De uitsluitingsclausule

Transcriptie

1 De uitsluitingsclausule Zijn de problemen samenhangend met de uitsluitingsclausule verholpen met de invoering van de Wet aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen?

2 Inhoudsopgave Afkortingenlijst 3 Inleiding 4 Hoofdstuk 1: De uitsluitingsclausule 6 11 De wettelijke gemeenschap van goederen Achtergrond Rechtsgrond van de wettelijke gemeenschap van goederen 7 12 Geclausuleerde verkrijging Artikel 1:94 lid 2 BW Gevolgen van verkrijging onder uitsluitingsclausule 9 13 Uitsluitingsclausule bij uiterste wilsbeschikking Beschikkingen waaraan een uitsluitingsclausule kan worden verbonden Vormvereisten Uitsluitingsclausule bij gift Rechtshandelingen waaraan een uitsluitingsclausule kan worden verbonden Vormvereisten bij schenking Vormvereisten bij andere giften dan de schenking Bewijzen van het bestaan van de uitsluitingsclausule 17 Hoofdstuk 2: De verwaarloosde uitsluitingsclausule Consumptieve besteding van het uitgesloten vermogen Privévermogen is in de gemeenschap gevloeid Privévermogen gestort op een en/of rekening Reprise jegens de huwelijksgemeenschap Bewijs hoe het geldbedrag is besteed Vergoedingsrechten Nominaal versus de beleggingsleer Vergoeding in geval van vertering van het uitgesloten vermogen Vergoeding met betrekking tot de huishoudkosten Matiging van de uitsluitingsclausule

3 Hoofdstuk 3: De uitsluitingsclausule en zaaksvervanging Zaaksvervanging van een geclausuleerd goed % regeling Moment van verkrijging Analoge toepassing van artikel 1:124 lid 2 (oud) BW Zaaksvervanging bij koop gevolgd door kwijtschelding Methode van vermogensoverheveling Kwijtschelding met uitsluitingsclausule mogelijk? Constructie van Holtman Zaaksvervanging bij kwijtschelding onder het huidige recht 42 Hoofdstuk 4: De uitsluitingsclausule en de vruchten Parlementaire Geschiedenis Boek 4 BW Belemmering in de rechtsontwikkeling Open systeem versus gesloten systeem in het erfrecht De vruchten van geclausuleerde goederen Wet aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen 47 Conclusie 49 Bibliografie

4 Afkortingenlijst BW diss EB FJR HR JBN KWEP mnt MvA MvT Parl Gesch Rb REP Ro Rv Stb SW TvPr Wet IB WPNR Burgerlijk Wetboek Dissertatie Echtscheidingsbulletin Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht Hoge Raad der Nederlanden Juridische berichten voor het Notariaat Kwartaalbericht Estate Planning met noot Memorie van Antwoord Memorie van Toelichting Parlementaire Geschiedenis Rechtbank Tijdschrift Relatierecht En Praktijk Rechtsoverweging Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Staatsblad Successiewet Tijdschrift voor Privaatrecht Wet inkomstenbelasting Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie - 3 -

5 Inleiding Titel 7 kent sedert 1838 ons nationaal monument, de wettelijke gemeenschap, van oudsher bedoeld als de intensiteit van de huwelijksband symboliserende en ondanks het tot grote hoogte gestegen echtscheidingsquotum nog steeds de bewuste of onbewuste keuze van meer dan 70% der trouwlustigen, waarbij men als het huwelijksbootje strandt, toch alone at a table for two ontdekt dat er gelukkig een zich uitbreidend aantal uitzonderingen bestaat op het universele karakter van de gemeenschap in artikel 1:94 - EAA Luijten 1 Tot het (bijvoorbeeld bij een echtscheiding) te verdelen vermogen van een huwelijksgoederengemeenschap behoren alle goederen van de echtgenoten met uitzondering van die, welke onder een uitsluitingsclausule zijn verkregen Een erflater kan bij uiterste wilsbeschikking bepalen dat het geclausuleerde goed of geldbedrag buiten de wettelijke gemeenschap valt waarin de verkrijger is gehuwd of ooit gehuwd zal zijn Hetzelfde geldt voor een schenker die aan de gift een uitsluitingsclausule kan verbinden waardoor het geschonken goed of geldbedrag buiten de gemeenschap van de ontvanger zal blijven Dit is terug te vinden in artikel 1:94 lid 2 BW Met dit artikel biedt de wetgever de schenker of erflater de mogelijkheid te voorkomen dat hetgeen wordt verkregen mede gaat toebehoren aan de echtgenoot of de geregistreerd partner van de verkrijger 2 De uitsluitingsclausule is een krachtige manier om te bepalen aan wie het geld of goed in de toekomst gaat toebehoren Met dit onderzoek wordt beoogd een duidelijk en helder beeld te scheppen van de werking van de uitsluitingsclausule en een eigen visie te geven op de hedendaagse problematiek, jurisprudentie en discussies in de literatuur Verschillende uitspraken van de rechtbank, het hof en de Hoge Raad zullen worden geanalyseerd en met elkaar worden vergeleken De focus zal daarbij liggen op de problemen samenhangend met de uitsluitingsclausule Dit onderzoek zal worden afgebakend tot drie problemen Er is geput uit de literatuur tot en met maart 2013 In het eerste hoofdstuk van dit onderzoek zal uitleg worden gegeven over de uitsluitingsclausule, aan welke rechtshandelingen een uitsluitingsclausule kan worden verbonden en wat daarbij de vormvereisten zijn In de hoofdstukken daarna zullen drie 1 Luijten 2001, p Hetgeen in deze scriptie aan bod komt met betrekking tot echtgenoten geldt eveneens voor een geregistreerd partnerschap - 4 -

6 problemen rondom de uitsluitingsclausule worden bestudeerd en opgelost In hoofdstuk 2 komt de verwaarloosde uitsluitingsclausule aan bod Er zal aandacht worden besteed aan het probleem dat ontstaat door vertering van het geclausuleerde vermogen via de huwelijksgemeenschap, indien enige boekhouding door de echtgenoten wordt nagelaten Ook zal in dit hoofdstuk worden ingegaan op de vergoedingsrechten, te weten het nominale vergoedingsrecht en de (sinds 2012 in werking getreden) beleggingsleer In het derde hoofdstuk zal de regeling van zaaksvervanging van geclausuleerde goederen worden besproken en de vraag of het mogelijk is een uitsluitingsclausule aan een kwijtschelding te verbinden Tenslotte zal in het laatste hoofdstuk worden gereflecteerd op de parlementaire geschiedenis van Boek 4 BW (het erfrecht) en zal de discussie in de literatuur - of de uitsluitingsclausule zich wel of niet uitstrekt over de vruchten van geclausuleerde goederen - ten tijde van de invoering van het nieuwe Boek 4 BW in 2003 kritisch worden geanalyseerd Op 1 januari 2012 vond een wijziging plaats met betrekking tot het huwelijksvermogensrecht De Wet aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen is op deze datum in werking getreden In deze masterscriptie wordt onderzocht of met de invoering van deze wet aandacht is besteed aan bovenstaande problemen Zijn deze problemen verholpen? Mijn probleemstelling, die in de conclusie zal worden beantwoord, luidt daarom als volgt: Zijn de problemen samenhangend met de uitsluitingsclausule verholpen met de invoering van de Wet aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen? - 5 -

7 1 De uitsluitingsclausule Er wordt binnen het huwelijksvermogensrecht grote waarde gehecht aan de partijautonomie Echtgenoten kunnen zelf bepalen hoe zij de vermogensrechtelijke gevolgen van het huwelijk regelen 3 In Nederland huwen verreweg de meeste paren in wettelijke gemeenschap van goederen 4 Huwen in gemeenschap van goederen houdt in dat alle bestaande en toekomstige goederen van de echtgenoten in de gemeenschap vallen Wat van mij is, is van jou, zoals in de volksmond ook wel wordt gezegd Eén van de belangrijkste uitzonderingen op dit beginsel betreft de uitsluitingsclausule Voordat de problemen rondom de uitsluitingsclausule aan bod komen, zal in dit eerste hoofdstuk uitleg worden gegeven over de werking van de uitsluitingsclausule binnen het huwelijksvermogensrecht en waar een en ander wettelijk is vastgelegd 11 De wettelijke gemeenschap van goederen 111 Achtergrond Al sinds de invoering van het Burgerlijk Wetboek in 1838 is de meest uitgebreide gemeenschapsverhouding aanvaard, namelijk de algehele gemeenschap van goederen 5 Door de jaren heen zijn er veel auteurs geweest die betwistten dat de algehele gemeenschap daadwerkelijk het beste stelsel is binnen het huwelijksvermogensrecht en dat het voor de meerderheid van de bevolking geschikt zou zijn 6 Op 12 april 2011 heeft de Eerste Kamer het wetsvoorstel, ook wel aangeduid als de Derde Tranche wijzigingen huwelijksvermogensrecht, aangenomen dat op 1 januari 2012 in werking is getreden, hetgeen heeft geleid tot een ingrijpende wijziging van het huwelijksvermogensrecht 7 Voorafgaand aan deze inwerkingtreding is er veel discussie geweest over de inhoud van de wetswijzigingen In eerste instantie werd een aanzienlijk ingrijpendere wijziging van de gemeenschap van goederen beoogd Vóór aanvang van de discussies werd in 2003 een wetsvoorstel ingediend dat zou leiden tot de invoering van een stelsel zoals dat bijvoorbeeld in Duitsland bestaat, een zogenaamde beperkte gemeenschap Dit stelsel houdt in dat twee 3 Schrama 2009, p 59 4 Volgens een onderzoek van het Centrum voor Notarieel Recht van de Radboud Universiteit Nijmegen over de periode trouwt 75% van de paren in Nederland in gemeenschap van goederen 5 De Bruijn/Huijgen & Reinhartz 2012, p Huijbers 1979, afl Wet aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen van 1 januari 2012, Stb 2011,

8 mensen die met elkaar huwen, naast hun eigen vermogen een gezamenlijk vermogen opbouwen vanaf de huwelijksdatum Ook werd voorgesteld om schenkingen en nalatenschappen per definitie buiten de gemeenschap te laten De gemeenschap zou beperkt blijven tot datgene wat de echtgenoten door eigen inspanning tijdens het huwelijk zouden verwerven 8 Deze voorstellen hebben het niet gered, mede door de vele discussies en kritiek in de literatuur De gemeenschap van goederen is naar zijn aard en gevolgen nagenoeg uniek in de wereld en bleek te zeer verankerd in het Nederlandse huwelijksvermogensrecht In 2008 is er een amendement ingediend bij de wijziging van het wetsvoorstel, waarin werd voorgesteld om schenkingen en erfenissen toch weer in de huwelijksgemeenschap te laten vallen, welk voorstel vervolgens door de Tweede en Eerste Kamer is aanvaard 9 De belangrijkste wijzigingen die met de invoering van de wet wel zijn doorgevoerd zijn de inlichtingenplicht ex artikel 1:83 BW, de vergoedingsvorderingen ex artikel 1:87, 95 en 96 BW, het tijdstip van het ontbinden van de gemeenschap ex artikel 1:99 lid 1 sub b BW, aansprakelijkheid en verhaal van schulden voor en na ontbinding van de huwelijksgemeenschap ex artikel 1:102 BW en het bestuur van de gemeenschap ex artikel 1:97 BW 112 De rechtsgrond van de wettelijke gemeenschap van goederen De term algehele gemeenschap van goederen van artikel 1:93 (oud) BW is met de invoering van het nieuwe huwelijksvermogensrecht verlaten Van het ogenblik der voltrekking van het huwelijk bestaat tussen de echtgenoten van rechtswege een gemeenschap van goederen, zo luidt het eerste lid van artikel 1:94 van het (nieuwe) Burgerlijk Wetboek Echtgenoten kunnen hiervan afwijken door huwelijkse voorwaarden op te stellen voorafgaand aan het huwelijk of staande huwelijk (zonder rechterlijke goedkeuring), tenzij de wet dit vormvereiste buiten werking stelt De titels 6, 7 en 8 van Boek 1 BW gelden ook voor geregistreerde partners aangezien artikel 1:80b BW deze titels van overeenkomstige toepassing verklaart op een geregistreerd partnerschap Worden voorafgaand aan het huwelijk geen huwelijkse voorwaarden opgesteld, dan geldt automatisch de wettelijke gemeenschap van goederen als primair stelsel Lid 2 van artikel 1:94 BW geeft aan welke baten in de gemeenschap van goederen vallen: De gemeenschap omvat, wat haar baten betreft, alle goederen der echtgenoten, bij 8 Heida 2011, p Amendement van Kamerlid Anker op 20 maart

9 aanvang van de gemeenschap aanwezig of nadien, zolang de gemeenschap niet is ontbonden, verkregen Dus zowel de bestaande als de toekomstige goederen behoren tot de gemeenschap De vermogens van de echtgenoten worden tot één vermogen verenigd Uiteraard behoren goederen die zijn verkregen na ontbinding van de gemeenschap niet tot de gemeenschap Het positieve aspect van de gemeenschap van goederen als goederenrechtelijk systeem is bijvoorbeeld dat de echtgenoot die voor het huishouden en de kinderen zorgt, en geen eigen inkomen genereert, onmiddellijk meedeelt in de vermogenstoename van de andere, verdienende echtgenoot De huwelijksgemeenschap eindigt op het moment dat één van de echtgenoten dan wel beide echtgenoten samen een verzoek tot echtscheiding hebben ingediend Op het moment van echtscheiding dient dit opgebouwde vermogen in beginsel bij helfte te worden verdeeld De uitsluitingsclausule is vooral van belang als er sprake is van een huwelijk op basis van gemeenschap van goederen, aangezien alles wat aangebracht wordt ten huwelijk en verworven gedurende het huwelijk in beginsel in de gemeenschap valt 12 Geclausuleerde verkrijging 121 Artikel 1:94 lid 2 sub a BW Artikel 1:94 lid 2 geeft de uitzonderingen weer op de baten die de gemeenschap omvat Deze uitzonderingen zijn kort opgesomd de goederen ten aanzien waarvan bij uiterste wilsbeschikking van de erflater of bij de gift is bepaald dat zij buiten de gemeenschap vallen, pensioenrechten waarop de Wet verevening pensioenrechten bij scheiding van toepassing is en rechten op het vestigen van vruchtgebruik De belangrijkste uitzondering op de hoofdregel van artikel 1:94 BW - dat de gemeenschap wat haar baten betreft alle tegenwoordige en toekomstige goederen omvat - is de uitsluitingsclausule Met dit artikel biedt de wetgever de schenker of erflater de mogelijkheid te voorkomen dat hetgeen wordt verkregen onder een uitsluitingsclausule mede gaat toebehoren aan de echtgenoot of de geregistreerd partner van de verkrijger 10 Goederen waaraan een uitsluitingsclausule is verbonden gaan dus tot het privévermogen van de verkrijgende echtgenoot behoren Daarbij maakt het geen verschil of de verkrijger op het moment van verkrijging getrouwd is of na de verkrijging trouwt in gemeenschap van goederen Deze clausule kan zowel worden verbonden aan een uiterste wilsbeschikking (verkrijging krachtens versterferfrecht en testamentaire verkrijging) als aan een gift Zoals 10 Artikel 1:94 lid 2 sub a BW - 8 -

10 eerder vermeld, geldt dit ook voor een gemeenschap van goederen die het gevolg is van het aangaan van een geregistreerd partnerschap De clausule heeft ook werking tussen echtgenoten indien zij gehuwd zijn onder huwelijkse voorwaarden en hebben bepaald dat bij de ontbinding van het huwelijk wordt afgerekend alsof er een gemeenschap was (finaal verrekenbeding) Tot slot heeft artikel 1:94 lid 5 BW betrekking op de lasten van de gemeenschap De hoofdregel is dat alle schulden gemeenschappelijk zijn, met uitzondering van schulden die betrekking hebben op van de gemeenschap uitgezonderde goederen Is een goed, ontvangen onder uitsluitingsclausule, in het privévermogen van één van de echtgenoten gevallen, dan zijn de schulden die aan dit goed zijn verbonden ook privé 122 Gevolgen van verkrijging onder uitsluitingsclausule De erflater of schenker maakt een uitsluitingsclausule om de erfgenaam of begiftigde te beschermen tegen de echtscheiding, althans tegen de financiële gevolgen daarvan 11 Het rechtsgevolg van deze uitsluiting is dus dat het geërfde of geschonkene niet in de huwelijksgemeenschap valt Deze clausule wordt door van Mourik ook wel de Joran van der Sloot-clausule genoemd 12 Het is niet moeilijk voor te stellen dat Joran van der Sloot niet de sympathiekste schoonzoon is en een erflater een vergelijkbare schoonzoon niet in de erfenis wil laten meedelen Door het verbinden van een dergelijke clausule aan een testamentaire erfstelling of making of aan een gift, bereikt de erflater of schenker dat het geërfde of geschonken vermogen niet aan de schoonzoon of schoondochter toekomt De erfgenaam, of de echtgenoten tezamen, kunnen niet bepalen dat het geclausuleerde goed of geldbedrag mede gaat toebehoren aan de partner, zo heeft de Hoge Raad in 1980 bepaald 13 Verzoekers waren gehuwd onder huwelijkse voorwaarden waarbij elke vorm van gemeenschap was uitgesloten Zij verzochten de rechtbank in eerste aanleg goedkeuring te verlenen voor het wijzigen van hun huwelijksvoorwaarden De rechtsvraag in dit arrest was of de geclausuleerde goederen buiten beschouwing moesten blijven indien de echtgenoten bij huwelijkse voorwaarden de wettelijke gemeenschap van goederen hebben uitgesloten en bij ontbinding van het huwelijk zal worden afgerekend als ware er een gemeenschap Artikel 11 Blokland 2009, p Van Mourik gebruikt de term Joran van der Sloot-clausule in zijn colleges 13 HR 21 november 1980, NJ 1981,

11 1:94 lid 1 (oud) BW strekte ertoe te bewerkstelligen dat de wil van de erflater of schenker niet wordt doorkruist door het huwelijksgoederenregime dat geldt tussen echtgenoten Er zou aan het doel en de strekking van dit artikel worden voorbijgegaan indien de echtgenoten de vrijheid hadden om de wil van de erflater of schenker te omzeilen door huwelijkse voorwaarden op te stellen Op het moment van echtscheiding blijven de onder uitsluitingsclausule verkregen goederen buiten de verdeling, ondanks het feit dat de echtgenoten anders hebben bepaald bij huwelijkse voorwaarden De uitsluitingsclausule kan dus niet terzijde worden gesteld, want de wil van de erflater moet worden geëerbiedigd en gaat voor de wil van de echtgenoten Aan de echtgenoten werd door de Hoge Raad geen goedkeuring verleend voor de wijziging van hun huwelijkse voorwaarden Verstappen is het niet eens met deze opvatting van de Hoge Raad en vindt dat deze visie niet past in het systeem van de wet 14 Volgens deze auteur mag er geen beslissende betekenis worden toegekend aan de wil van de erflater of schenker en zou de uitsluitingsclausule geen inbreuk mogen maken op het huwelijksregime dat bestaat tussen echtgenoten Naar mijn mening gaat Verstappen voorbij aan het feit dat het goed voor diens overlijden aan de erflater toebehoorde en hem daarom het recht toekomt te bepalen wat er met zijn nalatenschap gebeurt Wel moet de erflater zich houden aan de beperking van artikel 4:42 lid 1 BW, die beschikkingen toelaat die in Boek 4 BW zijn geregeld of in de wet als zodanig worden aangemerkt De wil van de erflater beperkt niet de beschikkingsbevoegdheid van de verkrijgende echtgenoot met betrekking tot het geclausuleerde goed De verkrijger is na het ontvangen van de nalatenschap of gift immers nog steeds bevoegd om over het geclausuleerde goed te beschikken en het bijvoorbeeld te vervreemden 13 Uitsluitingsclausule bij uiterste wilsbeschikking 131 Beschikkingen waaraan een uitsluitingsclausule kan worden verbonden De uiterste wil gemaakt bij notariële akte, bij onderhandse akte 15, bij codicil of bij noodtestament zijn de bestaande vormen van uiterste willen vastgelegd in titel 4 Boek 4 BW Voor deze uiterste willen moeten de voorschriften van artikel 4:93 ev in acht worden genomen Uit artikel 83 lid 2 Rv volgt dat een notariële akte een authentieke akte is die meer bewijskracht heeft dan de onderhandse akte In tegenstelling tot de onderhandse akte wordt 14 Verstappen 1996, p Deze uiterste wil moet wel aan een notaris in bewaring worden gegeven op grond van artikel 4:94 BW

12 de notariële akte in het bijzijn van de notaris ondertekend door zowel de erflater en de notaris zelf Voor de geldigheid van een onderhandse uiterste wil is vereist dat deze akte door de erflater aan een notaris ter hand is gesteld, zoals bepaald in artikel 4:95 lid 3 BW Een codicil is een door de erflater met de hand geschreven, gedagtekende en ondertekende onderhandse akte, aldus artikel 4:97 BW, waarin zonder verdere formaliteiten legaten van bepaalde goederen kunnen worden gemaakt Een noodtestament kan op grond van artikel 4:98 BW alleen gemaakt worden onder bijzondere omstandigheden, zoals een (burger)oorlog, door personen die behoren tot de krijgsmacht Dit testament wordt gemaakt ten overstaan van een officier van de krijgsmacht In al deze vormen van uiterste willen kan door de erflater een uitsluitingsclausule worden verbonden aan de uiterste wilsbeschikking, ongeacht of er sprake is van verkrijging krachtens erfstelling in de zin van artikel 4:115 BW, legaat in de zin van artikel 4:117 BW of last in de zin van artikel 4:130 BW Het is daarbij niet relevant of de verkrijger er (financieel) door wordt bevoordeeld 16 In de uitsluitingsclausule wordt door de erflater bepaald welke goederen en/of welk vermogen buiten de (eventueel later bestaande) huwelijksgemeenschap van de erfgenaam blijven 132 Vormvereisten De uiterste wilsbeschikking vormt een uitzondering op de hoofdregel van artikel 3:37 lid 1 BW dat verklaringen in iedere vorm kunnen geschieden voor de totstandkoming van een geldige rechtshandeling De vormvereiste die geldt voor een uitsluitingsclausule in een uiterste wil is voorgeschreven in de wet, met name in titel 4 Boek 4 BW; de clausule deelt de vorm waaraan de uiterste wilsbeschikking is gebonden De Hoge Raad heeft in 1967 al bepaald dat de erflater aan de voor uiterste wilsbeschikking geldende vormvereisten is gebonden 17 De bepaling van de erflater, dat het erfdeel van de erfgenaam buiten de huwelijksgemeenschap van deze erfgenaam moet vallen, bezit namelijk het karakter van een verklaring omtrent hetgeen de erflater wil, dat na diens dood met (een deel van) de nalatenschap zal geschieden Ook al heeft de erflater de bedoeling om het geërfde buiten de huwelijksgemeenschap van de erfgenaam te houden, als aan de nalatenschap geen uitsluitingsclausule is verbonden 16 De Bruijn/Huijgen & Reinhartz 2012, p HR 12 april 1967, NJ 1967,

13 heeft deze bedoeling geen juridisch effect Dit volgt uit een uitspraak van de Hoge Raad van 17 november In deze zaak vorderde de ex-vrouw van de erfgenaam de helft van het bedrag dat haar echtgenoot uit een nalatenschap had ontvangen De erflaatster was tijdens het opstellen van haar testament bij de notaris in de veronderstelling dat deze erfgenaam al gescheiden was De notaris heeft er op dat moment niet bij stilgestaan om een uitsluitingsclausule op te nemen in het testament Wel heeft de erflaatster haar testament gewijzigd ten gunste van de man op het moment dat de echtscheiding in gang werd gezet Waar voorheen de vrouw als begunstigde van de nalatenschap was aangewezen, was nu de man enig erfgenaam De man (erfgenaam) verweerde zich door te stellen dat het kennelijk de bedoeling van de erflaatster was dat het geërfde geldbedrag niet mede ten voordele van zijn vrouw zou strekken De stelling werd onderschreven door de notaris, die verklaarde dat het inderdaad de bedoeling was van de erflaatster dat de vrouw niet mede zou erven Zowel de rechtbank als het hof oordeelde in het voordeel van de man en betrokken het geërfde geldbedrag niet bij de verdeling van de boedel De Hoge Raad hield er een ander oordeel op na Indien de erflaatster niet heeft gewild dat het geërfde geldbedrag in de gemeenschap zou vallen, kunnen verklaringen en daden van de erflaatster buiten de uiterste wilsbeschikking gedaan, alleen in aanmerking worden genomen wanneer de uiterste wilsbeschikking zonder deze verklaringen of daden geen duidelijke zin heeft Er kan niet worden gesteld dat het testament geen duidelijke zin heeft alleen vanwege het feit dat er geen uitsluitingsclausule in is opgenomen 19 De algemene regel die uit dit arrest volgt is dat wanneer de uitsluitingsclausule achterwege is gelaten in het testament, deze er niet alsnog door uitleg in mag worden gelezen Dus zonder uitsluitingsclausule kan een erflater niet bereiken dat een nalatenschap buiten de huwelijksgemeenschap van de begunstigde wordt gehouden 14 Uitsluitingsclausule bij gift 141 Rechtshandelingen waaraan een uitsluitingsclausule kan worden verbonden Een schenker kan er door middel van de uitsluitingsclausule voor zorgen dat het geschonkene buiten de huwelijksgemeenschap van de begiftigde en diens echtgenoot blijft Om te kunnen bepalen of het geschonkene buiten de gemeenschap valt, moet eerst worden nagegaan of de 18 HR 17 november 2001, NJ 2001, HR 17 november 2001, NJ 2001, 349, ro

14 handeling waaraan de clausule is verbonden een gift was, vervolgens of de juiste vorm daarvoor in acht is genomen en ten slotte of het bestaan van de clausule bewezen kan worden 20 De definitie van schenking en gift liggen respectievelijk verankerd in artikel 7:175 en 7:186 BW Bij een schenking onder uitsluitingsclausule is een handelen met bevoordelingsbedoeling vereist waardoor de begiftigde wordt verrijkt ten koste van het vermogen van de schenker; artikel 7:175 lid 1 BW De bepaling van titel 3 (schenking) van Boek 7 BW is van overeenkomstige toepassing op andere giften dan schenkingen Artikel 1:186 lid 2 BW geeft aan dat als gift wordt aangemerkt iedere handeling die ertoe strekt dat degeen die de handeling verricht, een ander ten koste van eigen vermogen verrijkt Zolang degene wiens vermogen is verrijkt door de handeling de prestatie niet heeft ontvangen, of daar nog geen aanspraak op kan maken, is er geen sprake van een gift Met andere woorden: elke schenking is een gift, maar niet elke gift kan een schenking worden genoemd 21 Er bestaan, naast de standaard schenking, meerdere materiële bevoordelingen waar een uitsluitingsclausule aan kan worden verbonden Men denke hierbij aan een verkoop tegen een bewust te laag gestelde koopprijs, waarbij de koper wordt bevoordeeld, of de aanwijzing als begunstigde uit een levensverzekering 22 Ook bij een kwijtschelding van een privéschuld, waarbij de kwijtschelding als gift kan worden gezien, als gevolg waarvan de begiftigde is verrijkt ten koste van het vermogen van de schenker, kan een uitsluitingsclausule worden gemaakt Hiervan kan bijvoorbeeld sprake zijn wanneer ouders aan een kind een geldbedrag lenen en dit na verloop van tijd kwijtschelden De vraag of er überhaupt een uitsluitingsclausule kan worden verbonden aan een kwijtschelding levert echter een discussie op in de literatuur De methode koop gevolgd door kwijtschelding van de koopsom en de daarmee samenhangende discussie zal in hoofdstuk 3 aan bod komen In paragraaf 142 zullen de vormvereisten van de uitsluitingsclausule bij de verschillende rechtshandelingen worden behandeld 142 Vormvereisten bij schenking In de praktijk ziet men regelmatig dat de schenker, vooruit lopend op een echtscheiding van de begiftigde, achteraf nog een uitsluitingsclausule aan de schenking probeert toe te voegen De wet is hier heel duidelijk in De clausule dient te worden gemaakt op het moment dat de 20 van der Burgh 2004, p Van Mourik & Verstappen 2006, p De Bruijn/Huijgen & Reinhartz 2012, p

15 gift tot stand komt en kan niet meer achteraf worden toegevoegd In artikel 1:94 lid 2 sub a BW is vastgelegd dat goederen waarvan bij de gift is bepaald dat zij buiten de huwelijksgemeenschap vallen, buiten deze gemeenschap blijven Door aanvaarding en de levering van het goed (de schenking) is de eigendom overgegaan naar de begiftigde en is het goed in diens huwelijksgemeenschap gevallen 23 Hierin verschilt de uitsluitingsclausule bij gift van de uitsluitingsclausule bij uiterste wilsbeschikking De vorm van de clausule dient dezelfde te zijn als de vorm van de schenking waaraan zij is verbonden Dit vloeit voort uit de werking van artikel 3:39 BW: tenzij uit de wet anders voortvloeit, zijn rechtshandelingen die niet in de voorgeschreven vorm zijn verricht, nietig Vindt de schenking plaats bij notariële akte, dan zal de uitsluitingsclausule als onderdeel van deze schenking in dezelfde notariële akte moeten worden opgenomen Als de (materiële) schenking vormvrij geschiedde, bijvoorbeeld bij een (mondelinge) schenking van hand tot hand, dan geldt ook voor de uitsluitingsclausule geen vormvereiste Dit geeft echter regelmatig bewijsproblemen bij de afwikkeling van de huwelijksgemeenschap, omdat het moeilijk is om aan te tonen dat er is afgesproken om een uitsluitingsclausule aan de gift te verbinden; zie paragraaf 144 Dit ligt anders bij een schenking door middel van overboeking van het geldbedrag op de bankrekening van de begiftigde Een girale overboeking is te beschouwen als de uitvoering van een schenkingsovereenkomst van hand tot hand, waar een vormloze uitsluitingsclausule aan kan worden verbonden 24 In 2004 werd er voor het hof Amsterdam betwist dat er sprake was van een uitsluitingsclausule bij een girale overboeking waarbij vermeld werd dat de schenking privé bleef 25 In deze zaak schonk de moeder van de begiftigde in 2001 een geldbedrag op diens rekening onder de vermelding schenking 2001 privé, maar verklaarde zij pas in 2003 (na de echtscheiding) ten overstaand van een notaris dat het geschonkene buiten de huwelijksgemeenschap van de begiftigde moest blijven De begiftigde stelde op het moment van echtscheiding in 2003 dat er om deze reden dus een uitsluitingsclausule aan de schenking was verbonden Volgens het hof kan deze toevoeging bij de overboeking worden beschouwd als een schriftelijke mededeling van de intentie van de schenker op het moment van de schenking, die aan de begiftigde kenbaar wordt gemaakt 26 Mede om deze reden, en 23 Het vereiste dat de clausule gemaakt dient te worden op het moment dat de gift tot stand komt, geldt ook voor andere giften dan de (standaard) materiële schenking 24 HR 20 januari 1978, NJ 1978, Hof Amsterdam 15 juli 2004, LJN AR Hof Amsterdam 15 juli 2004, LJN AR0016, ro

16 mede om het feit dat de moeder een beëdigde verklaring heeft afgelegd, oordeelde het hof dat het geschonken geldbedrag buiten de huwelijksgemeenschap viel Nu ben ik echter van mening dat de verklaring die de moeder na de echtscheiding heeft afgelegd niet mee mag wegen in de overweging of er sprake was van een geldige uitsluitingsclausule, nu deze mededeling achteraf is gedaan en werd gesteld noch bewezen dat deze mededeling ook ten tijde van de schenking is gedaan Van belang is dat uit feiten en omstandigheden ten tijde van de schenking voldoende duidelijk blijkt dat de moeder met de mededeling privé bedoelde dat het geschonkene buiten de huwelijksgemeenschap van de begiftigde zou vallen en zij dus haar bedoeling afdoende kenbaar had gemaakt De vraag die dan gesteld moet worden is of de toevoeging privé voldoende is om de door de moeder beoogde uitsluiting te bewerkstelligen Blijkens een latere uitspraak van het hof Den Bosch, waar ik me overigens bij aansluit, valt uit de toevoeging privé niet af te leiden dat de schenker het geldbedrag heeft geschonken met toepassing van de uitsluitingsclausule als bedoeld in artikel 1:94 lid 1 (oud) BW 27 Uit dit arrest kan de conclusie worden getrokken dat bij een schenking door middel van een girale overboeking expliciet op het bankafschrift moet worden vermeld dat het geldbedrag buiten enige (toekomstige) gemeenschap valt waarin de begiftigde is gehuwd, wil er een geldige uitsluitingsclausule aan de schenking zijn verbonden 143 Vormvereisten bij andere giften dan de schenking Zoals eerder vermeld wordt een verkoop tegen een bewust te laag gestelde koopprijs gezien als een gift conform artikel 1:186 lid 2 BW, waaraan een uitsluitingsclausule kan worden verbonden indien dit uit vrijgevigheid geschiedt De bedoeling van de verkoper (schenker) wordt gerealiseerd doordat de koper, ook wel de begiftigde, een vordering ten bedrage van het voordeel krijgt jegens de huwelijksgemeenschap 28 In dit geval valt het gekochte goed dus in de huwelijksgemeenschap en ontstaat er een reprise ten aanzien van deze gemeenschap ten belope van het verschil tussen de reële waarde van het goed en de koopsom De uitsluitingsclausule die aan deze gift verbonden is, volgt de vorm van de gift Gaat het om de koop van een onroerend goed dan moet de uitsluitingsclausule worden opgenomen in de leveringsakte Bij een roerend goed ligt dit echter anders aangezien de levering door middel 27 Hof Den Bosch 12 oktober 2004, LJN AS Van Mourik & Verstappen 2006, p

17 van bezitsverschaffing geschiedt op grond van artikel 3:90 lid 1 BW De uitsluitingsclausule die hieraan ten grondslag ligt, is om deze reden vormloos Hetzelfde geldt bij kwijtschelding De kwijtschelding van een schuld wordt in het Burgerlijk Wetboek omschreven in artikel 6:160 als een verbintenis die teniet gaat door een overeenkomst van de schuldeiser met de schuldenaar, waarbij de schuldeiser afstand doet van zijn vorderingsrecht Deze afstand van een vorderingsrecht geschiedt vormvrij, hetgeen tot gevolg heeft dat de uitsluitingsclausule die hieraan verbonden is ook vormvrij is Het probleem dat door de kwijtschelding van een gemeenschapsschuld ontstaat, is dat de huwelijksgemeenschap is gebaat ten koste van het privévermogen van de verkrijgende echtgenoot Zoals Meijer in 1996 al aangeeft, betekent dit dat er een vorderingsrecht ontstaat van deze echtgenoot jegens de gemeenschap dat opeisbaar wordt op het moment van de echtscheiding 29 Dit vorderingsrecht wordt ook wel een reprise genoemd en ligt verankerd in artikel 1:96 lid 3 BW De reprise bedraagt dan het kwijtgescholden bedrag dat ten goede moest komen aan de begiftigde Ook bij de verkoop van een (onroerend) goed, gevolgd door kwijtschelding van de koopsom, kan een uitsluitingsclausule worden verbonden aan de kwijtschelding Een ouder kan bijvoorbeeld aan een kind een huis verkopen voor een reële prijs, maar deze verplichting tot betaling van de koopsom omzetten in een schuld wegens een geldlening In een daarna te passeren notariële akte kan de vordering worden kwijtgescholden, onder de bepaling dat de gift buiten de huwelijksgemeenschap van de begiftigde valt en dus met uitsluitingsclausule is verkregen 30 Een uitkering krachtens levensverzekering wordt niet gezien als een erfrechtelijke verkrijging aangezien de uitkering niet uit het vermogen van de erflater komt 31 Conform artikel 7:188 lid 1 BW wordt de aanwijzing van een begunstigde bij een verzekering aangemerkt als een gift wanneer zij is aanvaard of kan worden aanvaard De begunstigde kan rechtstreeks en zonder toestemming van de overige erfgenamen of de erflater zelf de uitkering opeisen Van Mourik was in 1991 al van mening dat als eis dient te worden gesteld dat de aanwijzing geschiedt met bevoordelingsbedoeling, wil de mogelijkheid bestaan om er een uitsluitingsclausule aan te 29 Meijer 1996, p Van der Burgh 2004, p Dit volgt onder meer uit de arresten HR 10 maart 1922, NJ 1922, 439 en HR 27 maart 1953, NJ 1953,

18 verbinden 32 Wordt een uitsluitingsclausule verbonden aan een uitkering uit een levensverzekering ten gunste van één van de echtgenoten, dan moet dit worden aangetekend op de polis 144 Bewijzen van het bestaan van de uitsluitingsclausule Het is bij een gift belangrijk om de juiste vormvereisten te hanteren, omdat het bewijzen van het bestaan van de uitsluitingsclausule op moeilijkheden kan stuiten Het komt in de praktijk namelijk nog wel eens voor dat echtgenoten zich meer uitsluitingsclausules herinneren dan er daadwerkelijk gemaakt zijn, waardoor er verwarring ontstaat op het moment van de echtscheiding Volgens Meijer zal degene die stelt dat er een uitsluitingsclausule van toepassing is, dit ook moeten bewijzen, indien de echtgenoot van de verkrijger dit betwist en daarvan niets op papier staat 33 Het is dan ook aan te bevelen om zowel de kwijtschelding, als de verkoop tegen een lagere koopprijs dan de waarde van het goed, vast te leggen in een notariële of op zijn minst onderhandse akte waar ook de uitsluitingsclausule in is vastgelegd Wat in de praktijk ook voorkomt is dat bij de eerste schenking een uitsluitingsclausule wordt opgemaakt waarin wordt vermeld dat ook toekomstige schenkingen (aan dezelfde begiftigde) buiten de huwelijksgemeenschap vallen Waaijer heeft er geen bezwaar tegen dat ook de toekomstige schenkingen onder de eerder gemaakte uitsluitingsclausule vallen 34 Het oordeel van het hof Amsterdam luidt anders 35 Op 27 juli 2010 werd voor het Hof Amsterdam door de vrouw betwist dat de opeenvolgende schenkingen, gedaan door de ouders van de man, buiten de huwelijksgemeenschap van partijen vielen In 1992 werd de eerste schenking gedaan onder uitsluitingsclausule, die werd vastgelegd in een notariële akte Bij de laatste schenking in 2004 werd eveneens een (schriftelijke) uitsluitingsclausule opgenomen bij de schenking Op het moment van de echtscheiding stelde de man dat de uitsluitingsclausule, gemaakt in 1992 en 2004, ook geldt ten aanzien van de schenkingen gedaan in de tussenliggende jaren Het hof overwoog dat alleen de goederen waarvan bij de gift is bepaald dat deze buiten de gemeenschap vallen, daadwerkelijk buiten de gemeenschap vallen De man diende aannemelijk te maken dat zijn ouders bij elke afzonderlijke gift een uitsluitingsclausule hadden gemaakt Hoewel de man betoogde dat deze clausule jaarlijks ter 32 Van Mourik, 1991, p Meijer 1996, p Waaijer 2006, p Hof Amsterdam 27 juli 2010, LJN BN

19 sprake is gekomen, was het hof van mening dat deze stelling onvoldoende was geconcretiseerd en onderbouwd De man had namelijk eerder verklaard dat de schenkers (zijn ouders) en hijzelf in de veronderstelling verkeerden dat de uitsluitingsclausule voor elke schenking gold, omdat de vrouw bij geen van de schenkingen ter discussie heeft gesteld dat het geschonkene buiten de huwelijksgemeenschap viel In dit geval kon dus niet worden bewezen dat de clausule elk jaar uitdrukkelijk was gemaakt De man heeft evenmin aannemelijk kunnen maken dat bij elke schenking een uitsluitingsclausule was gemaakt, waardoor het geschonkene in de gemeenschap is gevallen en derhalve voor verdeling vatbaar zijn Om misverstanden te voorkomen in geval van echtscheiding is het naar mijn mening verstandig om bij elke schenking opnieuw een uitsluitingsclausule op te nemen, of in ieder geval expliciet naar de eerste uitsluitingsclausule te verwijzen

20 2 De verwaarloosde uitsluitingsclausule Eén van de grootste problemen die ontstonden bij de afwikkeling van de gemeenschap van goederen, voor de invoering van de Wet (aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen) in 2012, was dat het vermogen, verkregen onder uitsluitingsclausule, in de praktijk vaak consumptief werd besteed en verteerd gedurende het huwelijk door de beide echtgenoten Het vermogen werd bijvoorbeeld geïnvesteerd in een gemeenschappelijk goed of gestort op een en/of-rekening, waardoor het in de gemeenschap was gevloeid De vraag die daarbij ontstond was of de verkrijgende echtgenoot recht had op een vergoeding jegens de gemeenschap En als er al een reprise bestond op het moment van de echtscheiding, moest vervolgens de omvang van deze vergoeding worden bepaald Is dit probleem opgelost door deze wetswijziging of bestaat dit probleem in de huidige praktijk nog steeds? 21 Consumptieve besteding van het uitgesloten vermogen Van een verwaarloosde uitsluitingsclausule wordt gesproken wanneer het uitgesloten vermogen in de huwelijksgoederengemeenschap van de verkrijger en diens echtgenoot is gevloeid en verdere administratie vervolgens achterwege is gebleven Onder verteren van het uitgesloten vermogen wordt verstaan dat dit vermogen via inbreng in de gemeenschap van goederen opgaat aan consumptieve bestedingen 36 Er wordt in de praktijk zelden bijgehouden waaraan het uitgesloten vermogen is besteed, hetgeen problemen oplevert bij de afwikkeling van een huwelijksgemeenschap Gedurende het huwelijk is de uitsluitingsclausule verwaarloosd, maar deze wordt weer actueel op het moment van de echtscheiding Er kan dan sprake zijn van een onredelijke uitkomst voor de ex-echtgenoot van de verkrijger Een bijkomend probleem, is dat het uitgavenpatroon door de verkrijging van het geldbedrag royaler wordt Er worden uitgaven gedaan die zonder de erfenis of gift niet in het uitgavenpatroon van het echtpaar zouden passen Door de nieuw verworven rijkdom kan bijvoorbeeld een luxe vakantie worden geboekt of toch die net duurdere auto worden aangeschaft Het uitgesloten vermogen wordt als gemeenschappelijk beschouwd, terwijl het echtpaar zich gedurende het huwelijk niet realiseert welke consequenties dit met zich meebrengt Pas op het moment dat het huwelijk eindigt door middel van echtscheiding stelt de verkrijgende echtgenoot dat er een vorderingsrecht bestaat jegens de gemeenschap De 36 Blokland 2009, p

21 aanstaande ex-echtgenoot krijgt dan alsnog achteraf de rekening gepresenteerd via een reprise ex artikel 1:95 lid 2 BW Dit werd dermate onredelijk ervaren door de ex-echtgenoot van de verkrijger dat hier steeds weer tot aan het hof over werd geprocedeerd 37 Aanvankelijk lagen de uitspraken van het hof Arnhem en het hof Den Haag op één lijn De eerste uitspraak van het hof Arnhem zal in deze paragraaf worden besproken, de overige uitspraken zullen in de volgende paragrafen aan bod komen In 2008 procedeerde een echtpaar voor het hof Arnhem over een geldbedrag dat onder uitsluitingsclausule door de man is geërfd, maar niet privé is gehouden en in de gemeenschap van goederen is gevloeid 38 De man wenste in deze zaak terugbetaling van het nominale bedrag waarop de uitsluitingsclausule betrekking had In tegenstelling tot het oordeel van de rechtbank was het hof van oordeel dat niet relevant is welk bedrag er nog resteerde van het door de man ontvangen erfdeel In deze zaak werd door het hof aangenomen dat nu niet was gebleken dat de man beschikte over privévermogen naast het gemeenschapsvermogen, en evenmin dat het uitgesloten geldbedrag was aangewend voor de voldoening van een privéschuld, dat het geldbedrag dus was aangewend om schulden van de gemeenschap te voldoen Dit had tot gevolg dat de man op grond van artikel 1:95 lid 2 (oud) BW een vergoeding toekwam jegens de gemeenschap voor het volledig onder uitsluiting geërfde vermogen In een andere zaak, met een vergelijkbare uitspraak, werd voor het (hetzelfde) hof Arnhem in 2007 door de echtgenoot van de verkrijger betwist dat deze een reprise had nadat het uitgesloten geldbedrag op een en/of-rekening was gestort en dus was vermengd met gemeenschapsgeld (hierover meer in paragraaf 221) Privévermogen is in de gemeenschap gevloeid 221 Privévermogen gestort op een en/of rekening Wat in de praktijk regelmatig voorkomt, is dat het geclausuleerde geldbedrag op een en/ofrekening wordt gestort, waarna het geld van deze rekening consumptief wordt besteed Het is dan niet meer te achterhalen waar het geclausuleerde geldbedrag aan is uitgegeven en wat er met gemeenschapsgeld is gekocht Het geldbedrag verliest namelijk het privékarakter wanneer het vermengt met gemeenschapsgeld Een en/of-rekening is een vorm van een 37 Blokland 2009, p Hof Arnhem 15 januari 2008, LJN BC Hof Arnhem 6 november 2007, LJN BC

22 gezamenlijke betaalrekening of spaarrekening waar beide echtgenoten geld op kunnen storten en er geld vanaf kunnen halen zonder toestemming van de ander Beide echtgenoten zijn dus tegenover de bank gerechtigd om over het geld te beschikken 40 Dit betekent niet automatisch dat beide echtgenoten in hun onderlinge verhouding tot het volledige saldo gerechtigd zijn Volgens de rechtbank Utrecht is het enkele feit dat het geld gestort is op een en/of-rekening onvoldoende om te concluderen dat het geldbedrag tot de huwelijksgemeenschap is gaan behoren 41 Of het geld tot deze gemeenschap behoort, hangt volgens de rechtbank af van de omstandigheden van het geval, waarbij gelet wordt op de onderlinge rechtsverhouding van de rekeninghouders (de echtgenoten) Het hof Arnhem had hier een ander oordeel over In 2007 werd door verzoekster voor het hof Arnhem betwist dat de echtgenoot, wiens geërfde geldbedrag op een en/of-rekening was gestort, een reprise had jegens de gemeenschap 42 Het hof stelde dat het geldbedrag in de gemeenschap was gevloeid nu het was gestort op een gemeenschappelijke rekening Door de jaren heen zijn er van deze rekening uitgaven gedaan die ten goede zijn gekomen aan de huwelijksgemeenschap De ontvanger van het geclausuleerde erfdeel heeft daarnaast nooit een rekening gehad die (alleen) op zijn naam stond De wederpartij heeft verder niet aangetoond dat het geld, na de storting op de en/of-rekening, is aangewend voor privéschulden, hetgeen heeft bijgedragen aan de beslissing van het hof om aan de ontvanger een reprise toe te kennen 43 Dit standpunt van het hof is later in de literatuur onderbouwd doordat werd aangenomen dat door overboeking van het geclausuleerde geldbedrag op de bankrekening waarvan het saldo tot de gemeenschap behoorde, dit volledige bedrag in de gemeenschap is gevallen en de gemeenschap hierdoor is gebaat 44 In deze zaak werd geen cassatie ingesteld, waardoor de Hoge Raad zich (nog) niet heeft uitgelaten over dit standpunt Verder kan volgens Kraan een storting op een en/of-rekening, hetgeen tot gevolg heeft dat het geld in de gemeenschap valt, überhaupt risicovol zijn omdat de crediteuren van de andere echtgenoot zich op dit bedrag kunnen verhalen, iets wat zij niet zouden kunnen als het bedrag tot het 40 Rb Utrech 23 december 2009, LJN BK Rb Utrecht 23 december 2009, LJN BK8081, ro Hof Arnhem 6 november 2007, LJN BC Vergelijkbaar oordeelde het hof Den Haag op 7 april 2010, LJN BM4387 door te stellen dat indien een erfenis of schenking, verkregen onder uitsluitingsclausule, op een gezamenlijke rekening wordt gestort en niet wordt aangetoond dat het geld ten goede is gekomen aan het privévermogen van de verkrijgende echtgenoot, deze echtgenoot een vergoedingsrecht heeft op de gemeenschap 44 Redactie REP 2013, nr

23 privévermogen zou hebben behoord 45 Voor een (privé)schuld van een echtgenoot kunnen namelijk zowel gemeenschapsgoederen als de privégoederen van deze echtgenoot worden uitgewonnen, zoals bepaald in artikel 1:96 lid 1 BW Crediteuren van deze echtgenoot kunnen zich niet op goederen verhalen die tot het privévermogen van de andere echtgenoot behoren 222 Reprise jegens de huwelijksgemeenschap Door de Hoge Raad werd in het arrest van 19 oktober 2012 duidelijk dat onderscheid moet worden gemaakt tussen een vergoedingsrecht jegens de andere echtgenoot en een vergoedingsrecht jegens de gemeenschap 46 In deze zaak was sprake van een investering van privévermogen van één van de echtgenoten, uit een erfenis verkregen, in de echtelijke woning behorend tot de gemeenschap Het geërfde of geschonken bedrag is niet in het privévermogen van de verkrijgende echtgenoot gevloeid of aangewend voor privéschulden Het hof heeft de vrouw van deze echtgenoot veroordeeld tot het terug betalen van het bedrag dat haar echtgenoot geïnvesteerd heeft De Hoge Raad was het hier echter niet mee eens, aangezien sprake was van een investering in de huwelijksgemeenschap dan wel een gemeenschapsgoed Bij een investering in een gemeenschapsgoed kan, naast een verbouwing, ook gedacht worden aan bijvoorbeeld de (gedeeltelijke) aflossing van een hypothecaire geldlening De algemene regel die uit dit arrest volgt, is dat een betaling uit privévermogen ten gunste van de huwelijksgemeenschap leidt tot een reprise jegens de gemeenschap en dus niet tot een vordering op de andere echtgenoot 47 De hoogte van deze reprise werd in dit arrest gelijkgesteld aan de hoogte van de nominale inbreng in het gemeenschapsgoed, waarover meer in paragraaf 23 Geconcludeerd kan worden dat wanneer privévermogen op een en/of-rekening wordt gestort, waarna dit geld consumptief wordt besteed via de gemeenschap of wordt geïnvesteerd in een gemeenschapsgoed, een reprise jegens de huwelijksgemeenschap wordt toegekend aan de begunstigde echtgenoot Of deze echtgenoot ook moet bewijzen waar het privévermogen aan is besteed, zal in de volgende paragraaf aan bod komen 45 Kraan 2000, p HR 19 oktober 2012, NJ 2012, Deze algemene regel werd ook al aangenomen door het Hof Den Haag 7 april 2010, LJN BM4387 en op 19 oktober 2012 dus bevestigd door de Hoge Raad

24 223 Bewijs hoe het privévermogen is besteed Zoals eerder vermeld gebeurt het regelmatig in de praktijk dat de echtgenoot die een geldbedrag heeft verkregen onder uitsluitingsclausule niet meer aan de hand van schriftelijke bescheiden kan aantonen waar dit privévermogen aan is besteed 48 Het algemene beginsel in ons civiele bewijsrecht 'wie stelt moet bewijzen', dat ligt verankerd in artikel 177 RV, lijkt bij dit leerstuk niet van toepassing te zijn Door de jaren heen is er binnen de jurisprudentie een ontwikkeling waarneembaar betreffende dit vraagstuk De rechtbank Utrecht oordeelde in 2009 strenger dan het hof Arnhem-Leeuwarden in De rechtbank oordeelde dat in het geval een geclausuleerd geldbedrag op een en/of-rekening is gestort dit niet zonder meer recht geeft op een reprise 50 Het gaat er voornamelijk om waar het geld aan is besteed Wanneer het geld is besteed ten gunste van de gemeenschap en bijvoorbeeld is aangewend voor de voldoening van gemeenschapsschulden, zal de rechtbank in beginsel de erfgenaam of begunstigde een vergoeding toe kennen op grond van artikel 1:95 lid 2 (oud) BW Door de andere echtgenoot kan nog wel tegenbewijs worden geleverd Dit tegenbewijs kan worden geleverd door aan te tonen dat de uitgaven moeten worden aangemerkt als privébestedingen Er wordt dus niet zonder meer een reprise toegekend wanneer privévermogen wordt aangewend om gemeenschappelijke schulden af te betalen Het kan namelijk zo zijn dat het echtpaar deze schulden juist zijn aangegaan vanwege de ontvangen erfenis of schenking Wel kan onder omstandigheden anders worden bepaald, bijvoorbeeld wanneer de reprise uitdrukkelijk is bedongen ten tijde van de bestedingen De regel die uit deze uitspraak, van de rechtbank Utrecht, kan worden gehaald is dat vergoeding niet vanzelf spreekt wanneer de echtgenoten vanwege een erfenis of schenking extra uitgaven doen, zoals een extra vakantie of (overbodige) luxe goederen Het is duidelijk dat strenge maatstaven worden gehanteerd bij de beoordeling van de vraag of er sprake is van een vergoeding jegens de gemeenschap Uit de uitspraak van de rechtbank Den Haag in juni 2009 volgt, in tegenstelling tot het oordeel van de rechtbank in de hierboven aangehaalde zaak, dat de vraag waaraan het geld is besteed juist niet hoeft te worden beantwoord 51 Ook in deze zaak werd betwist dat de 48 Zoals bijvoorbeeld het geval was in Hof Den Haag 2 augustus 2011, LJN BR Rb Utrecht 23 december 2009, nr en Hof Arnhem-Leeuwarden 17 januari 2013, LJN BZ Rb Utrecht 23 december 2009, nr Rb Den Haag 30 juni 2009, nr