Coronairlijden. Patient Journey. Nuttige patiëntinformatie over Coronairlijden met vragen die u kunt stellen aan uw arts.

Transcriptie

1 Coronairlijden 1 Patient Journey Nuttige patiëntinformatie over Coronairlijden met vragen die u kunt stellen aan uw arts.

2 Wat staat in 2 deze brochure? Klachten 3 Diagnose 5 Behandeling 7 Behandeling: dotteren en stentplaatsing 7 Behandeling: de bypassoperatie 8 Behandeling: met (alleen) medicijnen en leefstijlveranderingen 9 Behandeling met medicijnen 10 Behandeling: Risicofactoren en leefstijl 12 Nazorg 14 Checklist 15 Links naar websites 17 Achtergrondinformatie 18 Preventie en leefstijl 20 Centra/ziekenhuizen 21

3 Klachten 3 Coronairlijden of aderverkalking van de kransslagaderen van het hart gaat lange tijd zonder klachten gepaard, tot het moment dat de bloedvatvernauwing zodanig wordt dat de zuurstofvoorziening van het hart te weinig is om de vereiste inspanning te leveren. Dan kunnen klachten ontstaan. De meest gehoorde klacht is pijn op de borst. Dit wordt ook vaak omschreven als een benauwd of beklemmend gevoel in of op de borst. Pijn op de borst of angina pectoris Pijn op de borst veroorzaakt door een vernauwing van de kransslagaderen gaat vaak gepaard met benauwdheid, een drukkend gevoel op de borst en soms pijn of tintelingen in de schouder, arm of kaak. De klachten van het hart die zich voordoen op andere plaatsen dan op de borst, zoals in de arm of kaak, noemt men uitstralende pijn. Andere klachten die kunnen optreden zijn misselijkheid, zweten of klam aanvoelen en duizeligheid. Dikwijls is de pijn of het beklemmende gevoel op de borst de belangrijkste of enige klacht. Pijn op de borst heet in medische termen angina pectoris, daarmee wordt bedoeld: pijn op de borst veroorzaakt door een doorbloedingsstoornis van het hart. De klachten treden op in situaties waarbij het hart extra zuurstof nodig heeft, zoals bij lichamelijke inspanning, koude, emotionele stress, seks, eten of plat liggen (waarbij meer bloed terugstroomt naar het hart). De pijn gaat vaak over wanneer de uitlokkende factor wordt weggenomen, bijvoorbeeld in rust. Meestal duurt de pijn enkele minuten en zeker niet langer dan 20 minuten. Als de pijn volgens een vast patroon optreedt bij inspanning en verdwijnt in rust spreekt men van stabiele angina pectoris. Het risico op acute schade aan het hart is dan relatief laag en er zal zonder spoed onderzoek gedaan worden naar de oorzaak en de beste behandeling. Wanneer de pijn op de borst langer duurt dan enkele minuten en blijft bestaan in rust wordt dat beschouwd als een alarmsignaal. Zeker wanneer u de klachten herkent als hartklachten of als u één of meerdere van de bovengenoemde klachten heeft (misselijkheid, uitstralende pijn in arm of kaak), dan is dat een aanwijzing dat er mogelijk sprake is van een dreigend hartinfarct en moet u onmiddellijk medische hulp inschakelen. In dat geval zal met spoed een medische ingreep verricht worden om het bloedvat weer doorgankelijk te maken. Een hartaanval of hartinfarct Het hart is een spier die constant zuurstof nodig heeft om goed te kunnen pompen. Wanneer bepaalde delen van het hart onvoldoende zuurstof krijgen, door een verstopte kransslagader, dan kan dit schade veroorzaken aan de hartspier. Als de zuurstoftoevoer te lang wordt afgesloten kan een stukje van de hartspier afsterven. Op het gebied waar de hartspier is afgestorven ontstaat een litteken. Op die plek kan het hart niet meer pompen. Dit is onomkeerbaar en in dat geval spreekt men van een hartinfarct. Wanneer een bloedprop losschiet kun je plotseling pijn op de borst krijgen en ook andere klachten zoals genoemd in onderstaande tabel. Als de klachten niet verdwijnen in rust is snel ingrijpen erg belangrijk. De cardioloog kan via middelen die de bloedstolling remmen en via hartkatheterisatie zorgen dat de kransslagaders weer doorgankelijk worden. Wanneer dit op tijd gebeurt kan (een deel van) de schade aan de hartspier voorkomen worden. Ik heb pijn op de borst. Heb ik een hartaanval? Pijn op de borst betekent niet altijd dat sprake is van een hartaanval. De meeste mensen die op de eerste hulp komen met pijn op de borst hebben gelukkig geen hartaanval. Vaak blijkt pijn op de borst veroorzaakt te worden door bijvoorbeeld spierpijn of brandend maagzuur in de slokdarm. Als wel sprake is van een dreigend hartinfarct is echter elke minuut kostbaar. In onderstaande gevallen is het aan te raden om direct een ambulance te bellen: - Bij nieuwe en/of zeer ernstige pijn op de borst - Pijn op de borst in combinatie met kortademigheid - Pijn op de borst die langer dan enkele minuten duurt - Pijn op de borst die verergert bij inspanning - Wanneer de pijn u erg ongerust maakt. - Als de pijn op de borst gepaard gaat met kenmerkende verschijnselen (zie de tabel volgende pagina).

4 4 Verschijnselen die kunnen wijzen op een dreigend hartinfarct: Pijn midden op de borst Pijn, tintelingen of een naar gevoel in de arm, rug, nek, kaak of buik Kortademigheid Misselijkheid of braken Zweten, het koud hebben of klam aanvoelen Een snelle of onregelmatige hartslag Een duizelig gevoel of het gevoel flauw te vallen Vragen die u aan de arts kunt stellen over de klachten: Bij welke klachten moet ik direct en met wie contact opnemen? Waarmee kan ik naar de huisarts en waarmee direct eventueel via 112 naar de spoedeisende hulp? Bij welke klachten kan ik wachten met contact tot bijvoorbeeld de volgende dag? Met wie kan ik het beste contact opnemen om zo snel mogelijk geholpen te worden? Kan ik daar 24 uur per dag terecht? Via welk telefoonnummer? Terug naar beginpagina

5 5 Diagnose Wanneer u bij de huisarts komt of op de eerste hulp met klachten van pijn op de borst, zal de (huis)arts u vragen stellen (anamnese) om de oorzaak van uw klachten beter te begrijpen. Vervolgens volgt een lichamelijk onderzoek. Wanneer het vermoeden rijst dat de oorzaak een vernauwing van de kransslagaderen betreft, wordt meteen een hartfilmpje (Elektrocardiogram of ECG) gemaakt. De huisarts heeft verder qua aanvullend onderzoek beperkte mogelijkheden en deze zal u, zeker bij aanhoudende klachten direct naar een ziekenhuis sturen waar cardiologische zorg geboden kan worden. In het ziekenhuis zijn er uitgebreidere mogelijkheden voor aanvullend onderzoek en snelle behandeling. Hieronder vindt u een beschrijving van mogelijke onderzoeken: ECG en inspannings-ecg Met een ECG worden de elektrische activiteit van het hart en het hartritme op gestandaardiseerde wijze vastgelegd. U krijgt hiertoe een aantal plakkers op uw borst, armen en benen. Op het hartfilmpje kan de behandelend arts aanwijzingen vinden voor zuurstoftekort in het hart en kan het hartritme beoordeeld worden. Wanneer op een ECG dat in rust gemaakt is geen afwijkingen worden gevonden, kan aanvullend een inspannings-ecg worden verricht. Bij een inspannings-ecg zult u op een hometrainer (fiets) gedurende enkele minuten moeten fietsen, om te beoordelen of er bij inspanning wel afwijkingen optreden op het hartfilmpje. Zo kan zuurstoftekort van het hart dat alleen optreedt bij inspanning zichtbaar gemaakt worden. Bloedonderzoek Wanneer u voor het eerst bij de arts komt met klachten van pijn op de borst, zal er in kaart gebracht worden wat uw risicoprofiel is wat betreft hart- en vaatziekten: welke risicofactoren zijn er? Denk daarbij aan hoge bloeddruk, roken, overgewicht, geringe lichaamsbeweging. Uw suiker- en vetstofwisseling (onder andere cholesterol) worden in kaart worden gebracht. Ook vindt er ander routinematig onderzoek plaats zoals het beoordelen van uw nierfunctie, leverfunctie of bloedcellen. Indien er een verdenking is op schildklierziekte zal het schildklierhormoon bepaald worden, om een schildklieraandoening als oorzaak voor bijvoorbeeld hartkloppingen uit te sluiten. Wanneer er sprake is van acute pijn op de borst, kan er bovendien bloedonderzoek verricht worden om te beoordelen of er sprake is van een hartinfarct. Wanneer de hartspier bedreigd wordt en hartspiercellen afsterven, komen bepaalde eiwitten afkomstig van de hartspiercellen vrij in het bloed, zogenaamde troponines. Deze troponines kan men meten in het bloed om te kijken of er sprake is van een verhoging. Dat kan wijzen op beschadiging van de hartspier. Als een hartinfarct (te) kort geleden is opgetreden kun je deze verhoging vaak nog niet zien in het bloed. In dat geval zal men deze bepaling na enkele uren herhalen. Röntgenfoto van de borstkas De röntgenfoto van de borstkas is een eenvoudig onderzoek waarop de grootte van het hart beoordeeld kan worden. Een groot hart kan bijvoorbeeld wijzen op langer bestaande (te) hoge bloeddruk. Ook kan beoordeeld worden of er vocht in de longen aanwezig is, wat een aanwijzing kan zijn dat de pompfunctie van het hart niet optimaal is. Trans thoracale echografie van het hart (TTE): echografie via de borstkas Echocardiografie is een echo van het hart. Echografie is een techniek die met geluidsgolven werkt waarbij de cardioloog en/of echo laborant met een kleine probe over de huid van de borstkas strijkt. Dit onderzoek wordt verricht om de pompfunctie van het hart in kaart te brengen. Er worden zo afbeeldingen van het hart gemaakt. Zo kan worden gekeken of je hart nog goed werkt. De hartspier, de kamers en boezems zijn goed te zien, maar ook de kleinere delen zoals de hartkleppen kunnen worden beoordeeld. De beweging van het hart kan worden bekeken, maar er kan ook worden gezocht naar eventuele schade door bijvoorbeeld een hartinfarct. Verder wordt er ook gebruik gemaakt van 3D echografie. Op die manier kan er een driedimensionale afbeelding, dus een afbeelding met dieptewerking, van het hart gemaakt worden. Ook kan met een speciale manier van echografie, de echo- Doppler, de stroomsnelheid van het bloed goed in kaart worden gebracht.

6 6 Naast de gewone echocardiografie waarbij je gewoon rustig op een bank ligt, bestaat er ook nog de stressechocardiografie. Daarbij wordt het functioneren van je hart bekeken terwijl het hart, door lichaamsbeweging, belast wordt. Trans Oesophageale Echografie (TEE): echografie via de slokdarm Bij deze techniek dient u een dunne sonde door te slikken waarna van achter het hart, vanuit de slokdarm, een echo van het hart wordt verricht. Met deze techniek is het hart anders en in enkele opzichten beter te beoordelen: vooral de hartkleppen kunnen beter bekeken worden. Myocardperfusiescan Myocard is de medische term voor hartspier. Perfusie betekent doorbloeding. Bij dit onderzoek wordt de doorbloeding van de hartspier, dus de gezondheid van de hartspier beoordeeld. Dit kan zowel in rust als bij inspanning beoordeeld worden. Van te voren krijgt u een beetje van een radioactieve stof toegediend via een infuus in de arm. De radioactieve stof wordt opgenomen in de gezonde delen van de hartspier en kan tijdens het onderzoek zichtbaar gemaakt worden. Zo kan beoordeeld worden welke delen van de hartspier gezond zijn en welke minder goed functioneren. Dit onderzoek vergt enige voorbereiding en kent een aantal risico s, zoals overgevoeligheid voor het toegediende middel. Het centrum waar dit onderzoek verricht wordt zal u deze informatie verschaffen. Hartkatheterisatie Hartkatheterisatie wil zeggen dat men met een dun metalen slangetje (een katheter) via een bloedvat naar het hart toe gaat. Zo kan bekeken worden of er sprake is van een vernauwing in een van de kransslagaderen. Dit wordt gedaan door via het slangetje wat kleurstof in te spuiten in de kransslagaderen en op dat moment een röntgenfoto te maken. Op de röntgenfoto kan de cardioloog dan zien waar vernauwingen zitten, namelijk op de plek waar de kleurstof niet langs komt. Verder kan de katheter gebruikt worden om een eventuele vernauwing op te heffen door een ballonnetje op te blazen, of door een metalen buisje achter te laten. Zo n buisje heet een stent. In het onderdeel Behandeling wordt de hartkatheterisatie uitgebreider toegelicht. De katheter gaat naar binnen via een slagader in de lies, of via een slagader in de pols. Door de katheter op te schuiven richting het hart komt de cardioloog zo via de grote lichaamsslagader bij de kransslagaderen van het hart terecht. De weg via de polsslagader is een nieuwere techniek, die sinds enkele jaren wordt toegepast. Het is technisch iets moeilijker, omdat de polsslagader dunner is dan de slagader in het been. Het voordeel van deze route is dat het iets veiliger is en dat u korter in het ziekenhuis hoeft te blijven. Steeds meer centra gebruiken deze methode als dat technisch mogelijk is. Via de lies is technisch iets gemakkelijker, maar na de procedure moet u langer in het ziekenhuis blijven om uit te sluiten dat er een bloeding in de lies optreedt. Vragen die u aan de arts kunt stellen over de diagnose: Hoe zeker is het dat mijn klachten komen door de gevonden vernauwing? Zijn er nog aanvullende onderzoeken zinvol? Heb ik ook kans op vernauwde bloedvaten op andere plaatsen? Kan dat onderzocht worden? Terug naar beginpagina

7 7 Behandeling Er zijn verschillende zaken die van belang zijn bij de behandeling van coronairlijden. Spoed of korte termijn cardiologische behandeling Mogelijkheden voor vermindering van de huidige klachten: 1. Dotteren met het plaatsen van een stent 2. Bypassoperatie 3. Behandeling met alleen medicijnen en leefstijlinterventies. Medicijnen: afhankelijk van uw risicoprofiel c.q. risicofactoren voor hart- en vaatziekten zult u medicijnen voorgeschreven krijgen om het risico op hart- en vaatziekten, waaronder coronairlijden, op korte en op lange termijn te verkleinen. Leefstijl en risicofactoren: u krijgt diverse adviezen, ook weer afhankelijk van uw risicoprofiel c.q. risicofactoren, om het toekomstig risico op hart- en vaatziekten te verminderen. Hieronder worden de drie mogelijkheden beschreven. De verschillen en voor- en nadelen van elke behandeling komen aan bod. Het gaat hier over de algemene principes. Uw cardioloog zal samen u en uw familie komen tot weloverwogen beslissingen, waarbij meerdere zaken worden meegewogen. Behandeling: dotteren en stentplaatsing Wanneer is gebleken dat er sprake is van een vernauwing van één of meerdere kransslagaderen, zijn verschillende behandelingen mogelijk. Welke behandeling voor u het meest geschikt is hangt af van een aantal factoren. Het is bijvoorbeeld van belang welke kransslagaderen ziek zijn, waar de vernauwing precies zit en hoe het met uw verdere lichamelijke gezondheid gesteld is. Om een vernauwing van de kransslagaderen op te heffen wordt over het algemeen gekozen voor een dotterprocedure met eventueel het plaatsen van een stent, of voor één of meerdere bypasses. Vragen die u de arts kunt stellen over de dotterbehandeling: Wat zijn de risico s van een dotterbehandeling? Wat zijn de voor- en nadelen? Is er nog een andere dan de voorgestelde behandeling het overwegen waard? Is niet behandelen met leefstijlaanpassingen een mogelijkheid? Dotterbehandelingen worden in Nederland in 31 ziekenhuizen uitgevoerd. Binnenkort staat hier een link naar de uitkomsten van dotterbehandelingen van een aantal van deze ziekenhuizen. Deze informatie kan u helpen om voor een bepaald ziekenhuis te kiezen. U kunt aan de hand van de uitkomsten de volgende vragen aan uw arts stellen: Op welke manier werken jullie aan mogelijke verbetering van deze uitkomst? Hoe is mijn overlevingsverwachting ten opzichte van het gemiddelde? Hoe komt dat? Wat doen ze in andere ziekenhuizen anders waardoor ze hoger/lager scoren op de uitkomsten van dotterbehandelingen? Hoe komt het dat dit ziekenhuis niet in het overzicht staat? De dotterprocedure met stentplaatsing Bij een dotterprocedure wordt een katheter gebruikt waaraan een opblaasbaar ballonnetje zit. Een katheter is een metalen draadje dat in een bloedvat opgeschoven kan worden. Als de katheter zich ter plaatse van de vernauwing bevindt wordt het ballonnetje tijdelijk opgeblazen, waardoor de vernauwing opgeheven wordt. Dotter verwijst naar de naam van de arts die de procedure in 1964 bedacht heeft. Vaak wordt bij een dotterbehandeling ook een stent achter gelaten. Een stent is een metalen buisje dat over de katheter heen in het bloedvat wordt geschoven. Het voordeel van een stent is dat het bloedvat open gehouden kan worden. De kans dat op dezelfde plek een vernauwing optreedt is daardoor veel kleiner. Stentplaatsing vermindert ook het risico op complicaties tijdens de procedure. In het algemeen zal altijd een stent geplaatst worden, tenzij dat technisch niet mogelijk is, zoals wanneer het bloedvat te smal is. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn bij zijtakken van de kransslagaderen. Er zijn verschillende soorten stents beschikbaar: bare metal stents (metaal) en drug-eluting stents (medicijn afgevende stents).

8 8 Bare metal stent of een drug-eluting stent De bare metal stent bestaat al langer en is simpelweg een metalen buisje dat het bloedvat openhoudt. Recent zijn de drug-eluting stents (DES) ontwikkeld. Dit zijn stents die, zoals de naam al aangeeft, plaatselijk medicijnen afgeven. Wanneer een vreemd object zoals een stent in het lichaam geplaatst wordt, zal het lichaam daarop reageren met een kleine plaatselijke ontstekingsreactie. De medicijnen die de DES stent uitscheidt remmen de ontstekingsreactie op de plaats van de stent. Hiermee probeert men te voorkómen dat er opnieuw een vernauwing ontstaat op de plaats van de stent en de DES blijkt hierin succesvol. Het is echter wel zo dat bij gebruik van een DES stent het risico op trombose (bloedstolselvorming) in de stent iets groter is. Om deze reden moet u meer en langduriger bloed verdunnende medicijnen gebruiken. Als er een reden is waarom dit voor u niet wenselijk is, wordt soms toch gekozen voor een bare metal stent. Er is in de wetenschappelijke wereld nog discussie over welke stent het meest geschikt is voor welke specifieke situatie. Dat is soms een complexe afweging, die afhangt van de situatie van de patiënt. Bovendien zijn stents nog volop in ontwikkeling. Uw cardioloog kan u adviseren over welke stent in uw geval het meest geschikt is. Behandeling met bloedstolling remmende medicijnen na stentplaatsing Het plaatsen van een stent geeft een klein risico op trombose (stolselvorming) in de stent. Bloed stolt namelijk gemakkelijker als het in aanraking komt met metaal. Zo n stolsel kan een hartinfarct veroorzaken en is daarom, hoewel zeldzaam, een belangrijk risico. Het risico kan tot het minimum verkleind worden door gedurende een bepaalde periode medicijnen te gebruiken die de bloedstolling remmen, ook wel bloedverdunners genoemd. In deze periode heeft het bloedvat de tijd om de binnenkant van de stent te bekleden met bloedvatbekleding (endotheel). Bij drug-eluting stents (DES, zie boven) duurt dit proces langer. Het hangt dus af van het type stent welke stollingsremmers u moet gebruiken en hoe lang. Bij een drug-eluting stent is deze periode langer. Volgens de Europese richtlijnen wordt geadviseerd om bij een DES 9-12 maanden lang twee verschillende bloedverdunners te gebruiken, namelijk ascal of aspirine (acetylsalicylzuur) en een middel dat de bloedplaatjes remt (vaak is dat het middel clopidogrel, maar er zijn ook vergelijkbare geschikte middelen). Ascal of aspirine (acetylsalicylzuur) wordt in principe levenslang voorgeschreven. Bij een bare metal stent (zie boven), wordt over het algemeen een kortere periode van medicijngebruik aangehouden. Behandeling: de bypassoperatie Een andere manier om zuurstoftekort van de hartspier door bloedvatvernauwing te verhelpen is een bypassoperatie. Bypass betekent omleiding. Bij deze procedure wordt een extra verbinding gemaakt tussen andere slagaders van het lichaam en de hartslagaders, zodat via een omweg toch voldoende bloed bij het hart terecht kan komen. Hiervoor wordt gebruikgemaakt van een ader of slagader van de patiënt, meestal een ader uit het been of een slagader uit de borstholte die je kunt verwijderen zonder dat dat consequenties heeft. Met de omleiding worden vernauwingen in de kransslagaderen van het hart omzeild en krijgt het hart weer voldoende bloed. Als er meerdere vernauwingen zijn kunnen meerdere bypasses aangelegd worden. Bij een bypassoperatie moet de borstkas geopend worden om de nieuwe verbindingen aan te kunnen leggen. Het is een grote operatie waarbij de functie van het hart tijdelijk over wordt genomen door een hartlongmachine. Het hart staat tijdens de operatie dus even stil. Nadat de verbindingen zijn gemaakt wordt het hart weer op gang gebracht. Sinds kort worden ook bypassoperaties uitgevoerd waarbij het hart blijft kloppen. Vragen die u de arts kunt stellen over de bypassoperatie: Wat zijn de risico s van een bypassoperatie? Wat zijn de voor- en nadelen? Is er nog een andere dan de voorgestelde behandeling het overwegen waard? Is niet behandelen met leefstijlaanpassingen een mogelijkheid? Bypassoperaties worden in Nederland in 16 ziekenhuizen uitgevoerd. Binnenkort staat hier een link naar de uitkomsten van bypassoperaties van een aantal van deze ziekenhuizen. Deze informatie kan u helpen om voor een bepaald ziekenhuis te kiezen.

9 9 U kunt aan de hand van de uitkomsten de volgende vragen aan uw arts stellen: Op welke manier werken jullie aan mogelijke verbetering van deze uitkomst? Hoe is mijn overlevingsverwachting ten opzichte van het gemiddelde? Hoe komt dat? Wat doen ze in andere ziekenhuizen anders waardoor ze hoger/lager scoren op de uitkomsten van bypassoperaties? Hoe komt het dat dit ziekenhuis niet in het overzicht staat? Dotteren of een bypass? Het is soms een complexe afweging of gekozen moet worden voor dotteren met stentplaatsing of voor een bypassoperatie. Het hangt van een aantal factoren af wat in uw geval de beste keuze is. Bij personen met een vernauwing in één of twee kransslagaderen, bij wie een goed resultaat (lang wegblijven van klachten) verwacht kan worden door een behandeling met een stent, geeft men de voorkeur aan een stent. Wanneer drie of meer bloedvaten vernauwd zijn is, of wanneer één of meer bloedvaten technisch gezien niet goed met een stent behandeld kunnen worden, zal men eerder voor een bypassoperatie kiezen. Als de patiënt bekend is met suikerziekte (diabetes) kiest het behandelend team eerder voor een bypassoperatie. Suikerziekte gaat gepaard met het sneller ontstaan van nieuwe vernauwingen. In het algemeen kun je zeggen dat een bypassoperatie op korte termijn iets meer risico met zich meebrengt, namelijk de risico s van een grote operatie. De borstkas moet immers geopend worden. Op de lange termijn is een bypass iets duurzamer; klachten zullen over het algemeen langer wegblijven. De leeftijd en lichamelijke conditie spelen ook een rol bij de keuze tussen een bypassoperatie of dotteren. Bij oudere mensen met een minder goede conditie wegen de risico s van een operatie vaak niet op tegen de lange termijn winst. Het is dan beter en veiliger om te dotteren en/of met medicijnen te behandelen. Er is een doorlopende discussie gaande over wat in welke situatie het beste is om te doen: een bypass of een stent. Omdat steeds nieuwe stents ontwikkeld worden, maar ook nieuwe operatietechnieken, veranderen de overwegingen om te komen tot een goede keuze voortdurend. Uw behandelend cardiologisch team kan u adviseren en uitleg geven over wat in uw geval de voor- en nadelen zijn van beide procedures. In gezamenlijk overleg kan dan een keuze gemaakt worden. Behandeling: met (alleen) medicijnen en leefstijlveranderingen Wanneer bij pijn op de borst (angina pectoris) de klachten op voorspelbare wijze ontstaan bij inspanning en verdwijnen in rust, spreekt met van stabiele angina pectoris. Er is dan geen sprake van acute spoed. Er moet dan gezocht worden naar de precieze oorzaak van de klachten; waar de vernauwingen zitten en hoe ernstig deze zijn. Vervolgens wordt de beste behandelmethode gekozen. Vaak kunnen de klachten ook verminderd worden met medicijnen, in plaats van ingrijpen in de vorm van een stent of een bypassoperatie. Er zijn een aantal gevallen waarin andere opties niet goed mogelijk zijn. Dit is bijvoorbeeld zo wanneer er heel veel kleine vernauwingen zijn, waardoor stents of bypasses niet haalbaar zijn. Eerdere stents of bypasses en toch terugkerende klachten, kunnen ook een reden zijn om af te zien van dezelfde behandeling. Verder kan het zijn dat u geen geschikte bloedvaten hebt die als bypass kunnen dienen. Tot slot zijn factoren die het risico bij stentplaatsing of bypass verhogen ook redenen om af te zien van operatieve behandeling. Denk aan andere bijkomende aandoeningen zoals een slechte nierfunctie, ernstige suikerziekte, een slechte hartfunctie of een hoge leeftijd. Gelukkig is er met medicijnen en leefstijlaanpassingen ook vaak verbetering van de klachten mogelijk.

10 10 Behandeling met medicijnen Hier volgt een samenvatting van de meest gebruikte medicijnen bij de behandeling van hart- en vaatziekten, waarbij de hartfunctie centraal staat. Iedere patiënt heeft een eigen risicoprofiel, met eigen risicofactoren en een eigen situatie qua hartproblematiek. Zo is de behandeling met medicijnen ook individueel, in overleg met uw cardiologisch behandelteam. Naast positieve effecten van de medicijnen is er ook een kans op bijwerkingen (ongewenste bijeffecten). Aan het eind van dit onderdeel treft u de belangrijkste bijwerkingen in een tabel aan. Lees altijd de bijsluiter van de medicijnen goed en raadpleeg uw (huis)arts of behandelend medisch specialist, wanneer u het vermoeden hebt dat u last hebt van bepaalde bijwerkingen. Nitraten Om acute pijn op de borst, die eerder is opgetreden, te verminderen kunt u nitroglycerine spray voor onder de tong gebruiken. Dit middel geeft door bloedvatverwijding tijdelijk een lagere belasting (hart hoeft minder hard te pompen) en betere doorbloeding van het hart. U kunt met 5 minuten tussenpozen meerdere sprays (0.3 tot 0.6 milligram) gebruiken totdat de pijn verdwijnt, tot maximaal 1.2 milligram in 15 minuten. Nitroglycerine kan ook vooraf gebruikt worden wanneer pijn op de borst te verwachten is, zoals bij inspanning na een maaltijd, emotionele stress, seksuele activiteit of bij koud weer. Verder bestaat het middel isosorbide dinitraat. Dit is een nitraat dat geslikt kan worden. Het duurt iets langer voordat het werkt (enkele minuten), maar het effect houdt ongeveer een uur lang aan. Bètablokkers Bètablokkers remmen de geleiding in het hart en daarmee de snelheid van de hartslag. Ook verlagen bètablokkers de bloeddruk. Het hart heeft meer tijd om zich te vullen met bloed en gaat effectiever pompen. Bij mensen met hart- en vaatziekten is aangetoond dat bètablokkers de kans op een hartinfarct verminderen en klachten verbeteren. Voorbeelden van bètablokkers zijn onder andere metoprolol, propranolol, bisoprolol of atenolol. Calciumkanaalblokkers Deze categorie medicijnen werkt vooral doordat de bloedvaten in het lichaam wijder open gaan staan. Daardoor wordt de bloeddruk lager en hoeft het hart minder moeite te doen om het bloed rond te pompen. Voorbeelden van calciumkanaalblokkers zijn amlodipine, nifedipine, verapamil en diltiazem. ACE-remmers en vergelijkbare middelen ACE-remmers zijn middelen die de bloeddruk verlagen door een specifiek enzym (ACE) te remmen. Het voordeel van ACE-remmers is dat zij een beschermende werking voor de nieren hebben. Deze middelen zijn dan ook met name geschikt voor mensen met een hoge bloeddruk en/of nierproblemen. Voorbeelden van ACEremmers zijn onder andere enalapril, lisinopril en captopril. Cholesterolverlagers (statines) Statines zijn middelen die het cholesterol verlagen. Patiënten met een groot risico op hart- en vaatziekten wordt aangeraden statines te gebruiken. Voorbeelden van statines zijn simvastatine, atorvastatine, pravastatine en rosuvastatine. Er zijn nog andere middelen die het cholesterol verlagen, die bijvoorbeeld bij het optreden van bijwerkingen door statines, kunnen worden voorgeschreven. Deze worden hier niet besproken. Bloedstollingsremmers Medicijnen die de bloedstolling remmen kunnen het risico op bloedproppen en daarmee de kans op hartinfarcten of herseninfarcten voorkomen. Hiervoor wordt vaak gebruik gemaakt van aspirine (acetylsalicylzuur) of het vergelijkbare middel ascal (carbasalaatcalcium) en/of clopidogrel.

11 11 Middelen bij hart- en vaatziekten en belangrijkste bijwerkingen In deze tabel worden belangrijke of veelvoorkomende bijwerkingen van een aantal groepen geneesmiddelen samengevat. Voor een vollediger overzicht van bijwerkingen kunt u de bijsluiter raadplegen. U kunt ook terecht op de website Hier wordt echter veel vaktaal gebruikt. Wanneer u het vermoeden heeft dat u last heeft van medicijnbijwerkingen kunt u dit altijd overleggen met uw behandelend (huis)arts en/of medisch specialist. Soort middel Werking Voorbeelden Bijwerkingen Nitraten Betere doorbloeding v/h hart Nitroglycerine spray Isosorbide dinitraat Hoofdpijn, lage bloeddruk (duizeligheid), oppassen met 5PDE-remmers (Viagra) Bètablokkers Verlagen bloeddruk, betere hartdoorbloeding Metoprolol, propranolol, bisoprolol, atenolol Lage hartslag, vermoeidheid, kan ademhaling verslechteren bij COPD, impotentie, nachtmerries A-II antagonist Vaatverwijding, bloeddrukverlaging Losartan, Valsartan, Telmisartan Prikkelhoest, Angio-oedeem Calciumkanaalblokkers Verlagen bloeddruk en hartslag (efficiëntere hartslag) Amlodipine, nifedipine, verapamil en diltiazem Lage bloeddruk, hoofdpijn, obstipatie, duizeligheid, dikke enkels ACE-remmers Verlagen bloeddruk, lagere belasting van het hart Enalapril, captopril, ramipril, lisinopril Kriebelhoest, duizeligheid, misselijkheid, buikpijn, diarree Statines Verlagen LDL-cholesterol (slecht cholesterol) en verhogen HDLcholesterol (goed) Simvastatine, atorvastatine, rosuvastatine, pravastatine Maag-darmklachten, duizeligheid, spierpijn Bloedstollingsremmers Remmen bloedstolling via het remmen van bloedplaatjes Ascal, aspirine, dipyridamol, clopidogrel Maag-darmklachten, huiduitslag, jeuk (aspirine en ascal), bloedingen (clopidogrel), hoofdpijn, misselijkheid, diarree (dipyridamol)

12 12 Behandeling: Risicofactoren en leefstijl Om het risico op hart- en vaatziekten te verminderen kunnen leefstijlveranderingen van groot belang zijn: Roken Stoppen met roken is waarschijnlijk de meest effectieve verbetering in leefstijl om de kans op hart- en vaatziekten, coronairlijden en hartinfarcten te verlagen. Roken is zeer verslavend, waarbij lichamelijke een psychische factoren beiden een rolspelen. Er zijn diverse ondersteunende methodes en behandelingen om te stoppen met roken. Daarbij kunt u begeleiding krijgen. Bespreek dit met uw (huis)arts en/of medisch specialist. Overgewicht Het is bekend dat overgewicht een versterkend effect heeft op hart- en vaatziekten. Overgewicht heeft negatieve gevolgen voor de bloeddruk, het cholesterol en de suikerstofwisseling (hogere kans op diabetes/suikerziekte). Gewichtsvermindering kan daarom de kans op coronairlijden fors verminderen. Bij overgewicht is soms ook sprake van het slaap apneu syndroom. Hierbij raakt de ademhaling tijdens de slaap verstoord mede onder invloed van overtollig vet in de hoofd-hals regio. Dit kan verschillende klachten veroorzaken. Er is een verband tussen slaap apneu syndroom en hart- en vaatklachten. Een normaal gewicht draagt bij aan een vermindering van de kans op hart- en vaatziekten. Wat is een gezond gewicht? Dat kan worden berekend via de Body Mass Index (BMI). Daarbij wordt uw gewicht gerelateerd aan uw lengte. Er zijn verschillende websites waarop u uw BMI zelf kunt berekenen. Het normale gewicht schommelt qua BMI Het bereiken van een normaal gewicht heeft te maken met een gezonde balans tussen het dieet en de hoeveelheid lichaamsbeweging. Type dieet Het eten van gezonde voeding draagt bij aan een normaal gewicht. Het is aangetoond dat een mediterraan dieet (rijk aan vis, noten en plantaardige olie), het risico op hart- en vaatziekten verkleint. In het algemeen wordt een dieet geadviseerd met voldoende groente en fruit (200 gram van ieder), weinig verzadigde (dierlijke) vetten, weinig zout, voldoende vezels en enkele keren in de week vis. Alcoholgebruik Alcoholmisbruik kan leiden tot een verhoogde kans op hart- en vaatziekten. Het is raadzaam uw alcoholconsumptie te beperken tot één glas per dag voor een vrouw en twee glazen per dag voor een man. Lichaamsbeweging Inspanningstraining: een aantal keer in de week trainen, minimaal 3 keer 30 minuten op een matig-intensief tot intensief inspanningsniveau zorgen voor een verbetering van uw hartfunctie en zorgen ervoor dat u beter in staat bent tot inspanning (lichamelijke conditie). Duurtraining: duursporten (langere wandelingen, joggen, hardlopen, fietsen, zwemmen e.d.) kunnen ervoor zorgen dat het gezonde type cholesterol HDL cholesterol stijgt in het bloed. Dat geeft bescherming tegen hart- en vaatziekten. Uiteraard zorgt het ook voor een verbetering van uw hartfunctie en lichamelijke conditie.

13 13 Seksuele activiteit Tijdens seksuele activiteit neemt de hartslag en daarmee de zuurstofbehoefte van het hart toe, waardoor klachten uitgelokt kunnen worden. Om dit te voorkomen kan gebruik worden gemaakt van nitroglycerine spray voor onder de tong. Erectiestoornissen komen vaker voor bij mensen met coronairlijden. Het is belangrijk te weten dat bepaalde medicijnen, namelijk bètablokkers en bepaalde plaspillen, ook kunnen leiden tot erectiestoornissen. Als u klachten mocht hebben, aarzel niet dit te overleggen met uw (huis)arts en/of medisch specialist. Cholesterol Een goede cholesterolhuishouding kan de kans op hart- en vaatziekten verminderen. Mensen met hartklachten krijgen daarom vaak een cholesterolremmer (statine) voorgeschreven, om de lange termijn kans op hart- en vaatziekten te verlagen. Bloeddruk Een hoge bloeddruk draagt ook in belangrijke mate bij aan hart- en vaatziekten. Het wordt aangeraden een bloeddruk van onder de 140 (bovendruk) en 85 (onderdruk) na te streven. Allereerst is het mogelijk met leefstijlveranderingen de bloeddruk te verlagen: met name bestrijding van overgewicht, lichaamsbeweging en zoutarm eten kunnen een positieve bijdrage leveren. Daarnaast wordt hoge bloeddruk met medicijnen behandeld. Soms is een combinatie van verschillende middelen nodig om een gezonde bloeddruk te bereiken. Griepprik De jaarlijkse griepprik (influenza vaccinatie) wordt geadviseerd aan patiënten met coronairlijden. Vragen die u de arts kunt stellen over behandelingen: Wat zijn de risico s van verschillende behandelingen (dotteren/bypass)? Wat zijn de voor- en nadelen? Is er nog een andere dan de voorgestelde behandeling het overwegen waard? Is niet behandelen met leefstijlaanpassingen een mogelijkheid? Terug naar beginpagina

14 14 Nazorg Aderverkalking is een continu proces. Dat wil zeggen dat de aderverkalking doorgaat, ook na behandeling via een stent of een bypass en ondanks medicijngebruik. Medicijnen kunnen de snelheid van de aderverkalking wel afremmen en een stent of bypass kunnen de eventuele complicaties van aderverkalking, zoals een dreigend hartinfarct, uitstellen. Maar het is essentieel uw leefstijl aan te passen: stop met roken, bestrijdt overgewicht, eet gezond, bestrijdt een te hoog cholesterol gehalte, bestrijdt hoge bloeddruk, vermijdt alcohol misbruik, reguleer eventuele suikerziekte zo goed mogelijk en beweeg zoveel mogelijk. Wanneer een verkeerde leefstijl bijdraagt aan aderverkalking en uw leefstijl verandert niet dan zal het proces van aderverkalking snel doorgaan. Vroeg of laat krijgt u weer met potentieel ernstige en zelfs gevaarlijke klachten te maken. Poliklinische controles In de Europese richtlijn myocard revascularisatie, die te vinden is op de website van de Nederlandse Vereniging voor Thoraxchirurgie, zijn adviezen opgenomen over het vervolgtraject na verschillende behandelingen. (http: / asp?page_id=107) - Na start van cholesterolremmers (statines): controle na 4-6 weken om te kijken of de vetstofwisseling is verbeterd en of er geen leverschade optreedt. Daarna controle na 3 maanden. - Na starten met statines en na elke dosisverhoging en minimaal elk jaar moet gevraagd worden naar spierklachten en controle plaatsvinden op leverschade. - Bij elk bezoek moet evaluatie van het rookgedrag plaatsvinden. Zo nodig moeten adviezen over diverse methoden om te stoppen naar voren worden gebracht. - In het geval van overgewicht moeten adviezen gegeven worden over gewichtsvermindering en gewichtsdoelstellingen. Gezonde voeding moet gestimuleerd worden. Wegen en het meten van de heupomtrek bij elk bezoek wordt aangeraden. Vragen die u uw arts kunt stellen over nazorg: De volgende richtlijnen worden naar voren gebracht: - Na een hartinfarct of bijna-infarct moet gestart worden met hersteltraining van het hart, liefst al in het ziekenhuis tijdens de opname. - Na een PCI (dotteren/stent) procedure moet een controle plaatsvinden na 7 dagen met lichamelijk onderzoek, rust-ecg, routine laboratoriumonderzoeken en controle van de wondgenezing op de prikplaats (pols of lies). - Na behandeling moet een stresstest (met inspanning) verricht worden (bij voorkeur een hartscan) om te kijken of de behandeling effectief is geweest en het hart voldoende zuurstof krijgt. Indien nodig moet een controlekatheterisatie verricht worden. - Na een hartinfarct of bijna-infarct moet gestart worden met bètablokkers. - ACE-remmers moeten overwogen worden bij alle patiënten. Als ACE-remmers niet geschikt zijn moet in plaats daarvan een vergelijkbaar middel worden overwogen. - Na klachten van het hart moet gestart worden met cholesterolverlagende middelen. Wat kan ik verwachten na behandeling? Wat zal ik weer kunnen qua lichamelijke inspanning? Wat is veilig om te doen qua lichaamsbeweging na behandeling? Heb ik baat bij begeleiding bij het (weer) oppakken van sportieve activiteiten? Welke sportieve activiteiten mag ik weer doen en welke kan ik beter vermijden? Hoe zit het met extreme sporten, zoals bijvoorbeeld wintersport of diepzeeduiken? Moet ik situaties die stress opleveren op het werk of in de privésfeer proberen te vermijden vanwege het risico op hartklachten? Is seksuele activiteit gevaarlijk voor het hart? Hoe lang moet ik medicijnen slikken? Zijn er medicijnen waarmee ik eventueel mag stoppen na een bepaalde periode? Terug naar beginpagina

15 Checklist Hartproblemen 15 Deze vragenlijst is bedoeld om u als hart- en vaatpatiënt te ondersteunen bij het contact met uw medisch specialist. Het kan soms moeilijk zijn alles goed op een rijtje te hebben, zeker als de diagnose kort geleden is gesteld. De brochure over coronairlijden kan u een eind op weg helpen qua informatie. Deze checklist ondersteunt u met aanvullende vragen aan de hand van een aantal thema s. U kunt de checklist printen, uw eigen aanvullende vragen toevoegen en meenemen of eventueel zelfs van tevoren mailen naar uw behandelteam. Het is geen uitputtende checklist die alles behandelt, maar een selectie van thema s die u wellicht verder kan helpen. Diagnose Hoe zeker is het dat mijn klachten komen door de gevonden vernauwing? Zijn er nog aanvullende onderzoeken zinvol? Heb ik ook kans op vernauwde bloedvaten op andere plaatsen? Kan dat onderzocht worden? Risico s en voordelen van behandeling Wat zijn de risico s van verschillende behandelingen (dotteren/bypass)? Wat zijn de voor- en nadelen? Is er nog een andere dan de voorgestelde behandeling het overwegen waard? Is niet behandelen met leefstijlaanpassingen een mogelijkheid? Wat is de kans dat de klachten terugkomen en wat kan ik doen om dat te voorkomen? Uitkomsten van zorg Hier vindt u een link naar de beschikbare uitkomsten. U kunt aan de hand daarvan de volgende vragen aan uw arts stellen: Op welke manier werken jullie aan mogelijke verbetering van deze uitkomst? Hoe is mijn overlevingsverwachting ten opzichte van het gemiddelde? Hoe komt dat? Wat doen ze in andere ziekenhuizen anders waardoor ze hoger/lager scoren op dit onderwerp? Hoe komt het dat dit ziekenhuis niet in het overzicht staat?

16 Contact bij klachten 16 Bij welke klachten moet ik direct en met wie contact opnemen? Waarmee kan ik naar de huisarts en waarmee moet ik direct naar de spoedeisende hulp, eventueel met behulp van 112? Bij welke klachten kan ik wachten met contact tot bijvoorbeeld de volgende dag? Met wie kan ik het beste contact opnemen om zo snel mogelijk geholpen te worden? Kan ik daar 24 uur per dag terecht? Via welk telefoonnummer? Prognose en activiteit na behandeling Wat kan ik verwachten na behandeling? Wat zal ik weer kunnen qua lichamelijke inspanning? Wat is veilig om te doen qua lichaamsbeweging na behandeling? Heb ik baat bij begeleiding bij het (weer) oppakken van sportieve activiteiten? Welke sportieve activiteiten mag ik weer doen en welke kan ik beter vermijden? Hoe zit het met extreme sporten, zoals bijvoorbeeld wintersport of diepzeeduiken? Moet ik situaties die stress opleveren op het werk of in de privésfeer proberen te vermijden vanwege het risico op hartklachten? Is seksuele activiteit gevaarlijk voor het hart? Hoe lang moet ik medicijnen slikken? Zijn er medicijnen waarmee ik eventueel mag stoppen na een bepaalde periode?

17 17 Links naar websites Patiëntenverenigingen: Hart en vaatgroep: (tel: ). Nauwe samenwerking met de Hartstichting. Deze vereniging organiseert activiteiten voor hart- en vaatpatiënten, zoals informatiebijeenkomsten, kookworkshops, lotgenotencontact, cursussen en sportieve activiteiten onder begeleiding. Hartstichting: met informatie over aantal specifieke verenigingen voor hartpatiënten (Informatielijn: ma. t/m vr. van uur). Op de website van de Hartstichting is een overzicht te vinden van de gespecialiseerde hartcentra in Nederland, alsmede de wachttijden voor een dotter- en stentbehandeling en voor een open hartoperatie. Trombosestichting: (tel: ) Overige informatieve websites (met links naar websites met filmpjes) (met voedingstips bij hart- en vaatziekten) (over sporten bij hart- en vaatziekten) Terug naar beginpagina

18 18 Achtergrondinformatie Naast het lezen van onderstaande informatie, kunt u als verzekerde van Zilveren Kruis Achmea gratis het Zorgboek Hartaanval aanvragen ter waarde van 19,95. Hierin staat informatie over de hartaanval, de behandeling ervan en het herstel. Wat is coronairlijden? De kransslagaderen zijn de bloedvaten die de het hart van bloed voorzien. Ze liggen als een krans om het hart heen en worden daarom kransslagaderen genoemd. In de medische vaktaal spreekt men over coronairen. Bij mensen die last hebben van aderverkalking (verdikte, vernauwde bloedvaten, ook atherosclerose genoemd), kan ook verkalking optreden in de kransslagaderen. Als deze verkalkingen leiden tot klachten of ziekte spreken we over coronairlijden. Hoe ontstaat coronairlijden? Bij coronairlijden treedt er aderverkalking van de kransslagaderen van het hart op. Aderverkalking is een ziekte die zich in alle bloedvaten van het lichaam afspeelt en kan daarom ook op andere plaatsen klachten veroorzaken, bijvoorbeeld pijn bij het lopen door verkalking van de bloedvaten in de benen, of een herseninfarct door verkalking van vaten in de hals of het hoofd. Hier beperken we ons tot verkalking van de slagaderen van het hart. Aderverkalking is een ziekte van de bloedvatwand, die zich gedurende tientallen jaren voltrekt. Studies hebben laten zien dat aderverkalking vaak al op de kinderleeftijd begint. Aderverkalking is bij alle jongvolwassenen in mindere mate aanwezig, maar als men klachten krijgt is dat meestal pas na het vijftigste levensjaar, wanneer de bloedvaten verstopt raken. Bij aderverkalking hopen

19 19 vetten en ontstekingscellen zich op in de bloedvatwand. De bloedvatwand wordt hierdoor langzaam dikker en uiteindelijk vormt het lichaam bindweefsel ( verkalkingen ) op de plek van de vetophoping. De vaatwand wordt door dit proces dikker en daardoor kan de binnenkant van een bloedvat moeilijk doorgankelijk worden. Naast een vernauwing van het bloedvat, raakt door de verkalkingen ook de wand van de bloedvaten verzwakt en kunnen er scheurtjes en wondjes ontstaan in de binnenbekleding. Om de wond te dichten zal dan het lichaam een bloedprop doen ontstaan. Zo n bloedprop kan losschieten en verderop weer in een bloedvat vastlopen. Als dit optreedt in de kransslagaderen dan kunnen de bloedtoevoer en dus de zuurstofvoorziening naar de hartspier tekortschieten. Zuurstofgebrek in het hart leidt tot pijn op de borst en kan uiteindelijk leiden tot een hartinfarct. Risicofactoren voor coronairlijden Aderverkalking is een ziekte van de bloedvatwand. We kennen een aantal factoren die zorgen voor een gezonde, goed functionerende bloedvatwand en we kennen een aantal factoren die aderverkalking bespoedigen. Zo zorgt een hoge bloeddruk bijvoorbeeld voor bemoeilijkte reparatie van de bloedvatwand en verhoogt roken de ontstekingsactiviteit in het bloed en de kans op de vorming van bloedstolsels. Hieronder staan de factoren samengevat in een tabel. Factoren die aderverkalking verergeren Roken Hoog cholesterol Laag HDL-cholesterol ( goed cholesterol ) Hoge bloeddruk Factoren die aderverkalking tegengaan Stoppen met roken Cholesterol verlagen Voldoende lichaamsbeweging Gezond dieet Suikerziekte Overgewicht Overgewicht mijden Vette voeding Terug naar beginpagina

20 20 Preventie en leefstijl Aderverkalking is een continu proces. Dat wil zeggen dat de aderverkalking doorgaat, ook na behandeling via een stent of een bypass en ondanks medicijngebruik. Het is van groot belang uw leefstijl aan te passen. Aandachtspunten zijn: stop met roken, bestrijdt overgewicht, eet gezond, bestrijdt een te hoog cholesterolgehalte, bestrijdt hoge bloeddruk, vermijdt alcoholmisbruik, reguleer eventuele suikerziekte zo goed mogelijk en beweeg zoveel mogelijk. Wanneer een verkeerde leefstijl bijdraagt aan aderverkalking en uw leefstijl verandert niet dan zal het proces van aderverkalking snel doorgaan. Vroeg of laat krijgt u weer met potentieel ernstige en zelfs gevaarlijke klachten te maken. U leest meer over leefstijlverandering en de aandachtspunten in het onderdeel Behandeling: Risicofactoren en leefstijl. Terug naar beginpagina

21 21 Centra/ziekenhuizen Centra voor dotterbehandeling en stentplaatsing De Nederlandse Vereniging voor Cardiologie (NVVC) publiceert witte lijsten van cardiologische centra die voldoen aan de NVVC-criteria voor hartkatheterisatieprocedures (en pacemakerimplantaties), inclusief de begeleiding in het vervolgtraject. Deze centra worden regelmatig bezocht ( gevisiteerd ) en beoordeeld. Dit wordt uitgevoerd door leden van verschillende werkgroepen binnen de NVVC. Op de pagina van de NVVC kunt u deze zogenaamde witte lijst bekijken. U vindt de lijst via de volgende link: https: / Centra voor dotterbehandeling en/of stentplaatsing vindt u onder het kopje PCI-centra. PCI betekent percutane coronair interventie, wat wil zeggen dat via een katheter een behandeling in het hart wordt uitgevoerd, waaronder dotteren of het plaatsen van een stent. Centra voor hartchirurgie (bypassoperaties) In Nederland zijn er 16 medische centra waar hartchirurgie plaatsvindt. Een actuele lijst van deze centra vindt u op de website van de hartstichting, via de volgende link: https: / Hieronder staan de huidige centra vermeld (2014): Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Academisch Ziekenhuis Maastricht Amphia Ziekenhuis, Breda Catharina Ziekenhuis, Eindhoven Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam Haga Ziekenhuis, Den Haag Isala Klinieken, Zwolle Leidsch Universitair Medisch Centrum Medisch Centrum Leeuwarden Medisch Spectrum Twente Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, Amsterdam St. Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein Universitair Medisch Centrum Groningen Universitair Medisch Centrum Nijmegen Universitair Medisch Centrum Utrecht VU Medisch Centrum, Amsterdam Zorgbemiddeling Natuurlijk kunt u ook bij Zilveren Kruis terecht. We kunnen u helpen met vragen over de kwaliteit van ziekenhuizen en behandelingen. Zo heeft iedereen andere eisen en wensen als het om een ziekenhuis gaat. Via onze contacten in de zorg en onze kwaliteitsonderzoeken kunnen we u advies geven. U kunt bellen met onze afdeling Zorgbemiddeling: Wij helpen u graag in deze moeilijke periode met de eerste stap via een gesprek. Uitkomsten bypassoperaties en dotterbehandelingen Binnenkort staat hier een link naar de uitkomsten van dotterbehandelingen en bypassoperaties van een aantal van deze ziekenhuizen beschikbaar gemaakt voor Meetbaar Beter.

22 22 U kunt aan de hand van de uitkomsten de volgende vragen aan uw arts stellen: Op welke manier werken jullie aan mogelijke verbetering van deze uitkomst? Hoe is mijn overlevingsverwachting ten opzichte van het gemiddelde? Hoe komt dat? Wat doen ze in andere ziekenhuizen anders waardoor ze hoger/lager scoren op dit onderwerp? Hoe komt het dat dit ziekenhuis niet in het overzicht staat? Kwaliteitsregistratie voor hartchirurgie De Nederlandse Vereniging voor Thoraxchirurgie (chirurgie in de borstkas, waaronder hartchirurgie) bewaakt de kwaliteit van de instellingen die deze operaties uitvoeren. De volgende aspecten worden beoordeeld: - Risico op overlijden tijdens of vlak na een hartoperatie - Risico op ontstekingen in het operatiegebied - Gebruik van de meest veilige operatietechniek Vaatkeurmerk De patiëntenvereniging De Hart&Vaatgroep kent het zogenaamde Vaatkeurmerk toe aan ziekenhuizen. Ziekenhuizen moeten hiervoor voldoen aan een aantal kwaliteitseisen. Die hebben betrekking op de beschikbare voorzieningen van het ziekenhuis, de aanwezigheid van gespecialiseerde vaatchirurgen en vaatinterventieradiologen, Multi Disciplinair Overleg met andere specialisten en hoe vaak een bepaalde behandeling wordt uitgevoerd. Het Vaatkeurmerk is alleen gericht op aandoeningen van slagaders en niet van aders. Het keurmerk zegt niets over aandoeningen aan de aderen, bijvoorbeeld behandelingen van spataderen of (veneuze) trombose. Ook hartaandoeningen vallen niet onder het Vaatkeurmerk. Via de website van De Hart&Vaatgroep: is het mogelijk te zoeken naar ziekenhuizen die een specifieke vaataandoening behandelen. U vult uw postcode in en u krijgt een lijst van ziekenhuizen in uw directe omgeving. Het dichtstbijzijnde ziekenhuis staat bovenaan. Terug naar beginpagina Alle geregistreerde centra worden jaarlijks op deze aspecten beoordeeld. Voor een voldoende beoordeling moet van 90% van alle operaties deze aspecten beoordeeld worden. Het gemiddelde risico op overlijden na bypasschirurgie ligt in deze centra al jaren tussen de 1,3 en 1,5%. Over het algemeen wordt gesteld dat de Nederlandse hartchirurgie internationaal gezien zonder meer aan de daaraan te stellen eisen op het gebied van patiëntveiligheid voldoet.