DelftIntegraal. In de wolken Onderzoek op 213 meter hoogte. Prabhu Kandachar: Hoofd van Hercules. Loyaliteit in verdrukking. We moeten verder kijken

Transcriptie

1 DelftIntegraal MAGAZINE VAN de technische universiteit delft In de wolken Onderzoek op 213 meter hoogte Prabhu Kandachar: We moeten verder kijken Hoofd van Hercules Neutronen analyseren brons Loyaliteit in verdrukking TH in de Tweede Wereldoorlog 1

2 nr In de wolken: De snuffelpaal van Cabauw 6 10 Prabhu Kandachar: We moeten er samen uitkomen op één planeet 18 Het hoofd van Hercules 22 Loyaliteit in verdrukking Coverfoto Sam Rentmeester Redactie Frank Nuijens (hoofdredacteur) Dorine van Gorp, Katja Wijnands (eindredactie) Saskia Bonger, Tomas van Dijk, Sam Rentmeester (beeldredacteur), Connie van Uffelen, Jos Wassink Telefoon (015) delftintegraal@tudelft.nl Inhoud Medewerkers aan dit nummer Jorinde Benner, Tonie Mudde, Auke Herrema, Eric Verdult Abonnementsadministratie delftintegraal@tudelft.nl Vormgeving en opmaak Saskia de Been, afdeling Media Solutions TU Delft Druk Deltahage BV, Den Haag 3 Kort Delfts: overzicht van het laatste nieuws uit Delft 13 Column Tonie Mudde 13 Werk in uitvoering 14 Uitgelicht: zelf helend beton 16 Hora est, cartoon, stellingen, uitgesproken 17 Desgevraagd: Desertec 17 Visie: Jan van den Berg over ict in de samenleving 20 Infographic: chemische reactoren 24 Persoonlijk 25 Na Delft: Edmond Lam 25 De zaak: Cravatta Pelliano 26 Alumninieuws Terugblik De Tweede Wereldoorlog telde honderdtachtig slachtoffers van de Technische Hogeschool Delft. Evenveel studenten waren in 1940 in Delft gelegerd als de TH-compagnie, met als taak zo snel mogelijk hun kandidaatsexamen te halen. Hoe deze woelige periode onze universiteit heeft geraakt, is beschreven in het net verschenen boek Loyaliteit in verdrukking van Onno Sinke, dat op initiatief van oud-rector prof. Jacob Fokkema is samengesteld. In dit nummer duiken we nog verder in het verleden. Promovendus Robert van Langh scant eeuwenoude bronzen beelden met neutronenbundels. Daarmee kunnen kunsthistorici zien hóe een beeld gemaakt is, en niet alleen wat de uiterlijke kenmerken zijn. In Cabauw staat de 213 meter hoge mast van het KNMI die al veertig jaar lang met steeds geavanceerdere apparatuur meteorologische gegevens verzamelt. Halverwege de jaren negentig is de TU erbij betrokken met het doel om weersverwachtingen op straatniveau en nauwkeurigere klimaatscenario s te realiseren. Geavanceerdere technologie brengt ook gevaren met zich mee. Op sommige terreinen kunnen we misschien maar beter beslissen om de verbindingsstekker met internet eruit te trekken, zegt Jan van den Berg. Ict-expert vraagt zich in De Visie af welke risico s we voor onze cyberveiligheid nog acceptabel vinden. Trekt u gerust de stekker eruit in de kerstvakantie, om op te laden voor het nieuwe jaar. Frank Nuijens Hoofdredacteur Delft Integraal Colofon Advertenties H&J uitgevers Telefoon (010) Duurzame aramidevezels Het gebruik van aramidevezels in transportbanden kan het energiegebruik ervan met 40 tot 60 procent verlagen, zegt prof.dr.ir. Gabriel Lodewijks (3mE). De aramidevezels maken transportbanden lichter en verlagen de wrijving. De vinding kan van belang zijn voor mijnbouwbedrijven en havens. In Rotterdam is 70 procent van de emissies terug te voeren op lopende banden. Door die energiezuiniger te maken, kan de haven zijn groeiambitie realiseren zonder in conflict te komen met de klimaatdoelstellingen van de stad. delta.tudelft.nl/25757 Superkronkels Unieke microscoopfilmpjes laten zien hoe superkronkels in een DNA-molecuul heen en weer springen. Ir. Marijn van Loenhout publiceerde erover in Science, samen met prof.dr. Cees Dekker. Voor het onderzoek maakten ze gebruik van het onlangs verbeterde magnetische pincet van het Kavli-instituut bij Technische Natuurwetenschappen. delta.tudelft.nl/25647 Beeld: ceesdekkerlab Foto: Gabriel Lodewijks Kort Delfts Scooter Spelen in het lab Wat in andere labs hooguit oogluikend wordt toegestaan, is in het nieuwe Delftse Fieldlab nadrukkelijk de bedoeling: lekker spelen. De Yalp Sona zet kinderen met spelletjes en instructies aan tot actie. In het kader van het Europese programma ProFit hebben de gemeente Delft en de TU een bijzondere speeltuin ingericht aan de Beukenlaan. De speeltuin wil ouderen en jongeren ertoe aanzetten om samen te spelen. Het activiteitsniveau wordt vastgelegd met sensoren en camera s. Het is de bedoeling dat fabrikanten van buitenspeelgoed hier hun prototypes komen testen, vertelt ir. Mathieu Gielen, universitair docent ontwerpen voor kinderen bij de faculteit Industrieel Ontwerpen. Je kunt er onmogelijk een wheelie mee maken, laat staan een stoppie. Maar voor waaghalzen is de elektrische scooter Root dan ook niet bedoeld. IO-er Gideon de Mooij maakte deze speciale scooter waarbij je niet achterover duikelt als je hard optrekt of naar voren schiet bij een noodstop. Zijn scooter werkt precies andersom; je buigt voorover om vooruit te komen. Je waant je op een vliegend tapijt, schrijft De Mooij in zijn afstudeerverslag. De Mooij zoekt nu investeerders om de scooter verder te ontwikkelen. Hij doet dat samen met ir. Bram van der Grinten (IO), die in 2010 ook al een prototype maakte, waarmee echter nog niet gestuurd kon worden. delta.tudelft.nl/25884 Stuurcomputer Tegen 2020 vliegen er naar verwachting twee keer zo veel kleine vliegtuigjes rond dan nu. Omdat 72 procent van de ongelukken die hiermee gebeurt het gevolg is van slechte besturing, bepleit Wouter Falkena (L&R) de invoering van een stuurcomputer, net als nu bij grote en militaire toestellen het geval is. De besturing moet dan wel een stuk goedkoper worden. delta.tudelft.nl/25711 Foto: Diamond Aircraft Industries 2 3

3 Kort Delfts Donder en bliksem Braindrops De lift TU-onderzoekers hebben in oktober samen met driehonderd collega s in de bergen van Frankrijk, Spanje en Italië gewacht op donderbuien. Het betrof het grootste klimaatonderzoek ooit naar de unieke mediterrane meteorologie. Het gebied staat bekend om de heftige regenbuien en overstromingen in het najaar. Die zijn, naar men aanneemt, het gevolg van de botsing van warme vochtige zeelucht en koude wind vanuit het noorden. Details van die complexe interacties zijn niet goed begrepen, waardoor de neerslag moeilijk te voorspellen is, aldus onderzoeker Yann Dufournet (CiTG). delta.tudelft.nl/25802 Weinig spanning in Limburg Dankzij verbeterde analysetechnieken van satellietbeelden zogenaamde radar interferometrie hebben prof.dr.ir. Ramon Hanssen van de afdeling geoscience & remote sensing (CiTG) en zijn promovendus dr. Miguel Caro Cuenca (in november gepromoveerd op dit onderwerp) de beweging van de aardkorst langs geologische breuken in Brabant en Limburg minutieus kunnen meten. Kunnen we binnenkort weer een aardbeving verwachten zoals die bij Roermond in 1992, met een kracht van 5,8 op de schaal van Richter? Aan voorspellingen over aardbevingen waag ik me niet, zegt Hanssen. Zeker niet na de recente veroordeling van seismische wetenschappers in Italië. Maar we hebben in elk geval geen indicaties gevonden voor een opbouw van spanning langs breuken in de Nederlandse ondergrond. De onderzoekers constateren dat de aarde daar de afgelopen twintig jaar met gemiddeld één millimeter per jaar is bewogen. Maar deze beweging schrijven zij toe aan variaties in de grondwaterstanden. Foto: Yann Dufournet Waterbouwkundigen moeten zich meer van hun zachte kant laten zien, vindt emeritus hoogleraar en oud-directeur kennis van Deltares prof.dr.ir. Huib de Vriend. Waar mogelijk geeft hij de voorkeur aan opgespoten zand boven harde dijken. In Braindrops, de videobijlage van Delft Integraal, vertelt De Vriend over Bouwen met de Natuur als nieuwe en meer duurzame stroming binnen de waterbouw. Met als bekendste voorbeeld: de zandmotor. lustrum.tudelft.nl Foto: Connie van Uffelen TU Delft te koop In protest tegen de bezuinigingen op de basisbeurs zetten TU-studenten hun universiteit in november te koop. Actievoerders van de Delftse studentenvakbond VSSD vragen hiermee aandacht voor bètastudenten. De bezuinigingen op de studiefinanciering en ovjaarkaart zullen hen harder treffen dan andere studenten, menen ze. Hun opleiding duurt een jaar langer dan andere opleidingen en is ook zwaarder. Op deze manier blijven er geen ingenieurs meer over, zegt voorzitter Bas Vollebregt van VSSD. Als het kabinet bruggen wil slaan kan dat niet zonder ingenieurs. delta.tudelft.nl/25873 Foto: Shutterstock Het liftsysteem in het gebouw van EWI kan veel efficiënter, concludeert dr. Jeroen De Jong, die eind november zijn proefschrift Heuristics in dynamic scheduling verdedigde. De Jong simuleerde verschillende aansturingsmethoden voor liftsystemen die bestaan uit meerdere liften. Als gebruikers aangeven naar welke verdieping ze moeten voordat ze de lift instappen (middels een knopjespaneel op de verdieping), dan kunnen de liften diegenen die ongeveer even ver moeten, groeperen. De gemiddelde wachttijd neemt dan met 5 à 10 procent af, zo luidt een van De Jongs conclusies. Nóg efficiënter zou het zijn als mensen op kantoor Rfid-chips met zich meedragen waardoor de lift ze al van een afstandje ziet aankomen, zegt De Jong. Hij weet welke mensen normaliter naar welke verdieping willen. Via een berichtje naar hun smartphone kan hij ze op het laatste moment laten weten in welke lift ze moeten stappen. Dr. Jeroen de Jong, Heuristics in dynamic scheduling. A practical framework with a case study in elevator dispatching, verdediging 28 november. Artist impression: Cees Dekker Lab TU Delft Superklein Kleiner gaat gewoon niet. Dr. Jan Mol (TNW en University of South Wales, Australië) bereikte de limiet van de wet van Moore met zijn optelmachine die afzonderlijke arseenatomen als transistor gebruikt. Niet alleen zijn de single atom transistors (SAT s) minimaal van formaat, ze reduceren ook nog eens het aantal benodigde elementen voor een opteller van 28 naar 4. Nadeel: ze werken alleen bij zeer lage temperaturen. delta.tudelft.nl/25611 Gifkikkertje Kikkers produceren eiwitten die veelbelovend zijn voor de farmaceutische industrie. Dat is althans de overtuiging van promovenda ir. Geisa Evaristo (TNW). Ze gebruikte massaspectrometrie om de samenstelling te bepalen van de eiwitten waarmee kikkers zich verdedigen tegen bacteriële infecties. delta.tudelft.nl/25684 Foto: Jan Mol 50,9 miljoen Foto: Geisa Evaristo Ruim vijftig miljoen euro krijgt nano-onderzoek in Delft en Leiden de komende tien jaar. Het onderzoeksprogramma Frontiers of Nanoscience van prof.dr. Cees Dekker en vijf collega s heeft 35,9 miljoen euro onderzoeksgeld toegekend gekregen van het ministerie van OCW op advies van NWO. Daar komt nog 15 miljoen bij van de cvb s van TU en RU Leiden. We gaan onderzoeken en bouwen op de kleinste schaal van de tastbare materie, zegt Dekker die daarbij Richard Feynman aanhaalt: What you cannot create, you don t understand. delta.tudelft.nl/

4 Wetenschap In de wol ken In feite hebben we de handdoek in de ring gegooid, zegt professor Harmen Jonker (geoscience and remote sensing) over het wolkenprogramma LES. Het programma Large Eddy Simulation is een detailsimulatie voor wolkenvorming. Met LES zeiden de onderzoekers: wolkenvorming voorspellen met slimme modelletjes werkt niet. Je moet het gewoon keihard uitrekenen met vergelijkingen uit de vloeistofmechanica. Een van de grondleggers van het programma in 1992 was de huidige deeltijdhoogleraar prof.dr. Pier Siebesma die ook bij het KNMI werkt. Het programma berekent wolken in een doos van 10 bij 10 kilometer en een paar kilometer hoog. De ruimtelijke resolutie is 10 tot 20 meter en de kleinste tijdseenheid is de seconde. Dat gaat goed, maar de ontwikkeling van miljoenen cellen berekenen vergt veel rekenkracht. In de afgelopen twee jaar is de techniek toegankelijker geworden door de kracht van grafische kaarten in te zetten voor het rekenwerk. Eén grafische kaart (ontwikkeld voor spelcomputers en te koop voor 200 dollar) blijkt net zo snel te kunnen rekenen als 64 processors van een supercomputer. Ir. Frits Post (computer graphics, faculteit Elektrotechniek, Wiskunde & Informatica) en promovendus Eric Griffith hebben de Fortran code omgezet naar Cuda, een taal die GPU s (graphic processing units) aanstuurt. Promovendus ir. Jerôme Schalkwijk ontwikkelde met hen een aangepaste versie van het wolkenprogramma: Gales (GPU-resident Atmospheric Large Eddy Simulation). Dat programma berekent nu al een jaar de bewolking rondom Cabauw op basis van verdeling van temperatuur en vochtigheid, terwijl speciale camera s het wolkendek continu vastleggen. En zo ontstaan filmpjes met links de echte wolkenlucht en rechts die uit de computer. Jonker: Het resultaat is verrassend goed. Ja, soms zitten we er naast en komt de bewolking later dan in werkelijkheid. Maar afgezien daarvan komt er echt weer in het programma. Je begint op de monitor dezelfde herrie te zien als buiten. Jerôme Schalkwijk, Eric Griffith, Frits Post and Harm Jonker: High-Performance Simulations of Turbulent Clouds on a Desktop PC, Bulletin of the American Meteorological Society (BAMS), March Je moet het gewoon keihard uitrekenen met vergelijkingen uit de vloeistofmechanica Wolken waren altijd de minst begrepen schakel in het weersysteem, maar dat verandert snel. Wolken uit de computer stemmen steeds beter overeen met die in de lucht. Dat belooft weersverwachtingen op straatniveau en nauwkeuriger klimaatscenario s. Jos Wassink Foto s: Sam Rentmeester De snuffelpaal noemen ze hem in het dorp. En inderdaad is de 213 meter hoge mast bij het Utrechtse Cabauw, tussen Lopik en Schoonhoven, ooit gebruikt voor meting van luchtvervuiling. Ook na veertig jaar blijft de toren een vreemde verschijning in het platte landschap: 47 gestapelde stalen cilinders van 5 meter hoog en 2 meter breed met tuikabels op 50, 100, 170 en 210 meter hoogte vastgezet aan ankers op de grond. Die mast heeft Cabauw op de meteorologische wereldkaart gezet als een van de topplekken voor atmosferisch onderzoek: bestudering van het complexe systeem van wolken, stofdeeltjes, straling, neerslag en turbulentie in samenhang met het aardoppervlak. De TU raakte halverwege de jaren negentig bij het atmosferisch onderzoek betrokken, samen met onder meer KNMI, TNO, RIVM, IMAU en TU/e. Professor Herman Russchenberg (geoscience and remote sensing, faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen) herinnert zich hoe aanvankelijk alle apparatuur naar Delft werd gebracht om gebruik te kunnen maken van de radar op het EWI-gebouw. Die campagne was het startschot voor Cesar (Cabauw Experimental Site for Atmospheric Research, red.) omdat we hadden gemerkt hoe waardevol het is om langdurig alle instrumenten bij elkaar te zetten. Dat geeft extra informatie. Vanwege de meer inlandse ligging was Cabauw een betere onderzoekslocatie dan Delft. De TU bedrijft twee radarsystemen op Cabauw: een mobiel systeem op een trailer dat geschikt is om regenwolken door te lichten (Tara) en een rondom scannende radar met een hogere werkfrequentie (10 gigahertz) die ook mist en motregen registreert (de drizzle radar of IDRA). Op het symposium op 26 oktober ter gelegenheid van veertig jaar Cabauw zei Russchenberg dat het doorgronden van de watercyclus (verdamping, wolken, neerslag) de belangrijkste vraag is voor de komende tijd. Hoe gaat dat nu en hoe verandert dat onder invloed van meer CO 2. Dat is de centrale vraag. De wolkensimulaties van de groep van prof. Harm Jonker zien er overtuigend realistisch uit. 6 7

5 In de begintijd was het onderzoek op Cabauw gericht op de uitwisseling van vocht en warmte tussen lucht en bodem. De data die daarover in de jaren zeventig en tachtig verzameld zijn, zijn nu verwerkt in weeren klimaatmodellen. Toen is de aandacht verlegd naar de wolken als het slechtst begrepen onderdeel van weer en klimaat. Siebesma vat die ontwikkelingen samen: Al bij de eerste generatie klimaatmodellen in de jaren zeventig, realiseerden wetenschappers zich dat wolken de grootste onzekere factor in klimaatmodellen zijn. Hierdoor gaven verschillende klimaatmodellen bij een zelfde toename van atmosferische CO 2 heel verschillende voorspellingen voor de opwarming van de wereld; uiteenlopend van plus 2 tot plus 6 graden. Het was toen niet bekend welke type wolken voor die onzekerheid zorgden. Inmiddels weten we dat het de laaghangende stratocumulus wolken zijn. Het ene model verwacht een toename daarvan, een ander juist een afname. De komende vijf jaar willen we uitzoeken welke processen in de wolken verantwoordelijk zijn voor de verschillen tussen diverse klimaatmodellen. Siebesma zit naar eigen zeggen overal tussen in. Op het KNMI is hij klimaatonderzoeker, en bij de TU probeert hij samen met dr. Stephan de Roode de uitkomsten van het LES wolkensimulatiesprogramma te vertalen naar grotere schaal, want waar LES werkt met een roostereenheid van hooguit 50 meter, is de resolutie van weer- en klimaatmodellen 50 tot 100 kilometer. Op basis van het wolkensimulatieprogramma dat met gemiddelde temperatuur en vochtigheid rekent, proberen de onderzoekers voor het grootschalige model aan te geven hoe groot de bedekkinggraad met wolken is, hoeveel straling dat tegenhoudt en hoeveel regen eruit valt. Dat moet de onderlinge verschillen tussen klimaatmodellen verminderen, en de onzekerheid in de klimaatvoorspellingen verkleinen. Bij het komende IPCC rapport zijn de onzekerheden nog net zo groot als vijf jaar geleden, weet Siebesma. Maar over nog eens vijf jaar verwacht hij daar een belangrijke verbetering in. Inmiddels weten we dat de laaghangende stratocumulus wolken voor onzekerheid in de klimaatmodellen zorgen De wolkensimulaties rond Cabauw mogen succesvol zijn het was natuurlijk wel een klein gebiedje. Maar doordat rekenkracht in de GPU s zo goedkoop geworden is, kwamen Jonker en collega s op het idee om 256 grafische processors tegelijk in te zetten om Gales in een gebied van 400 bij 400 kilometer te draaien. Het resultaat is adembenemend. Op een mooie lentedag dag zie je in de loop van de ochtend boven land een strook van ragfijne wolkjes ontstaan. Het IJsselmeer is nog grotendeels onbewolkt. In vergelijking met het werkelijke weer zijn patronen en de beweging van de wolken vrijwel identiek, maar vaak niet op precies dezelfde plaats. Dat kan beter, denkt Jonker, door informatie uit een wolkenradar als startpunt te nemen voor de berekeningen van Gales. Dat zou een unieke voorspellingstechniek opleveren. Russchenberg denkt aan zo n systeem in Rotterdam. Daar komt volgend voorjaar een regenradar op het gebouw van Nationale Nederlanden. De bedoeling is om daarmee neerslagverwachtingen te maken tot op straatniveau om de overlast voor de stad te beperken. Russchenberg: Als je weet wat er aankomt, kun je maatregelen nemen. Nu kosten ondergelopen straten en inzet van politie en brandweer een paar miljoen per jaar. Als je dat met de helft terug kunt brengen is zo n systeem er snel uit. Om zulke fijnschalige weersverwachtingen Europawijd mogelijk te maken zijn er honderden geautomatiseerde radarstations nodig met een regenradar, een lidar (meet de wolkhoogte) en een radiometer (meet de straling en daarmee de temperatuur van de wolken). Dat mag sciencefiction lijken, maar een Duitse firma werkt al aan een goedkope radar voor massaproductie. Dat wordt een heel netwerk van mini-cabauwtjes over heel Europa, verwacht Russchenberg. Bekijk de filmpjes over wolkenformatie op: www. ablresearch.org 8 9

6 Interview We moeten verder kijken Op zijn afscheid straalt emeritus-hoogleraar Prabhu Kandachar meer bevlogenheid, idealisme en optimisme uit dan menig politicus. Hoe ingewikkelder de wereld, des te meer werk voor ontwerpers. Jos Wassink Iedereen klaagt over de crisis. U zegt: het zijn geweldige tijden voor ontwerpers. Omdat ontwerpers de potentie hebben om veel dingen te ontwikkelen die tegemoet komen aan de eisen op wereldniveau. De crisis die u aanhaalt is een Europese crisis. Mijn verhaal gaat niet over de Europese crisis, maar wel op de aankomende crises op wereldniveau. En wat zijn dat voor crises? Eigenlijk zijn het drie ontwikkelingen tegelijk. De bevolkingsgroei is de basis. We zijn nu al met zeven miljard mensen en dat gaat de komende dertig, veertig jaar naar negen miljard en aan het einde van de eeuw ergens tussen elf en vijftien miljard. Dat betekent een verdubbeling van de wereldbevolking in deze eeuw. Veel van die bevolkingsgroei vindt plaats in opkomende economieën. Die combinatie levert een enorme groei op in de consumptie. Dat kan leiden tot voedselcrises, watercrises, brandstofcrises enzovoort. Dat hoor je vaker, maar u blijft optimistisch. Wacht even, ik was nog niet klaar. Consumptie was het tweede punt. Als gevolg van de groei in consumptie is er een enorme groei aan afvalproductie en milieuvervuiling. Wij belasten onze planeet door het gebruik van grondstoffen en natuurlijke hulpbronnen voor onze consumptie. Nu al leggen we beslag op 1,4 maal wat de aarde op kan brengen. Als iedereen zou leven als de Amerikanen, zouden we zelfs vijf keer de aarde nodig hebben. Meer consumptie leidt tot een stijgende vraag naar grondstoffen. Dat kan tot conflicten tussen landen leiden. Dit zijn uitdagingen, waar ontwerpers op kunnen inspelen. Rijke landen zijn sterk in het vervuilen van het milieu en arme landen minder. Dus rijke landen moeten hun consumptie verminderen, en in elk geval hun carbon footprint verlagen (CO 2 -uitstoot per capita, red). Verder kunnen mensen in ontwikkelingslanden vergeten dat ze ooit het welvaartsniveau van westerse landen kunnen bereiken wanneer ze hetzelfde ontwikkelingsmodel als in het Westen volgen. Dat is geen populaire boodschap daar. En hier ook niet. Voor niemand. Er is een klein beetje ruimte voor welvaartsgroei in arme landen, als tenminste de rijke landen de consumptie verminderen. Want samen moeten we er uitkomen op één planeet. Als we doorgaan zoals we nu doen, hebben we over dertig tot veertig jaar vier keer de aarde nodig. En in die ommekeer spelen ontwerpers een belangrijke rol. Hoe? Door de consumptie omlaag te brengen met efficiëntere producten. Denk bijvoorbeeld aan elektrische of lichtgewicht auto s. Daarnaast is er gedragsverandering. Het staat nog in de kinderschoenen, maar ontwerpers denken na over hoe hun producten gedrag kunnen beïnvloeden. Kunt u daar een voorbeeld van geven? Enkele voorbeelden zijn het gebruik van een fiets in plaats van een auto, ontwerpen van energiebesparende middelen en niet te vergeten het vergroten van bewustzijn bij de consumenten. Van oorsprong maakten ontwerpers producten en diensten, maar nu ontwerpen ze ook infrastructuur en veel meer. Ontwerpers moeten vooral het probleem begrijpen. Dan kun je veel beter een oplossing bedenken. Vraagt de toekomst om een ander soort ontwerpers? Ja, mijns inziens wel. Ze zullen veel breder opgeleid moeten zijn dan nu het geval is. En ze moeten meer systemisch leren denken. Betekent dat niet alleen denken aan het product, maar ook aan hoe het gemaakt wordt, van welke grondstoffen, de levenscyclus enzovoorts? Ja, een meer holistische benadering. Een voorbeeld zijn de Millenniumdoelstellingen van de Verenigde Naties. Een van die doelstellingen gaat over de gezondheid van moeders en een ander over die van kinderen. Sterfte gerelateerd aan zwangerschap treft meer dan een half miljoen vrouwen per jaar. Kindersterfte treft nog steeds zeven miljoen kinderen per jaar. Terugbrengen daarvan is als twee aparte doelstellingen gehanteerd. Pas na tien jaar bedachten ze dat moedersterfte en kindersterfte met elkaar verweven zijn en dat een gecombineerde aanpak kansrijker is. Bovendien gaat het niet alleen om de gezondheid van moeder en kind, maar van een hele gemeenschap. Er is dus een meer holistische benadering nodig voordat je gaat inzoomen. Dat is wat ontwerpers nodig hebben. Bent u niet bang dat realisatie van die Millenniumdoelstellingen in gevaar komt door de huidige crisis? Die komt zeker in gevaar. Afgelopen juni was er in Rio de Janeiro de terugblik op de milieuconferentie van twintig jaar eerder. Daar was men niet in staat tot een krachtige verklaring. Amerika en Europa hebben momenteel andere prioriteiten. Blijft u evengoed optimistisch? Ik bén optimist. Het heeft geen zin om pessimist te zijn, daarom moet ik optimist zijn. Leuk of niet. Wij mensen komen er altijd uit. Maar ik ben er niet zeker van of dat altijd dankzij de technologie is. Er is veel meer dan technologie. Bijvoorbeeld gedragsverandering, waar de sociale wetenschappers meer van begrijpen. Ik pleit ervoor dat de universiteiten van Leiden, Delft en Rotterdam dit soort wereldproblematiek gezamenlijk aanpakken. Dat is een gouden kans. >> Foto s: Sam Rentmeester Als we doorgaan zoals we nu doen, hebben we over dertig tot veertig jaar vier keer de aarde nodig 10 11

7 Hoe? Gewoon ergens beginnen? Ja. Bijvoorbeeld met sociale innovatie in arme én in rijke landen. Innovatie is zo n leeg begrip geworden. Hebt u daar last van? Ik heb er geen last van. In Nederland is innovatie misschien een leeg begrip. Maar ik werk ook samen met de Aalto universiteit in Finland. Dat is een klein land met vijf miljoen mensen met maar één groot bedrijf: Nokia. En daar gaat het niet goed mee. Dus zei de Finse overheid tegen de Helsinki University of Technology, Helsinki University of Design en Helsinki University of Business economics: jullie gaan samenwerken en fuseren. In 2010 zijn ze gefuseerd tot één universiteit, de Aalto universiteit. Ze kregen vijfhonderd miljoen euro mee met de opdracht: innovatie. Werkt dat? In twee jaar tijd komt daar nog niets uit, nee. Dat kun je ook niet verwachten. En wat gebeurt daar? Hoopvolle processen. Ze hebben ingezien dat innovatie niet altijd vanuit Finland hoeft plaats te vinden. Ze kijken ook in het buitenland. Ze hebben innovatiecentra opgericht in China, India en elders. Daar gebeurt van alles waar de Finnen mee willen helpen en van meeprofiteren. Gebeurt dat hier? Volgens mij niet. Dat is de oorzaak van uw negatieve gevoelens; het gebeurt hier niet. Het innovatieplatform is hier Het Nederlandse innovatieplatform stimuleert vooral de bestaande grote industriële sectoren. En hoe komt dat? Het Finse besef om eens naar buiten te kijken en daarna te vertalen wat het voor je eigen land en industrie betekent, dat ontbreekt in Nederland. De tegenwoordige politieke partijen zijn er ook niet mee bezig. Alleen maar met de vraag of je 130 of 120 mag rijden. Dat zijn geen issues. Heel veel wat buiten Nederland gebeurt, heeft invloed op Nederland, dus moet je ook even buiten kijken. U kijkt wel eens naar buiten? Ik kijk naar buiten en naar binnen. U heeft zich sterk gemaakt voor het ontwikkelen van producten voor de vier miljard armsten, ook wel base of the pyramid genoemd. Hoe kan zoiets als businessmodel draaien? Nokia doet dat. Het bedrijf kan er geld mee verdienen omdat het een product maakt dat voor de mensen daar geschikt is. Interview Nokia is in arme landen succesvol met een telefoon die verschillende adresboeken bevat. Bijvoorbeeld. Mensen hebben daar vaak samen een telefoon, en dan is het handig dat die meerdere adresboeken heeft. Die innovatie is bedacht nadat ze gezien hebben hoe mensen daar leven en hun product gebruiken. Ze zagen ook dat mensen het licht van het beeldscherm als zaklantaarn gebruikten, en dachten toen: we bouwen er een ledlampje bij in. Het is niet zo moeilijk. Je moet daar een tijdje zijn en observeren. Dus je moet een product ontwerpen voor hen. Een voor hun betaalbaar en acceptabel product, dan lukt het wel. Is het ethisch om geld te verdienen aan mensen die arm zijn? Ik denk niet dat het onethisch is. Ze worden toch niet gedwongen tot aankoop? Maar er zijn wel andere vraagstukken. Zo was ik betrokken bij de ontwikkeling van een klein en goedkoop echografieapparaat dat geen twintigduizend maar slechts duizend euro zou gaan kosten. Het moest geschikt zijn voor gebruik door een analfabete dorpsdokter. De dokter maakt een beeld, seint dat door naar het ziekenhuis waar een specialist antwoordt met drie lichtjes: groen, geel of rood. Bij geel of rood moet de vrouw naar het ziekenhuis komen. Er is echter een maar. Want op het beeld is te zien of het een jongen of meisje wordt. En in sommige landen worden vrouwelijke foetussen geaborteerd. Wat moet ik doen als ontwerpdocent? Als ik het ontwerp, red ik het leven van vrouwen, maar breng de ongeboren meisjes in gevaar. Dat zijn ethische problemen waar ik geen antwoord op heb. Meer vrouwen a.u.b. Te weinig vrouwen. Dat vond ik destijds het enige grote nadeel van studeren in Delft. Het tekort aan vrouwen uitte zich niet alleen in wanhopige zoektochten naar galadates, maar ook in weinig diversiteit in projectgroepen. Bij mijn studie luchtvaart- en ruimtevaarttechniek was de man/vrouwverhouding destijds twintig op één. Creativiteit en innovatie zijn gebaat bij een divers personeelsbestand, blijkt uit tal van studies. Jongens en meisjes hebben evenveel talent voor exacte studies, blijkt uit minstens zoveel studies. Kortom, een scheve man/vrouw-verhouding op de faculteit is zo onwenselijk als een koor met alleen maar bassen. Column Tonie Mudde is schrijver en wetenschapsjournalist bij de Volkskrant. Van studeerde hij luchtvaart- en ruimtevaarttechniek aan de TU Delft. De technische universiteiten hebben dat duidelijk begrepen. In Delft, Eindhoven en Twente steeg het aantal vrouwelijke hoogleraren in acht jaar tijd van 2,8 procent tot 8,3 procent. Chapeau, ga zo door. In universiteitsblad Delta las ik dat de TU Delft meer dan tien miljoen euro investeert in een ontwikkelingstraject voor vrouwelijke wetenschappers. Sommige mannen vinden dat maar niks: de eerste heeft zich al gemeld bij de Commissie Gelijke Behandeling. De klager, een Delftse alumnus, vindt dat hij nu minder kans heeft op een aanstelling. Formeel heeft hij een punt. Toch hoop ik dat de voorrangsregeling blijft bestaan. Bij het bewandelen van een exact carrièrepad wordt de gemiddelde vrouw al genoeg benadeeld. Dat begint al rond de eerste verjaardag, wanneer jongetjes net wat vaker Duplo, auto s en raketten cadeau krijgen. Daarna volgt de wis- en natuurkundeleraar, die meestal man is, en daardoor voor jongens een logischer rolmodel dan voor meisjes. Meisjes die desondanks kiezen voor een exacte loopbaan, wacht een botsing met het glazen plafond. Laatst sprak ik Marieke van den Brink van de Radboud Universiteit, Werk in uitvoering gespecialiseerd in man/vrouw-problematiek bij personeelswerving. Ze zei: Als op een congres de volgende professor wordt aangekondigd, kijk ik in de zaal toch eerst naar de man met de baard en niet naar de jonge vrouw naast hem. Zo hardnekkig zijn die denkpatronen: zelfs een vrouwelijke glazen plafond-expert denkt bij een professor het eerst aan een man. Heeft de klager bij de Commissie Gelijke Behandeling wel voldoende oog voor alle geniepige voortrekkerij waar hij en zijn seksegenoten al decennialang van profiteren? Denk alleen al aan werving via het old boys network, vacatureteksten die mannen meer aanspreken omdat ze door mannen zijn geschreven, sollicitatiecommissies met onevenredig veel mannen. Wat mij betreft luidt het oordeel van de Commissie Gelijke Behandeling: Klopt, deze ene maatregel werkt in uw nadeel. Maar er werkt nog véél meer in uw voordeel. Klacht ongegrond. Erg lastige vraag inderdaad. Wilt u dat ontwerpers meer duurzaam en cradle-to-cradle gaan werken? Alle zinvolle ontwikkelingen in die richting moeten vooral doorgaan. Wie is Prabhu Kandachar P.V. (Prabhu) Kandachar was tot 1 januari 2012 hoogleraar industrieel ontwerpen met speciale aandacht voor duurzame materialen en productietechnologie. Geboren in India kwam hij in 1975 na zijn promotie aan het Indian Institute of Science vanuit Bangalore in Delft terecht, waar hij tot 1980 aan milieuvriendelijke technologieën werkte. Tussen 1980 en 1995 werkte hij bij Fokker Aerospace nabij Amsterdam. En vanaf 1995 was hij werkzaam aan de faculteit Industrieel Ontwerpen. In die hoedanigheid raakte hij hartstochtelijk betrokken bij het ontwerpen voor de armsten in ondermeer India, Indonesië, Honduras en Madagaskar. Deze base-of-the-pyramid-aanpak stimuleerde hem na te denken over de wereld van vandaag en de nabije toekomst met talrijke uitdagingen. Zijn rede Beyond Design op 7 september 2012 stond in het teken van de rol van ontwerpers in deze context. U neemt afscheid - behalve van uw vijf promovendi. U staat op het podium. Wat wilt u de toekomstige ontwerpers meegeven? Dat ze zo doorgaan als ze nu doen. Daarnaast ben ik bezig met mijn afdelingsvoorzitter Frans Gortemaker te overtuigen dat er een opvolger van mijn vakgebied komt. Decaan Ena Voûte vindt dat ook een goed idee. En in de samenwerking met Leiden en Rotterdam liggen fantastische uitdagingen voor ontwerpers. Tot slot: u bent bij uitstek iemand met een holistische blik. Komt dat door uw Indiase wortels? Daar zit wat in, maar die houding is niet alleen Indiaas maar oosters. Denk aan Chinese acupunctuur, dat is ook een holistische benadering. In het westerse model krijg je bij hoofdpijn een pil tegen hoofdpijn. Maar misschien heb je ruzie gehad met je partner en dan helpt een pil niet. Aan de Tuindersvaart in de Delftse Harnaschpolder zijn eind oktober de eerste twee drijvende funderingen te water gelaten waarop de komende maanden duurzame waterwoningen zullen worden afgebouwd. Het project is een samenwerking tussen de gemeente Delft, de voormalige TUtechnostarter Deltasync en toekomstige bewoners die hier hun droomhuis realiseren

8 Uitgelicht Lichtend pad Zelfhelend beton leverde dr. Henk Jonkers (CiTG) in 2009 de Delft Design and Engineering Award op. Jonkers had laten zien dat bijzondere bacteriën (extremofielen) dankzij hun uitbundige afzetting van calciumcarbonaat scheuren in beton kunnen dichten. Maar zou dat nou ook werken bij bestaande betonconstructies? Prof.dr.ir. Erik Schlangen onderzocht dat met een betonnen buis, gevuld met poreus materiaal. Hij vulde voor een demonstratie de buis met epoxy dat oplicht onder UV-licht en kon zo vaststellen dat scheuren in de buitenwand goed opgevuld worden. Als er bij het uitharden in een constructie scheuren ontstaan, en er zijn poreuze kanalen aangebracht, dan kunnen de scheuren door bacteriën gedicht worden, aldus Schlangen. Meer informatie: Prof.dr.ir. Erik Schlangen

9 Stellingen De enige manier om de zorgkosten te drukken is beter voor elkaar te zorgen. Frank van der Pijl transport ingenieur Het belang dat een universiteit hecht aan zijn personeel en studenten is af te lezen aan de kwaliteit van het toiletpapier. Matthijs Dicke-Ogenia elektrotechnisch ingenieur Hogeropgeleiden die uit eigenbelang tegen de verhoging van de pensioenleeftijd zijn hebben de verkeerde carrièrekeuzes gemaakt. Gijsbertus de Lange natuurkundig ingenieur Het gebruik van apps stimuleert intellectuele luiheid. Marinus van Loenhout natuurkundig ingenieur Creatieve technische oplossingen kunnen alleen ontstaan in complete artistieke vrijheid, terwijl innovatie alleen mogelijk is door de zorgvuldige begrenzing daarvan. C.J.H. Keijzers natuurkundig ingenieur Computersimulaties zijn een scherp mes dat experimentele gegevens kan ontleden, maar de waarheid kan alleen worden gevonden als je weet waar je moet snijden. Yunan Gao natuurkundig ingenieur Stelling Hora Est Een beetje onvrede met jezelf leidt tot zelfontplooiing. Teveel daarvan leidt tot zelfvernietiging. Alina Hriscu, natuurkundig ingenieur Verdediging In de wetenschap is het een vereiste om kritisch te zijn, op het onderzoek, maar ook op jezelf. Het leidt tot nieuwe inzichten en vooruitgang. Maar hoe kritisch moeten we op onszelf zijn? Soms lopen we tegen de grenzen van ons eigen kunnen aan. Dan denken we: Onee, ben ik wel goed genoeg om dit op te lossen? Of: Dit had ik eigenlijk al lang moeten weten! We moeten er dan voor waken dat we onze eigenwaarde behouden en niet in een neerwaartse spiraal terechtkomen. Het gaat er om dat je de juiste hoeveelheid zelfkritiek weet te vinden zodat je constructief te werk gaat. Het is een subtiel balans. Het kunnen vinden van deze balans is volgens mij een belangrijke kunst die ervaren wetenschappers beheersen. Uitgesproken Politiek gezien is het natuurlijk een grote doorbraak dat de hypotheekrenteaftrek ook voor bestaande gevallen wordt aangepakt. Maar het regeerakkoord wijkt pijnlijk af van de hervormingsplannen die voorafgaand aan de verkiezingen zijn gepresenteerd door wetenschappers en belangenorganisaties. Je ziet dat de politiek toch vooral bezig is met bezuinigen en niet met het weer aan de praat krijgen van de woningmarkt. Prof.dr.ir. Hugo Priemus in de Volkskrant Weinig mensen liggen hiervan wakker. Wie heeft er ook met Amerikaanse opsporingsdiensten te maken? Maar dit gaat veel verder dan dat. Het is een recept voor te veel staatsmacht. De checks and balances zijn zoek. Hoogleraar internetveiligheid prof.dr. Michel van Eeten in NRC Handelsblad over werken in de cloud en het meekijken daarbij van de overheid en vooral de CIA. De techniek om jezelf met een parachute te redden wordt ook in de ruimtevaart al toegepast. Het is een heel knap stukje waaghalzerij, maar de wetenschap staat hier ver vandaan. Prof.ir. Boudewijn Ambrosius, hoogleraar ruimtevaarttechniek in het AD over de recordsprong van 39 kilometer hoogte die de Oostenrijkse stuntman Felix Baumgartner half oktober maakte. Mensen die uitspraken doen niet gehinderd door enige vorm van kennis, kunnen eindigen op een positie waar het gebrek van kennis niet hindert. M.R. Tajari Mofrad, elektrotechnisch ingenieur Visie De stekker eruit De samenleving wordt steeds afhankelijker van icttechniek. Ict-expert dr.ir. Jan van den Berg (TBM) vindt dat we zijn doorgeslagen. Op sommige terreinen kunnen we misschien maar beter beslissen om de verbindingsstekker met internet eruit te trekken, ook al is dat economisch gezien niet altijd prettig. Neem de connectiviteit van onze waterwerken: of stuwen open of dicht gaan, wordt deels via data-uitwisseling over het internet bepaald. Als een vijandig land Nederland wil raken, kan het - via een sophisticated cyber aanval - proberen op afstand bepaalde vitale gebieden onder water te laten lopen. We hebben de wereld zo gemaakt dat dit feitelijk mogelijk is. Een ander voorbeeld is het elektronische patiëntendossier. Als straks de ict-voorziening - door welk ict-incident dan ook - uitvalt, kunnen patiënten dan nog behandeld worden? Is dat risico expliciet meegenomen toen besloten werd tot invoering? Behalve dat we moeten zorgen voor betere detectie- en surveillancesystemen, zodat we weten wat er aan de hand is en wat de trends zijn rond nieuwe cyberaanvallen (situational awareness), moeten we het vooral hebben over de risico s die nu eenmaal gepaard gaan met ict-gebruik en hoe we daar mee omgaan. Voor de dijken heeft de politiek al aangegeven wat acceptabele risico s zijn. Eens in de tienduizend jaar mogen sommige dijken het begeven. In Nederland vindt men zeshonderd verkeersdoden per jaar min of meer acceptabel. Het vaststellen van een acceptabel internetveiligheidsniveau is waarschijnlijk veel complexer, maar toch moeten we die kant op. Politici denken evenwel weinig vooruit en reageren meestal alleen op incidenten. Zie bijvoorbeeld de Diginotar-affaire van vorig jaar. Politici Het vaststellen van een acceptabel internetveiligheidsniveau is waarschijnlijk veel complexer zeggen dan hoe is het toch mogelijk dat dit nu gebeurt? Waar Van den Berg ook naar kijkt is het verschijnsel cyberoorlogsvoering. Er is feitelijk een transformatie gaande in de wijze waarop ict-technologie wordt ingezet in oorlogsvoering. In de Verenigde Staten spreekt men al over de Obama-doctrine. Hier is in Nederland eigenlijk geen openbaar debat over. De Nederlandse overheid heeft recentelijk een aantal drones gekocht. Hoe die worden ingezet is met grote onduidelijkheid omgeven. En hoe worden soldaten getraind in het omgaan van deze onbemande vliegtuigen die op afstand bestuurd worden en slachtoffers maken? Het is de hoogste tijd openheid van zaken te krijgen en een publiek politiek debat te starten. (SB) Desgevraagd Siemens uit Desertec Het Duitse concern Siemens stapt uit het Desertec-programma, het ambitieuze programma dat Europa en Noord-Afrika van zonnestroom uit de Sahara wil voorzien. Siemens had er wel oren naar; gigantische zonthermische centrales waarmee zonne-energie in de Sahara gebruikt zou worden om elektriciteit op te wekken. Bij thermische zonneenergie concentreert een netwerk van spiegels zonnestralen op een buis met speciale olie of op een collector in een centraal geplaatste toren. Met de geconcentreerde hitte wordt stoom opgewekt die turbines aandrijft, die elektriciteit opwekken. Siemens heeft aardig wat expertise op dit gebied. En het bedrijf besloot enkele jaren geleden dan ook om mee te doen met het Desertec Industrial Initiative (Dii) dat tot doel heeft om Europa en Noord-Afrika van zonnestroom - en dan vooral thermische zonne-energie - uit de Sahara te voorzien. Maar het bedrijf maakte deze maand bekend dat ze er mee stopt. Komt het Desertec programma nu in gevaar? Rogier Rouwet, voorzitter van de Delft Energy Club, denkt van niet. Hoewel frontloper, is Siemens Ik denk dat de efficiency vrij beperkt is niet het enige bedrijf dat zonthermische technologie ontwikkelt, zegt hij. Hij wijst er op dat Siemens niet betrokken is bij de eerste zonnecentrale van Desertec in het Marokkaanse Ouarzazate. Is thermische zonne-energie een achterhaald idee en zou dat de reden zijn voor Siemens om uit dit project te stappen? Rouwet betwijfelt dat. Misschien ligt het aan de crisis. Het lijkt niet de tijd voor grootschalige technieken als zonthermische installaties. Volgens dr. Kas Hemmes van de sectie technologiedynamica en duurzame ontwikkeling (TBM) laat de efficiency van zonthermische installaties te wensen over. Ik denk dat de efficiency vrij beperkt is en dat je heel veel spiegels nodig hebt. Hierover wordt in ieder geval vrij geheimzinnig gedaan. Ik heb eens gezocht naar cijfers, maar die worden niet graag vrij gegeven. Volgens Hemmes is er een andere, economisch interessantere manier, waarop de bedrijven binnen het Desertec project gebruik van de zon kunnen maken. Ze zouden zich op de productie van brandstoffen moeten richten. Met zonne-energie kun je aardgas opsplitsen in waterstofgas en pure koolstof, zegt Hemmes, die hier onderzoek naar deed en er vorig jaar een artikel over publiceerde in de International Journal of Hydrogen Energy. Niet alleen de waterstof kun je vervolgens gebruiken als brandstof in een brandstofcel, ook de koolstof. Voor de koolstof is er sinds kort de zogenaamde direct carbon fuel cell. Maar hoe duurzaam is dat? Je stoot bij de verbranding van de koolstof wel koolstofdioxide uit. Klopt, maar deze energie is wel schoner dan als je aardgas direct zou gebruiken. Je maakt immers gebruik van een mix: zon en fossiel. (TvD/JW) 16 17

10 Wetenschap Het hoofd van Hercules Neutronenbundels zijn veel geschikter om bronzen beelden door te lichten dan röntgenstralen. Goed nieuws voor onze kunstcollecties? Jos Wassink Foto: Rijksmuseum (16083) Vreemd mannetje Aanvankelijk werd het beeldje gezien als een portretje ten voeten uit van Willem van Oranje, en werd het toegeschreven aan de beeldhouwer Hendrick de Keyser. De lopende pose en vreemde houding gaven later aanleiding te denken aan een lopende muzikant (Violone-speler, een soort voorloper van de gamba en de cello). Het röntgenbeeld liet een vreemd luikje in de rug van het beeldje zien, dat niet verklaard kon worden. Dankzij neutronenradiografie en tomografie kon inderdaad worden vastgesteld dat de armen en onderbenen als losse onderdelen bevestigd waren (en niet in één keer waren meegegoten). Dit deed ons vermoeden dat het beeldje oorspronkelijk bedoeld was als beweegbaar mannetje, bijvoorbeeld op een klokkenspel of automaton (speeldoos). Daarmee is ook de lopende houding verklaard. Het luikje was in dat geval de opening waardoor een hevel naar buiten stak waarmee het loopmechaniek in werking kon worden gesteld. Zulke beeldjes werden vooral in Zuid-Duitsland in de zestiende en zeventiende eeuw gemaakt. De conclusie was daarmee het mannetje ooit bedoeld was voor zo n automaton, maar dat op enig moment is besloten het als stilstaand beeldje te fixeren en het luikje in de rug dicht te zetten. De toeschrijving aan De Keyser verviel daarmee ook en het stuk staat nu te boek als een automatonbeeldje van een lopende edelman, gemaakt in Zuid-Duitsland (Neurenberg of Augsburg), ca Het is een mooie casus om te laten zien hoe de samenwerking van kunsthistorici en natuurwetenschappers tot nieuwe inzichten leidt. (Frits Scholten) Foto: Rijksmuseum ( ) Bronzen beelden uit de Renaissance (vijftiende en zestiende eeuw) vormen een belangrijke collectie binnen het Rijksmuseum. Tot voor kort beperkten kunsthistorici zich bij hun beschouwingen erover tot stijlkenmerken. Hóe de beelden waren gemaakt speelde voor hen nauwelijks een rol, mede omdat er weinig van te zien was. Nieuwe technieken gebaseerd op neutronendoorstraling tonen nu de verborgen binnenkant in alle details. Zo leer je niet alleen een kunstenaar beter kennen, maar kun je ook een origineel onderscheiden van een kopie. En dat is een miljoenenkwestie. Robert van Langh (44) is geen doorsnee promovendus. Hij is een laatbloeier, vindt hij zelf. Na de mavo ging hij naar de detailhandelsschool in Breda waarna hij in Antwerpen voor goudsmid leerde. Het restauratievak leerde hij aan het Antwerpse Instituut voor Schone Kunsten. Zijn interesse voor de natuurwetenschappelijke facetten van de kunstvoorwerpen brachten hem naar onderzoeksinstituten in New York en Florence. Gestimuleerd door kunsthistoricus en Rijksmuseumconservator prof.dr. Frits Scholten begon het hoofd conservering & restauratie Van Langh in 2006 aan zijn promotieonderzoek bij de vakgroep van prof.dr. Joris Dik van de faculteit Werktuigbouwkunde, Maritieme Techniek & Technische Materiaalwetenschappen. Het vertrekpunt voor een onderzoek is voor Van Langh vaak zijn intuïtie dat er iets niet klopt aan een beeld. Dat gold ook voor het 35 centimeter grote beeld van de Griekse halfgod Hercules dat wordt toegeschreven aan de zestiende-eeuwse beeldhouwer Willem van Tetrode. Het beeld was eerder met röntgenstralen doorgelicht, maar door de dikte van het materiaal leverde dat te weinig contrast op. Dus ging Hercules naar de Neutra-faciliteit van het Zwitserse Paul Scherrer Instituut. De neutronenbundel komt hier van een spallatie-opstelling: een loden plaat die gebombardeerd wordt door protonen met een energie van 600 MeV. De resulterende neutronenbundel wordt eerst afgeremd en dan naar het voorwerp geleid. Doordat neutronen nauwelijks interactie hebben met het materiaal, is het doordringende vermogen hoger dan van röntgenstralen. Daar komt nog bij dat neutronen wel gevoelig zijn voor waterstofhoudend materiaal zoals hars en was, zodat er ook informatie over zachte materialen te zien is. Om het helemaal mooi te maken, zijn de neutronenopnamen uit Zwitserland ook tomografisch: het beeld werd telkens één graad gedraaid en dan volgde een opname. Na drie uur en 180 graden was de 3D dataset compleet. Wow! moet je kijken roept Van Langh als hij op zijn computerscherm door de binnenkant van het beeld navigeert, op weg naar het hoofd van Hercules. Hier blijft niets verborgen. Vreemd is alleszins dat er in het binnenste van het Herculesbeeld geen ijzeren staketsels te zien zijn, maar wel vulmateriaal in armen en benen. Geen staketsels; dat betekent dat het beeld geen directe gieting is, maar een kopie. Neutronen zijn gevoelig voor waterstofhoudend materiaal zoals hars en was En dan is er nog iets raars: de torso van het beeld is hol, terwijl armen en benen nog vulsel bevatten. Alsof iemand het beeld van boven heeft zitten leegkrabben. Maar hoe kan dat bij een gesloten beeld? Röntgenopnamen hadden al wel barstjes in het haar laten zien. Betekent dit dat de kruin was nagegoten? Inspectie van de neutronenbeelden laat zien dat er een dikke klont brons achter de neus zit. Van Langh denkt dat de binnenmal daar kapot is gegaan bij het gieten. Hierdoor is materiaal van de binnenmal in de tussenruimte gevallen die de doorstroming van het brons rondom het hoofd heeft geblokkeerd, zodat het beeld er zonder kruin uitkwam. Daarna hebben de makers het hoofd opgevuld (wat in de neutronenbeelden goed te zien is) en een nieuwe mal gemaakt voor het ontbrekende deel. Vakwerk, want er is van de buitenkant niets van te zien. Neutronentomografie is een krachtige techniek, want het verschaft echt inzicht in deze voorwerpen, schrijft Van Langh. Als je kunstvoorwerpen bestudeert, moet je volgens hem ook opletten hoe ze gemaakt zijn. Van Langh zou graag het hele oeuvre van een bekende beeldhouwer eens door Robert van Langh: Neutronentomografie is een krachtige techniek. de neutronenscanner sturen. Dat zou meer duidelijk kunnen maken over iemands manier van werken en de ontwikkelingen daarin. Maar het kan er ook toe leiden dat het beeld aan iemand anders wordt toegeschreven dan alleen op basis van stijlkenmerken is gebeurd. We moeten anders naar die objecten kijken, vat de promovendus samen. Maar hij weet dat hij daarmee de toorn van de meer behoudende conservators over zich afroept. Robert van Langh: Technical Studies of Renaissance Bronzes, promotors: prof.dr. Joris Dik (TU) en prof.dr. Frits Scholten (UvA)

11 Snookeren, niet flipperen In 2011 kreeg hoogleraar procesintensificatie Andrzej Stankiewicz (faculteit 3mE) een beurs van 2,3 miljoen euro van de Europese Onderzoeksraad voor onderzoek naar het verbeteren van chemische reactoren op moleculair niveau. Afgelopen september is zijn Perfect Reactors Lab geopend. Een microreactor, een glazen plaatje waarin moleculen door micro- of nanokanaaltjes stromen, is inmiddels bekend. Maar wanneer wordt zo n microreactor perfect, en hoe werkt het? 2 cm Meer informatie: Flipperkast met inefficiënte botsingen In de huidige chemische praktijk worden stoffen in grote reactievaten (bijv. 10 m ) door elkaar geroerd. Moleculen botsen random 3 tegen elkaar zoals in een flipperkast. Om het aantal botsingen te vergroten en om meer moleculen de vereiste activeringsenergie te geven, wordt de wand van het reactorvat verwarmd. Nadeel is dat er grote temperatuursgradiënten in het vat ontstaan waardoor sommige moleculen te warm Cl worden en ongewenste producten gaan vormen. Andere moleculen worden juist onvoldoende opgewarmd en reageren niet. Door de macroscopische procescontrole leidt maar een klein deel van alle botsingen tot de gewenste reactie en wordt Cl slechts een klein deel van de beginstof omgezet naar eindproduct. a Het experiment vindt plaats in twee vacuümkamers met glazen wanden om het experiment te kunnen observeren. b Via een pulsventiel (10 Kz) stroomt gas vrij de kamer in. c Het gasreservoir bevat 1% sample en 99% drager (2 bar, 300 K). d Het gas stroomt via een klein gaatje (diameter 0,1 mm) een vacuümkamer in. Het gas expandeert tot zeer lage druk waarbij de temperatuur daalt tot 1-3 K. Er ontstaat een zeer smalle bundel moleculen. De moleculen vliegen supersonisch (snelheden tot 1000 m/s) voorwaarts in dezelfde richting zonder onderlinge botsingen. 22 cm B H d H C H Cl H f A Cl H laser 5 cm Met een kleurstof is de frequentie (en daarmee het energieniveau) van het laserlicht (een dye-laser) continu instelbaar. Spectaculaire verhoging reactieopbrengst Als chlooratomen op methaan botsen kan waterstofchloride ontstaan. Door met een laserbundel energie toe te voegen aan de H-atomen in de methaanmoleculen, rekken de bindingen uit waardoor het doelwit groter wordt en ook niet-frontale botsingen effectief zijn. Experimenten in de VS laten zien dat de laser de reactiesnelheid met een factor 100 doet toenemen. Een LIF-detector meet of de oriëntatie en activatie van de moleculen is veranderd. Activatie van moleculen met laserlicht Alleen als moleculen tijdens een botsing precies de juiste energie hebben, vindt de gewenste reactie plaats. Met laserlicht kan een specifieke hoeveelheid energie aan de moleculen worden toegevoegd zodat de activeringsenergie wordt bereikt. De extra energie moet tot gevolg hebben dat atomen sneller gaan exciteren waarbij de atoombindingen verzwakken zodat reacties sneller plaatsvinden. Het Perfect Reactors Team gaat het effect van laserlicht op reacties onderzoeken. B g Snookeren met moleculen Een chemische reactie is een botsing tussen moleculen waarbij bestaande atoombindingen verbreken en nieuwe worden gevormd (dit kost energie). Moleculen kunnen in allerlei oriëntaties ten opzichte van elkaar botsen maar slechts één leidt tot de gewenste reactie. Ook moet de energie bij de botsing precies hoog genoeg zijn. Als de energie lager is dan de activeringsenergie vindt er geen reactie plaats, erboven leidt tot een andere reactie die ongewenste bijproducten oplevert. Stankiewicz wil geen random botsingen maar complete controle over de oriëntatie en activatie van alle moleculen tijdens de botsing. Snookeren op nanoschaal. Hierdoor ontstaan intensievere reacties waarbij meer eindproduct wordt gemaakt met minder verbruik van energie en grondstoffen. Dit is mogelijk door de moleculen zeer sterk af te koelen (2 K) zodat ze geen random bewegingen meer maken. a Magnetron 2 kw Voorbewerking Om het aanvoervolume te reduceren wordt al het water verwijderd (bijv. in een oven). Het droge materiaal dat overblijft wordt vermalen tot poeder. 100 % A Oriëntatie opleggen aan moleculen Alleen als moleculen in de juiste oriëntatie tegen elkaar botsen, vindt de gewenste reactie plaats. Deze oriëntatie kan gecontroleerd worden met elektische velden. Het maken van een koude bundel moleculen (Nobelprijs 1986) en het uitlijnen met elektrische velden is eerder uitgevoerd in een open vacuüm ruimte. In de Delftse experimenten wordt de oriëntatie onderzocht van een gasstroom begrensd door een glazen millikanaaltje. b Lucht 20 l/minuut Tijdelijk batchproces De poeder in het bakje (2 gram) bevat 15 KJ energie. Volgende stap is om het poeder als een continue stroom in het plasma te blazen. millikanaaltje vierkante glasbuis 5 mm doorsnede 3 cm lang e d C Hoewel een molecuul als geheel neutraal is, zijn sommige moleculen aan de ene kant licht postief en aan de andere kant licht negatief geladen. Zo n dipoolmolecuul neemt in een elektrisch veld een vaste oriëntatie aan. De moleculen richten zich ten opzichte van de veldlijnen van het elektrisch veld. Electriciteit uit afval Een zeer praktische toepassing van het onderzoek naar de activering van moleculen, is de ontwikkeling van een eenvoudige installatie die menselijke ontlasting omzet naar brandstoffen. Over een jaar moet een werkend prototype gereed zijn. Het nieuwe toiletsysteem gaat mensen in ontwikkelingslanden van energie voorzien en tegelijkertijd de hygiëne verbeteren. Het project ontvangt financiering van de Bill and Melinda Gates Foundation. De beoogde installatie zal de grootte hebben van een standaard zeecontainer. c Op het punt waar de heengaande en gereflecteerde microgolven interfereren, dragen ze hun energie over aan de lucht. 3 cm e Brandstofcel (SOFC) Het vrijkomende waterstof kan direct worden gebruikt door een brandstofcel. Bij de omzetting van waterstof en lucht naar water komen elektronen vrij die een elektromotor aandrijven. 150 % Forse energiewinst Met gaschromatografie wordt de energieinhoud gemeten van het vrijgekomen synthesegas. Op dit moment levert de experimenele opstelling 50 % meer energie dan er verbruikt wordt door de magnetron. Einddoel is dat de vergassing meer elektriciteit oplevert dan er nodig is voor de magnetron en voor het drogen in de voorbewerkingsstap. Het is nog niet bekend of dit gaat lukken. C Activatie van moleculen met microgolven Er is veel warmte nodig om de koolwaterstoffen in afvalmateriaal om te zetten (d.m.v. oxidatie) naar de brandstof synthesegas (een mengsel van waterstofgas en koolstofmonoxide). Dit chemische proces, vergassing, vindt alleen plaats bij hoge temperaturen (1000 tot 2000 C). Deze hoge temperaturen worden bereikt door een luchtstroom zo sterk te verhitten dat het overgaat naar plasma (een hete wolk waarin een deel van de atomen uiteenvalt in kernen en electronen). De zeer lokale verhitting vindt plaats met microgolven

12 Wetenschap Loyaliteit in de verdrukking De Tweede Wereldoorlog eiste de levens van 180 docenten en studenten van de Technische Hogeschool Delft. Historicus Onno Sinke schreef een boek over deze bewogen jaren. Fragment uit Loyaliteit in verdrukking De dreigende oorlog veranderde het leven in Delft. Een aantal gebouwen van de hogeschool werd tijdens de mobilisatie (augustus 1939, red.) voor militaire doeleinden gevorderd. De meeste werden al na enkele weken door de militairen verlaten zodat het lesrooster niet hoefde te worden aangepast. Alleen de inschrijvingen voor het nieuwe collegejaar en de propedeutische examens moesten een week worden uitgesteld. De mobilisatie van 46 personeelsleden, onder wie zes docenten, en niet minder dan 800 van de 1776 ingeschreven studenten zorgde voor grote problemen. Zo constateerde de hoogleraar microbiologie A.J. Kluyver een niet onbelangrijke stagnatie van de werkzaamheden in zijn laboratorium. Twee van zijn personeelsleden en enkele studenten waren opgeroepen terwijl alle buitenlandse onderzoekers naar huis waren gekeerd. Gelukkig kon het onderzoek in elk geval gedeeltelijk doorgaan omdat Kluyvers Foto: Archief Paardekooper kleine wetenschappelijke staf intact was gebleven. Zelf was hij een groot deel van zijn tijd kwijt aan het oplossen van alle praktische problemen die de mobilisatie met zich meebracht. Ook de studentenverenigingen werden getroffen door de mobilisatie van studenten. Sanctus Virgilius raakte dertig ouderejaars kwijt aan het leger, juist op het moment dat de nieuwe studenten zich meldden voor de kennismakingstijd. Het kostte daardoor grote moeite om de eerstejaars op de gebruikelijke manier in te wijden in het katholieke verenigingsleven. De studentenverenigingen vermeden verder elk uiterlijk vertoon. Tot onvrede van veel Corpsleden werden de kandidaat-leden niet kaalgeschoren en werd afgezien van de gebruikelijke fakkeltocht en roeiwedstrijden. Bovendien verplaatste het bestuur van het DSC, de Senaat, zich niet in de gebruikelijke rijtuigen. Een groot deel van de studenten die gemobiliseerd waren, belandde buiten Delft. Sommigen hadden aanvankelijk wel aardigheid in het soldatenleven. De twintig jaar oude student mijnbouwkunde Ruud von Nordheim werd ingedeeld bij de 4e Compagnie van het 16e Depotbataljon in Alkmaar. Met zijn tienen werden ze ondergebracht in een schoollokaal in de Vondelstraat. De meeste van zijn medesoldaten waren eenvoudige jongens. Ter afwisseling is dat prettig, schreef hij op 19 september 1939 in zijn dagboek, want het verveelt op den duur om te gaan met kerels uit eigen milieu die geen vrienden van je worden. Ik slaap er al een week of 3 mee samen en het [is] vrijwel ieder avond donderen. [ ] In tegenstelling tot sommige andere studies moesten de aanstaande ingenieurs vaak werk verrichten in de tekenzaal of het laboratorium. Op initiatief van kolonel P.W. Scharroo, de garnizoenscommandant van Rotterdam, werden daarom 180 Delftse studenten die de opleiding tot reserveofficier der genie volgden en hun kandidaatsexamen nog niet hadden behaald, in oktober 1939 naar Delft gebracht. Deze TH-compagnie werd gelegerd in het gebouw van Weg- en Waterbouwkunde aan het Oostplantsoen en stond onder leiding van reservemajoor U. van der Zee, in het dagelijks leven commissaris van politie. Ook enkele andere politiemensen kregen als reservisten leidende posities in de TH-compagnie. Hoewel de studenten onder krijgstucht stonden, stelde hun militaire opleiding niet veel voor. Toen de Duitsers in mei 1940 Nederland binnenvielen, had de THcompagnie slechts twee keer met scherp geschoten. Elke ochtend werd een halfuur geëxerceerd in militaire uitrusting waarna de studenten s middags lessen volgden en s avonds studeerden. Hun belangrijkste taak was dan ook om zo snel mogelijk hun kandidaatsexamen te halen. Er stond letterlijk een geweer achter de deur: wie niet hard genoeg studeerde, liep het risico naar het veldleger te worden gestuurd. Toch werden er uitzonderingen gemaakt op dit regime. De roeiers van Laga, een ondervereniging van het Corps, kregen al snel toestemming om één uur per dag te trainen. Hoewel de trainingsduur werd verkort, was het resultaat er niet minder om: Laga won in het seizoen zowel de Head of the River als de Varsity en de Telegraafbeker. Opdat wij niet vergeten De Tweede Wereldoorlog was een donkere periode in de geschiedenis van onze universiteit. Vanaf de mobilisatie was duidelijk dat het leven in Delft onherroepelijk zou veranderen. Delftse studenten staakten. Meer dan honderd studenten en medewerkers van de Technische Hogeschool kwamen uiteindelijk om in het verzet. Anderen tekenden loyaliteitsverklaringen of waren openlijk pro-duits. Wat waren hun motieven, hun ervaringen? Veel is bekend, maar veel ook nog niet. Daarom namen de TU Delft en de vereniging van oud-leden van het Delftsch Studenten Corps het initiatief om de geschiedenis van de Delftse oorlogsperiode en de rol daarin van studenten en docenten te laten onderzoeken. Nog niet eerder was er een dergelijk veelomvattend boek vanuit TH-perspectief. Voor dit gedegen historische werk gebruikte dr. Onno Sinke niet alleen de bekende bronnen, maar verzamelde hij ook nieuw materiaal. Mede gebaseerd op deze interviews, dagboekfragmenten en brieven van overlevenden en nabestaanden heeft het boek een authentiek Delfts geluid. Opdat wij niet vergeten. Want ook wij kunnen vandaag de dag als wetenschapper en als mens met ingrijpende gewetensvragen geconfronteerd worden. Karel Luyben, rector magnificus Loyaliteit in verdrukking. De Technische Hogeschool Delft tijdens de bezetting, Onno Sinke, te koop bij de infobalie in de aula ( 24,95). Tot 2 januari is er in de bibliotheek een tentoonstelling die focust op het persoonlijke dilemma waar Delftse studenten zich tijdens de Tweede Wereldoorlog voor geplaatst zagen. De TH-compagnie marcheert, 1939 of De TH tijdens de Tweede Wereldoorlog Het begon in augustus 1939 met de mobilisatie van studenten. Deze kwamen op 10 mei 1940 met de aanval van Duitsland in actie. Na de capitulatie nam het dagelijks leven weer zijn gang, en probeerde de leiding van de TH alle provocatie van de bezetter te vermijden. In oktober 1940 werden zes joodse docenten door de Duitsers geschorst. Dit leidde tot grote verontwaardiging onder studenten. Een spontane staking werd een groot succes maar leidde tot de sluiting van de TH en van verschillende studentenverenigingen. Het studentenleven ging ondergronds verder. Na de heropening van de TH in maart 1941 werd het meteen weer onrustig. De hoogleraren J.A.A. Mekel en R.L.A. Schoemaker en meerdere studenten werden vanwege verzetsactiviteiten opgepakt en geëxecuteerd. De Duitsers namen verschillende maatregelen om de hogeschool te nazificeren. In het bestuur van de TH kregen NSB ers grote volmachten. Toch slaagden zij niet in hun plan door gebrek aan medestanders. Als represaille voor een aanslag op een NSB er voerden de Duitsers in februari 1943 razzia s uit in verschillende studentensteden. In Delft werden 223 studenten opgepakt en naar kamp Vught gevoerd. In ruil voor hun vrijlating moesten alle studenten een loyaliteitsverklaring tekenen en zich onthouden van anti-duitse acties. Wie tekende, mocht doorstuderen. Uiteindelijk tekende 25 procent van de Delftse studenten, meer dan het landelijk gemiddelde. De rest werd opgeroepen voor tewerkstelling in Duitsland. In 1944 lieten de hoogleraren op aansporing van rector magnificus J. Muysken weten dat zij hun advies om de loyaliteitsverklaring te tekenen, betreurden. Ook stelden zij voor het hoger onderwijs te schorsen. Hierop werd Muysken gearresteerd. Maar er was in deze laatste hongerwinter hoe dan ook geen plaats meer voor onderwijs, belangrijker was te overleven. Na de bevrijding bleek dat de oorlog de levens van 180 Delftse studenten en docenten had geëist. Op de TH werden commissies gevormd om de houding van docenten en studenten tijdens de oorlog te beoordelen. In september 1945 begon ondanks alles het eerste naoorlogse studiejaar

13 Persoonlijk Dr.ir. Edward Valstar (3mE) is benoemd tot Antoni van Leeuwenhoekhoogleraar. Hij werkt aan protheses die een leven lang meegaan. Valstar studeerde werktuigbouwkunde aan de TU en werkte op de afdeling orthopedie van het Leids Universitair Medisch Centrum. Sinds tien jaar heeft hij ook een aanstelling op de TU Delft. In 2007 ontving hij een vidisubsidie voor zijn onderzoek naar de vroege behandeling van loszittende protheses. Ook theoretisch natuurkundige dr. Yaroslav Blanter is benoemd tot Antoni van Leeuwenhoekhoogleraar. Hij is verbonden aan het Kavli Institute of Nanoscience (TNW) en expert op het gebied van quantumtransport. Zijn onderzoek is van belang voor de ontwikkeling van de quantumcomputer. Blanter studeerde natuurkunde in Moskou en kwam in 2000 naar Delft. Last but not least is de benoeming van dr.ir. Geert Leus als Antoni van Leeuwenhoekhoogleraar (EWI). Zijn specialisme is de theorie en wiskunde van signaalverwerking voor communicatie. In 2008 ontving hij een vici-subsidie voor zijn onderzoek naar meer autonome draadloze sensoren. Leus studeerde elektrotechniek in Leuven en is hoofdredacteur van het Eurasip Journal on Applied Signal Processing. Prof.dr.ir. Sybrand van der Zwaag (L&R) en prof.dr.ir. Luuk van der Wielen (TNW) mogen zich voortaan distinguished professor noemen op het gebied van respectievelijk material science en biobased economy. Beiden onderscheiden zich door succesvolle valorisatie van wetenschappelijke en technologische kennis naar industrie en maatschappij. Acht TU ers hebben van de Europese Onderzoeksraad een ERC Starting Grant ontvangen. Deze prijs wordt voor vijf jaar toegekend aan wetenschappers die een onafhankelijk team of programma leiden en die de potentie hebben om zich te ontwikkelen tot onderzoekers van wereldklasse. De Grant bedraagt maximaal twee miljoen euro. Prof.dr. Nynke Dekker wil met haar ERC Starting Grant de dynamiek van informatieverwerkingsprocessen tijdens DNA-transcriptie en DNA-replicatie (het kopiëren van DNA) nader bestuderen. Dr.ir. Ronald Hanson onderzoekt de mogelijkheid om de quantumeigenschappen van spins onder controle te krijgen. Dr. Val Zwiller houdt zich bezig met quantumoptica. Hij wil met zijn grant een nanodevice toolbox ontwikkelen voor quantumoptica gebaseerd op individuele fotonen. Dr. Chirlmin Joo is RNA-specialist, een molecuul dat een cruciale rol speelt bij het kopiëren van DNA. Joo wil met behulp van single molecule fluorescentiemicroscopie MicroRNA en het eiwitcomplex RISC bestuderen. Dr.ir. Marnix Wagemaker richt zich op een van de grootste technologische issues van deze eeuw: energie-opslag. Hij wil de fundamentele kennis over elektrodes in Libatterijen met een nieuwe experimentele en rekenkundige aanpak vergroten. Dr.ir. Robert Bogdan Staszewski is de grondlegger van Digital RF, een technologie die het in de micro-elektronica Prof.dr.ir. Hennes de Ridder (CiTG), hoogleraar methodisch en integraal ontwerpen, nam eind november afscheid van de TU. In zijn afscheidsrede deed hij verslag van zijn twintigjarige zoektocht naar een verduurzaming en gezondmaking van de bouwsector. Hij was betrokken bij projecten als HSL Zuid, Zuiderzeelijn, Rondje Randstad, Volgermeer, Noord-Zuidlijn en Maasvlakte2. Hoogleraar drinking water engineering (CiTG) prof.dr.ir. Jan Peter van der Hoek heeft in Korea de IWA Sustainability Award 2012 gekregen voor zijn artikel over Waternet, het watercyclusbedrijf van Amsterdam. Biotechnoloog prof.dr.ir. Mark van Loosdrecht ontving op hetzelfde congres de IWA Project Innovation Hounour Award. Dr. Elisa Giaccardi is als één van de ontvangers van de TU Delft Technology Fellowship voor vrouwelijke topwetenschappers hoogleraar interactive media design geworden aan de faculteit Industrieel Ontwerpen. Voor haar aanstelling bij de TU was zij associate professor bij UC3M in Madrid en senior research scientist bij CU Boulder in de Verenigde Staten. Prof.dr Ben Ale heeft afscheid genomen van de TU Delft. In december 2002 begon hij bij de TU als parttime hoogleraar veiligheid en rampenbestrijding, de eerste in Nederland. De leerstoel werd opgericht met het Nederlands Instituut voor Brandweer en Rampenbestrijding (Nibra) waar hij tot 2006 aan verbonden bleef. mogelijk maakt om radiosignalen digitaal te verwerken, vooral voor het gebied van mobiele communicatie. Staszewski zoekt oplossingen voor de groeimarkten high data rate smart phones en ultra low-power draadloze sensornetwerk-apparaten. Dr. Maria Santofimia (1977) zal zich richten op het ontwikkelen van fundamentele kennis van de nucleatie en groei van nietevenwichtsfasen in staal, alsmede op de interacties tussen deze fasen. Ook zal de invloed van deze fasen op het mechanisch gedrag van het materiaal worden onderzocht. Dr. Francesco Pedaci (BN/Nynke Dekker Lab) zal zijn grant gebruiken om een onderzoeksgroep op te richten aan het Centre national de la recherche scientifique (CNRS) in Montpellier, Frankrijk. Modeontwerper Student industrieel ontwerpen Marin Licina (26) wist met zijn herenmodebedrijf Cravatta Pelliano in een jaar tijd een flinke voet tussen de deur te krijgen in de mode-industrie. De opvallende mediacampagnes zijn deel van het succes. De zaak Licina kreeg in september de Lefprijs voor ondernemende studenten. De eerste van drie stappen uit het businessplan van Cravatta Pelliano was even simpel als ingewikkeld: heel snel binnenkomen in de mode-industrie. Met een klein startkapitaal van 55 duizend euro kregen de vier studenten voor elkaar waar andere bedrijven miljoenen aan uitgeven. Ze hebben goede relaties met producenten en media, haalden binnen een jaar een omzet van een half miljoen euro en hun producten liggen in 130 winkels in zeven landen. Hoe ze dat laatste voor elkaar kregen? Licina noemt de marketing van zijn bedrijf vreemd en opvallend. In Florence was bijvoorbeeld een grote mannenmodebeurs, de Pitti Uomo. Wij hebben voor het personeel van het dure en chique Savoyhotel de pakken ontwerpen. In ruil daarvoor kregen we een hotelsuite. Vervolgens hebben we een operazangeres sleutels van die suite laten uitdelen aan modemensen en journalisten. Goede relaties zijn nodig, maar kwaliteit en schoonheid eveneens. Van de vier compagnons die Cravatta Pelliano begonnen, is Licina de creatieve man. Hij ontwerpt de stropdassen, pochetten, vlinderdassen en pakken. Hij heeft als IO er veel ervaring met tekenen, vormgeving en algemene esthetiek. Daarnaast heeft hij in zijn oren geknoopt hoe de ontastbare waarde van producten tot stand komt. Een Rolex en een Casio-horloge zijn functioneel hetzelfde, maar toch zijn mensen bereid om voor een Rolex drieduizend euro te betalen. Waarom? Daar komt van alles bij kijken: identiteit, merkbeleving, emotionele waarde. Als je dat een beetje snapt, kun je het overal toepassen. Licina noemt zijn stijl klassiek met een speelse, moderne twist. We maken kwaliteitskleding voor de moderne man die zich wat eleganter wil kleden. Daar zijn er verrassend veel van, maar ze houden niet van winkelen. Dat komt vooral doordat winkels niet bij de mannelijke mindset passen. Wij proberen een nieuwe tak van de modesport te ontwikkelen die daar wel op is ingespeeld. Hoe dat eruit gaat zien, is nog onbekend. Licina, die in de eerste helft van 2012 colleges voor ondernemende studenten volgde aan Harvard, MIT en Stanford met een prestigieuze Kauffman Scholarship, is van plan bij zijn eigen bedrijf te gaan afstuderen op een hybride winkel, die de beste kanten van online en offline winkelen combineert. Hij sloeg daarvoor aanbiedingen van BMW, Audi en Apple af. Licina laat zich niet tegenhouden door risico s. Zelf denkt hij dat dat te maken heeft met zijn afkomst. Hij was tien jaar oud toen jij met zijn ouders vanuit voormalig Joegoslavië naar Nederland vluchtte. Mijn familie is alles kwijtgeraakt, dus ik weet hoe het is om niets te hebben. Ik ben mijn ouders heel dankbaar dat zij er nooit dramatisch over deden. Mijn moeder heeft huizen schoongemaakt en asperges gestoken terwijl zij psycholoog is. Dat heeft me gevormd. (SB) Na Delft Bouko aan de binnenkant Edmond Lams bedrijf heeft weinig meer te maken met bouwkunde, maar alles met zijn doel in het leven: leuke dingen doen. Je hebt van die mensen wie alles moeiteloos lijkt af te gaan. Edmond Lam haalt nonchalant zijn schouders op en lacht. Hij heeft gewoon geluk gehad. De werkelijkheid ligt anders; geluk dwing je meestal af. Hij had alleen een duwtje nodig. Ik studeerde al een tijdje toen ik ging samenwonen met mijn vriendin Yuhua, zegt hij. Een jaar civiele techniek en management in Twente om precies te zijn, en een paar jaar bouwkunde in Delft. Zij was op zijn zachtst gezegd weinig onder indruk van zijn ongeïnteresseerde studiehouding. Ze noemde me een eikel, grijnst Lam. Binnen twee jaar was hij afgestudeerd in real estate and housing. Zijn visie op integrale gebiedsontwikkeling maakte zoveel indruk, dat hij mocht meediscussiëren bij rondetafelgesprekken van ING over centrumvoorzieningen in Rotterdam. Die integrale gebiedsontwikkeling komt er grofweg op neer dat diverse voorzieningen in een gebied op elkaar zijn afgestemd. In Rotterdam bijvoorbeeld, is de Pathé-bioscoop in het centrum gaan zitten omdat mensen na het winkelen graag een hapje eten en dan besluiten om een filmpje te pakken. Mijn afstudeeronderzoek wees uit dat hoe meer voorzieningen er zijn in een gebied, hoe meer consumenten er uitgeven. De lokale Kamer van Koophandel vroeg hem er een praktijkonderzoek vanuit het oogpunt van ondernemers overheen te gooien. Uitkomst: rond de Laurenskerk mochten meer horecavoorzieningen komen, en in de centrale, drukste looproute van station Blaak naar de koopgoot, ontbrak het ernstig aan gezellige terrasjes. Ik zie daar nu waarachtig opeens verandering in komen, lacht Lam. Hij is al lang bezig met andere dingen. Hij belandde bij een projectmanagementbureau waar een klant tegen hem zei: Het gaat Het gaat me eigenlijk niet om jullie bedrijf, maar om jou me eigenlijk niet om jullie bedrijf, maar om jou. Toen heb ik gezegd: als dat waar is, zeg ik mijn baan op en kom ik zelfstandig voor jullie werken, grijnst hij. Zijn eigen bedrijf Provem was geboren. Drie jaar verder rolt de projectmanager van vaste opdrachtgever naar vaste opdrachtgever. Investeer ik hard in hoor, relativeert hij. En nee, natuurlijk is dit niet waarvan ik droomde toen ik bouwkunde studeerde. Het is een aardige verschuiving, van bouwkunde naar facility management, en van procesmanagement naar organisatiemanagement. Maar het heeft nog steeds te maken met bouwen. Terugdenkend aan Delft heeft hij het meest gehad aan de zachte vakken. Die hebben me geholpen me te profileren en verwoorden. Want ja, hij blijft nu eenmaal een mensenmens. Die werkt nu eenmaal liever tussen de stenen, in plaats van erop. (JB) 24 25

14 Alumninieuws Hier zijn de hele dag rampen Lef ontwikkelen, aanpakken en kritische vragen stellen. Alumnus van het jaar 2012 Rinske Geerlings leerde het tijdens haar studie industrieel ontwerpen. Die zes jaar training in Delft komt nog dagelijks van pas. Alumni Event Op vrijdag 12 oktober 2012 vond het jaarlijks alumni event plaats. Hieronder een sfeerimpressie van dit zeer geslaagde evenement. Rinske Geerlings runt al zo n zes jaar haar eigen bedrijf gericht op continuïteitsplanning en rampenmanagement. Ze woont in Australië en reist de hele wereld over. Nu zit ik drie dagen in Papua Nieuw Guinea voor een training bij de belastingdienst, vertelt ze via Skype. Hier zijn de hele dag rampen. Soms is er drie weken geen water. Gisteren was er geen elektriciteit en internet. Geerlings adviseert hoe de gevolgen van dergelijke problemen, natuurrampen, epidemieën of terrorisme kunnen worden opvangen. Ook leert ze bedrijven om creatieve voorzorgsmaatregelen te treffen, zodat ze hun bedrijfsvoering kunnen blijven voortzetten. Trots De titel Alumnus van het jaar is niet de eerste onderscheiding die Geerlings ontving. Business & Professional Women (BPW) riep haar al eerder uit tot Woman of the Year , vanwege de wijze waarop ze jongere vrouwen wereldwijd stimuleert om zich te ontwikkelen en te ondernemen. Zelf onderneemt ze inmiddels wereldwijd met Australië als thuisbasis. De persoonlijke prijs van 2500 euro die als Alumnus van het Jaar krijgt, wil ze besteden aan uitbreiding van haar bedrijf in Europa. De 7500 euro die ze mag bestemmen aan onderzoek bij de TU Delft, gaat naar onderzoek dat op het kruisvlak ligt van continuïteitsplanning en flow in de keten. Ik voel me nog steeds verbonden met de TU Delft en geef er zo af en toe lezingen op mijn vakgebied. De titel zet ik op mijn cv en in mijn biografie. Ik ben er trots op dat ik hiermee mijn academische achtergrond onder de aandacht kan brengen van mijn klanten. De jury die Geerlings de Alumnus van het jaar titel toekende, loofde haar om de wijze waarop ze techniek in de praktijk weet in te zetten. Al tijdens haar studie had ze een praktische inslag. Ze volgde als een van de eerste studenten colleges via internet en richtte een dispuut op dat TU-studenten stimuleerde om hun innovaties te vermarkten. In 1996 studeerde ze cum laude af. (PW) Foto s: Roy Borghouts en Ernst de Groot Sponsor gezocht Het Universiteitsfonds Delft zoekt een nieuwe sponsor (20 duizend euro per jaar) voor de UfD- Teamwork Prijs. Als sponsor verbindt een bedrijf zijn naam aan de meest excellerende teams van de TU Delft. Vanzelfsprekend krijgt de prijs gedurende het sponsorschap de naam van het sponsorende bedrijf. Hiermee vergroot het bedrijf zijn naamsbekendheid onder de technische studenten, en bestaat er een directe toegang tot deze ondernemende studententeams. Voor meer informatie: ir. K.M. van der Laan, telefoon of k.m.vanderlaan@tudelft.nl. Nuna, Velox, DUT, Solarboat, Formula Zero, Ecorunner en de andere dreamteams sleutelen tegenwoordig in een opgefriste ruimte. De monumentale Stevinhal achter CiTG werd in november feestelijk heropend. Hoewel alle studentenprojecten op initiatief van studenten zijn ontstaan, kunnen dreamteamleden sinds 2009 studiepunten voor hun bijdrage krijgen via de minor D:dream. Foto s: Sam Rentmeester Alumnikringen Delftse alumni zitten over de hele wereld, en regelmatig ontmoeten zij elkaar. In Spanje, Duitsland of Indonesië bijvoorbeeld, maar ook in Amsterdam, Den Haag of Utrecht. Een dergelijk ingenieursnetwerk levert altijd wat op. Zakelijk, maar ook sociaal. De TU Delft ondersteunt deze alumnikringen van harte. Elke alumnikring heeft een contactpersoon die als gastheer of gastvrouw optreedt bij een bijeenkomst van een alumnikring. Uiteraard ondersteunt de TU Delft de organisatie van de bijeenkomst. Wilt u in uw regio een alumnikring opzetten, stuur dan een naar alumnibureau@tudelft.nl Colofon Alumniportal Adreswijzigingen Aan- of afmeldingen - nieuwsbrief - Alumni evenementen Meld je aan voor de Delft University of Technology - Alumni groep Vriendenfonds Word Vriend van de TU Delft en steun Talent, Techniek en de TU Delft met uw bijdrage. Rekening nummer: Stichting UfD, inzake Vrienden universiteitsfonds.tudelft.nl Vragen of suggesties? Alumnibureau@tudelft.nl Telefoon (015)

15 Kijk voor meer informatie op Advanced Education for Innovation Masteropleiding combineren met een baan Na het opdoen van werkervaring en het zetten van enkele carrièrestappen, komen vaak de volgende vragen op bij hoogopgeleide professionals: Hoe wil ik me nu verder ontwikkelen? en Ontwikkel ik me verder als specialist of als manager?. Bij veel bedrijven is behoefte aan managers en professionals die sterk zijn in hun vak èn kennis van techniek en business combineren. Daarom biedt Delft TopTech vakgerichte masteropleidingen, waarbij deelnemers met specifieke tools, modellen en praktijkcases werken, die direct toepasbaar zijn in hun dagelijkse praktijk. Daarmee levert de combinatie van masteropleiding en baan zowel de deelnemer als de organisatie meteen een meerwaarde; de deelnemer doet kennis en vaardigheden op om veranderingsprocessen te leiden en innovatie binnen de organisatie te bewerkstelligen. Delft TopTech biedt masteropleidingen met een Mastertitel van de TU Delft op de gebieden compliance, energy, IT management, retail, safety, security en space. DDT_adv_Integraal_04.indd :29:34