LEERKATERN VWO Zuidoost-Azië als macroregio

Transcriptie

1 LEERKATERN VWO Zuidoost-Azië als macroregio Aardrijkskunde voor de tweede fase

2

3 Aardrijkskunde voor de tweede fase LEERKATERN VWO Auteurs: Wout Lentjes Hans Palings Theo Savelkouls Maarten Terlingen Peter Teune Brigitte Weidema Martin de Wolf Redactie: Maarten Terlingen Derde druk Malmberg s-hertogenbosch domein Zuidoost-Azië als macroregio

4 Voorwoord Als je via televisie, krant of het internet geïnformeerd wordt over het dagelijks nieuws, heb je te maken met aardrijkskunde. Er gebeurt altijd wel iets in de wereld of in je directe omgeving dat je enkel met aardrijkskundige kennis kunt begrijpen en verklaren. Wereldwijs geeft je hiervoor een basis. Satellieten bespieden continu de wereld en aarde en zorgen voor snelle stromingen van beelden en boodschappen. Er is zo een overvloed aan informatie. Om deze op hun waarde te schatten en te kunnen begrijpen heb je een kader nodig. Je moet weten hoe de wereld economisch, sociaal-cultureel of politiek in elkaar zit. Ook moet je weten hoe de aarde volgens geologische en biologische wetten functioneert. De thema s Wereld en Aarde geven je in de bovenbouw een basis waarmee je de verschillen tussen landen en gebieden en allerlei actuele processen kunt begrijpen. Bij de andere domeinen wordt de kennis verder verdiept. Met Wereldwijs kun je actief en zelfstandig aan de slag. Hoe gaat dat in zijn werk? Je gebruikt bij aardrijkskunde een leerkatern of handboek (HB) en een werkboek (WB). Leerkatern of handboek In het leerkatern of handboek vind je de theoretische basiskennis die nodig is voor het examen. Deze basiskennis staat in korte blokjes tekst. Soms wordt de basiskennis verdiept of verbreed. Dat gebeurt in de Clips. Aan het eind van elk hoofdstuk moet de kennis worden toegepast in de CaseQuests en de Examentrainer. In de CaseQuests krijg je een vraag over een gebied of een thema. Je moet alleen of met een groepje met behulp van bronnen een probleem oplossen, situaties vergelijken of scenario s kiezen en bedenken. De Examentrainer bestaat uit een dossier van bronnen aan de hand waarvan in het werkboek via vragen in examenstijl je kennis kan worden geoefend. Bij het begin van ieder hoofdstuk vind je Kaart in beeld. Op een dubbelpagina vind je hier als introductie allerlei kaartbronnen die een eerste indruk geven van het gebied of thema. Werkboek We leven in een samenleving die bol staat van informatie. Daarmee moet je leren omgaan. Het lezen en interpreteren van uiteenlopende bronnen zoals kaarten, foto s, grafieken, tabellen en computerbestanden zijn belangrijke vaardigheden die je in Wereldwijs via het werkboek gaat oefenen. In het werkboek staat actief en zelfontdekkend leren centraal. Je doorloopt per hoofdstuk vier fasen: Fase 1: Verkenning Deze geeft een oriëntatie op het gebied of het thema. Hierbij wordt gebruikgemaakt van de kaartbronnen in Kaart in beeld. Soms maak je via Google Earth een virtuele reis naar een stukje gebied. Fase 2: Analyse In deze fase ga je informatie verwerven en verwerken. Via vragen verdiep je kennis die je op tal van situaties uit de praktijk moet toepassen. Je moet steeds de bronnen in handboek, werkboek en atlas lezen, interpreteren en combineren. Meestal komen ook een of meerdere CaseQuests aan de orde. Fase 3: Reflectie Dit vormt de afsluiting van de basisstof met aandacht voor samenhang en standpuntbepaling. Ook hier komen een of meer CaseQuests aan de orde. Fase 4: Toepassing De verworven kennis ga je op twee manieren met elkaar in verband brengen en toepassen. Bij de Examentrainer krijg je aan de hand van de bronnen in het handboek een oefenexamen. De Examenhulp is gericht op het samenvatten van de leerstof. Je kunt de leerstof een of twee jaar later nodig hebben voor het examen. Goede samenvattingen zijn dan een goede hulp. In het werkboek vind je schema s die je hierbij behulpzaam zijn. Antwoordenboek Er zijn antwoordenboeken in de vorm van ingevulde werkboeken. Daarmee kun je zelf de antwoorden nakijken zodat je de hulp van je docent alleen nodig hebt bij de onduidelijkheden die nog overblijven. epack Het epack is een onmisbaar onderdeel van Wereldwijs. Na elk hoofdstuk kun je jezelf toetsen met behulp van interactieve zelftoetsen. Scores, feedback en tips helpen je verder op weg bij het zelfstandig leren. Een prima middel om je bijvoorbeeld voor te bereiden op een toets, maar ook om zelf te controleren of je het domein begrijpt en in de vingers hebt. Met behulp van de Samenvatter kun je zelf een samenvatting maken van de leerstof. Succes met Wereldwijs! De samenstellers

5 Inhoud LEERKATERN Zuidoost-Azië als macroregio Hoofdstuk 1 Zuidoost-Azië: een eenheid of een verbrokkeld geheel? (ce) 6 Hoofdstuk 2 Belangrijke actuele vraagstukken (se) 56 Begrippen 85 Colofon Bronvermelding foto s Coverbeeld: Science Photo Library/ANP Foto Register 88 John Hulme; Eye Ubiquitous/CORBIS; Bob Daemmrich/Corbis; Charles O Rear/CORBIS; Christophe Boisvieux/Corbis; Democratic Voice of Burma/ handout /epa/anp; Dennis M. Sabangan/epa/ANP; Dung Vo Trung/Corbis; Epa/ANP; EMELproducties Sprang Capelle; Erik de Castro/Reuters/WFA; Frans Lanting/Corbis; Heinrich Schoenei/EPA/ANP; Jeremy Horner/CORBIS; John Van Ha sselt/corbis; Jose Fuste Raga/Corbis; Justin Guariglia/Corbis; Karen Kasmauski/Corbis; Luca Tettoni/Corbis; MAST IRHAM/epa/ANP; Nasa/Modis/epa/ANP; Peter Turnley/Corbis; Robert van der Hilst/Corbis; Science Photo Library/ANP; Steve Raymer/Corbis; TWPhoto/Corbis; Viviane Moos/Corbis; William Manning/Corbis; Cartografie Van Dijk vormgeving & kartografie, Heusden/Van Oort redactie en kartografie, Almere/Rerink kartografie & vormgeving, Eindhoven ISBN Derde druk, tweede oplage. Malmberg s-hertogenbosch, 2009 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471, en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Het is de uitgever, ondanks vele inspanningen, niet gelukt alle rechthebbenden te achterhalen. Denkt men rechthebbende te zijn, dan kan men zich wenden tot de uitgever. Tekeningen Maarten Rijnen

6

7 domein Zuidoost-Azie als macroregio

8 hoofdstuk 21 ce Zuidoost-Azië: een eenheid of een verbrokkeld geheel?

9 Kaart in beeld 8 Inleiding 10 1 Kennismaken met de macroregio Een natuurlijk milieu met veel gemeenschappelijke kenmerken Een mix van volken en culturen Overeenkomsten en verschillen in de economie Politieke samenwerking in de ASEAN 18 2 Het koloniale verleden: de uitgangssituatie voor globalisering Kolonisatie en dekolonisatie in Zuidoost-Azië De Nederlandse koloniale invloedssfeer De Britse koloniale invloedssfeer De Franse koloniale invloedssfeer De Spaanse en Portugese koloniale invloedssfeer De aparte positie van Thailand: nooit gekoloniseerd 21 3 Globalisering en de economische dimensie De landbouw in Zuidoost-Azië en de globalisering De industrie in Zuidoost-Azië en de globalisering De dienstensector in Zuidoost-Azië 30 4 Globalisering en de sociaal-culturele dimensie De bevolkingsontwikkeling en demografische transitie De groei van steden door migratie Internationale arbeidsmigratie binnen Zuidoost-Azië Internationale arbeidsmigratie buiten Zuidoost-Azië 38 5 Globalisering en de politieke dimensie Nation building en politieke stabiliteit Op weg naar een economische unie 41 6 Wordt Zuidoost-Azië een soort Europa? De macroregio in de wereld Vormt Zuidoost-Azië een hechte eenheid? 42 CaseQuest 44 1 Hoe kunnen de problemen door overurbanisatie in de grote steden van Zuidoost-Azië het beste worden tegengegaan? 44 2 Hoe zijn de ontwikkelingskansen van Zuidoost-Azië in vergelijking met Midden-Amerika? 47 Examentrainer ce 50

10 Kaart in beeld BRON K1 De landen in Zuidoost-Azië.

11 hoofdstuk 1 Zuidoost-Azië: een eenheid of een verbrokkeld geheel? 9 BRON K2 De koloniale verdeling van Zuidoost-Azië in 1826 en BRON K3 De etnische bevolkingsgroepen in Zuidoost-Azië _H1.indd Sec2: :33:12

12 Inleiding BRON 1 Zuidoost-Azië, de werkplaats van de wereld. Arbeiders van de Japanse fabriek Matsushita in Maleisië doen lichamelijke oefeningen voordat ze televisies gaan produceren. BRON 2 Don Quichote Sancho Panza. BRON 1 Hoogspanning in een belangrijk financieel centrum. De werkplaats Dagelijks komen we producten tegen die ergens in Zuidoost-Azië van de wereld zijn gemaakt: sportschoenen van een fabriek in Indonesië of Maleisië, een T-shirt uit Vietnam of een mobiele telefoon uit Thailand. De landen in Zuidoost-Azië vormen de werkplaats van de wereld waar veel producten in elkaar worden gezet. De landen zijn door de globalisering in snel tempo onderdeel geworden van de wereldeconomie. Het is een opmerkelijke vooruitgang, want voor 1960 was het nog een koloniaal gebied. Tussen de landen Myanmar (vroeger Birma), Laos, Thailand, Vietnam, Cambodja, Maleisië, Filipijnen, Brunei, Singapore, Indonesië en Oost- Timor bestaan naast veel verschillen (in cultuur en economische ontwikkeling) ook overeenkomsten. Door deze overeenkomsten vormen de landen in Zuidoost-Azië een macroregio.gemeenschappelijke kenmerken zijn bijvoorbeeld het karakter van het klimaat en het landschap en ook het veel voorkomen van natuurgeweld. Ook de opbouw van de economie kent in veel landen overeenkomsten. Net als in Europa werken de landen in Zuidoost-Azië steeds meer samen, wat de economie stimuleert. Het is de vraag of de ongelijkheid tussen de landen hierdoor is afgenomen. Vormt Zuidoost-Azië steeds meer een hechte eenheid?

13 hoofdstuk 1 Zuidoost-Azië: een eenheid of een verbrokkeld geheel? 11 BRON 2 De ligging van Zuidoost-Azië aan de zuidoostrand van de Euraziatische plaat. BRON 3 De geologische afzettingen en belangrijkste subductiezones in Indonesië. 1 / Kennismaken met de macroregio De landen Myanmar (vroeger Birma), Laos, Thailand, Vietnam, Cambodja, Maleisië, Filipijnen, Brunei, Singapore, Indonesië en Oost-Timor vormen samen Zuidoost-Azië (bron K1). Het gaat om een gebied dat in het noorden begrensd wordt door China en in het westen door India. Het is de vraag of Zuidoost-Azië zomaar een losse verzameling landen is of dat de landen in dit gebied gemeenschappelijke kenmerken hebben. Bij een of meer gemeenschappelijke kenmerken kunnen we spreken van een homogeen gebied. Op basis van deze kenmerken kan het gebied afgebakend worden en vormt een zogenoemde FORMELE REGIO. Om te weten of Zuidoost-Azië een echte uniforme MACRO- REGIO is, moeten we nagaan of er bij de elf landen sprake is van veel overeenkomsten en gemeenschappelijke belangen of dat de verschillen domineren. 1.1 Een natuurlijk milieu met veel gemeenschappelijke kenmerken Het natuurlijk milieu van de landen in Zuidoost-Azië heeft veel overeenkomsten: 1 De ligging op de Euraziatische plaat bij een zone met subductie Zuidoost-Azië ligt aan de zuidoostrand van de Euraziatische plaat. Deze TEKTONISCHE PLAAT bestaat hier behalve uit vasteland uit een aantal schiereilanden en eilanden waarvan de vorming samenhangt met de aanwezigheid van een boogvormige zone met SUBDUCTIE en DIEPZEETROGGEN (bron 2). De Indisch-Australische en de Filipijnse plaat drukken hier tegen en duiken hier onder de Euraziatische plaat. In samenhang met de subductie komt in Indonesië en de Filipijnen explosief vulkanisme voor. We vinden er in een langgerekte rij talrijke STRATOVULKANEN en CALDERAVULKANEN met granitische lava en losse vulkanische afzettingen (bron 3). Lagen basalt die bij verwering een vruchtbare bodem vormen, komen ook voor. Door samendrukking van sedimenten en plooiing van lagen sediment op de rand van de zeebodem ontstonden er in veel landen vooral jonge (alpiene) PLOOIINGS- GEBERGTEN. De sterk beboste bergen hebben op veel plaatsen gezorgd voor een

14 12 domein Zuidoost-Azië als macroregio BRON 4 De belangrijkste natuurlijke hulpbronnen van de landen in Zuidoost-Azië. land natuurlijke hulpbronnen Brunei aardolie, aardgas Cambodja edelsteen, ijzererts, mangaan, fosfaat Indonesië tin, nikkel, bauxiet, aluminium, koper, goud, zilver, aardolie, aardgas Laos gips, tin, goud, edelsteen, kalium Maleisië tin, koper, ijzererts, bauxiet, bijzondere metalen, aardolie, aardgas Myanmar tin, zink, koper, lood, marmer, kalksteen, edelsteen, antimoon Oost-Timor goud, marmer, mangaan, aardolie, aardgas Filipijnen nikkel, kobalt, zilver, goud, zout, koper Thailand tin, lood, gips, fl uoriet, cement, kalksteen, zout, kaoliniet, klei, aardolie, aardgas Vietnam fosfaat, mangaan, bauxiet, aluminium, chroom, kaoliniet, aardolie BRON 5 De westmoesson (januari) en de oostmoesson (juli) in Indonesië. BRON 6 Natuurrampen in Indonesië in soort natuurramp aantal natuurrampen aantal doden aantal vluchtelingen storm (incl. tropische cycloon) overstroming aardbeving bosbrand 22 vulkaanuitbarsting landslide tsunami BRON 7 Moslima s bidden in een moskee in Banda Aceh op Noord-Sumatra voor de slachtoffers van de tsunami van 26 december slechte toegankelijkheid (dit bemoeilijkte bijvoorbeeld migratie). Het gebergte heeft samen met het vulkanisme gezorgd voor de aanwezigheid van veel ertsen zoals goud, zilver, koper, nikkel, ijzererts en tin (bron 4). Indonesië, Maleisië, Brunei, Vietnam, Thailand en Oost-Timor hebben hiernaast op het land en/of in zee nog fl inke voorraden aardolie en/of aardgas. 2 De ligging in de tropische landschapszone Zuidoost-Azië ligt in de TROPISCHE LANDSCHAPSZONE met als natuurlijke plantengroei een weelderig tropisch regenwoud. Meer dan de helft van het landoppervlak bestaat uit tropisch bos. Het gebied heeft zowel een tropisch regenwoudklimaat (Af) als een savanneklimaat (Aw). Door de halfjaarlijkse verplaatsing van de lage druk (INTERTROPISCHE CONVERGENTIEZONE) die de loodrechte zonnestand volgt, hebben de PASSATEN het karakter van een MOESSON. In de periode mei oktober waait er een moessonwind van hoge druk in Australië (winter) naar lage druk in Zuidoost-Azië (zomer). Ten zuiden van de evenaar is er in Indonesië sprake van een droge oostmoesson (bron 5). De nabijheid van de hoge druk boven Australië en de korte weg over zee verklaren het droge karakter. Ten noorden van de evenaar draait de wind en waait de natte westmoesson, die na opname van vocht boven zee vooral op het vasteland van Zuidoost-Azië veel neerslag brengt. In de periode november april waait de moessonwind van hoge druk in Zuidoost- Azië (winter) naar lage druk in Australië (zomer). De afl andige noordoostmoesson is boven het vasteland van Zuidoost-Azië droog. Door opname van vocht boven zee ontvangen Maleisië, Singapore, Indonesië en Brunei wel neerslag. Na het passeren van de evenaar draait de moessonwind naar het noordwesten en westen en zorgt in Indonesië voor hevige neerslag in Zuid- Sumatra en Java. 3 Het vaak voorkomen van natuurrampen en landdegradatie Door zijn geologische opbouw en zijn klimaat met veel warmte en een hoge neerslagintensiteit is Zuidoost-Azië een gebied

15 hoofdstuk 1 Zuidoost-Azië: een eenheid of een verblokkeld geheel? 13 BRON 8 Boeddhistische monnik in een straat in Yangon (= Rangoon, Myanmar) met stormschade na het passeren van de tropische cycloon Nargis op 5 mei waar regelmatig natuurrampen voorkomen (bron 6). Deze kunnen leiden tot veel doden en gewonden en landdegradatie. De volgende soorten natuurrampen zijn in Indonesië te verwachten: 1 Aardbevingen en tsunami s. Door de aanwezigheid van plaatranden en breuken bewegen in Zuidoost-Azië op een aantal plaatsen stukken aardkorst langs elkaar. De spanningen die hierdoor ontstaan, leiden regelmatig tot aardbevingen. Ze komen vooral voor bij de langgerekte subductiezones (bron 2 en 3). De aardbevingen kunnen hier zwaar zijn en als ze op de zeebodem plaatsvinden, kunnen ze een tsunami veroorzaken. Dit was bijvoorbeeld op 26 december 2004 het geval, toen een tsunami vooral in Noord-Sumutra voor veel schade en slachtoffers zorgde (bron 7). 2 Vulkanische activiteit. In Zuidoost-Azië komt bij de subductiezones veel explosief vulkanisme voor. Zowel in Indonesië als in de Filipijnen vinden we talrijke stratovulkanen en calderavulkanen. In Indonesië zijn er zo n honderd (bijvoorbeeld de Merapi) en op de Filipijnen zo n vijftien (bijvoorbeeld de Mayon) nog vrij kort geleden actief geweest. 3 Overstromingen en tropische cyclonen. Wateroverlast hoort ook bij Zuidoost- Azië. Door moessonregens en tropische cyclonen krijgen rivieren in korte tijd erg veel water te verwerken. Een plotselinge overstroming die dorpen en landbouwgronden bedreigt, is het gevolg. In Zuidoost-Azië komen onder invloed van het warme zeewater in de tropische landschapszone regelmatig tropische cyclonen (tyfoons) voor. Ze richten in alle landen veel schade aan: hele kustgebieden kunnen onder water komen te staan. Op 5 mei 2008 zorgde de tropische cycloon Nargis in Myanmar voor een enorm aantal slachtoffers en veel stormschade (bron 8). 4 Modderstromen en aardverschuivingen. De aanwezigheid van veel hellingen gecombineerd met los materiaal en intensieve tropische regenval zorgt ervoor dat in Indonesië massabewegingen veel voorkomen. De intensieve chemische verwering in

16 14 domein Zuidoost-Azië als macroregio BRON 9 Filipijnse moeder is huilend op zoek naar haar drie kinderen die bedolven zijn door een modderstroom op de hellingen van de vulkaan Mayon. De modderstroom ontstond door hevige neerslag bij het passeren van de tropische cycloon Durian in december de tropen leidt op de gebergtehellingen tot een dikke verweringslaag. Op de vulkaanhellingen zijn vooral de lagen met vulkanische as gevoelig voor hellingafwaarts transport. Bij hevige regenval kunnen modderstromen en aardverschuivingen ontstaan (bron 8). Bij een aardverschuiving komt een heel stuk met water verzadigde helling als een samenhangend geheel naar beneden. 1.2 Een mix van volken en culturen Zuidoost-Azië is een gebied met vele invloeden van buitenaf. In het verleden kwamen er uit India handelaren en uit China migranten. Arabieren staken de Indische Oceaan over om handel te drijven en de islam te verbreiden. Daarna kwamen de Europeanen (uit Portugal, Spanje, Nederland, Groot-Brittannië en Frankrijk) om er koloniale rijken te stichten. Tot slot zetten de Amerikanen hun stempel op het gebied. De Amerikanen hebben er zelfs een oorlog verloren (de Vietnamoorlog). Zuidoost-Azië is alleen al door de koloniale periode een gebied waar je veel verschillen tegenkomt. De koloniale landen hebben de economie, de taal en cultuur van de koloniën gericht op het koloniale moederland en daardoor de ontwikkeling van een zekere eenheid op basis van etnische verwantschappen verhinderd. Het is de vraag of je bij Zuidoost-Azië kunt spreken van één cultuurgebied (GB53 209A). De macroregio bestaat uit een mix van vele volken en culturen. We vinden er allerlei etnische bevolkingsgroepen met vele talen en dialecten en met verschillende godsdiensten (bron K3 en 10). Opvallend is: 1 Het grotendeels samenvallen van de belangrijkste etnische groepen met de begrenzing van de huidige politieke staten. De Birmanen domineren het gebied dat bekend staat als Birma (de huidige staat Myanmar), de Thai wonen vooral in Thailand, de Khmer tref je aan in Laos en Cambodja en de Vietnamezen bewonen Vietnam. De hoofdbevolkingsgroepen kom je vooral tegen in het centrumgebied van elke staat. 2 De meeste etnische minderheden komen in de meer perifere gebieden van hun land voor. Bossen bieden hier veelal bescherming tegen de overheersing van de hoofdbevolkingsgroep (bijvoorbeeld de Thai, de Birmanen, de Khmer, de Vietnamezen) in het centrum van het land. Regelmatig is er sprake van etnische confl icten (zie hoofdstuk 2, paragraaf 3). 3 De Chinese gemeenschappen komen vooral in stedelijke gebieden voor. De meeste Chinezen kwamen niet als boer, maar zochten als handelaar en arbeidskracht werk in de steden. Dat verklaart ook de aanwezigheid van de Chinatowns in de meeste Zuidoost-Aziatische steden die aan de kust liggen. Alleen naar de westkust van Maleisië kwamen de Chinezen als boeren.

17 CaseQuest 1 Hoe kunnen de problemen door Zuidoost-Azië het beste worden tegengegaan? Inleiding Jakarta is de grootste en invloedrijkste stad van Indonesië. Als hoofdstad van het land en belangrijke stad op het dichtbevolkte Java heeft Jakarta altijd een enorme aantrekkingskracht gehad op mensen en bedrijven. Het is daardoor in de loop der tijd fors gegroeid en vormt samen met de voorsteden Bogor, Tangarang en Bekasi een uitgestrekt stedelijk gebied dat Jabotek (een samenvoeging van de eerste letters van de steden) wordt genoemd. Jabotek had in 2008 een bevolking van rond de 20 miljoen mensen, van wie er meer dan 8,5 miljoen in Jakartastad wonen. In Thailand en de Filipijnen heb je vergelijkbare situaties: Bangkok en Manila zijn daar de belangrijkste groeipolen van het land. Jakarta, Bangkok en Manila zijn zo sterk gegroeid dat er sprake is van overurbanisatie. De stedelijke bevolking is sterker gegroeid dan de bestaansmogelijkheden, waardoor veel mensen geen werk hebben en goede huisvesting niet kunnen betalen. Veel arme mensen wonen daarom in krottenwijken. De woonomstandigheden zijn er vaak bijzonder slecht. De overheden van deze grote steden zitten nu met de handen in het haar. Hoe kunnen de problemen van suburbanisatie worden tegengegaan? En hoe kan voorkomen worden dat de problemen door de komst van migranten verergeren? Hoofdvraag Hoe kunnen de problemen door overurbanisatie in de grote steden van Zuidoost-Azië het beste worden tegengegaan? Deelvragen 1 Wat zijn de oorzaken en gevolgen van de overurbanisatie in de grote steden van Zuidoost-Azië? 2 Wat zijn de voordelen en de nadelen van het Kampung Improvement Program in Jakarta als mogelijke oplossing voor de stedelijke problemen? 3 Waarom lossen hervestigingsprogramma s de problemen door overurbanisatie niet op? 4 Is het mogelijk de grote steden op slot te doen om zo de komst van arme mensen te voorkomen? BRON 1 Model van de grote metropolen in Zuidoost-Azië. BRON 2 Stadsdorpen (desakota s) rondom de grote metropolen Kenmerkend in Zuidoost-Azië voor de grote metropolen (zie Wereld blz. 143) is dat de groei vooral plaatsvindt in de omliggende landelijke gebieden. Veel mensen gaan in de centrale stad van de metropool werken, maar blijven op het platteland wonen. Hun werkervaring zorgt ervoor dat bedrijven die op zoek zijn naar goedkope arbeiders, zich geleidelijk verplaatsen naar de omliggende gebieden. Deze plattelandsgebieden krijgen door het toenemende aantal inwoners en bedrijven steeds meer een stedelijk karakter. Ze worden daarom ook wel stadsdorpen (desakota s) genoemd. Door deze ontwikkelingen worden de stadsdorpen steeds aantrekkelijker voor de rijkere stedelingen om er te gaan wonen. Zij vinden de centrale stad door de komst van steeds meer arme migranten minder veilig en aantrekkelijk worden. In de stadsdorpen kunnen ze veilig en riant wonen.

18 overurbanisatie in de grote steden van hoofdstuk 1 Zuidoost-Azië: een eenheid of een verbrokkeld geheel? 45 BRON 3 Groei van grote steden in Zuidoost-Azië ( ). inwonertal 1990 (x 1000) inwonertal 2000 (x 1000) gemiddelde jaarlijkse groei (in %) Metropool Bangkok ,7 Stadsdorpen Bangkok ,3 Metropool Jakarta ,2 Stadsdorpen Jakarta ,7 Metropool Manila ,3 Stadsdorpen Manila ,3 BRON 5 Het aandeel in de werkgelegenheid van de verschillende sectoren in Jakarta. BRON 4 Overzicht van soorten bebouwing in de metropool Bangkok. BRON 6 De gemiddelde reissnelheid in verschillende Aziatische steden (km/uur). BRON 7 Oplossing 1: Het Kampung Improvement Program Overheden van verschillende steden in Zuidoost- Azië hebben jaren geprobeerd om migranten uit de stad te weren door regelmatig krottenwijken op te ruimen. Het heeft echter geen enkel effect gehad. Een paar dagen later staat er op een andere plek weer een nieuwe verzameling zelfbouwhuizen. Men heeft daarom besloten deze zinloze strijd te staken. In plaats daarvan werd er in Jakarta in Indonesië een Kampung Improvement Program (KIP) opgestart. Daar worden de krottenwijken kampungs genoemd. Met het programma probeert de overheid de spreiding van nieuwe krottenwijken onder controle te houden en de overlast in de stad te beperken. Het KIP omvat vier belangrijke punten: Op verschillende plekken rond de stad worden bouwkavels gereed gemaakt, ook wel site and services projecten genoemd. Dit zijn locaties waar migranten van het platteland tegen een redelijke vergoeding legaal een eigen huis kunnen bouwen. De overheid legt de nodige voorzieningen aan, zoals stromend water, elektriciteit en infrastructuur. In bestaande wijken worden ook dergelijke voorzieningen aangelegd. Het gevolg is dat mensen vertrouwen krijgen in de overheid en hun eigen woning beginnen te verbeteren. De meeste migranten in Jakarta werken vaak in het centrum van de stad. Om mensen aan te moedigen om de omliggende site and service projecten te gaan bewonen, wil de overheid het openbaar vervoer van en naar het centrum verbeteren. De overheid erkent het belang van de informele sector voor de lokale economie van Jakarta. Om die reden geeft ze mensen in de informele sector de gelegenheid om met hun kapitaaltje een lening te sluiten, waardoor grotere investeringen mogelijk worden. Veel migranten die net in Jakarta zijn aangekomen, nemen de tijd niet eens om een eigen woning te bouwen. Ze zijn naar de stad gekomen om te werken en willen dat zo snel mogelijk en zo veel mogelijk doen. Daarom zwerven veel nieuwe migranten rond in het centrum van de stad, aangezien daar de meeste baantjes te vinden zijn. s Nachts slapen ze op straat. Om deze migranten veiligheid te bieden, worden op verschillende plekken in het centrum slaapplaatsen aangeboden.

19 46 domein Zuidoost-Azië als macroregio BRON 8 Krottenwijk in Bangkok Zodra inwoners van een krottenwijk bestaanszekerheid is geboden (bijvoorbeeld door de aanleg van een waterleiding of een busverbinding naar de stad), gaan ze geld investeren in de verbetering van hun woningen. Op deze foto hebben sommige bewoners al een tweede verdieping op hun woning geplaatst. BRON 9 Oplossing 2: Transmigratie In verschillende delen in Zuidoost-Azië is de bevolkingsdruk te groot. Er is te weinig ruimte om zoveel mensen samen te laten wonen. Door de grote bevolkingsdruk zijn er in een aantal landen in Zuidoost-Azië hervestigingsprogramma s. Zo worden inwoners van Manila in de Filipijnen naar de zuidelijke eilanden verplaatst en moeten inwoners van de Mekongdelta in Vietnam verhuizen naar noordelijke provincies. In Indonesië worden transmigratieprogramma s opgezet. De armste gezinnen op Java en Bali worden aangewezen om de stad te verlaten en krijgen een perceel op Kalimantan, Sulawesi of Sumatra toegewezen. Op deze locaties kunnen ze zelfvoorzienende landbouw bedrijven en de restoogst verkopen, zo veronderstelt de overheid. In het regenwoud zijn verschillende plekken gereedgemaakt waar de transmigranten gevestigd kunnen worden. De aangewezen gezinnen hoeven hun overtocht niet zelf te bekostigen. Ze krijgen gratis een stuk ontgonnen grond, een ticket voor de boottocht en een startpremie om een huis te bouwen. Alles bij elkaar is dit een bedrag van gemiddeld zevenduizend US dollar per gezin. De Indonesische overheid heeft dit met leningen bij bijvoorbeeld de Wereldbank kunnen financieren. De laatste vijf jaar van het transmigratieproject zijn er in totaal mensen naar andere eilanden verplaatst. In die periode groeide Jakarta echter nog met inwoners. BRON 10 Oplossing 3: De stad op slot De problemen in de grote steden zijn de afgelopen jaren alleen maar groter geworden. Door de suburbanisatie van de rijkere bewoners en de aanhoudende toestroom van arme plattelanders wordt de stad gemiddeld steeds armer. Overheden in verschillende steden in Zuidoost-Azië hebben besloten de stad op slot te doen. Een dergelijk beleid omvat drie belangrijke elementen. Er wordt een programma gestart om de groei van de informele sector tegen te gaan. Op verschillende locaties in de stad moet je een vergunning aanvragen om op straat je handel te verkopen en in andere delen van de stad verwijdert de politie straatventers. Illegale woongemeenschappen worden gesloopt. Ambtenaren gaan de wijken in en waarschuwen de bewoners dat ze binnen een maand hun spullen moeten pakken en moeten vertrekken, aangezien bulldozers de krotten komen platwalsen. Om migratie naar de stad zo veel mogelijk tegen te gaan, moeten de woonomstandigheden van de stadsdorpen (desakota s) en het omliggende platteland verbeterd worden. Dan zullen de mensen minder snel aanleiding hebben om te migreren, zo redeneren de bestuurders. In overleg met de bewoners ter plekke wordt besloten hoe het geld kan worden geïnvesteerd, waarna een projectplan wordt opgesteld.