Docentenhandleiding. Moderne Accountantscontrole

Transcriptie

1 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole derde herziene editie Arnold Schilder Hans Gortemaker Jaap van Manen Jelte Waardenburg D

2 Deze docentenhandleiding hoort bij: Titel: Moderne Accountantscontrole Auteur: Arnold Schilder, Hans Gortemaker, Jaap van Manen en Jelte Waardenburg Druk: derde herziene editie, juli 2002 Uitgegeven door: Academic Service, Schoonhoven ISBN: NUR: 163 Copyright 2002 Academic Service ISBN D Hoewel deze docentenhandleiding met zeer veel zorg is samengesteld, aanvaarden auteur(s) noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in deze handleiding.

3 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole 3 Inhoud Voorwoord Assurance Services Professionele waarden TeleCommunicatie NV De Nieuwe Economie NV Modewinkels Quality BV Metaalbewerkingsproducent ABC Postorderbedrijf Rapido NV Audit framework Inkopen Verkopen Sonar BV Schoonmaakbedrijf Fabrikant van suikerwerken Welzijnsstichting Summertex Microhard BV Tuinvijverproductiebedrijf Overname Doe-het-zelfmarkten Fraude Handelsondernemingen kledingbranche 90

4 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole 4 Voorwoord Deze docentenhandleiding bevat de uitwerkingen van de praktijkopdrachten die in het boek zijn opgenomen. De volgorde van de uitwerkingen volgt de indeling van het leerboek. Wij hopen de docenten die het boek gebruiken daarmee van dienst te zijn. Wij hebben bewust geen uitwerkingen van de opgaven in het leerboek opgenomen om de docenten zelf te laten beslissen, in hoeverre ze de uitwerkingen aan de studenten willen verstrekken. Wij stellen opmerkingen en suggesties over het leerboek en de docentenhandleiding zeer op prijs. U kunt ons bereiken via jaap.van.manen@nl.pwcglobal.com. Arnold Schilder Hans Gortemaker Jaap van Manen Jelte Waardenburg

5 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole Assurance Services Voorbeeld van uitwerking Vraag 1 Wat verstaat u onder Assurance Service en hoe verhoudt zich deze term tot accountantscontrole? IFAC: Assurance engagements performed by professional accountants are intended to enhance the credibility of information about a subject matter by evaluating whether the subject matter conforms in all material respects with suitable criteria, thereby improving the likelihood that the information will need the needs of an intended user. Ofwel kort in Nederlands: de door de accountant verschafte zekerheid m.b.t. de betrouwbaarheid van een bewering van de ene partij bestemd voor gebruik door een andere partij (RAC 120 par. 6). Accountantscontrole geeft een hoge (beschreven als: redelijke) mate van zekerheid, maar zeker niet absoluut. Soms kunnen controleprotocollen (bijvoorbeeld bij specifieke accountantsverklaringen) een zeer hoge mate of zelfs absolute mate van zekerheid verschaffen. In de RAC 120 wordt schematisch weergegeven: HOOG, BEPERKTE en GEEN Zekerheid. De accountant doet een uitspraak omtrent de uitkomst van zijn arbeid voor zover zijn deskundigheid en de door hem verrichte werkzaamheden daarvoor een deugdelijke grondslag vormen. Vraag 2 Wat is een assurance engagement en uit welke elementen bestaat deze? IFAC: Assurance engagement are designed to enhance the credibility of information about a subject matter, thereby improving the quality of that information to meet the needs of an intended user. Als elementen kunnen worden genoemd: professionele accountant (in de praktijk: een onafhankelijk accountant), rapportage, verantwoordelijke partij, een object voor oordeelsvorming, criteria t.b.v. oordeelsvorming, de gebruiker van het rapport en engagement proces. Vraag 3 Geef gemotiveerd aan of de volgende producten als Assurance Services kunnen worden aangemerkt. een adviesopdracht voor een opzet van een bestuurlijk informatiesysteem NIET DIRECT een beoordelingsopdracht van een subsidie ontvangende instelling ten behoeve van de subsidiegever JA samenstellen van een begroting NEEN

6 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole 6 overeengekomen specifieke werkzaamheden LIGT ERAAN benchmarking NEEN, wel bij beoordelen van getrouwheid van benchmarks due diligence onderzoek JA fraude onderzoek JA, alhoewel dit een grensgeval is (specifiek overeengekomen werkzaamheden) controle van een jaarrekening JA Vraag 4 Een belangrijk element in het proces van Assurance Services is het toetsen aan criteria. Noem een aantal (concrete) criteria die hierbij als uitgangspunt kunnen worden genomen. IAS, COSO, verslaggevingsvoorschriften, normatieve AO, wetgeving op gebied van fiscaliteiten, milieu, etc. Vraag 5 Bij de uitvoering van Assurance Services roepen accountants vaak de hulp in van andere disciplines. Welk risico loopt de accountant hierbij en via welke maatregelen tracht de accountant de risico s te beperken? De accountant is eindverantwoordelijk en moet dus kunnen steunen op werkzaamheden van een derde deskundige. Door afstemming van werkzaamheden en vaststellen dat deze derde deskundige voldoet aan de code of ethics beperkt een accountant de risico s. In de praktijk zie je dat accountantskantoren de kantoren van derde deskundigen opkopen, waarna deze derde deskundigen zich aan de kantoorrichtlijnen van de big five moeten confirmeren. De accountant beoordeelt wel de plausibiliteit van door de extern deskundige gehanteerde uitgangspunten. De accountant mag in zijn rapportage niet verwijzen naar werkzaamheden van de extern deskundige tenzij door conclusie van de extern deskundige de accountant een andere dan een goedkeurende accountantsverklaring wil motiveren. Vraag 6a Wat is de betekenis van de samenstellingsverklaring in dit proces? Geeft in principe geen zekerheid. In de praktijk gaat gebruiker er wel vanuit dat jaarrekening dan wel zorgvuldig is samengesteld en voldoet aan wettelijke verslaggevingsvoorschriften. Vraag 6b Aan welke aspecten dient de samenstellend accountant bij zijn samenstellingswerkzaamheden specifiek bij deze opdracht aandacht te besteden? Inlichtingen van de gecontroleerde. Samenstellend accountant dient zich wel af te vragen wat specifieke risico s zijn verbonden aan stukproductie (omgang met verwachte verliezen). Vraag 6c Kan Euromast BV zonder meer het samensteldossier aan de controlerend accountant ter inzage geven (GBR, artikel 10)?

7 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole 7 In principe kunnen accountantsaantekeningen niet aan derden worden verstrekt (artikel 10 GBR), maar ontheffing hiervan is mogelijk omdat verstrekking aan een andere accountant plaatsvindt (die ook weer aan art. 10 GBR voldoet). Vraag 6d Welke controledoelstellingen gelden voor de balanspost onderhanden werk en welke risico's zijn aan deze balanspost verbonden voor de controlerend accountant? Controledoelstellingen zijn primair bestaan en waardering. Ondergeschikt is volledigheid. Bestaan kan worden afgeleid aan opboekingen kosten ten laste van OHW. Deze kunnen op juistheid worden gecontroleerd met daaraan ten grondslag liggende brondocumenten zoals inkoopfacturen, urenstaten en machine draaiuur verantwoordingen. Volledigheid verantwoorde opbrengsten kan worden getoetst aan termijnkalender. Voortgangsrapportage per fase per project (in relatie tot van tevoren afgesproken momenten van facturering op grond van contract). Waardering kan worden getoetst aan de hand van meest recente kostprijscalculatie. Risico voor de accountant is dat de post OHW te hoog is gewaardeerd. Tussentijdse afstemming technische realisatie per fase en financiële realisatie kan indruk geven van reeds gemaakte verliezen of zelfs bij aanvang verwachte verliezen. Deze dienen te worden voorzien door een afwaardering van de voorraad te bewerkstelligen door een voorziening voor verwachte verliezen in mindering op projecten te nemen (per project). Vraag 6e Is het mogelijk dat de controlerend accountant bij deze opdracht een accountantsverklaring met beperking kan verstrekken wegens een bedenking jegens de verantwoording ( met uitzondering van )? Ja, indien er verliezen op het OHW worden verwacht c.q. zijn gemaakt, die NIET zijn voorzien in de jaarrekening en het beeld van de jaarrekening hierdoor materieel maar nog niet wezenlijk wordt beïnvloed. Vraag 6f Hoe is het mogelijk dat de controlerend accountant tot een andere dan een goedkeurende accountantsverklaring komt, ondanks dat een collega betrokken is geweest bij de samenstelling van de opdracht? Dat kan omdat de samenstellend accountant niet navraag hoeft te doen bij de leiding naar niet uit de aangeleverde gegevens blijkende verliezen. Daarnaast heeft de samenstellende accountant zich met name gericht op het vervaardigen van een jaarrekening die aan wettelijke verslaggevingsvoorschriften (titel 2 BW 9) voldoet zonder de bestaan en waardering te CONTROLEREN. Een gebruiker zal dit als onlogisch ervaren en mogelijk als afkrakertje, aangezien een samenstellend en controlerend accountant voor hem beiden onder de noemer accountants vallen en dus in ogen van de gebruiker tot een zelfde oordeel zouden moeten komen (met verschillende mate van zekerheid). Overigens KAN het voordeel van een samenstellingsopdracht voor opdrachtgever zijn dat samenstelling van de jaarrekening goed is voorbereid en de controlerend accountant dus veel doelmatiger kan zijn (besparing controlekosten).

8 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole Professionele waarden Voorbeeld van uitwerking Vraag 1 Aan welke eisen dient de samenwerking tussen de registeraccountant, de accountantadministratieconsulent en de belastingadviseur te voldoen? Referentiekader GBR-1994: artikel 26, lid la en lid l b De GBA Verklaard: hoofdstukken 7.3 en 7.4 Zowel de RA als de AA treden bij Zilverstad BV op als openbaar accountant. Voor de RA geldt de GBR1994, voor de AA de GBAA. Deze gedrags- en beroepsregels voor RA's en AA's zijn gelijkluidend. Het is zowel de RA als de AA op grond van artikel 26 lid la toegestaan op te treden onder gemeenschappelijke naam met een andere openbaar accountant. Lid 3 van artikel 26 bepaalt dat zij medeverantwoordelijkheid dragen voor de grondslagen van de arbeid van de ander. Dat betekent onder meer dat zij in het algemeen niet verantwoordelijk zijn voor incidentele fouten gemaakt door de andere accountant, tenzij deze veroorzaakt zijn door tekortkomingen in de algemene grondslagen die worden gehanteerd bij de werkzaamheden. Op de samenwerking met de belastingadviseur is lid 1b van artikel 26 van toepassing. Daaruit volgt dat de belastingadviseur lid moet zijn van een door het NIVRA-bestuur erkende beroepsorganisatie. Verder moet de belastingadviseur voldoen aan de door het NIVRA-bestuur nader te geven voorschriften. Ook voor de werkzaamheden van de belastingadviseur dragen zowel de RA als de AA op grond van lid 3 van artikel 26 medeverantwoordelijkheid. Uit de nadere voorschriften volgt dat de relevante bepalingen van de GBR ook voor de belastingadviseur van toepassing zijn. Het betreft hier onder meer de eisen van onpartijdigheid en van geheimhouding. Verder dient van cijferopstellingen van de belastingadviseur die het kantoor verlaten en die het karakter van verantwoording hebben duidelijk te zijn dat ze zijn afgegeven in een andere functie dan die van accountant. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door een duidelijke vermelding zoals 'belastingafdeling' of 'belastingadviseur'. Vraag 2 Vindt u de reclame-uitingen van Zilverstad BV overeenkomstig de regelgeving die hier voor de registeraccountant van toepassing is? Referentiekader GBR-1994: artikel 5 en 30 lid 1

9 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole 9 Lid 1 van artikel 30 luidt: De RA/AA maakt geen promotionele activiteiten die in strijd zijn met de wet, de waarheid of de goede smaak. Promotionele activiteiten omvatten alle vormen van: adverteren en reclame; rechtstreekse dienstaanbiedingen, ook ongevraagde; andere vormen van klantenwerving. De promotionele activiteiten van het accountantskantoor worden op grond van de GBR-1994 gezien als activiteiten van de verantwoordelijke, aan dat kantoor verbonden individuele accountants. Promotionele activiteiten moeten tot doel hebben objectieve informatie te verschaffen. Zij dienen fatsoenlijk, eerlijk, waarheidsgetrouw en in overeenstemming met de goede smaak te zijn. Verder dienen accountants zich jegens elkaar als 'goede' collega's te gedragen en geen inbreuk te maken op de eer van de stand van de accountants. Aan deze criteria wordt in ieder geval niet voldaan als bijvoorbeeld misleidende informatie wordt gegeven, als valse of ongerechtvaardigde verwachtingen worden gewekt, als het promotiemateriaal zelfprijzende uitingen bevat die niet zijn gebaseerd op verifieerbare feiten of als vergelijkingen worden gemaakt met andere openbare accountants. Het moet ongepast - en dus in strijd met artikel 5 en artikel 30, lid 1 - worden geacht dat Zilverstad BV zich vergelijkt met grote accountantskantoren zoals gebeurt in de reclame-uitingen van dit kantoor. Vraag 3 Wat is uw oordeel over de geïntegreerde dienstverlening door Zilverstad BV? Referentiekader GBR-1994: artikelen 9, 11 en 24. Onder 'geïntegreerde' dienstverlening moet in dit verband worden verstaan het verlenen van meerdere vormen van dienstverlening aan een zelfde klant. Daarbij staat voorop dat de accountant een deugdelijke grondslag moet hebben voor de mededelingen die hij doet over de uitkomsten van zijn arbeid. Er dient met name sprake te zijn van voldoende deskundigheid voor de verschillende vormen van dienstverlening. Voor het beschreven dienstenpakket mag, gezien de aard er van, worden verondersteld dat daarvoor binnen Zilverstad BV voldoende deskundigheid aanwezig is. Indien de geïntegreerde dienstverlening er toe leidt dat bij een klant van Zilverstad BV naast het uitvoeren van accountantscontrole ook andere diensten worden verleend, ontstaat het gevaar dat de onpartijdigheid en de onafhankelijkheid van de controlerend accountant wordt aangetast. Met andere woorden: er is een gevaar van 'collisie'. Gesteld moet worden dat de zelfstandige, objectieve oordeelsvorming van de accountant door de geïntegreerde dienstverlening niet mag worden aangetast. Dat behoeft niet alleen betrekking te hebben op de kwaliteit van de verschillende vormen van dienstverlening, maar ook op de financiële belangen die daardoor tussen Zilverstad BV en haar klanten kunnen ontstaan. Het geven van (relevante) voorbeelden van het collisiegevaar in uitwerkingen moet positief worden beoordeeld. Kandidaten kunnen in de uitwerking verwijzen naar het voorbeeld van geïntegreerde dienstverlening in de casusbeschrijving waarbij voor een klant zowel de jaarrekening wordt samengesteld als gecontroleerd. Deze situatie moet, indien de samenstellings- en controlewerkzaamheden door dezelfde personen worden uitgevoerd, in ieder geval als ongewenst worden aangemerkt. Gesteld kan worden dat deze samenloop van functies in strijd is met artikel 27 lid 1 van de GBR-1994.

10 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole 10 Vraag 4 Zijn de declaratieafspraken die worden gemaakt in het kader van opdrachten tot financiële sanering van cliënten aanvaardbaar? Referentiekader GBR-1994: artikelen 24 lid 5 en 34. De werkzaamheden waarvoor deze regeling geldt worden uitgevoerd door de AA. Dat maakt de verantwoordelijkheid van de RA voor deze niet aanvaardbare handelwijze niet kleiner. De RA is medeverantwoordelijk voor de naleving van de gedrags- en beroepsregels die voor accountants gelden door de AA. Artikel 24 lid 5 verbiedt accountants immers vergoedingen te bedingen die afhankelijk zijn van de uitkomst van de arbeid. Dergelijke voorwaarden aan vergoedingen kunnen de onafhankelijkheid en de onpartijdigheid van de accountant in schijn en in werkelijkheid aantasten. Artikel 34 stelt verder dat het honorarium dient te worden vastgesteld met inachtneming van de aard en de omvang van de verrichte werkzaamheden. Gesteld kan worden dat deze formulering het niet in rekening brengen van een vergoeding waarop gezien de aard en de omvang van de verrichte werkzaamheden wel aanspraak kan worden gemaakt, niet aanvaardbaar is. Vraag 5 Aan welke voorwaarden dient te zijn voldaan bij het overnemen van opdrachten van een andere accountant? Referentiekader GBR-1994: artikel 31. Op grond van artikel 31 lid 1 is het de accountant die het verzoek tot het aanvaarden van een opdracht krijgt verboden daarop in te gaan, alvorens hij van de openbaar of overheidsaccountant die voor de dezelfde opdrachtgever bij dezelfde huishouding optreedt of laatstelijk is opgetreden, inlichtingen heeft gevraagd. Verder zijn de volgende aspecten van belang: het verbod tot opdrachtaanvaarding geldt niet als het vragen van inlichtingen schade voor de opdrachtgever of de huishouding kan opleveren (lid l); de RA aan wie inlichtingen zijn gevraagd dient deze binnen een redelijke tijd te geven. Het gaat daarbij om die zaken die van belang zijn voor de oordeelsvorming over de aanvaardbaarheid van de opdracht (lid 2); de opdracht mag niet worden aanvaard voor dat de gevraagde inlichtingen zijn verkregen, tenzij is komen vast te staan dat deze niet binnen een redelijke tijd worden verstrekt (lid 3). In dit verband is ook het gestelde in lid 3 van artikel 4 van de Verordening op de fraudemelding van belang. Daaruit volgt dat een openbaar accountant een opdracht tot controle van een financiële verantwoording alleen dan mag aanvaarden als de gevolgen van een gepleegde fraude, die aanleiding is geweest voor de voorgaande accountant de opdracht terug te geven en de fraude te melden, voor zover mogelijk ongedaan zijn gemaakt. De nieuwe accountant die de opdracht in deze situatie aanvaardt, dient dit te melden aan het centraal meldpunt voor fraude. Vraag 6 Geef een beschouwing over de tekst van de door Zilverstad BV bij de jaarrekening 2001 van Handelsonderneming ABC BV afgegeven accountantsverklaring.

11 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole 11 Referentiekader GBR-1994: artikelen 6, 12 t/m 18, 24 lid 3 en 27 lid 1 RAC 400 Risicoanalyse en interne controle RAC 700 De accountantsverklaring bij de jaarrekening RAC 710 Ter vergelijking opgenomen bedragen Alhoewel de vraagstelling zich primair richt op de tekst van de accountantsverklaring - en niet op de omstandigheden waaronder deze wordt afgegeven - kan in uitwerkingen aan de orde worden gesteld dat het afgeven van deze accountantsverklaring wellicht in strijd is met lid 3 van artikel 24. Het is een RA immers verboden een verklaring af te geven aan of aangaande een verantwoording van degene van wie hij duurzaam in overwegende mate afhankelijk is voor zijn inkomensvorming. Of er sprake is van een 'duurzame' afhankelijkheid is echter niet uit de casusbeschrijving af te leiden zodat daarover geen definitieve uitspraak kan worden gedaan. Indien in uitwerkingen op deze overwegingen wordt ingegaan, dient dit positief te worden gewaardeerd. In de uitwerking dienen onder meer de volgende aspecten met betrekking tot de tekst van de accountantsverklaring aan de orde te komen: De combinatie van accountants- en samenstellingsverklaring is ongewenst vanwege de ongewenste samenloop van functies en vanuit een oogpunt van duidelijkheid; Er is op grond van de GBR-1994 in feite sprake van een goedkeurende accountantsverklaring; De bewoordingen van de accountantsverklaring zijn niet overeenkomstig de in de RAC aanbevolen tekst voor een goedkeurende accountantsverklaring; Er is in de opdrachtparagraaf geen (duidelijke) verwijzing naar de verantwoordelijkheid van de directie voor de jaarrekening; Er is in de opdrachtparagraaf geen verwijzing naar de verantwoordelijkheid van de accountant; Er is met betrekking tot de vergelijkende cijfers geen verwijzing naar het feit dat het voorgaande jaar een accountantsverklaring van oordeelonthouding is afgegeven (bevindingenparagraaf); Er is in de werkzaamheden paragraaf sprake van een 'hoge' in plaats van een 'redelijke' mate van zekerheid; Er wordt in de werkzaamhedenparagraaf geen aandacht besteed aan het feit dat bij de controle deelwaarnemingen zijn toegepast; Er is in de werkzaamhedenparagraaf geen verwijzing naar de deugdelijke grondslag voor het oordeel; Een verwijzing naar de algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving in de oordeelsparagraaf; Een toelichtende paragraaf bij een accountantsverklaring is toegestaan, maar hetgeen in deze toelichtende paragraaf wordt gesteld doet wezenlijk afbreuk aan het goedkeurende oordeel dat in de accountantsverklaring wordt uitgesproken. Geconstateerd moet worden dat de belemmeringen voor het afgeven van een goedkeurende accountantsverklaring in feite nog steeds aanwezig is. De functievermenging is immers niet opgeheven.

12 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole TeleCommunicatie NV Voorbeeld van uitwerking Vraag 1a Beschrijf het belang van de ICT-omgeving van TC NV voor de accountantscontrole. De accountant dient te overwegen in welke mate de geautomatiseerde omgeving van TC NV van invloed is op de accountantscontrole. Conform Richtlijn 400 "Risico-analyse en interne controle" dient de accountant bij de opzet en het inrichten van de controlewerkzaamheden de geautomatiseerde omgeving te beoordelen teneinde een aanvaardbaar laag niveau van het accountantscontrolerisico te realiseren. De controledoelstellingen en de reikwijdte van de controle van de accountant veranderen niet of de administratieve gegevens nu handmatig of met de computer worden verwerkt. De wijze waarop de controlewerkzaamheden worden uitgevoerd om controle-informatie te verkrijgen, kan echter worden beïnvloed door de methoden van computerverwerking. Voor het verkrijgen van voldoende bewijsmateriaal kan de accountant handmatige controlewerkzaamheden, door de computer ondersteunde controletechnieken of een combinatie van beide uitvoeren. In sommige administratieve systemen waar de computer voor belangrijke toepassingen wordt gebruikt, kan het voor de accountant moeilijk of onmogelijk zijn om zonder hulp van de computer bepaalde gegevens ten behoeve van waarnemingen ter plaatse, het inwinnen van inlichtingen of voor bevestigingen van derden te verkrijgen. Het gebruik van een computer verandert wel de verwerking, de opslag en de communicatie van de financiële informatie en kan van invloed zijn op de administratieve organisatie en interne controle van de huishouding. Derhalve kan een geautomatiseerde omgeving van invloed zijn op: De te verrichten werkzaamheden van de accountant bij het verkrijgen van voldoende inzicht in de administratieve organisatie en interne controle. De inschatting van het inherent risico en het interne controlerisico deel uitmakend van de risicoanalyse. De opzet en de uitvoering van de systeemgerichte en gegevensgerichte werkzaamheden, die vereist zijn voor het bereiken van de controledoelstelling. Vraag 1b Beschrijf de aanpak van de accountant om de ICT-omgeving van TC NV gericht op de opbrengstcontrole vast te leggen en te beoordelen. De accountant zal bij het vastleggen en beoordelen van de ICT-omgeving een onderscheid maken tussen de General Controls (algemene controles die betrekking hebben op de algehele geautomatiseerde

13 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole 13 gegevensverwerking) en de Application Controls (controles die betrekking hebben op een specifieke applicatie) met betrekking tot de opbrengsten. De accountant zal de volgende controls toetsen: General Controls: Functionele organisatie: afzonderlijk rekencentrum met functiescheiding tussen ontwikkeling en uitvoering; Change management: Maatregelen en procedures gericht op het implementeren van nieuwe systemen of het aanbrengen van wijzigingen op de bestaande; Logische toegangsbeveiliging: User i.d., password en competentietabellen; Fysieke toegangsbeveiliging: Afscherming van de computerruimte voor onbevoegden; Back-up, recovery en uitwijkprocedures: continuïteit van informatieverwerking dient te zijn gewaarborgd; Documentatie: goede documentatie van applicatieprogrammatuur en gebruikershandleidingen; Application controls: Invoercontroles: vaststellen van de juistheid van de tarieven in de accountcode-tabel aan de hand van geautoriseerde tarieflijsten, en de structuur van het tarievenbestand; het vastleggen van en het aanbrengen van wijzigingen in de tarieven en in de structuur van het tarievenbestand; Procescontroles: batch controls ter controle van een volledige verwerking van gegevens in het systeem; plausibiliteits-, bestaanbaarheid- en redelijkheidcontroles; Uitvoercontroles: de aansluiting tussen de periodiek gefactureerde bedragen en de waarde van het geregistreerde gebruik; het beoordelingen van foutsignaleringslijsten en de afwerking hiervan; detailcontrole op de juiste tarieven per soort gebruiker; Vraag 2a Geef een karakterbeschrijving van het kredietonderzoek. Van belang zijn RAC 920 en 810 Kandidaten dienen aandacht te besteden aan het karakter van een kredietonderzoek: doelstelling onderzoek: adviseren omtrent de risico s bij de kredietaanvraag soort onderzoek: prospectief, incidenteel, kwantitatief belang/tendenties van TC NV: de zaken bewust gunstiger voorstellen, door middel van het flatteren van de (toekomstige) omzet en deflatteren van de kosten onderzoeksrichting van het cijfermateriaal: omzet positief, kosten negatief toleranties: deze dienen nadrukkelijk met de opdrachtgever te worden besproken en kunnen dus afwijken van de bij de jaarrekening gehanteerde toleranties; gebruik maken van de informatie van de controlerend accountant van Accountservice (1999 en 2000 goedkeurende verklaring). Overigens is deze info beschikbaar omdat zowel het kredietonderzoek als de jaarrekeningcontrole door dezelfde accountant wordt uitgevoerd; belang van de interne controle: gezien de aard van de prognoses moet weinig waarde worden gehecht aan de interne controle;

14 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole 14 rationaliteit van de opdracht: is gezien het doel van de opdracht en de verstrekte informatie sprake van een rationele opdracht. Vraag 2b Geef gemotiveerd aan welke aspecten u als accountant van TC NV in het onderzoek zal betrekken. Kandidaten dienen de volgende aspecten in beschouwing te nemen: Doel van het krediet: wordt het krediet feitelijk aangewend waarvoor het is aangevraagd, i.c. de financiering van aangewezen duurzame bedrijfsmiddelen welke opbrengsten genereren. Omvang van het krediet: voor de benodigde omvang van het krediet dient niet alleen rekening te worden gehouden met de financiering van de (primaire) investeringen in licenties, maar mogelijk ook met de financiering van werkkapitaal en van overige aanloopkosten. Indien hiermee niet of onvoldoende rekening is gehouden bestaat het risico dat op korte termijn liquiditeitsproblemen ontstaan die dan wellicht alsnog gefinancierd moeten worden. Bovendien beoordeelt de accountant ook de omvang van de andere financieringsbronnen (i.c. emissie en opbrengst vast net); Looptijd van het krediet: hierbij is het van belang aan te geven wanneer het krediet feitelijk benodigd is en dus beschikbaar moet zijn. Dit kan zijn in een keer dan wel in delen. Daarnaast is van nog groter belang de vraag wanneer het krediet kan worden afgelost. Daarbij dient te worden aangeven dat in het algemeen sprake is van een betalingsschema waarlangs de aflossing dient plaats te vinden. Mogelijk te stellen zekerheden: gezien de omvang van het krediet zal het hier niet zozeer gaan om persoonlijke maar om zakelijke zekerheden. Voorbeelden daarvan zijn: hypotheekrecht, pandrecht, fiduciaire eigendomsoverdracht van materiele goederen, cessie van vorderingen. Bovendien zijn de omvang en de aard van de achterstelling van de langlopende schulden van belang; De weergave van de toekomstige kasstromen in de kredietaanvraag. Deze zijn namelijk van belang voor de mate waarin TC NV in staat zal zijn tijdig te voldoen aan de rente en aflossingsverplichtingen. Aanvullende informatie welke voor een goed beeld benodigd is (zie vraag 2c). Vraag 2c Geef, op basis van het in de bijlagen verstrekte cijfermateriaal aan tot welke opmerkingen u als accountant van TC NV komt en tevens aan welke (aanvullende) informatie benodigd is. Opmerkingen: omzet mobiel net verdriedubbelt in 2 jaar tijd; kosten nemen in veel lager tempo toe dan de omzet; op welke wijze is de opbrengstwaarde van het vast net in de kredietaanvraag bepaald, mede gezien de sterk dalende omzet van het vaste net; de overige kosten zijn nagenoeg constant in hoeverre is bij de kredietaanvraag rekening gehouden met additionele investeringen in werkkapitaal; wat wordt in de kredietaanvraag begrepen onder bijkomende kosten en aanloopkosten; de debiteurenpositie per loopt fors op; zijn dit vastnet abonnees of mobiele bellers (specificatie); op welke veronderstellingen zijn de prognoses gebaseerd en langs welke procedures zijn deze tot stand gekomen; rente versus looptijd bestaande en nieuwe schulden;

15 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole 15 reorganisatievoorziening: effecten in de kostenontwikkeling als gevolg van de reorganisatie zijn onduidelijk; wat zijn de economische levensduur en afschrijving van de mva en imva. Aanvullende informatie: geprognosticeerde balansen van waaruit de financiële ratio s m.b.t. de solvabiliteit en liquiditeit kunnen worden bepaald; kasstroomprognoses, i.v.m. terugbetalingscapaciteit; meest recente cijfers inzake omzet en brutomarges van het mobiele net; gecertificeerde jaarrekeningen 1999 en 2000 (jaarrekeningen zijn overigens wel door hemzelf gecontroleerd); gedetailleerde investeringsbegroting en -plannen mobiel net; kwaliteit van prognoses in het verleden; grondslagen voor de resultaatbepaling in de prognoses; uitsplitsing resultaat in 2000 en 1 e helft 2001 in vast net en mobiel net; waardering immateriële vaste activa en gehanteerde afschrijvingstermijnen; liquidatiewaarde van de activa; mogelijke bezwaardheid van activa; kans op succes van de emissie; info over de waarde-indicatie van het vaste net. Vraag 2d Geef aan hoe u, als accountant van TC NV, aangaande het kredietonderzoek rapporteert met vermelding van de aspecten die u in uw rapport dient op te nemen. Het rapport van bevindingen omtrent overeengekomen specifieke werkzaamheden moet voldoende gedetailleerd een beschrijving van het doel en van de overeengekomen werkzaamheden geven, teneinde de lezer in staat te stellen de aard en de reikwijdte van de uitgevoerde werkzaamheden te begrijpen. Het rapport van feitelijke bevindingen dient te bevatten: opschrift; geadresseerde (dit zal doorgaans de opdrachtgever zijn die de accountant heeft aangetrokken om de overeengekomen specifieke werkzaamheden uit te voeren); identificatie van de specifieke financiële of niet-financiële informatie waarop de overeengekomen specifieke werkzaamheden toegepast zijn, met inbegrip van de toekomstgerichte informatie; de beschrijving van het doel waarvoor de overeengekomen specifieke werkzaamheden zijn uitgevoerd; de vermelding dat de met de ontvanger overeengekomen werkzaamheden zijn uitgevoerd; de vermelding dat de opdracht is uitgevoerd in overeenkomstig algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot opdrachten tot het verrichten van overeengekomen specifieke werkzaamheden met betrekking tot financiële informatie en toekomstgerichte informatie; de vermelding dat de leiding verantwoordelijk is voor (toekomstgerichte) financiële informatie, met inbegrip van de veronderstellingen waarop deze zijn gebaseerd; de vermelding dat het onderzoek met betrekking tot de toekomstgerichte informatie zich in hoofdzaak beperkt tot het inwinnen van inlichtingen, het uitvoeren van cijferanalyses en het vaststellen dat de veronderstellingen op de juiste wijze zijn verwerkt; een toereikend omschreven waarschuwing omtrent de realiseerbaarheid van de in de toekomstgerichte financiële informatie opgenomen uitkomsten;

16 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole 16 een negatief geformuleerde mededeling met betrekking tot de vraag of de veronderstellingen een redelijke basis vormen voor de toekomstgerichte informatie; een oordeel in welke mate de toekomstgerichte financiële informatie op een aanvaardbare wijze gebaseerd is op de als uitgangspunt gekozen veronderstellingen en de presentatie ervan in overeenstemming met de van toepassing zijnde grondslagen; de beschrijving van de uitgevoerde specifieke werkzaamheden; de beschrijving van de feitelijke bevindingen van de accountant waaronder voldoende details van de gevonden fouten en afwijkingen; de vermelding dat geen werkzaamheden zijn uitgevoerd in het kader van een controle- of beoordelingsopdracht en dat derhalve geen zekerheid wordt verstrekt omtrent de getrouwheid van financiële informatie, anders dan terzake van de aspecten, welke zijn onderzocht en waarover dienovereenkomstig wordt gerapporteerd; de vermelding dat indien de accountant aanvullende werkzaamheden, een controle- of een beoordelingsopdracht zou hebben uitgevoerd, wellicht andere onderwerpen zouden zijn geconstateerd die voor rapportering in aanmerking zouden zijn gekomen; de vermelding dat de verspreiding van het rapport is beperkt tot degenen met wie de uit te voeren werkzaamheden zijn overeengekomen; datum van het rapport; adres van de accountant; ondertekening. Vraag 3a Welke zijn de risico s voor de controlerend accountant bij de controle van de voorziening voor reorganisatieksoten, tegen de achtergrond van zijn controledoelstellingen? In beginsel dient de voorziening te worden gecontroleerd op juistheid en volledigheid. Toegespitst op de situatie bij TC NV is het risico van deflatteren aanwezig. Immers een te lage voorziening beïnvloedt het resultaat in gunstige zin. Dit impliceert dat met name aandacht dient te worden besteed aan de controle van de volledigheid (toereikendheid) van de opgenomen voorziening. Aan de andere kant bestaan er stringente richtlijnen onder welke voorwaarden een voorziening voor reorganisatiekosten mag worden opgenomen. Deze zijn overigens recent aangescherpt. Dit betekent dat de controle op de (formele) juistheid/aanvaardbaarheid evenzeer van belang is (zie ook RvJ en IAS). Vraag 3b Geef een beschrijving van het controleprogramma voor de controle van de voorziening voor reorganisatiekosten in de jaarrekening 2001 van TC NV. De accountant gaat het volgende na: Formele juistheid: Als bij het opstellen van de jaarrekening de omvang van de afvloeiingsverplichtingen vaststaat moeten deze niet als voorziening, maar als schuld worden opgenomen. Als de onderhandelingen echter nog niet zijn afgerond dan moet wel een voorziening worden gevormd (RvJ). Voorts dient er een concreet afvloeiingsplan te zijn waarin de kosten, samenhangend met de reorganisatie, gedetailleerd zijn opgenomen. Dit plan dient te zijn besproken met een vertegenwoordiging van het personeel; De accountant dient kennis te nemen van dit plan.

17 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole 17 Toereikendheid en aanvaardbaarheid: Controledoelstellingen: is rekening gehouden met alle voorzienbare kosten; heeft de voorziening uitsluitend betrekking op reële kosten waarvan de financiële gevolgen redelijkerwijs kunnen worden ingeschat; is de voorziening rekenkundig juist; zijn de waarderingsgrondslagen juist en stelselmatig toegepast; is de voorziening juist gepresenteerd en toereikend toegelicht; is de omvang van de voorziening toereikend en aanvaardbaar in relatie tot het afvloeiingsplan; Controlewerkzaamheden van de accountant: ga na of de gebeurtenissen na balansdatum een nieuw licht werpen op de feitelijke situatie per balansdatum inzake de omvang van de voorziening; stel vast dat er aan de reorganisatievoorziening een formeel besluit door een bevoegd orgaan ten grondslag ligt, en dat dit besluit in het boekjaar zelf is genomen; ga aan de hand van notulen van vergaderingen en inlichtingen van de gecontroleerde na in welk stadium de afvloeiingsregelingen verkeren en of de hieruit voortvloeiende verplichtingen terecht zijn opgenomen als voorziening; stel vast dat onder de overige kosten geen uitgaven zijn verantwoord die ten laste van de reorganisatievoorziening moeten worden gebracht (tendenties zouden in deze richting kunnen gaan); verifieer de rekenkundige juistheid; stel vast dat de gehanteerde waarderingsgrondslagen aanvaardbaar zijn en consistent worden toegepast; stel vast dat het karakter van de reorganisatievoorziening duidelijk is omschreven en dat uit de toelichting bij de jaarrekening blijkt in hoeverre deze een langlopend karakter heeft. Vraag 4a Geef een omschrijving van waardebegrippen die met betrekking tot de waardebepaling van het vaste net van belang kunnen zijn? Hanteerbare waardebegrippen bij deze overname kunnen zijn: Intrinsieke waarde: de individuele waarde van het net volgens een bepaald waarderingsstelsel; Rentabiliteitswaarde: de contante waarde van de met de exploitatie van het vaste net te verwachten netto winsten; Rendementswaarde: de contante waarde van de met het vaste net te realiseren toekomstige winstuitkeringen (met name interessant voor de financiers); Netto Contante Waarde (DCF): de contant waarde van de toekomstige met het vaste net te realiseren geldstromen; Liquidatiewaarde: directe opbrengstwaarde bij verkoop van het vaste net; Vraag 4b Geef gemotiveerd aan welk(e) waardebegrip(pen) u in deze situatie hanteert ter bepaling van de waarde van het vaste net. De liquidatiewaarde is voor TC NV te beschouwen als de minimaal te realiseren opbrengst bij verkoop van het vaste net. Dit impliceert dus een bodemwaarde.

18 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole 18 Speaking is als onderneming gezien de synergetische effecten geïnteresseerd in de continuering van de exploitatie van het vaste net. Dit impliceert een waarderingsgrondslag op basis van de continuïteitsgedachte. In deze gedachte past primair de rentabiliteitswaarde, die de winstpotentie van het vaste net aanduidt. Deze gaat namelijk uit van een going-concern gedachte. Hieraan dient de intrinsieke waarde te worden gekoppeld, als toetssteen ter bepaling van de hoogte van de goodwill. Bovendien is de DCF-waarde van belang, omdat deze bepalend is voor de mate waarin aan aflossings- en renteverplichtingen kan worden voldaan. Vraag 4c De accountant van Speaking NV vraagt u, als accountant van TC NV, om informatie voor zijn beeldvorming in het kader van de waardebepaling. Geef gemotiveerd aan hoe u zich ten aanzien van deze vraagstelling dient op te stellen. De volgende overwegingen spelen hierbij een rol: Verantwoordelijkheid directie van TC NV Uitgangspunt is dat de directie van de TC N beginsel bepaalt welke informatie aan de accountant van Speaking wordt verstrekt. Het valt derhalve aan te bevelen dat de directie de door accountant van Speaking gevraagde informatie rechtstreeks aan haar verstrekt. Daarbij kan het voorkomen dat de accountant van Speaking aan de accountant van TC NV inzage vraagt in het controledossier, waarin informatie zit dat een vertrouwelijk karakter draagt. De accountant van TC NV dient, alvorens inzage te verlenen, schriftelijk toestemming (vrijwaring) te hebben van de directie van TC NV. Collegiaal overleg De accountants treden weliswaar op bij dezelfde huishouding maar voor verschillende opdrachtgevers. Hoewel de GBA-bepalingen dat niet aangeven is het vanuit goede collegiale verhoudingen zeer aan te bevelen dat de accountant van Speaking, de accountant van TC NV inlicht inzake haar opdracht. De geheimhoudingsbepalingen van artikel 10 GBA gelden onverkort. GBA, artikel 10, Geheimhouding - lid 1 en 3. De accountant van TC NV houdt geheim al hetgeen hem in de uitoefening van de controlerende functie is toevertrouwd. De directie van TC NV dient deze plicht tot geheimhouding op te heffen alvorens haar accountant informatie kan verstrekken aan de accountant van Speaking. Daarbij dienen de belangen van betrokkene en de eer van de stand in de afweging te worden betrokken. - lid 2. Dit impliceert dat accountant van Speaking volgens de GBA geen verdere bekendheid aan informatie mag geven dan voor de vervulling van de due diligence opdracht nodig is.

19 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole De Nieuwe Economie NV Voorbeeld van uitwerking Vraag 1a Wat zijn de risico s voor registeraccountant Jansen bij de controle van de jaarrekening 2000? Het is met name de bedoeling dat de kandidaten casusspecifieke risico s onderscheiden, specifiek gericht op de controle van de jaarrekening 2000 van De Nieuwe Economie. De onderstreepte onderdelen dienen in ieder geval door de kandidaten genoemd te worden om tot een voldoende beoordeling voor vraag 1A te komen: bestaan en waardering participaties (NB: veel participaties zullen niet beursgenoteerd zijn). De algehele gang van zaken in de internetbranche de afgelopen tijd: sterk gedaalde beurskoersen en het grote aantal faillissementen; volledigheid verantwoorde participaties; bestaan en met name de waardering van de vorderingen op participaties veel internetbedrijven zitten in de problemen, zeer kritisch voor de jaarrekening is de controle van de volwaardigheid van de vorderingen op participaties. Voorts controle op bestaan ( fake vorderingen?); bestaan en waardering overige vorderingen; volledigheid schulden en verdeling langlopend en kortlopend; juistheid berekening herwaardering (zie ook hierboven) Voorts aandacht voor aanvaardbaarheid waarderingsgrondslagen (hoe is de actuele waarde bepaald?) en verdeling gerealiseerde en ongerealiseerde herwaardering; overige kosten: primair volledigheid en secundair juistheid (merk ook op de dominante positie van de heer De Kat: aanvaardbaarheid van de kosten); volledigheid rentelasten en juistheid rentebaten; risico van discontinuïteit en de ontwikkeling in de liquiditeit en solvabiliteit (kortlopende financiering). Hiertoe kritische analyse van de tussentijdse cijfers 2001, business plannen en kredietvoorwaarden (ratio s en moment aflossingen); dominante positie algemeen directeur, die tevens grootaandeelhouder is; niet uit de balans blijkende verplichtingen; De Nieuwe Economie is aan de effectenbeurs genoteerd: extra aandacht van de financiële pers. Vraag 1b Welke mogelijke invloed hebben deze risico s op de af te geven verklaring over de jaarrekening 2000? Voornamelijk de invloed van het risico van discontinuïteit op de (strekking) van de accountantsverklaring (RAC 570). De accountant beoordeelt tussentijdse cijfers 2001, business plannen en kredietvoorwaarden

20 Docentenhandleiding Moderne Accountantscontrole 20 (ratio s en moment aflossingen) om zich een oordeel te vormen over de levensvatbaarheid van De Nieuwe Economie. Vervolgens: kritische analyse van de het directieverslag en de toelichting van de directie bij de jaarrekening (in overeenstemming met zijn bevindingen?); mogelijk verplicht/onverplicht toelichtende paragraaf in verklaring (zie ook RAC 700) en de strekking van de verklaring; waardering op continuïteitsbasis aanvaardbaar; Vraag 2 Hoe reageert u (registeraccountant Jansen) op de uitlatingen van de heer De Kat? U dient direct contact op te nemen met de heer De Kat. Nooit mag gesuggereerd worden dat u (ongecontroleerde) tussentijdse cijfers 2001, waarbij geen verklaring is afgegeven, onderschrijft (zie GBR artikel 11 lid 1 en artikel 12). Gezien het cumulatief resultaat ultimo 2000 is het zeer de vraag of er over 2001 dividend uitgekeerd kan worden. Medio april 2001 is dit in ieder geval veel te vroeg om iets over op te merken. U dient er bij de heer De Kat op aan te dringen dat hij in de financiële pers zo spoedig mogelijk een en ander recht zet. Is hij hiertoe niet bereid dan dient u dit zelf te doen. Verder moet de heer De Kat inzien dit nooit meer mag gebeuren. Zie onder andere GBR artikel 12 en artikel 10 lid 5. Ook dient u de relatie met De Nieuwe Economie/de heer De Kat te heroverwegen (zie RAC 200/210 en RAC 1007). De uitkomst hiervan zal sterk afhangen van de vraag of de heer De Kat zelf bereid is een en ander recht te zetten en zijn laakbare handelwijze erkent. Vraag 3a Welke vragen zullen de overhandigde gegevens bij registeraccountant Jansen oproepen? Kwaliteit overgelegd cijfermateriaal (er is geen accountantscontrole toegepast); Van de omzet sinds de oprichting (2 jaar) is meer dan de helft nog niet betaald (openstaande debiteuren ultimo 2000). De vraag is in hoeverre de verantwoorde omzet reëel is of dat fake omzet is gefactureerd, ook is het mogelijk dat een groot aantal disputen met afnemers bestaat; Brutowinstmarge loopt terug van 60% naar 43%. Verklaring? Relatie rentelasten ten opzichte van schulden lijkt irreëel hoog. Over 1999 is 400 rente verantwoord, lang- en kortlopende financiering is ultimo 1999 slechts Voor 2000 zijn deze cijfers respectievelijk 500 en 3.250; Kwaliteit interne organisatie, zijn er veel kosten mee gemoeid om een en ander op aanvaardbaar niveau te brengen; Afhankelijkheid organisatie van de twee oprichters Vraag 3b Welke aanvullende informatie vraagt registeraccountant Jansen op in het kader van zijn due diligence opdracht? Onder andere de volgende zaken (niet limitatief): Tussentijdse cijfers 2001;