Onderzoek ter voorbereiding voor de inventarisatie van funerair erfgoed te Heist-op-den-Berg

Transcriptie

1 Onderzoek ter voorbereiding voor de inventarisatie van funerair erfgoed te Heist-op-den-Berg Tamara Ingels Patrick Van den Nieuwenhof Arne Troffaes 1

2 Colofon Overdrukt uit het rapport Onderzoek ter voorbereiding voor de inventarisatie van funerair erfgoed te Heist-op-den-Berg in opdracht van het Gemeentebestuur van Heist-op-den-Berg Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Intro Cultuur & Media. 2

3 6.7. Itegem Archiefonderzoek Voor wat Itegem betreft moesten we vaststellen dat er in het archief slechts bitter weinig informatie overbleef aangaande de begraafplaats. Ook de lokale informanten gaven aan dat er in feite bitter weinig gekend is over de geschiedenis van het kerkhof en de begraafplaats. Wat volgt is de informatie die wel uit de archiefstukken kon worden afgeleid. Ook in Itegem werd van oudsher rondom de kerk begraven. Daar kwam pas verandering in wanneer in januari 1910 het Weldadigheidsbureau akkoord ging met de verkoop van een perceel met kadasternummer sectie B nr. 255a voor de prijs van 5500 Bfr. Uit deze periode zijn verder geen stukken bewaard gebleven, we mogen dus aannemen dat tussen 1910 en 1911 de nieuwe begraafplaats tot stand kwam. Het geheel, met prachtige ingangspoort, dodenhuisje en omheiningsmuur sluit stilistisch in ieder geval aan bij het eerste kwart van de 20 ste eeuw. Verder bevinden zich in het archief voornamelijk informatie over aanpassingen van vergunningen, concessieprijzen en aanpassingen van reglementeringen. Een andere bron is de beeldbank van Heist-op-den-Berg, waar zich enkele foto s bevinden van het oude kerkhof (voor 1910) en van de nieuw aangelegde begraafplaats (1912). Aan de hand van deze foto s kunnen we afleiden dat het oude kerkhof ook ommuurd was en vooral bezaaid was met eenvoudige grafen in hout en metaal. Het kerkhof lag pal tegen de kerk, mogelijk een indicatie dat voordien ook in de kerk werd begraven. De foto uit 1912 leert ons, wanneer we deze foto naast de bestaande situatie leggen, dat het uitzicht aan de straatzijde in de laatste 100 jaar quasi ongewijzigd bleef. Dit op zich is reeds uitzonderlijk, vooral gezien het feit dat de muur met ingangspoort nog steeds in erg goede staat verkeren. Het verdient dus aanbeveling om dit geheel ook zo te behouden. Een deelname in de kosten: Itegem en Berlaar-Heikant Uit de archiefstukken bleek wel dat in 1923 de gemeenteraad van Itegem besloot tot het verlenen van een financiële tussenkomst voor de oprichting van een nieuwe begraafplaats op Berlaar-Heikant, op voorwaarde dat parochianen wonende in Itegem altijd op de begraafplaats van Berlaar-Heikant begraven konden worden indien ze dit verkozen. De participatie van de gemeente bedroeg 1.569,83 Bfr. (in een totaalbedrag van 7.566,56 Bfr.). Deze participaties bestonden in het verleden veel meer, en hebben vooral te maken met het feit dat de grenzen van parochies niet altijd overeenstemde met gemeentegrenzen. Bij het oprichten van kerken en begraafplaatsen zien we dan ook vaak dat de gemeenten op wiens grondgebied de parochies vallen, mee participeren in de kosten. De verdeelsleutel werd initieel gekozen op basis van het aantal inwoners dat per gemeente binnen de parochiegrenzen werd geteld. Sommige van deze samenwerkingsverbanden bleven overeind tot op vandaag. Een ander voorbeeld binnen de gemeente Heist-op-den-Berg is de begraafplaats van Grasheide (Putte). 3

4 Publicaties beeldbanken websites Publicaties De geschiedenis van Itegem is reeds mooi gedocumenteerd. Toch zijn er bitter weinig gegevens in de literatuur over de begraafplaats. Eerdere inventarisatie In 2005 werden door Leo Buts 22 graven uitvoerig geïnventariseerd en gedocumenteerd. De inventarisatie is nog niet volledig, maar geeft een mooi overzicht van enkele graven die zeker in aanmerking komen om te bewaren. 1 Franciscus Vervoort Slachtoffer mijnramp Marcinelle 2 Josephus Ludovicus Ackx 1/1/1911 8/8/1956 Slachtoffer mijnramp Marcinelle 3 Louis Verschueren August Van den Brande 10/5/ /11/1943 Oorlogsslachtoffers (concentratiekampen) 18/7/ /3/ Frans Verbist gemeentesecretaris gemeentesecretaris oud strijder Julius Verbist 26/8/1891 Onderwijzer acteur Maria Creten 25/1/ Emiel Van Hoof 19/12/1881 pastoor 7 Juffrouwen Maria Creten, Josephina Creten Nathalia Creten Eulalia Creten Irma Creten 8 Leonardus Creten Philomena Bruyndonckx 9 Monica Heylen, weduwe van Karel Creten 10 Nagedachtenis van Josephus Heylen & Lucia Rombouts 11 Maria Emerentiana Rombouts & ter nagedachtenis van Karel Rombouts & zijn echtgenote Nathalia Heylen & Katharina Rombouts 14/2/ /2/ /12/1925 5/9/ /1/ /10/ /3/1916 6/11/ /11/1927 3/5/ /1/ /8/ /12/ /12/ /9/ Voorname familie / Politicus brouwer / Gemeentesecretaris koster / 4

5 12 Frans Heylen Mathilde Leemans Leontina Heylen August Heylen, Yvonne van Wtberghe Gabriëlla Heylen Ludovic Heylen, Franz Heylen 13 Serneels Josef Sofia Verbruggen Anna Serneels Konstant Serneels 14 J. Van Roosbroeck M. Van Roosbroeck 15 Karel Govaerts Maria Verlinden 16 Coleta Verdonck Emiel Buts Clara Schellens 17 Armand Verwimp Maria Torfs burgemeester schrijver /1/ /7/ /7/ /10/ Pieter Jozef Ernest Torfs 20/5/ /1/ Joannes Franciscus Govaerts 29/1/1847- En zijn moeder Maria Elisabetha 11/12/1912 Marien 8/9/1811 Catharina Josepha Govaerts 25/7/1??? oud burgemeester / Oud burgemeester industrieel Burgemeester - industrieel Onderwijzer historicus Pastoor historicus wijdde dit kerkhof in tijdens zijn ambtsperiode / 20 Louis Torfs Nathalie Creten 21 Adolf De Bruyn L.C.T. Spruyt 22 K. Van den Eynden Maria Antoinetta Falk 2/10/ /5/ /10/ /9/ /8/1865 8/9/ /1/ /11/1932 3/9/ /7/ /6/1848 burgemeester / Gemeentesecretaris dirigent van de fanfare de Eendracht / 5

6 Beeldbank Op de website van de beeldbank zijn enkele mooie documentaire foto s bewaard: De toegangspoort, kort na aanleg Het oude kerkhof: 6

7 Herkomst van het kruis op de begraafplaats: Situering begraafplaats De toegangspoort, begraafplaatsmuur en het dodenhuisje vormen een duidelijk stilistisch geheel. De begraafplaats heeft twee hoofdassen, aangelegd in de vorm van een Latijns kruis. Langs de hoofdassen situeren zich opnieuw de mooiste grafen, waarvan de oudsten in de buurt van het kruisbeeld liggen. Door de relatief kleine omvang werd de begraafplaats al deels ontruimd, waarvan de laatste vrij recent werd doorgevoerd. Deze graven (hoofdzakelijk gewone begravingen) konden niet meer worden meegenomen in dit onderzoek. Achteraan op de begraafplaats staan reeds de nieuwste stèles tegen de begraafplaatsmuur. Toch stoort dit gegeven niet in het geheel. 7

8 Jaren Jaren Ontruimd Ingang 1 > 2005 Ontruimd > 2000 Jaren 70 Jaren 90 Duiding bij de nummers op het plan: 1/ De oudste grafen bevinden zich in de 2 centrale lanen van de begraafplaats. Op deze lanen zijn ook de grafen aanwezig die in aanmerking komen voor de lokale lijst. 2/ Een aandachtspunt: Park D rij 8 na nr 10, kindergrafjes die in aangemerkt staan als te ontruimen. 8

9 Situering grafen Voorbeelden van documentaire waarde Slachtoffers van de Mijnramp te Marcinelle Aan onze helden Graf van twee slachtoffers van WOII 9

10 Voorbeelden van architecturaal/symbolische waarde Architecturaal gezien zijn er naast onderstaande voorbeelden nog heel wat andere mooie graven, waaronder ook recentere graven. Deze graven zijn architecturaal mooi uitgewerkt, maar tonen ook heel veel symbolen Naast de symboliek van sarcofaag en groot grafkruis ook: palmetten, klaprozen, enz. ) Wel sterke vermossing! Landschapsbepalend element, ook sterke symboliek: architecturale elementen, palmetten, krans, ster, bloemmotieven, gegraveerde zuilmotieven, sarcofaag, rouwdoek, enz. Voorbeelden van historische waarde Pastoorsgraf Ook sterke symbolische waarde: ciborie met hostie en stralenkrans, stola over het kruis, diverse bloemen (die naar beneden hangen), 10

11 Kruisbeeld in het midden: ook landschapsbepalend, functie als pastoorsgraf blijkt uit de epigrafie (volgende foto) Burgemeester van Itegem Omgeven door groenblijvende haag 11

12 Voorbeelden van documentaire waarde Familie Bruyns-Spruyt Gemeentesecretaris Ook mooie symbolen: rozen, palmtak, lier, sarcofaag, enz. Voorbeelden van symbolische waarde Treurende engel legt bloemen neer, rozen op randen, gestileerde bidbank vooraan, deksteen is verstevigd met nieuwe zwarte deksteen Christusfiguur met doornenkroon, palmetten, rozen, palmtak, 12

13 Prachtig vormgegeven kindergraf Recenter dan andere voorbeelden Recente vormgeving Concessie is nog niet vervallen Rouwkelk, vormgeving in groenblijvende gesnoeide hagen 13

14 Voorbeelden van schade Sterke mosaantasting Onderstaand: voorbeeld van sterke mosaantasting 14