Nederland voorkomt Waarschijnlijk doet zich hier dezelfde situatie voor als in Estland en Fenno-Skandinavië waar

17 16 Pverbekei verdrongen wordt door Pzernyi (Verbeke 164) In de rest van Europa komen beide soorten gezamelijk voor (Knutson et al 175) Hydromya dorsalis (Fabricius 178) Biologie: Knutson en Berg 163, Beaver 172b Bussum 12-V-103, idem 4-VII-105, idem -V-107, Amersfoort 22- VII-107, Oirschot 1-VII-108, Hilversum 12-IX-1H, Oisterwijk Amsterdam lo-vii-116, Castricum 16-VII-11, Abcoude I8-VIII-125» Terschelling 27-VII ex, idem (Bosplaat) 30-VII-151, Blaricum 18-X-166, Schaesbergen 20-X ex, Diemen 8-XI ex, Driene -XII-166, Herkenbosch 8-XII- 166, Oostvoorne 14-XII-166, Texel-de Koog (struikheide) 23-VTII- 181 Knutsonia albiseta (Scopoli 1763) =Elgiva albiseta Scop Biologie: Rozkosny 167, Knutson en Berg 167, Beaver 172b Systematiek: Verbeke 164 Culemborg VII-180, Groesbeek VII-I8O, Bodegraven VI-182, Den Haag Bussum VII-185, Durgerdam VII-185, Diemen VII- 185, Bussum VII-102, Ommen 25-VI ex, Gulpen 12-VIII- 118, Castricum 16-VII-11, Amsterdam 20-VIII-11 Amersfoort, ll-ix-11 2 ex, Oostvoorne 14-VIII-122 Texel-de Geul, 2-VII ex, Westbroek 5/12-VIII-143 Beerze bij de Lucht, 30-VIII- Hoge Lutte 6-IX-14, Heerlen 5-VI-154, Rozenburg-de Beer 27-VIII ex, Knardijk 2-VI-167, Achtmaal (Zundert) l-iv-168, Nieuwendam 14-VII ex, Rottummeroog (duinvallei) 7-VIII-16, 0 v Visvliet 14-VIII-16, Oranjewoud (Heerenveen) I5-VIII-16 Ameland-Tjetsepad, 7-VII-17, Diepeveen (uiterwaarden) 4-VIII-181, Texel-2e Horstpolder 3I-VIII-18I, idem 6-IX ex 23-VI-171, Vlieland-Kroonspolder

18 17 Knutsonia lineata (Fallen 1820) =Elgiva lineata Fall Biologie: Rozkosny 167, Knutson en Berg 167, Foote en Knutson 167, Beaver 172b Systematiek: Verbeke 164 Oisterwijk 8-IX-108 '2 ex, Oirschot 25-VI-116, Ommen 25/2-VI ex, idem ll-vi-121, Doetinchem VII-124, Texel-de Muy 8-IX-138, Beerze, de Lucht 30-VIII-148, Cotten 7-VII ex, Ankeveen 4-VIII-16, Vlieland (kroonspolder ) 7-VII-171- Elgiva cucularia (L 1767) =Hedroneura cucularia L Biologie: Knutson en Berg 164, Knutson 170 Kortenhoef V-182, Bussum VIII-185, Nijmegen 1-VII-104, Winterswijk 17-VII-104, Beest 24-XII-107, Hilversum 12-IX-111, Kortenhoef 5-IX ex, Doetinchem 10-VI-117» Ommen 25-VII- 117, Vreeland 28-IV-118, Echt 120, Beetsterzwaag VI-122, Ankeveen 21-VI-143, idem 8-VII-143, idem 11-IX-143, idem 2-XI- 143, Kampina (Rosep) 14-VII-165, Nuth 26-X-166, W-Terschelling (duinen) II-VII-167, Meyendel (Bierlap) 17-IV-16, Texel- Slufterduin 8-IX-16, Staverden (e heide) 3-VI-170, Den Hp ( Ilperveld ) I-V-18O, idem 8-VIII-18I 5 ex, idem 14-VIII-181 Elgiva rufa (Panzer 178) =Hedroneura rufa Panz Biologie: Knutson en Berg 164, Knutson 170 Deze soort werd op 72 verschillende plaatsen verzameld, in geheel Nederland, in de buurt van water Coremacera marginata (Fabricius 1781) Biologie: Knutson 173 Deze soort komt hoofdzakelijk in droge gebieden voor, met name het duingebied, de Veluwe en Zuid-Limburg Hij werd op totaal 62 plaatsen verzameld

19 18 Euthycera fumigata (Scopoli 1763) =Limnia fumigata Scop Van deze algemene soort (36 vindplaatsen) is de biologie nog onbekend Over het algemeen werd deze soort in droge gebieden gevangen, met name de duinen en Zuid-Limburg Limnia unguicornis (Scopoli 1763) Biologie: Beaver 172b, Rivosecchi en Santagata 17 Deze zeer algemene soort wordt over het algemeen in e en aangetroffen Van deze soort zijn tot op dit moment 2 vindplaatsen bekend Deze liggen verspreid over geheel Nederland Limnia paludicola Elberg 165 nieuw voor Nederland Systematiek: Elberg 165, Collin 167, Kidd 167, 16, Leclercq 180 Ankeveen Nuth 13-VI ex, Oudega 20-VI-167, Den lip (Twiskepolder ) 31-V-181, Nunspeet (de Vennen) 11- VII-I8I, Den Up (Ilperveld) 14-VII-181 Elberg (165) onderscheidt de soort Lpaludicola van Lunguicornis op grond van kleine verschillen in het mannelijk genitaal Leclercq (180) meent dat ook de wijfjes van deze twee soorten van elkaar te onderscheiden zijn aan de hand van kleurverschillen op het mesonotum Op grond van deze gegevens is het mogelijk beide soorten in Nederland te onderscheiden Collin (167) is echter van mening dat beide soorten synoniem zijn en dat de verschillen vallen binnen de natuurlijke variatie Sepedon sphegea (Fabricius 1781) Biologie: Neff en Berg 166, Beaver 172b, Rivosecchi en Santagata 17 Dit is een van de meest algemene sciomyzide-soorten van Nederland Overal aan de rand van water wordt deze soort gevangen Tot nu toe is hij op 8 plaatsen gevangen, verspreid over geheel Nederland

20 sphegea 1 Sepedon spinipes (Scopoli 1763) Biologie: Neff en Berg 166, Beaver 172b, Rivosecchi en Santagata 17 Deze soort wordt vaak tesamen met S gevangen S_, spinipes is ook een zeer algemene soort in Nederland In totaal zijn er nu 63 vindplaatsen bekend Dichetophora obliterata (Fabricius 1805) Houthem VI-184, Bergen op Zoom 101, Maastricht 15-VI-104, Bloemendaal IX-104, Den Haag VII ex, Scheveningen IX ex, Epen (L) 18-VI-111, Valkenburg 15-VI-11, Maastricht 21-VI-123, Velzen 28-VI-124, Amsterdam 8-IX-151, vliegveld Ypenburg 2-IX ex, Bemelen I7-IX-165, Wassenaarse Slag 5-X-165, Bentveld 2-IX-166, Valkenisse l-x ex, Vlissingen ll-x-166, Colmont 12-VI ex, Dordrecht 23-VI ex, Nuth 7-VII-167, Bloemendaal -IX-167, Maastricht 15-IX-167, Valkenisse 23-IX ex, Amsterdams Bos ll-ix-177, Nederland 6 ex Dichetophora finlandica Verbeke 16*4 nieuw voor Nederland Scheveningen X-105, idem VIII-107, Den Haag 2-VII-11J Bloemendaal 25-VIII-11J Colmont 15-IX-167, Castricum (duinbos) -VIII ex Antichaeta analis (Meigen 1830) Biologie en systematiek: Knutson 166 Amsterdam 3-VIII-120 Nieuw voor Nederland zijn dus de soorten: Pherbina intermedia, Psacadina zernyi, Dichetophora finlandica, Pherbellia czernyi, Limnia paludicola en Pelidnoptera fumipennis In de tabel zijn de Nederlandse sciomyziden-soorten nogmaals weergegeven, onder vermelding van: mate van voorkomen, habitat, levenswijze van de larven, voedselslakken, vliegtijd en overwinteringsstadium

21 20 SOORT TALRIJKHEID HABITAT LEVENWL VOFDSELSLAK VLIEGTIJD OVERWSTAD Pelidnoptera fuscipennis (Mg ) aanwezig bvi-evii P fumipennis (Zett) zeldzaam V-VI Sciomyza simplex Fall zeldzaam tpar Succinea S testacea Macq zeldzaam tpar Succinea Colobaea bifasciella (Fall) zeldzaam tpar Lymnaeidae C distinctus (Lundb) zeldzaam C punctatus (Mg) zeldzaam Pherbellia albocostata (Fall) aanwezig naald/loofbossen tpred Discus ea V-VIII P cinerella (Fall) algemeen sapred Succinea/Helicella bv-ex adult P dorsata (Zett) aanwezig a/d rand van water a pred Lymnaea/ Planorb is v-x P dubia (Fall) aanwezig naald/loofbos tpred landslakken V-IX P griseola (Fall) n algemeen sapred Lymnaea/ Physa V-X P grisescens (Mg ) zeldzaam sapred Lymnaea/Physa V-IX P nana (Fall) aanwezig sapred Lymnaea/ Physa v-x P obtusa (Fall) zeldzaam sapred Lymnaea/Physa v-x P punctata (F) aanwezig tpar Succinea elv-x adult P ventralis (Fall) aanwezig sapred Lymnaea III-IX P pallidiventris (Fall ) aanwezig P czernyi (Hend) zeldzaam Pteromicra glabricula (Fall) aanwezig sapred Lymnaea/Planorbi s ev-viii Pt leucopeza (Mg) zeldzaam sapred Planorbis III-IX Antichaeta analis (Mg) zeldzaam predator var i slakkeneieren Renocera pallida (Fall) aanwezig a/d rand van water R fuscinervis (Zett) zeldzaam R striata (Mg) aanwezig a/d rand van water apred Pisidiidae V-VIII Tetanocera arrogans Mg nalgemeen sapred Lymnaea/Physa mv-evtii T elata (F) algemeen brede habitat tpred naaktslakken mv-mix T ferruginea Fall algemeen a/d rand van water apred Lymnaea/Physa bv-mix T hyalipennis v Ros nalgemeen a/d rand van water apred Lymnaea/Physa bvi-mix T robusta Lw n algemeen a/d rand van water a pred Lymnaea/Physa bv-bix T silvatica Mg algemeen sapred Sue cinea/hygromia eiv-bix T unicolor Lw nalgemeen sapred Succinea ev-evii

22 21 gebruikte afkortingen: n algemeen=niet algemeen, apred=aquatische predator, sapred=semi-aquatische predator, tpred=terrestrische predator, tpar=terrestrische parasitoid levenwl= levenswij ze larven b=begin, m=midden e=eind, tw een periode van 10 dagen, overw staḋ =overwinteringsstadium zodat W= de P 61 *10 " 6 van 1 mel tot en 10 1,161 ' SOORT TALRIJKHEID HABITAT LEVENWL VOEDSELSLAK VLIEGTIJD OVERWSTAD Dictya umbrarum (L ) n algemeen a/d rand van water a pred Trypetoptera punctulata (Scop) algemeen bossen/droog miv-eviii Pherbina coryleti (Scop) algemeen sapred Lymnaea/Physa ev-mix /larve P intermedia Verb zeldzaam sapred Lymnaea/Physa Psacadina zernyi Mayr nalgemeen sapred Lymnaea/Physa bv-exi Hydromia dorsalis (F ) nalgemeen a/d rand van water apred Lymnaea/Physa IV-X adult Knütsonia albiseta (Scop) nalgemeen a/d rand van water apred Lymnaea/Physa bvi-mix larve K lineata Fall nalgemeen a/d rand van water apred Pisidiidae mvi-mix larve Elgiva cucularia (L ) aanwezig a/d rand van water apred Lymnaea/Physa ev-mx adult E rufa (Panz) algemeen a/d rand van water apred Lymnaea/Physa bvi-ex adult Coremacera marginata (F ) algemeen droog tpred landslakken bvi-elx Euthycera fumigata (Scop ) nalgemeen mvi-bx Limnia unguicornis (Scop) algemeen mv-eix L paludicola Elb zeldzaam Sepedon sphegea (F ) algemeen a/d rand van water apred Lymnaea/Physa biv-blx adult S spinipes (Scop) algemeen a/d rand van water apred Lymnaea/Physa biv-ex adult Dichetophora obliterata (F ) nalgemeen D finlandica Verb zeldzaam

23 22 3 Habitat en vliegtijden Hoewel de sciomyziden in een vrij groot aantal verschillende habitats aangetroffen kunnen worden, komen de meeste soorten in een milieu voor De vegetatie aan de rand van sloten en plassen, e bossen, moerassen ed vormen het domein van de Sciomyzidae Sommige soorten komen ook in drogere habitats voor, de soorten Trypetoptera punctulata en Coremacera marginata komen zelfs het meest in zeer droge omstandigheden voor, zoals in de duinen en op de Veluwe Van april tot en met september/oktober vliegen de volwassen sciomyziden rond De meeste soorten produceren meerdere generaties per jaar Soos (158) concludeert uit de gegevens van diverse collecties dat Pelidnoptera fuscipennis, Pherbellia albocostata, Colobaea punctatus, Renocera pallida, Tetanocera unicolor en Euthycera fumigata slechts één generatie per jaar hebben, welk feit gekenmerkt wordt door een korte aaneengesloten vliegtijd Uit de vangstdata van de in Nederland voorkomende soorten blijkt dit te kloppen voor Pelidnoptera fuscipennis en Tetanocera unicolor, Euthycera fumigata komt daarentegen over een veel grotere tijdspanne voor dan Soos vermeldt Van de andere soorten ontbreken voldoende gegevens om het door Soos gestelde te verifieren De soorten Pherbellia cinerella, Tetanocera arrogans, Trypetoptera punctulata, Pherblna coryleti en Limnia unguicornis komen in het voorjaar en voorzomer in de grootste aantallen voor Psacadina zernyi, Elgiva rufa, Sepedon sphegea en S spinipes daarentegen hebben in de nazomer hun grootste voorkomen Alleen de soorten Pherbellia cinerella, P punctata, Hydromia dorsalis, Elgiva rufa, E cucularia, Sepedon sphegea en S spinipes overwinteren als adult 4 Biologie van de larven Van ruim dertig soorten, die in Nederland voorkomen is de levenscyclus en de biologie van de larven uit laboratoriumproeven bekend In het over zicht van de soorten is bij elke soort aangegeven welke literatuur over de biologie van de soort is verschenen

24 23 Tot nu toe is gebleken dat alle bestudeerde sciomyziden-soorten zich tijdens hun larvale stadium voeden met slakken Er bestaan echter grote verschillen tussen de manieren waarop dit geschiedt Deze verschillen kunnen gebruikt worden om een indeling te maken van de diverse soorten (zie ook fig 4) 41 Aquatische predatoren Een groot aantal sciomyziden-larven is aangepast aan het leven in een aquatische milieu Deze soorten prederen voornamelijk op non-operculate waterslakken, met name de geslachten Lymnaea, Planorbis, Physa en Aplexa De larven drijven net beneden de wateroppervlakte en steken om te ademen het achterlijf met de stigmavelden boven water uit Deze zijn daartoe omringd met~ëën aantal goed ontwikkelde lobben en waterafstotende haarbundels (fig 31-32) Ook als de larven een slak gegrepen hebben blijven ze aan de waterspiegel hangen Het drijfvermogen van een luchtbel in de darm zorgt hiervoor (Berg 164) Zinken slak en larve dan zorgt deze luchtbel ervoor dat de larven weer snel naar boven drijven nadat ze de slak hebben losgelaten De larven behorende tot deze groep zijn echte rovers Als ze uit het ei zijn gekomen, dat op de emerse vegetatie wordt afgezet, zoeken ze, na in het water terecht gekomen te zijn, direct een slak op Deze wordt snel gedood met behulp van de sterke mondhaken De larve voedt zich enige tijd in de slak en verlaat deze na verzadigd te zijn Als de larve weer hongerig wordt valt hij een volgende slak aan Zo kunnen gedurende het gehele larvale stadium 10 tot 20 slakken gedood worden (Knutson 170) Ook de pen zijn voor een verblijf in het water aangepast Deze zijn bootvormig en het achterlijf is naar boven gebogen zodat de stigma-velden boven water uitsteken (fig 3-3) De larven zijn niet gebonden aan één soort slak De relatieve abundantie van slakken met een bepaalde grootte schijnt de belangrijkste factor te zijn die de prooi-selectie bepaald (Geckler 171, Beaver 172) Zowel de larven als de pen kunnen meestal aangetroffen worden bij de oevers van sloot en plas, tussen het aanspoelsel en de vegetatie (Rozkosny 167)

25 spinipes arrogans 24 Een aantal in Nederland zeer algemene sciomyziden behoren tot deze groep: Sepedon sphegea, S, Elgiva rufa, Knutsonia albiseta en Tetanocera ferruginea De larven van Renocera striata en Knutsonia lineata vertonen een wat afwijkend gedrag Het zijn goede zwemmers en voorzien in hun zuurstofbehoefte door middel van een luchtbel in de darm 5 die als een soort fysische kieuw werkt (Foote en Knutson 170) Dit is noodzakelijk aangezien de larven prederen op tweekleppigen, vertegenwoordigers van de familie Pisidiidae Deze dieren leven op de bodem Op de een of andere manier slagen de larven erin de schelp binnen te dringen zonder dat deze zich sluit 42 Semi-aquatische predatoren Een veel minder uniforme groep is die waarvan de larven leven in een milieu De soorten behorende tot de geslachten Psacadina en Pherbina bijvoorbeeld leven vlak bij het water op de oevers van meren en sloten (Knutson et al 175) De larven van deze soorten prederen vooral op droog-liggende waterslakken Andere sciomyziden als Tetanocera silvatica en T prederen op landslakken die in dit milieu voorkomen, bijvoorbeeld Succinea en Zonitoides Hoewel hier nog wel sprake is van predatie, gedurende het larvale stadium worden meerdere slakken gedood, kan men al enige parasitoidische tendensen onderscheiden De larven van Psacadina zernyi voeden zich gedurende de eerste twee larvale stadia in één en dezelfde slak Pas in het derde stadium wordt deze slak verlaten en worden meerdere slakken gedood(knutson et al 175) Pherbellia cinerella is de meest algemene Pherbellia-soort in Nederland Hoewel deze vlieg meestal in een milieu voorkomt (Beaver 1721, kan ze ook in drogere omstandigheden voorkomen De larven prederen dan ook behalve op Succinea en drooggevallen Lymnaea ' s, op echte landslakken als Helicella en Helix (Bratt et al 16) Ook de morfologie van de larven staat intermediair tussen die van de aquatische predatoren en de parasitoiden van landslakken De lobben rond de stigma-velden zijn gereduceerd en de haarbundels ontbreken De verping vindt binnen of buiten de schelp van de laast geconsumeerde slak plaats Poppen die binnen de schelp ge-

26 testacea, 25 vormd worden zijn vaak getordeerd om beter in de schelp te passen (fig 1TV377T 43 Predatoren van terrestrische slakken Een klein aantal sciomyziden komt hoofdzakelijk voor in droge tot zeer droge omstandigheden Coremacera marginata bijvoorbeeld wordt in Nederland voornamelijk in de duinen en op de Veluwe gevangen De larven van deze soort prederen op landslakken van de families: Cochlicopidae, Clausilidae, Endodontidae, Eulotidae, Heliciidae en Vitrinidae Ze voeden zich meer dan een week in één slak Pas nadat ze zich ontwikkeld hebben tot het derde larvale stadium wordt een tweede slak gedood Soms wordt ook nog een derde aangevallen (Knutson 172) Andere in Nederland voorkomende terrestrische predatoren zijn: Pherbellia albocostata en Pdubia (Bratt et al 16) 44 Parasitoiden van slakken in terrestrische habitats De term parasitoid werd geïntroduceerd door Berg (164) Onder parasitoid verstaat men die levenswijze van de larve, waarbij deze zich gedurende de gehele larvale ontwikkeling voedt in één en dezelfde slak In tegenstelling tot parasieten wordt op den duur wel de dood van de slak veroorzaakt Er bestaat een nauwe relatie tussen slak en vlieg De wijfjes zetten de eieren af op de slak, meestal in de sutuur van de schelp Wanneer de eieren zijn uitgekomen dringt één larve (zelden meer) de slak binnen Op subtiele wijze voedt de larve zich met het slijm en het weefsel van de slak, die hierdoor de eerste dagen niet gehinderd wordt Als de slak eenmaal gestorven is, consumeert de larve het resterende weefsel en vert daarna in de schelp Sciomyza simplex, S en Colobaea bifasciella behoren tot deze groep De larven van beide Sciomyza-soorten zijn parasitoiden van Succinea (Foote 15), die van Colobaea bifasciella van buiten het water levende Lymnaea truncatula (Knutson en Lyneborg 165) De larven van Pherbellia punctata voeden zich in het slakje Succinea putris De biologie van deze relatie is intensief bestudeerd door Moor (181) In tegenstelling tot de andere vertegenwoordigers

27 Soms 26 van deze groep verpen de larven buiten de slak De larven voeden zich namelijk de meeste tijd met het slijm van de slak Pas aan het eind van de larvale ontwikkeling wordt ook het weefsel van de slak geconsumeerd De slakken sterven vlak voordat de larve de slak verlaat of leven korte tijd daarna nog De vooral in het begin van de larvale ontwikkeling nauwelijks gehinderd en slakken worden blijven aktief, zelfs de voortplanting gaat gewoon door Deze relatie benadert het echte parasitisme het meest Pherbellia punctata wordt dan ook als één van de hoogst ontwikkelde sciomyziden beschouwd, althans wat de levenswijze van de larven betreft De morfologie van al deze larven is niet meer te vergelijken met die van de aquatische predatoren Ze hebben een dun doorschijnend integument, lobben en haren rond de stigma-velden ontbreken Wel zijn op het lichaam velden met doorntjes aanwezig Deze dienen voor de voortbeweging in het slijmerig weefsel van de slak (Bratt et al 163 (fig T8-310)" 45 Andere eetgewoonten Behalve bovenstaande eetgewoonten van de sciomyziden-larven zijn er ook die niet onder deze drie categorieën vallen De larven van de in Nederland algemene soort Tetanocera elata prederen op naaktslakken (oa de familie Limacidae} De eieren worden afgezet op de vegetatie Na het uitkomen van de larven blijven deze op de plaats van ei-afzet Met het lichaam opgericht zwaaien ze heen en weer totdat er een naaktslak voorbijkomt Deze wordt binnengedrongen via de voet of een ander lichaamsdeel durende een aantal dagen voedt de larve zich in deze slak Vlak voor of tijdens het derde larvale stadium verlaat de larve de slak en doodt daarna nog enkele andere naaktslakken (Trelka en Berg 177 a jb ) De larven van de soorten behorende tot het geslacht Antichaeta prederen op slakkeneieren geheel omringd door de geleimassa voeden de larven zich met de embryonen De stigma-velden steken daarbij naar buiten om verstikking te voorkomen (Knutson 166) Voor zover bekend is in Nederland slechts één exemplaar van -de soort Antichaeta analis verzameld

28 27 5 Enige conclusies Zoals reeds gesteld, werd het onderzoek aan de sciomyziden vooral gestimuleerd door de verwachtingen die men had ten aanzien van het gebruik van de vliegen als biologische bestrijders van schadelijke en ziekte overbrengende slakken In het begin van de jaren zestig is dit voor de eerste maal uitgeprobeerd op Hawaii (Chock et al 161) De invoering van een tweetal sciomyziden-soorten, Sepedomerus macropus en Sepedon aenescens bleek een vermindering te weeg te brengen in het bestand van de slak Lymnaea ollula, hetgeen het aantal infecties door de leverbot aanzienlijk deed dalen (Berg en Knutson 178) Hierbij dient wel aangetekend te worden dat op Hawaii van nature geen sciomyziden voorkomen Over de eventuele toepassing van sciomyziden als biologische bestrijders in Nederland kunnen we alleen wat theoretiseren Immers er zijn nog nauwlijks gegevens voorhanden omtrent de Nederlandse sciomyziden-fauna Uit het voorgaande kunnen we wel concluderen dat in Nederland de Sciomyzidae bepaald niet zeldzaam zijn Er komen zeker 50 soorten voor, een aantal dat wellicht hoger zal uitkomen na een intensieve inventarisatie Het is aannemelijk te veronderstellen dat zich een evenwicht heeft ingesteld tussen de vliegen en de slakken Jammergenoeg is deze relatie weinig onderzocht Voor het overgrote deel beperkte men zich ertoe de levenscyclus van de verschillende soorten en in het bijzonder de voedselpreferentie van de larven vast te stellen Moor (181) onderzocht wel de relatie tussen Pherbellia punctata en de slak Succinea putris Hieruit blijkt dat ook de slakken de vliegenulatie kunnen beinvloeden Deze hebben namelijk het vermogen om de parasitoidische larven in te kapselen Of dit soort afweermechanismen van de slakken ook ten opzichte van de larven van andere sciomyziden-soorten bestaan is niet bekend De relaties die in de natuur voorkomen tussen slakken en vliegen zullen het onderwerp van studie moeten zijn, willen er gefundeerde uitspraken gedaan kunnen worden over de mogelijke toepasbaarheid van sciomyziden als biologische bestrijders Tevens zal dit bijdragen tot een verhoging van het inzicht in de complexe vingspatronen die zich afspelen in en rond het zoete water

29 3 FIGUUR

30 : 2 fig : Verschillende onvolwassen stadia van een drietal sciomyziden-soorten 33 : Tetanocera ferruginea, een aquatische predator 31 : links larve dorsaal, rechtsboven voorste gedeelte lateraal, rechtsonder achtereind ventraal 32 : stigma-veld caudaal, de drijfharen rond de linkerstigma-plaat zijn niet getekend 33 : lateraal 37 : Pherbellia griseola, een semi-aquatische predator : 34 : larve lateraal : stigma-veld caudaal lateraal 37 : in Succinea-schelp Pherbellia punctata een parasitoid van Succinea : 38 larve lateraal 3 : stigma-veld caudaal 310: lateraal

31 Knutsonia lineata Renocera striata Elgiva rufa Knutsonia albiseta Sepedon sphegea Sepedon spinipes Tetanocera ferruginea Tetanocera robusta Tetanocera hyalipennis Pherbellia punctata Colobaea bifasciella Tetanocera silvatica Pscacadina zernyi Pherbina coryleti Tetanocera arrogans Pherbellia cinerella FIGUUR 4: Schematische weergave van de verschillende habitats en een aantal voedselslakken van de meest algemene sciomyzidensoorten Tetanocera elata Coremacera marginata Pherbellia albocostata

32 AnnRevEntomol NYAgricExp EntMonmag JEconEntom The The 31 6 Literatuur BARNES,JK,176 Effect of temperature on development, oviposition and survival, diapause in laboratory ulations of Sepedon fuscipennis (Diptera, Sciomyzidae) EnvironEntomol 5(6): IO8-IO8 BEAVER,0,172a Notes on the biology of some British sciomyzid - flies I: Tribe Sciomyzini Entomologist 105: 13-1^3,172b Notes on the biology of some British sciomyzid flies II: Tribe Tetanocerini - Entomologist 105: BERG,CO,153- Sciomyzid larvae that feed on snails JParasitol 3: ,164 Snail control in trematode diseases: the possible value of sciomyzid larvae: snail killing Diptera - Adv Parasitol 2: & LVKNUTSON,178 Biology and systematics of the Sciomyzidae 23: BRATTjAD,KNUTSON,LV,FOOTE,B A & BERd, C O,16 Biology of Pherbellia Sta Ithaca Mem 404:1-246 CHOCK,QC,DAVIS,CJ & CHONG,M,161 Sepedon macropus introduced into Hawaii as a control for the liver fluke snail, - Lymnaea ollula 54: 1-4 COLLIN,JE,167 Comment on a paper by LNKidd EntRee J Var 7:22 DISNEY,RH L 164 A note on the diet and habits of the larvae and an ichneumonid parasitoid of the pupa of Tetanocera ferruginea PAL 25: 88-0 ELBERG,KJ,165 New palaearctic genera and species of flies of the family Sciomyzidae (Diptera, Acalyptrata) Ent RevWash 44: & Rozkosny,R,181 Taxonomie and distributional notes on some Palaearctic Sciomyzidae (Diptera) Scripta FacSciNaturUjep Brunensis, Biologia 2(8): FOOTE,BA,15 Biology and life-history of the snailkilling flies belonging to the genus Sciomyza FALLEN (Diptera Sciomyzidae) Am ent SocAmer 52:,176 Biology and larval feeding habits of three species of Renocera, that prey on fingernail clams Am ent SocAm 6:

33 TransAmer EntScand BullinstrSci Annnaturh Can VidenskMeddDanNat The EntScand 116: HandIdentBrInsects ProcMalacolSocLond EntRee 32 FOOTE,BA & LVKNUTSON,170 Clam killing fly larvae - Nature 226: 446 GECKLER,RP,171 Laboratory studies of predation of snails by larvae of the marsh fly, Sepedon tenuicornis (Diptera Sciomyzidae) Entomol 103(5): GRIFFITHSjGCD,172 The phylogenetic classification of Diptera Cyclorapha, with special reference to the structure of the male postabdomen Hague: Junk, 340 pp KIDD,LN,167 A note on Limnia paludicola,16 A further note om Limnia paludicola J Var 7: 22 EntRecJVar 81: KLOET, GS & WDHincks,165 A check list of British Insects 5: Diptera and Siphonophora XI,5: 1-13 KNUTSON,LV,166 Biology and immature stages of malacophagous flies Antichaeta analis, Aatriseta, Abrevipennis and Ent Soc 2: 67-IOI Aobliviosa,170 Biology of snail-killing flies in Sweden (Diptera Sciomyzidae),173 Biology and immature stages of Coremacera marginata P, a 1: predator of terrestrial snails (Diptera Sciomyzidae) 4: ,178 Sciomyzidae in lilies,j: Limnofauna Europaea: & COBerg,167 Biology and immature stages of malacophagous Diptera of the genus Knutsonia Verbeke (Sciomyzidae) natbelg 43: 1-60 STEPHENSON,JW & BERG,C0,165 Biology of a slugkilling, fly, Tetanocera elata 36: , Rozkosny,R & Berg,C0,175 Biology and immature stages of Pherbina and Psacadina (Diptera, Sciomyzidae) Acta ScNatBrno : 1-38 LECLERCQ,M,180 Ephydridae et Sciomyzidae remarquables - BullAnnSocr BelgEnt 58-5 LUNDBECKjW,123 Some remarks on the biology of the Sciomyzidae, together with a discription of a new species of Ctenulus from Denmark Foren Khobenhavn 76: ^1-5^ MAYER,H,153 Beitrage zur Kenntnis der Sciomyzidae (DiptMuse, acall Mus Wien 5:

34 AnnEntomolSocAm AnnEntomolSocAm Bull Die 82: Biology EntScand ZoolListy RevSuisse EntNachr Inst Belg 36: Sc nat Belg 33 MOOR,B,181 Biology of the relationship between Pherbellia punctata (Diptera, Sciomyzidae) and (Pulmonata, Styllommotophora) MEIJEREjJCH,DE,13- Tijdschr Ent its host Succinea putris Zool 87(4): ^1-54 Naamlijst van Nederlandse Diptera NEFF,SE & C0BERGj 166 and immature stages of malaco phagous Diptera of the genus Sepedon (Sciomyzidae) BullAgricExpStnVirginia 566: RIVOSECCHI,L & VSANATAGATA,17 Note ed osservazione su qualche Sciomyzidae centrale (Diptera, Acalyptrata) proveniente dall'italia Mus CivStNatVerona VI: 46^8 ROZKOSNYjR,165- Neue Metamorphosenstadien mancher Tetanocera- arten (Sciomyzidae Diptera),167- Zur Morphologie und Biologie der Metamorphosen- 14: stadien mitteleuropaischer Sciomyziden (Diptera) Acta ScNatBrno, 1: ,180 Verbreitung der Sciomyziden in Mitteleuropa Verh7e IntSymp über Entemofaunistiek in Mitteleuropa,181 A new name and some new synonyms of Palaearctic Sciomyzidae (Diptera) 12: & MJEREMIES, 177 Bestimmungstabelle der mitteleuropaischen Sciomyzidae (Diptera) 21(3/4): 33-64,78-80 S00S,A,158 1st das Insektenmaterial der Museen für ethologischen und ökologischen Untersuchungen verwendbar Acta Entomol Mus NatPragae 32: STEYSKAL,GC,165 The subfamilies of Sciomyzidae of the world 58: TRELKA,DG & C0BERG,177a Biology of a slug-killing Tetanocera 63: ,177b Behavourial studies of the slug-killing larvae of two species of Tetanocera 7: ProcEntomolSocWash VALLEY,K & C0BERG,177 Biology, immature stages and new species - of snail-killing Diptera of the genus Dictya Search, Cornell Univ 7(2): 1-44 VERBEKE,J,I60 Revision du genre Pherbina Robineau-Desvoidy (Diptera,Sciomyzidae) BullInstrSci nat 1-15,164a Contribution a 1' étude des diptères malacophages II: Données nouvelles sur la taxonomie et la repartition géographiques des Sciomyzidae paléarctiques 40(8): 1-27 r

35 Acta 34 VERBEKE,J,164b Contribution a l'étude des diptères malacophages III: Revision du genre Knutsonia nomnov (=Elgiva auct) BullInstrSci natbelg 40(): 1-44 WILLOMITZER,J,170 Some observations on experimental breeding of Sciomvzid flies (Diptera) under laboratory conditions Acta VetBrno 3(3): & R ROZKOSNY, 177 Further observations on the rearing of sciomyzid larvae (Diptera) for the control of intermediate host snails - VetBrno 46(3/4):

36