Een gezond en blij mens, een hoog werkvermogen? Sabine de Rooij Studentnummer Universiteit van Amsterdam

Transcriptie

1 Een gezond en blij mens, een hoog werkvermogen? Sabine de Rooij Studentnummer Universiteit van Amsterdam Afstudeerrichting Arbeids - en Organisatie Psychologie Begeleider Dhr. drs. M.J. Schabracq Se ptember 2006

2 2

3 Inhoudsopgave Samenvatting...4 Inleiding...5 Hoofdstuk 2 Het wetenschappelijk kader van het onderzoek Het onderhoud van het werkvermogen Het werkvermogenmodel De Werkvermogen-Index Gezondheid Gezondheid en Werkvermogen Fysieke Gezondheid, Leefstijlfactoren en Werkvermogen Mentale Gezondheid, Werkbeleving en Werkvermogen Hypotheses en Onderzoeksmodel Hoofdstuk 3 De methode De onderzochte groep Procedure Meetinstrumenten Werkvermogen Mentale en fysieke gezondheid Determinanten van fysieke gezondheid Determinanten van mentale gezondheid Analyse Hoofdstuk 4 Resultaten Betrouwbaarheden Correlaties tussen de variabelen Relaties met de controlevariabelen Regressieanalyses Voorspellende waarde van mentale en fysieke gezondheid op werkvermogen Voorspellende waarde van leefstijl op fysieke gezondheid Voorspellende waarde van VO2m ax, bewegen op fysieke gezondheid Voorspellende waarde van werkbeleving op mentale gezondheid Hoofdstuk 5. Discussie Conclusie Methodologische kanttekeningen Theoretische implicaties Praktische implicaties Aanbevelingen voor vervolgonderzoek Literatuurlijst Bijlage 1. WorkAbility Index (WAI) Bijlage 2. The Short Form-12 ( SF-12) Bijlage 3. LifeGuard Leefstijl Lijst (LGLL) Bijlage 4. Werkbeleving

4 Samenvatting Het werkvermogen is een basis van welzijn dat zal afnemen als we het niet onderhouden. Het concept werkvermogen kan worden gedefinieerd als het vermogen van een werknemer om werk uit te voeren, gegeven specifieke werkeisen, conditie van de gezondheid en me ntale capaciteiten. Het concept blijkt een voorspellende waarde te hebben op uitval en productiviteit van een werknemer. Werkvermogen kan gemeten worden met de Werkvermogen-Index (WI). Het instrument is gebaseerd op vragen over fysiek en mentaal belastende factoren in het werk, de individuele gezondheid en de beschikbare capaciteiten van de werknemer. In dit onderzoek is gekeken naar de voorspellende waarde van leefstijl en werkbeleving op de mentale en fysieke gezondheid en de samenhang tussen de gezondheid en werkvermogen. Hierbij zijn ook de variabelen leeftijd en geslacht meegenomen. Het onderzoek vond plaats onder 550 personen, werkzaam in een ambtelijke organisatie. Er blijkt een positief verband te bestaan tussen werkvermogen en mentale en fysieke ge zondheid. Daarnaast werd tijdens een fysieke meting de VO2max (maximale zuurstofopname van het lichaam bij inspanning) berekend, een indicator voor de conditie van een persoon. Op grond van de resultaten in dit onderzoek kunnen preventieve maatregelen wor den genomen voor personen die uit het arbeidsproces dreigen te vallen. Een aanbeveling is jaarlijks de Werkvermogen-Index te meten bij risicogroepen in organisaties, zowel voor het vroegtijdig signaleren van problemen als voor het in kaart brengen van structurele problemen. 4

5 Inleiding Het vermogen om te werken is een basis voor het welzijn voor ons allen en zal afnemen als we hier geen zorg voor dragen (Ilmarinen, 1998). De term welzijn heeft betrekking op het individuele welbevinden, dat afhankelijk is van bepaalde kenmerken van de arbeid, zoals de eisen van het werk, regelmogelijkheden, feedback over arbeidsprestaties, afwisselend werk, contacten met collega s, en de capaciteiten van de werknemer. Als de werkomstandigheden gunstig zijn, en de afstemming tussen de werknemer en het werk in balans is, zal de werknemer zich goed voelen (Schaufeli, Bakker, de Jong, 2003). In de afgelopen jaren heeft de gezondheidsbevordering op de werkplek een grote vlucht genomen. Door voorlichting in gezonde leefstijl en door gezondheidsbeleid probeert men de gezondheid van de werkenden te bevorderen om het werkvermogen op peil te houden. De belangrijkste gezondheidsbevorderende interventies op de werkplek zijn gericht op meer bewegen, minder roken, minder alcohol en betere voeding (Baart, Van Capelleveen, Iedema, 2002). Onderzoek van Pelletier (2001) liet zien dat deze interventies positieve effecten op de gezondheid kunnen hebben, vooral bij een individuele aanpak. De toename van gezondheidsbevorderende interventies heeft te maken met de demografische verandering in de maatschappij en het stijgen van de eisen van het werk. In Finland wordt gestreefd naar het opvoeren van de pensioenleeftijd van 63 naar 68. Het aandeel van de werkende mensen tussen de 50 en 65 jaar zal in E uropa de komende jaren stijgen tot een niveau van 35% van de totale arbeidspopulatie in De populatie oudere werknemers zal dan tweemaal zo groot zijn als de groep werkenden tussen de 15 en 24 jaar oud. Als het werkvermogen van een persoon voldoende is, zal hij betere mogelijkheden hebben om te blijven werken (Ilmarinen, Tuomi, Eskelinen, Nygard, Huuhtanen, Klockars, 1991). Dit 5

6 werkvermogen kan worden gedefinieerd als het vermogen van een werknemer om werk uit te voeren, rekening houdend met specifieke werkeisen en omstandigheden, de gezondheidstoestand en mentale capaciteiten (Ilmarinen & Rantanen, 1999). Ook in Nederland is de interesse voor de beheersbaarheid van het werkvermogen de afgelopen jaren toegenomen (Tuomi, Ilmarinen, Martikainen, Alto & Klockars, 1997), mede dankzij de voorspellende waarde van het werkvermogen voor toekomstige arbeidsongeschiktheid (Liira, Juntunen, Leino-Arjas, Malmivaara, Matikainen, Mutanen, & Rytkonen, 2000). Onderzoek door het Finse Instituut van arbeidsgezondheid (Finnish Instituut Occupationa l Health, FIOH) laat zien dat gezondere mensen ook een beter werkvermogen hebben (Tuomi et al, 1997). Werkgevers krijgen zelf steeds meer de verantwoordelijkheid krijgen voor de gezondheid van hun werknemers (aanpassing Arbo-wet 1 juli 2005 / WIA), ook vanuit het oogpunt van productiviteit. Uit het onderzoek van Tuomi, Huuhtanen, Nykyri en Ilmarinen (2001), in Finland blijkt dat het werkvermogen een voorspellende waarde heeft voor uitval en productiviteit (Tabel 1). Op grond hier van hebben steeds meer bedrijven belangstelling voor actief beleid rond het gezond en productief houden van hun werknemers. Tabel 1 Verband tussen werkvermogen en de kwaliteit van het werk van werknemers tussen de jaar in Mate van werkvermogen N HQ/HP HQ HP Andere P accounts Uitstekend ,2 28,6 21,9 34,3 < 0,01 Goed ,5 28,2 9,7 40,5 Gemiddeld ,7 20,8 15,5 53,0 Slecht 176 9,6 14,8 16,5 59,1 HQ, hoge kwaliteit van het werk; HP, hoge productiviteit Bron: Tuomi et al, 2001 P-waarde gebaseerd op een Chi-kwadraattoets Tabel 1 laat zien dat er een positief significante relatie is tussen de kwaliteit en de productiviteit van het werk en werkvermogen. Een uitstekend en goed werkvermogen leiden 6

7 vaker tot een hogere kwaliteit en productiviteit van het werk dan een gemiddeld of slecht werkvermogen. In dit werkstuk zal de invloed van gezondheid op werkvermogen centraal staan. Het is voor de werkgever van belang het werkvermogen van zijn werknemer te kunnen meten en te weten welke variabelen hier van invloed op zijn. Hieruit zouden preventieve aanbevelingen kunnen komen voor het in stand houden van een goed werkvermogen. De vraagstelling in dit onderzoek is daarom: Zijn de factoren leefstijl en werkbeleving van invloed op de fysieke en mentale gezondheid en hebben deze variabelen een voorspellende waarde op werkvermogen? In hoofdstuk 2 wordt aan de hand van de onderzoeksliteratuur inzichtelijk gemaakt welke verbanden we kunnen verwachten en worden ook de hypotheses geformuleerd. Vervolgens geeft hoofdstuk 3 een beschrijving van het onderzoek, de onderzochte groep en de meetinstrumenten. In hoofdstuk 4 worden de resultaten behandeld aan de hand van de opgestelde hypotheses en in hoofdstuk 5 volgen de conclusies, de discussie en aanbevelingen. 7

8 Hoofdstuk 2 Het wetenschappelijk kader van het onderzoek 2.1 Het onderhoud van het werkvermogen Finland heeft de oudste beroepsbevolking van Europa. Men houdt er zich sinds 1989 actief bezig met interventies ter verbetering van de inzetbaarheid van oudere werknemers. Dit programma noemt men het Maintenance of Work Ability (MWA)- programma. De basis van het programma is een overeenkomst tussen werkgevers en werknemers, die in overleg met de overheid in 1992 heeft geleid tot een nationaal programma. Het MWA-concept is langzamerhand algemeen geaccepteerd in de Finse samenleving. Het betreft intussen alle maatregelen die werkgevers, werknemers en intermediaire organisaties op het werk ondernemen om de werk- en functionele capaciteiten van alle werkende personen gedurende hun gehele arbeidzame leven te bevorderen en te ondersteunen. Oorspronkelijk ingevoerd om vroegtijdige uitval uit het werk terug te dringen, richt het zich nu vooral op het inzetbaar blijven van de werknemers en de productiviteit van ondernemingen, waarbij de gezondheid van de werknemer centraal is blijven staan. Het MWA-concept kent vier kernelementen: de werknemer, de fysieke werkomgeving (werk en werkomgeving), de sociale werkomgeving (organisatie en functioneren als team) en de professionele competentie. Het onderzoek waarop het MWA is gebaseerd werd uitgevoerd door een multidisciplinaire studiegroep onder leiding van Tuomi en Ilmarinen, aan de Finnish Institute of Occupational Health. Zij starten in 1981 een cross-sectioneel onderzoek onder ambtenaren. Zij onderzochten werkeisen en stressoren, individuele factoren en indicatoren van stress, met behulp van vragenlijsten, zowel klinisch in het laboratorium als door observaties op de werkvloer. Het werkvermogenmodel is gebaseerd op het verband tussen deze kenmerken en het werkvermogen. 8

9 2.2 Het werkvermogenmodel Het werkvermogenmodel wordt bepaald door de wisselwerking tussen individuele capaciteiten en behoeften, en de fysieke en psychosociale kenmerken van het werk. Een werknemer heeft in zijn werkomgeving met factoren te maken die het werkvermogen beïnvloeden. Werkvermogen is een dynamisch proces wegens de veranderingen tijdens de loopbaan van een werknemer en van het werk. De voornaamste veranderingen zijn het ouder worden van de werknemer, de werkomgeving, werkinhoud en persoonlijke capaciteiten en behoeften (Ilmarinen, 2001). Het model, gebaseerd op een 11 jaar durend onderzoek aan de Finnish Institute of Occupational health, laat zien dat het individuele werkvermogen een proces is van de menselijke capaciteiten en behoeften in relatie tot werk (zie figuur 1) Figuur 1 Nieuw integraal concept van het werkvermogen. Bron:Ilmarinen, De individuele capaciteit en behoeften zijn opgebouwd uit gezondheid, fysieke en mentale capaciteit, sociaal functioneren, scholing, competentie, motivatie, arbeidstevredenheid, waarden en attitude (Ilmarinen, 2001). Het werkvermogen vloeit voort uit de interactie van de individuele capaciteiten en behoeften met de mentale werkeisen en werkverhoudingen, fysieke werkeisen en fysieke werkomgeving. 9

10 Naar aanleiding van het model van Ilmarinen heeft Tuomi met een aantal collega s in 1992 en 1997 onderzoek gedaan naar de verschillende factoren die het werkvermogen beïnvloeden. Hieruit bleek dat voornamelijk de factoren die te maken hebben met de fysieke en mentale kenmerken van het werk en de fysieke werkomgeving het werkvermogen het sterkst beïnvloeden. Dit is volgens Tuomi et al. (1997) te verklaren op basis van een fysiek mechanisme, waarbij een gezondere werknemer meer fysiek werk aankan, doordat er relatief minder van zijn maximale verwerkingsvermogen wordt gevraagd. De Zwart (2005) vond steun voor dit mechanisme en trekt het door naar het mentale deel van de belasting. Een gezonde werknemer heeft meer buffers om eventuele stress op te vangen. 2.3 De Werkvermogen-Index Het werkvermogen kan worden gemeten met de Werkvermogen-Index (WAI) (Tuomi, Ilmarinen, Jahkola, Kata jarinne & Tulkki, 1992), met behulp van een vragenlijst die in de jaren tachtig is ontwikkeld door het Finnish Institute of Occupational Health in het kader van een grootschalig longitudinaal onderzoek onder oudere werknemers (Liira et al, 2000). Sinds de eerste Finse editie van de Werkvermogen-Index in 1992 is deze vertaald in 21 talen. Uit onderzoeken in verschillende landen is gebleken dat de WAI min of meer cultuurvrij is. Het instrument wordt gebruikt voor het beoordelen van het eigen werkvermogen van de werknemer en is gebaseerd op zeven vragen over fysiek en mentaal belastende factoren in het werk, de individuele gezondheid en de beschikbare capaciteiten van de werknemer (Burdorf, 2002). Het is een vragenlijst die door de werknemer wordt ingevuld. Het zelf ingeschatte werkvermogen is een van de meest betrouwbare voorspellers voor het toekomstige werkvermogen van de werknemer (Jarvikoski, 1994). De Werkvermogen-Index blijkt een waardevol meetinstrument wegens de voorspellende waarde voor het toekomstige werkvermogen en eventuele vroegtijdige uitval (Liira et al, 10

11 2000). Eenderde van de werknemers met een blijkens op de index verlaagd werkvermogen, gebaseerd op de index, raakte arbeidsongeschikt in de vijf jaar durende follow-up periode (Ilmarinen, 2001). Deze conclusie wordt ook ondersteund door een onderzoek van Tuomi et al (1997), waaruit bleek dat de meerderheid van de werknemers met een slecht of gemiddeld werkvermogen vervroegd arbeidsongeschikt raakte. De uitkomsten van de Werkvermogen-Index zijn in studies op groepsniveau gebruikt voor identificatie van beroeps - en persoonlijke risicofactoren voor een laag werkvermogen (Van Duivenbooden, Frings -Dresen & De Zwart, 2002). Aan de hand van deze resultaten kan men in beginsel komen tot aanpassingen in de fysieke en psychosociale werkomgeving om de gezondheid en leefstijl te bevorderen, zodat het werkvermogen verbetert (Ilmarinen & Rantanen, 1999). Het werkvermogen kan omgekeerd gebruikt worden als uitgangspunt om de werkomgeving van de werknemer te verbe teren. 2.4 Gezondheid De basis voor het werkvermogen is mentale en fysieke gezondheid. Fysieke gezondheid hangt sterk samen met gezonde leef - en voedingspatronen. De voorlichtingsprogramma s voor beweging en gezonde eetgewoonten geven aan dat gezond gedrag in onze welvaartsmaatschappij niet bepaald vanzelfsprekend is. Er zijn steeds minder medewerkers met een fysiek zwaar beroep. De groeiende meerderheid werkt in kantoren achter bureaus en krijgt te weinig lichaamsbeweging. Bij mentale gezondheid gaat het om zaken als leervermogen, emotionele en sociale intelligentie. Het gaat niet zozeer om de feitelijke kennis of vaardigheden maar om de fundamentele attitude en vermogens om kennis en vaardigheden te kunnen verwerven en benutten. 11

12 Warr (1987) staat een multidimensioneel modelbegrip van de mentale gezondheid voor: er is sprake van mentale gezondheid wanneer een werknemer zich goed voelt, competent is om werk uit te voeren, zijn eigen keuzes hierin kan maken en gemotiveerd is iets te bereiken. Stoornissen in de mentale gezondheid vormen over de gehele wereld een van de drie belangrijkste oorzaken voor arbeidsongeschiktheid. In 2003 bleek dit in Finland een van de voornaamste redenen voor arbeidsongeschiktheid en uitval (Vuori, Kivisto, Ahola & Kuokkanen, 2004). Nederland rapporteert zelfs een van de hoogste, en groeiende, percentages (38%) arbeidsongeschiktheid als gevolg van mentale klachten (D e Lange, 2005). Het belang van de mentale klachten speelt vooral bij de jongere leeftijdsgroepen. De helft van de arbeidsongeschiktheid onder jongere werknemers, onder de 55 jaar, is gebaseerd op klachten in de mentale gezondheid (Ministry on Social Affairs and Health, 2003) Gezondheid en Werkvermogen Een goede fysieke gezondheid zou tot het behoud of verbetering van het werkvermogen kunnen leiden (Smolander, Blair & Kohl, 2000). Er is veel onderzoek gedaan naar het werkvermogen bij de oudere werknemers met fysiek zwaar werk. Onderzoek van Bugajska, Makowiec-Dabrowska, Jegier en Marszalek (2005) laat het be lang zien van fysieke capaciteit voor het werkvermogen. Fysieke gezondheid kan men bepalen door de VO2max (maximale zuurstofopname van het lichaam bij inspanning), de maat om het uithoudingsvermogen te bepalen. Hoe hoger de VO2max des te beter het niveau van de fysieke werkcapaciteit. Deze maat is afhankelijk van de hoeveelheid lichaamsbeweging (Ilmarinen, 2001). Verder stelt hij dat bij regelmatige beweging de fysieke gezondheid gelijk blijft. Uit onderzoek van Goedhard (2001) blijkt VO2max significant bij te dragen aan het werkvermogen. Er is een positief verband met het werkvermogen, vooral bij werknemers met een fysiek beroep (Bugajska et al, 2005). 12

13 Een van de eerste interventies vond plaats in een klein metaalbedrijf (Liira et al, 2000). Beweging was het centrale element van de interventie. Het werkvermogen van de bewegende groep verbeterde met 6.1% en van de controlegroep met 2.5%. De nettowinst in zes maanden was 3.6%. De fysieke capaciteit neemt bij de oudere werknemer sneller af dan de sociale en mentale capaciteiten. Daarom is het aan te bevelen vroegtijdig te starten met beweging. De interventie van drie keer in de week een uur beweging, zorgt ervoor dat het werkvermogen minder snel afneemt. Dit wordt ondersteund door onderzoeken van Van Pohjonen en Rika Ranta (2001) en Tuomi et al (1997). Hieruit bleek ook dat een grotere fysieke capaciteit voorkomt dat het werkvermogen afneemt naarmate de leeftijd stijgt. Bewegen heeft invloed op de fysieke gezondheid, maar de mentale gezondheid wordt er ook positief door beïnvloed (Tuomi et al, 1997). Dit wordt verklaard in de studie van Taylor, Sallis en Needle (1985) waarin wordt gesteld dat door bewegen de hormoonproductie toeneemt (neurotransmitters, serotonine, adrenaline en noradrenaline), stressreacties afneme n en de mentale gezondheid verbetert Fysieke Gezondheid, Leefstijlfactoren en Werkvermogen Steeds meer mensen raken ervan bewust dat zij invloed kunnen hebben op hun eigen gezondheid. Het percentage gezond bewegende mensen stijgt de laatste jaren enorm (Ooijendijk, Hildebrandt, Jacobusse & Hopman-Rock, 2005) en ook wordt het aantal mensen met slechte gewoonten als roken en het drinken van alcohol steeds kleiner (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2005). Gezien de grote invloed die leefstijl heeft op gezondheid is leefstijl ook een bepalende factor voor verzuim en arbeidsongeschiktheid (Jansen & Walburg, 2001). Tuomi et al (1997) deden onderzoek naar werkvermogen bij ruim 800 medewerkers van jaar, op twee tijdstippen: in 1981 en Uit de resultaten bleek dat veranderingen in werkvermogen vooral verklaard konden worden door veranderingen in leefstijl (bijvoorbeeld 13

14 meer of minder lichaamsbeweging). Uit onderzoek van Laitinen, Nayha en Kujala (2005), waarin 1100 medewerkers 17 jaar zijn gevolgd, is gebleken dat de resultaten van alcoholgebruik niet significant waren voor de mannelijke proefpersonen. Bij de vrouwen was er een lineair verband tussen een laag werkvermogen en drankgebruik. Hoe meer alcohol er door de vrouwen werd gedronken des te lager het werkvermogen. Ook werd er gevonden dat een laag werkvermogen meer voorkwam onder rokers en laag geschoolde mensen. Uit onderzoek van Lindberg, Josephson, Alfredsson en Vingard (2006) bleek dat niet roken een gunstige invloed heeft op werkvermoge n. Dit werd niet ondersteund door het 11 jaar durende follow-up onderzoek van Tuomi (1997). Daar werd namelijk geen verband gevonden tussen roken en het werkvermogen van werknemers. Over de directe relatie tussen voeding en het werkvermogen is niet veel be kend. Wel is er veel onderzoek gedaan naar een gezondheid en voeding. Een ongezond voedingspatroon is bijvoorbeeld en belangrijke risicofactor voor hart en vaatziekten (Ocke, Lowik & Hulshof, 2001) Mentale Gezondheid, Werkbeleving en Werkvermogen Naast de leefstijlkenmerken roken, alcohol, slechte voeding en weinig beweging heeft stressvol werk ook een negatieve invloed op de gezondheid. Een goede stresshantering kan worden gedefinieerd in termen van de balans tussen de cognitieve inschatting van een persoon van zijn capaciteiten en de eisen die het werk aan hem stelt (Lazarus & Folkman, 1984). Werkdruk zal tot stress kunnen leiden wanneer een werknemer een disbalans ervaart tussen de werkdruk en zijn eigen capaciteiten en dit ook als vervelend ervaart (Bakker, Schaufeli & Demerouti, 1999; Gaillard, 2003). Deze disbalans heeft dan een negatieve invloed op de mentale gezondheid wat tot uitval zou kunnen leiden (Goedhard & Goedhard, 2005). Voor de inschatting van de eigen capaciteiten zijn de zogenoemde energiebronnen van belang (Bakker, Demerouti, Nachreiner, & Schaufeli, 14

15 2001). Deze energiebronnen kunnen volgens Bakker et al (2001) gevonden worden in de organisatie (baanzekerheid, salaris) en in interpersoonlijke relaties (sociale steun, samenwerking). Uit onderzoek van Bugajska en Lastowiecka (2005) bleek dat de werkkenmerken, samenwerken met collega s (bijvoorbeeld ondersteuning krijgen), het kunnen volgen van een cursus (zelfontwikkeling en realisatie) en het zelf kunnen inplannen van een pauze een positief verband laten zien met werkvermogen. 2.5 Hypotheses en Onderzoeksmodel Het doel van deze studie is meer inzicht te krijgen in voorspellende factoren ten aanzien van gezondheid en werkvermogen. De aanname is dat gezondheid positief samenhangt met werkvermogen. Dit leidt tot de volgende hypotheses. 1. Fysieke gezondheid heeft een positieve relatie met werkvermogen. 2. Mentale gezondheid heeft een positieve relatie met werkvermogen. Daarnaast is er gekeken naar de determinerende invloed van de leefstijl, VO2max en werkbeleving op fysieke en mentale gezondheid. Ter controle zijn leeftijd, opleiding en geslacht meegenomen in de analyse om te corrigeren voor eventuele invloed van deze factoren op de afhankelijke variabelen. De hypotheses hierbij zijn: 3. Bewegen heeft een positieve relatie met fysieke gezondheid. 4. Goede voeding heeft een positieve relatie met fysieke gezondheid. 5. Roken heeft een negatieve relatie met fysieke gezondheid. 6. De consumptie van alcohol heeft een negatieve relatie met fysieke gezondheid. 7. VO2max heeft een positieve relatie met fysieke gezondheid. 15

16 8. Samenwerken heeft een positieve relatie met mentale gezondheid. 9. Zelfrealisatie heeft een positieve relatie met mentale gezondheid. 10. Stresshantering heeft een positieve relatie met mentale gezondheid. Dit leidt tot het onderzoeksmodel dat in Figuur 2 staat weergegeven. Leefstijl bewegen voeding roken alcohol VO2max + + Fysieke Gezondheid + - Werkvermogen uitval Werkbeleving samenwerken zelfrealisatie stresshantering + Mentale Gezondheid + + productiviteit Figuur 2 Onderzoeksmodel Hoofdstuk 3 De methode In dit hoofdstuk wordt de opzet van het onderzoek beschreven. In paragraaf 3.1 wordt een beschrijving gegeven van de onderzochte groep. Ook wordt informatie over de achtergrond van het onderzoek gegeven. Paragraaf 3.2 gaat over de onderzoeksprocedure, paragraaf 3.3 over de gehanteerde onderzoeksinstrumenten. De analysemethoden staan in paragraaf De onderzochte groep De proefpersonen zijn kantoormedewerkers en uitvoerende medewerkers van de Dienst Waterbeheer en Riolering (DWR) gemeente Amsterdam. Zij werden schriftelijk uitgenodigd om mee te doen aan het gezondheidsonderzoek. In totaal werd de gezondheid van 450 mannen en 102 vrouwen in kaart gebracht met behulp van de resultaten van de vragenlijsten 16

17 en een fietstest. De gemiddelde leeftijd van de groep was 46 jaar met een standaarddeviatie van 10,9. Het modale opleidingsniveau van de mannelijke kantoormedewerkers was HBO (plus); de vrouwelijke kantoormedewerkers waren iets minder hoog opgeleid en hadden modaal MBO niveau. Het opleidingsniveau van de uitvoerende medewerkers was ook modaal op MBO-niveau. De proefpersonen hadden na deelname aan dit onderzoek een goede indicatie hoe ze er mentaal en fysiek voorstonden. In tabel 2 zijn de persoonskenmerken van de onderzochte populatie weergegeven. Tabel 2 Beschrijving onderzoekspopulatie. (n=552) DWR Gemiddelde leeftijd (SD) 46 (10.9) Percentage man/vrouw 82/18 Percentage opleidingsniveau HBO/MBO 51/ Procedure De medewerkers van DWR kregen een schriftelijke uitnodiging om vrijwillig deel te nemen aan het gezondheidsonderzoek. Het onderzoek bestond uit twee onderdelen: de vragenlijst om het werkvermogen, de leefstijl, werkbeleving en de mentale en fysieke gezondheid te meten en de fietstest. De vragenlijsten, zijn digitaal toegestuurd en ingevuld. Daarnaast werd een fietstest afgenomen, waarbij het uithoudingsvermogen (de VO2max) werd berekend. 3.3 Meetinstrumenten De vragenlijsten die in dit onderzoek werden afgenomen, zijn de Werkvermogen-Index, de Short-Form 12, de Leefstijlvragenlijst en de Werkbelevingsvragenlijst. Met behulp van de fietstest werd de VO2max berekend. 17

18 3.3.1 Werkvermogen Het werkvermogen werd gemeten met behulp van de Werkvermogen-Index (WAI). De WAI is ontwikkeld en gevalideerd door het Finnish Institute of Occupational Health (FIOH) (Tuomi et al, 1998). Met deze index wordt een schatting gemaakt van het huidige en het verwachte toekomstige werkvermogen, de mate waarin een werknemer in staat is zijn of haar werk uit te voeren. De WAI bestaat uit 24 onderdelen, waarmee een score wordt berekend tussen de 0 en 50 punten. Een score tussen de 7 en 27 punten duidt op een zwak werkvermogen en een grote kans op vroegtijdige uitval uit het werk. De hoogste categorie (44 49 punten) duidt op een uitstekend werkvermogen. De vragenlijst wordt als zeer betrouwbaar ge zien en wordt veelvuldig gebruikt in de arbeid en gezondheid praktijk (De Zwart, Frings-Dresen, & Duivenbooden, 2002). De werkvermogenindex is bijgevoegd in Bijlage 1. WorkAbility Index (WAI). Voorbeeldvraag Werkvermogen -index Als u aan uw werkvermogen in de beste periode van uw leven 10 punten geeft, hoeveel punten zou u dan aan uw werkvermogen op dit moment toekennen? Mentale en fysieke gezondheid Om de gezondheid te meten werd gebruik gemaakt van de Short-Form 12 (SF-12). Dit is een vragenlijst waarmee de gezondheid wordt onderzocht. De lijst is ontwikkeld in 1994 en bestaat uit twaalf vragen. De SF-12 is een verkorte vragenlijst van de ShortForm-36 (Ware, Kosinski & Keller, 1996). De SF-36 is een generieke indicator voor de algemene gezondheid. De SF-12 is een korter, maar valide alternatief voor de SF-36. De algehele gezondheidslijst wordt gemeten door 12 vragen en bestaat uit mentale en fysieke componenten. Een hoge score impliceert een goede gezondheid zonder beperkingen en/of pijn. E en lage score impliceert sterke beperkingen in het dagelijkse functioneren (Gandek, Kosinski, Turner- Bowkes & Ware, 2002, Gandek, Ware, Aaronsen, Apolone, Bjorner, Brazier, Bullinger, 18

19 Kaasa, Leplega, Prieto & Sullivan, 1998). Het is een veelgebruikt meetinstrument om de gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven te meten en is in meer dan vijftig landen uitvoerig getest op verschillende onderzoekspopulaties (Ware et al, 1996). De SF-12 kan als meetinstrument het best gebruikt worden bij onderzoek met een groot aantal proefpersonen (n=500) en heeft een belangrijke voorspellende waarde in het onderzoek en de preventie van gezondheid. De SF-12 meet de eigen inschatting van de gezondheid over de afgelopen 4 weken. Het geeft een duidelijk beeld van de ervaren kwaliteit van leven en de algemene gezondheidsbeleving. Een betrouwbaarheids -en validiteitsonderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft uitgewezen dat de SF-12 een goede betrouwbaarheid heeft en dat aan de validiteit niet getwijfeld hoeft te worden gezien de overeenkomsten met de valide SF-36 (Botterweck, Frenken, Janssen, Rozendaal, Vree & Otten, 2001). De SF-12 is bijgevoegd in bijlage 2. Voorbeeldvraag SF-12 In hoeverre beperkt uw gezondheid u bij matige inspanning, zoals een tafel verplaatsen, stofzuigen, stevig doorlopen, tuinieren, of fietsen? Determinanten van fysieke gezondheid Leefstijl Om de leefstijl te meten werd gebruikgemaakt van de LifeGuard Leefstijllijst [LGLL]. Een vragenlijst waarmee een beeld gevormd kan worden van het gedrag op het punt van bewegen, voeding, alcohol en roken. De LGLL is ontwikkeld door LifeGuard, een gezondheidmanagementbureau. De lijst bestaat uit 24 onderdelen, scorend op de vier bovengenoemde schalen. Op iedere schaal is een score haalbaar tussen de 0 en 100. Bij de scores op deze vragenlijst geldt dat hoe hoger de score is, des te beter de persoon bezig is met zijn of haar leefstijl (bijgevoegd als bijlage 3). De scores op deze vragenlijst zijn gerelateerd aan verschillende nationale normen zoals de Nationale Norm Gezond Bewegen en de 19

20 Nationale Fitnorm. Omdat de vragen binnen categorieën veelal op zichzelf staan en omdat per persoon het aantal vragen per variabele verschilt, is het bepalen van de interne betrouwbaarheid niet zinvol. Voorbeeldvraag Leefstijl Op hoeveel dagen van de week beweegt u in totaal 30 minuten of meer? Deze 30 minuten mogen in verschillende blokken uitgevoerd worden (bijvoorbeeld 3 x 10 minuten per dag). De beweging moet in ieder geval gematigd intensief zijn, zoals stevig wandelen, huishoudelijk werk, fietsen, traplopen, zwemmen, rennen of sporten. VO2max De fitheid/ VO2max wordt berekend met een fietstest. De duur van deze test is in totaal 9 minuten. Tijdens het fietsen wordt de hartslag gemeten. De sc ore is de VO2max: het aantal milliliters zuurstof dat het lichaam opneemt per minuut per kilogram lichaamsgewicht bij inspanning. De maximale opname van zuurstof, VO2max, is een maat voor het uithoudingsvermogen. Deze maat is afhankelijk van de hoeveelheid lichaamsbeweging die iemand heeft (Ilmarinen, 2001) Determinanten van mentale gezondheid Werkbeleving Een vragenlijst over de werkbeleving van het individu. Werkbeleving wordt verdeeld in drie onderliggende variabelen, namelijk zelfrealisatie, stresshantering en samenwerking. Deze vragenlijst bestaat uit 40 items. De vragenlijst heeft voor alle drie de schalen een redelijke betrouwbaarheidsscores en kan gebruikt worden om iets op groepsniveau te kunnen zeggen. Een uitgeprinte versie van deze vragenlijst is bijgevoegd in Bijlage 4. Werkbeleving 20

21 3.4 Analyse De teruggestuurde vragenlijsten werden geanalyseerd met SPSS De betrouwbaarheid van de vragenlijsten werd gemeten met behulp van de Cronbach s a voor interne meetconsistentie. Voor het bepalen van de verbanden tussen de variabelen werden correlatiecoëfficiënten bepaald. Een multipele regressie werd toegepast om te bepalen in welke mate leefstijl, VO2max, werkbeleving, gezondheid in werkvermogen voorspelden. Ook werd met behulp van multipele regressie-analyse gekeken welke determinerende factoren van invloed zijn op de mentale en fysieke gezondheid. 21

22 Hoofdstuk 4 Resultaten In dit hoofdstuk worden de resultaten van het onderzoek gepresenteerd. In paragraaf 4.1 worden de beschrijvende statistieken getoond; in paragraaf 4.2 worden de resultaten van de relationele analyses weergegeven. 4.1 Betrouwbaarheden De in dit onderzoek bepaalde betrouwbaarheidscoëfficiënt (Cronbach s a) van de Werkvermogen-Index is 0. 8 en van de SF-12 heeft een Cronbach s a van 0,76. De betrouwbaarheidscoëfficiënt (Cronbach s a) van de drie werkbelevings variabelen zijn: Samenwerking : a=0.81, Zelfontplooiing : a=0.81, Stresshantering: a= Correlaties tussen de variabelen Voor alle variabelen werden de gemiddelde schaalscores en standaarddeviaties berekend. Om de samenhang tussen de variabelen te bepalen, werd gebruik gemaakt va n de Pearson s Productmoment correlatiecoëfficiënt. Een overzicht wordt gegeven in tabel 3. Tabel 3 Gemiddelden (M), standaarddeviaties (SD) en correlaties (n=561). M SD Werkvermogen Mentale gezondheid *** 1 3. Fysieke gezondheid ***.216** 1 4. Bewegen **.090*.231** 1 5. Voeding ** 1 6. Roken ** 1 7. Alcohol **.228** 1 8. VO2max * Samenwerking ***.301*** Zelfrealisatie ***.289*** *** Stresshantering ***.432*** * **.502***.415*** 1 Noot: *p<0.05; **p<0.01; ***p<0.001 (2-zijdig) 22

23 In Tabel 3 is te zien dat er significante correlaties bestaan tussen de fysieke gezondheid en het werkvermogen (r =.472, p<.001). De leefstijlvariabele bewegen laat een positieve significante correlatie zien met fysieke gezondheid (r =.231, p<.001) Er wor den geen significante correlaties gevonden tussen de leefstijlvariabelen voeding, roken, alcohol en fysieke gezondheid. De VO2max heeft geen positieve correlatie met de fysieke gezondheid. De mentale gezondheid laat een positieve correlatie zien met werkvermogen (r =.355, p<.001). Ook is de relatie tussen samenwerken en mentale gezondheid positief r =.301, p<.001. Ook zelfrealisatie laat een positieve significante correlatie zien met mentale gezondheid (r =.299, p<.001). Daarnaast is de correlatie tussen stresshantering en mentale gezondheid positief r =.432, p< Relaties met de controlevariabelen De mate waarin de onafhankelijke variabelen de variantie van de afhankelijke variabele verklaren, is onderzocht met behulp van multipele regressie -ana lyses. In de analyses is gecorrigeerd voor de variabelen geslacht, leeftijd en opleiding, de zogenoemde controlevariabelen. De verwachting is dat, naarmate de werknemers ouder worden, de gezondheid en het werkvermogen afnemen. Deze kenmerken kunnen een dee l van de variantie van het werkvermogen verklaren, maar zijn geen onderdeel van het onderzoeksmodel. In Tabel 4 zijn de relaties tussen de controlevariabelen, de determinerende variabelen en werkvermogen weergegeven. In Tabel 5 worden de verbanden tussen de voorspellers en het werkvermogen weergegeven. In de tabellen 6, 7 en 8 worden de verbanden tussen de voorspellende determinanten in de fysieke en mentale gezondheid gepresenteerd. 23

24 Tabel 4 Relaties tussen controlevariabelen, werkvermogen en voorspellers (N=507). Geslacht Leeftijd Opleidingsniveau 1. Geslacht 1 2. Leeftijd.331** 1 3. Opleidingsniveau Werkvermogen Mentale gezondheid ** 6. Fysieke gezondheid ** Bewegen -.103* -.101* Voeding -.150** Tabak -.128** Alcohol -.141** VO2max.113* Samenwerking Zelfrealisatie Samenwerking Noot : Voor het variabele geslacht geldt de codering vrouw=0, man=1 *p<0.05; **p<0.01; ***p<0.001 (2-zijdig) In de Tabel 4 is te zien dat er significante correlaties bestaan tussen de controlevariabelen geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, gezondheid, leefstijl en VO2max. Ze worden daarom opgenomen in de multipele regressie -analyses. Uit de resultaten blijkt dat niet alle correlaties significant zijn, er bestaat geen verband tussen de controlevariabelen geslacht, leeftijd en opleidingsniveau enerzijds en werkvermogen anderzijds. 4.4 Regressieanalyses Voorspellende waarde van controlevariabelen, mentale en fysieke gezondheid op werkvermogen In Tabel 5 staan de resultaten van de multipele regressie-analyse weergegeven voor het verband tussen de controlevariabelen en gezondheid op werkvermogen. Model 1 laat de verklarende variantie zien van de controlevariabelen; geslacht, leeftijd, opleiding in 24

25 werkvermogen. In model 2 staat de verklarende variantie in werkvermogen, na toevoeging van mentale en fysieke gezondheid. Tabel 5 multipele regressie-analyse van controlevariabelen en gezondheid op werkvermogen. (n=521) Variabele? Adj R² Model 1 Geslacht Leeftijd Opleidingsniveau * Model 2 Geslacht Leeftijd Opleidingsniveau Mentale gezondheid Fysieke gezondheid *.589*.45 Noot: *p<0.05; **p<0.01; ***p<0.001 (2-zijdig) Uit Tabel 5 blijkt dat de controle variabelen, geslacht, leeftijd en opleidingsniveau niet voorspellende waarde hebben voor werkvermogen (F(3,517)=2,043, p=.108). Het percentage verklarende variantie is slechts 1 %, gecorrigeerd voor meetfouten. Dit is ook logisch aangezien er geen correlaties bestonden tussen de controlevariabelen geslacht, leeftijd, opleidingsniveau en werkvermogen; de variabelen leveren geen substantiële bijdrage aan het werkvermogen en worden daarom ook niet verder mee genomen in de analyses. Model 2 is significant, (F5,517)=85,55, p<.001. Door Model 2, met als onafhankelijke variabelen mentale en fysieke gezondheid, wordt 45% van de variantie in werkvermogen verklaard, gecorrigeerd voor meetfouten. Hiermee wordt ondersteund dat fysieke en mentale gezondheid belangrijke predictoren zijn van werkvermogen. De hypothese s 1 en 2 zijn hiermee bevestigd: fysieke en mentale gezondheid zijn positieve voorspellers van werkvermogen. Hoe hoger de fysieke en mentale gezondheid, des te beter het werkvermogen. 25

26 4.4.2 Voorspellende waarde van leefstijl op fysieke gezondheid De Tabel 6 toont de resultaten van de m ultipele regressie-analyse voor het verband tussen leefstijl en fysieke gezondheid. Tabel 6 Regressie analyse van leefstijl op fysieke gezondheid (n=426). Variabele? Adj R² Bewegen Voeding Tabak Alcohol.255*** *p<0.05; **p<0.01; ***p<0.001 (2-zijdig) Uit de Tabel 6 hierboven blijkt dat alleen bewegen een voorspellende waarde had voor fysieke gezondheid. Het model is significant, F(1,414)=28,81, p<.001. maar levert geen substantiële bijdrage aan het voorspellen van de fysieke gezondheid. Er wordt slechts 6,3% van de fysieke gezondheid verklaard door bewegen. Dit is een matige bevestiging van de verwachting dat bewegen een positieve relatie zou hebben met fysieke gezondheid, waar er wel een significant causaal verband bestaat. Helaas wordt 93,7% niet wordt verklaard door de leefstijl, in de discussie wordt hier verder op ingegaan Voorspellende waarde van VO2max en bewegen op fysieke gezondheid In Tabel 7 is de multipele regressie-analyse weergegeven voor het verband tussen de VO2max en bewegen op fysieke gezondheid. Model 1 laat de verklarende variantie zien van VO2max in fysieke gezondheid. In model 2 staat de verklarende variantie in werkvermogen, na toevoeging van bewegen. 26

27 Tabel 7 Regressie analyse van VO2max en leefstijl op fysieke gezondheid (n=361). Variabele Adj R² Model 1 VO2-max.282 ***.077 Model 2 VO2-max Bewegen.215 ***.175 ***.100 Noot: *p<0.05; **p<0.01; ***p<0.001 (2-zijdig) Model 1 is significant, F(1,352)=30,35, p<.001. Er wordt 7.7% van de fysieke gezondheid verklaard door VO2max, gecorrigeerd voor meetfouten. Na toevoeging van de variabe le bewegen wordt 10% verklaard F(2,351)=20,71, p<.001, gecorrigeerd voor meetfouten Voorspellende waarde van werkbeleving op mentale gezondheid In Tabel 8 is de regressie -analyse weergegeven voor de voors pellende waarde van de werkbelevingvariabelen op mentale gezondheid. Model 1 laat de verklarende variantie zien van stresshantering in fysieke gezondheid. In model 2 staat de verklarende variantie in werkvermogen, na toevoeging van samenwerking en zelfrealisatie. Tabel 8 Multipele regressie analyse voor werkbeleving op mentale gezondheid (n=471). Variabele? adj R² Model 1.21 Model 2 Stresshantering.389*** Samenwerking Zelfrealisatie ***.23 Note: *p<0.05; **p<0.01; ***p<0.001 (2-zijdig) Model 1 is significant F(1,415)=111.45, p<.001. Door Model 1, met als onafhankelijke variabele stresshantering, wordt 21% van de variantie in mentale gezondheid verklaard, 27

28 gecorrigeerd voor meetfouten. Na toevoeging van zelfrealisatie stijgt de verklarende variantie in mentale gezondheid naar 23%, gecorrigeerd voor meetfouten. De variabele samenwerken blijkt niet significant. De hypotheses 1 en 2 worden op basis van de resultaten bevestigd. Er wordt een positief verband gevonden tussen fysieke gezondheid en werkvermogen en mentale gezondheid en werkvermogen. De verwachting dat leefstijl een determinerende invloed heeft op de fysieke gezondheid werd helaas slechts gedeeltelijk bevestigd. Alleen hypothese 3, de leefstijlvariabele bewegen, laat een positief verband zien met werkvermogen. In tegenstelling tot de verwachtingen vertoonde n voeding, roken en alcohol geen verband met fysieke gezondheid. Hypothese 7 werd bevestigd: er is een directe relatie gevonden tussen VO2max en fysieke gezondheid. Deze relatie werd versterkt na toevoeging van de variabele bewegen. Ook werd er een positie f verband gevonden tussen stresshantering en mentale gezondheid, en zelfrealisatie en fysieke gezondheid. Hiermee worden hypothesen 9 en 10 ondersteund. Ten slotte bleek samenwerken geen voorspellende waarde te hebben voor fysieke gezondheid. 28

29 Hoofdstuk 5. Discussie In paragraaf 5.1 wordt een overzicht gegeven van de conclusies naar aanleiding van de gevonden resultaten. De discussie staat in 5.2. Aanbevelingen worden gedaan in paragraaf Conclusie De doelstelling van deze studie was inzicht te krijgen in de voorspellende rol van de fysieke en mentale gezondheid op werkvermogen. Factoren als leefstijl, werkbeleving en de VO2max werden verondersteld de mentale en fysieke gezondheid te beïnvloeden en werden daarom meegenomen in de analyses. Uit de resultaten is gebleken dat de hypotheses gedeeltelijk worden bevestigd. Verband tussen gezondheid, leefstijlvariabelen en werkvermogen Conform de verwachting is er een sterke samenhang tussen fysieke en mentale gezondheid en werkvermogen. Hoe beter de fysieke gezondheid, des te hoger het werkvermogen. Dit wordt bevestigd door het onderzoek van Tuomi et al (1997) en Smolander et al (2000), die ook vonden dat fysieke gezondheid voorspelde in werkvermogen. De variabelen voeding, tabak en alcohol hingen in tegenstelling tot de verwachting niet samen met fysieke gezondheid. Wel bleek de leefstijlvariabele bewegen positief samen te hangen met fysieke gezondheid. Hoe meer men beweegt, des te beter de fysieke gezondheid en des te hoger het werkvermogen is. De VO2max voorspelde, volgens de verwachting, positief voor fysieke gezondheid. Een goede VO2max verkregen door beweging kan le iden tot een beter werkvermogen en is daarom een belangrijke indicator van fysieke gezondheid. Verband tussen mentale gezondheid en werkvermogen 29

30 In overeenstemming met de verwachtingen laat het onderzoek zien dat mentale gezondheid veel invloed heeft op het werkvermogen. Hoe beter de mentale gezondheid, des te hoger het werkvermogen. Er is zoals verwacht ook een positief verband gevonden tussen de werkbelevingvariabelen, stresshantering en zelfrealisatie en mentale gezondheid. Hoe beter de zelfrealisatie en stresshantering, des te hoger is de mentale gezondheid. De werkbelevingvariabelen samenwerking liet geen positief verband zien met mentale gezondheid. Algemene Conclusie Het doel van het onderzoek was om inzicht te krijgen in de voorspellers op gezondheid en werkvermogen. De resultaten ondersteunen op dit punt de hypotheses 1 en 2. Gezondheid voorspelt werkvermogen. Dit geldt zowel voor mentale als fysieke gezondheid. Als een persoon mentaal en fysiek goed in zijn vel zit, leidt dit tot een beter werkvermogen. In tegenstelling tot de verwachtingen is in dit onderzoek geen verband gevonden tussen de leefstijlfactoren roken, voeding, alcohol en fysieke gezondheid. Alleen beweging en VO2max hingen matig positief samen met fysieke gezondheid, een ondersteuning van de hypotheses 3 en 7. Gezamenlijk werd door beide determinanten 10% van de fysieke gezondheid verklaard. Mensen kunnen hun VO2max vergroten door meer te bewegen waardoor ook hun fysieke gezondheid en werkvermogen wordt verbeterd en verhoogd. De werkbelevingvariabelen stresshantering en zelfrealisatie laten een positief verband zien met mentale gezondheid. Zelfrealisatie en stresshantering zijn blijkbaar bepalend voor de mentale gezondheid. Hiermee worden hypotheses 9 en 10 ondersteund. Het zou kunnen zijn dat werknemers met een betere zelfrealisatie en stresshantering zich mentaal gezonder voelen en hierdoor een beter werkvermogen hebben. 30

31 5.2 Methodologische kanttekeningen Er zijn in dit onderzoek verbanden gevonden maar niet alle hypothesen werden bevestigd. Met name de leefstijlvariabelen voeding, alcohol en roken hingen niet samen met fysieke gezondheid. Een belangrijke methodologische tekortkoming aan dit onderzoek is dat de vragenlijsten eenmalig zijn afgenomen, dit in tegenstelling tot het longitudinale onderzoek van Tuomi (1997). Hierdoor kan er niet veel gezegd worden over causale relaties. Ook heeft er geen manipulatie plaats gevonden. Om een uitspraak te kunnen doen over causaliteit tussen de verbanden moet daarom een longitudinaal onderzoek worden uitgevoerd. Over de generaliseerbaarheid van de resultaten valt het volgende te zeggen. De onderzoeksgroep was homogeen verdeeld en dus waarschijnlijk redelijk representatief voor ambtelijke organisaties. Een beperking in het onderzoek is dat de privé-situatie buiten beschouwing is gelaten. Situaties of omstandigheden die zich daar afspelen, kunnen van invloed zijn op het welzijn en dus het werkvermogen. Men kan denken aan een echtscheiding of een ziek kind. Het verdient een aanbeveling om in een volgend onderzoek de Life-event-vragenlijst van Holmes en Rahne mee te nemen, zodat er een completer beeld wordt verkregen van de verbanden tussen de voorspellende variabelen en werkvermogen. Een andere beperking van het onderzoek is dat er alleen is gewerkt met vragenlijsten. Een aanbeveling is om de werkvermogen-index te koppelen aan een interview. Hierdoor kun je meer kwalitatieve gegevens verkrijgen die de kwantitatieve uitkomsten van het onderzoek kunnen nuanceren en wellicht ondersteunen. Om de subjectiviteit van het interview zo goed mogelijk te beperken kan een gestandaardiseerde vragenlijst aan de leidinggevenden worden voorgelegd. 31

32 In dit onderzoek zijn de leeftijd, opleiding en geslacht meegenomen als controle var iabelen. Hierdoor is onaannemelijk gemaakt dat werkvermogen werd bepaald door variabelen die door het onderzoeksmodel buiten beschouwing werden gelaten. Overigens is wel bekend dat leeftijd van invloed is op het werkvermogen, D eze relatie kon echter in dit onderzoek niet konden worden aangetoond. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat de gemiddelde leeftijd van de onderzoeksgroep (45 jaar) hoog is. 5.3 Theoretische implicaties De resultaten maken duidelijk dat gezondheid inderdaad positief samenhangt met werkvermogen, zoals in eerder onderzoek ook is aangetoond (Tuomi et al, 1997). Er is een sterke correlatie tussen fysieke gezondheid en werkvermogen (Tuomi et al, 1997; Smolander et al, 2000). De verwachting dat de leefstijlvariabelen een positieve relatie zouden hebben met fysieke gezondheid wordt alleen voor de variabele bewegen bevestigd. Hoe meer men beweegt, des te beter de fysieke gezondheid en des te hoger het werkvermogen. De verwachting dat de VO2max een positieve relatie heeft met fysieke gezondheid wordt hier deels bevestigd, dit in overeenstemming met Ilmarinen (2001) en Goedhard (2001). De VO2max is afhankelijk van de hoeveelheid beweging die men neemt, wat weer een positieve invloed heeft op de fysieke gezondheid en werkvermogen. Er wordt geen significant verband gevonden tussen fysieke gezondheid en leefstijlfactoren alcohol, voeding en roken en de voorspellende waarde hiervan op werkvermogen. Dit strookt niet helemaal met de resultaten van eerder onderzoek. Uit de studie van Laitinen, Nayha en Kujala (2005) naar alcoholgebruik is gebleken dat de resultaten niet significant waren bij 32

33 mannen maar wel bij vrouwen. Ook werd gevonden dat een laag werkvermogen meer voorkwam onder rokers en laag geschoolde mensen. Uit onderzoek van Lindberg et al (2006) bleek dat niet roken in verband staat met een verminderde kans op slecht werkvermogen. Dit werd niet ondersteund door het 11 jaar durend onderzoek van Tuomi (1997) waarin geen verband werd gevonden tussen roken en het werkvermogen van werknemers. Over voeding en het werkvermogen is er niet veel bekend. In dit onderzoek werd er ook geen positief verband gevonden tussen voeding en werkvermogen. De hypothese dat een beter mentale gezondheid een positief verband laat zien met werkvermogen wordt ook in het onderzoek bevestigd. Dit is in overeenstemming met de resultaten van Warr (1987). De verwachting dat werkbelevingsvariabelen een positieve relatie laten zien met de mentale gezondheid bleek ook bevestigd te worden. In het onderzoek werd een positief verband gevonden tussen een goede stresshantering en mentale gezondheid. Dit spoort met de resultaten van Bakker et al (1999, 2001) en Ga illard ( 2003). Daarnaast zijn de variabelen, zelfrealisatie en stresshantering van positieve invloed op de mentale gezondheid. 5.4 Praktische implicaties Werkvermogen is een voorspeller van uitval en verzuim. Stel dat mensen een goed werkvermogen hebben dan is het van belang dat de fysieke en mentale gezondheid hoog blijft. Het is daarom sterk aan te bevelen dat de organisatie nog meer aandacht besteedt aan de mate waarin haar medewerkers voldoende bewegen zodat werknemers de gelegenheid hebben hun fysieke gezondheid, en in het verlengde daarvan hun mentale gezondheid, te verbeteren. Dit kan leiden tot een hoger werkvermogen, wat positief is voor werknemer en werkgever. 33

34 Het onderzoek laat ook zien dat werkbelevingvariabelen als samenwerking, zelfrealisatie en stresshantering bepalend zijn voor werkvermogen. Een organisatie kan daarom extra aandacht besteden aan het aanbieden van programma s op dit punt. De jaarlijks terugkerende meting van de gezondheid van een organisatie kan een basis zijn voor het preventiebeleid. Door de meting regelmatig uit te voeren kan men trends en opkomende risico s signaleren en onderzoeken welke interventies een positieve invloed hebben op de gezondheid. 5.3 Aanbevelingen voor vervolgonderzoek Uit het onderzoek is gebleken dat de leefstij lvariabelen voeding, roken en alcohol geen significante relatie lieten zien met de fysie ke gezondheid. Exploratief is, in dit onderzoek, wel een positieve relatie gevonden tussen de variabele voeding en de leefstijlvariabelen bewegen, tabak en alcohol. Een verklaring voor deze positieve relatie zou kunnen zijn dat mensen die bewust met gezonde voeding bezig zijn, meer bewegen, minder roken en minder alcohol drinken. Het is interessant om leefstijlprogramma s te starten bij verschillende bedrijven die zich op deze variabelen richten en de programma s longitudinaal te volgen. Het zou kunnen zijn dat als medewerkers bewust met hun leefstijl bezig zijn er na enkele jaren wel een significante relatie gevonden wordt met leefstijlvariabelen, gezondheid en werkvermogen. Daarnaast kan met het longitudina le onderzoek gekeken worden naar het verband tussen de leefstijlvariabelen en de productiviteit en uitval onder de medewer kers. Ook is het interessant vervolgonderzoek te richten op de variabele bewegen. Bewegen heeft namelijk een positieve invloed op de mentale en fysieke gezondheid. 34