Inhoud. p Nood aan een aangepaste woning p Naar een antwoord op de noden: beleidskeuzes aangaande woonbeleid en omkadering

Transcriptie

1 Inhoud 1. Inleiding p Wettelijk kader: een nieuw sociaal huurbesluit p Toewijzingsvoorwaarden in het sociaal huurbesluit: 2 standaardsystemen p Kans voor een lokale saus bovenop de standaardtoewijzingssystemen: een lokaal toewijzingsreglement 2. Gemeentelijk initiatief p Procedure p Doelgroepenplan Ouderen p. 5 1 Situering doelgroep p Terminologie p Profiel van de doelgroep p. 5 a. De doelgroep ouderen: een steeds groeiende groep p. 5 b. Een diverse doelgroep p De lokale woningmarkt p De specifieke noden en beschrijving van de specifieke problemen p Thuis blijven wonen of verhuizen? p Nood aan een volwaardig verhuisalternatief voor zelfredzame ouderen met een laag inkomen: een betaalbare en kwaliteitsvolle woning p Nood aan een aangepaste woning p Naar een antwoord op de noden: beleidskeuzes aangaande woonbeleid en omkadering p Het verhogen van het aanbod aan betaalbare en kwaliteitsvolle woningen: een beleidskeuze van het lokaal bestuur p Ouderenbeleid op het kruispunt van wonen en welzijn: flankerende maatregelen en omkadering p Een aanbod van woningen voor ouderen binnen het patrimonium van de sociale huisvesting: het lokaal toewijzingsreglement als onderdeel van maatwerk p. 25 a. Toewijzing aan de doelgroep ouderen p. 25 b. Voorbehouden van een aanbod aan woningen voor ouderen in het huidig sociale p. 25 huurpatrimonium c. Uitbouw van een aanbod in het toekomstig patrimonium p Lokaal toewijzingsreglement p. 38 p. 2

2 1. Inleiding 1. Wettelijk kader : Een nieuw sociaal huurbesluit Het gewijzigde sociaal huurbesluit trad, voor de meeste bepalingen, in werking op 1 januari Het sociaal huurbesluit regelt onder meer de inschrijvings- en toewijzingsvoorwaarden voor sociale huurwoningen, bepaalt een typehuurcontract waarin een aantal afwijkingen voorzien zijn ten aanzien van het private huurrecht en bepaalt de wijze van huurprijsberekening. Het nieuwe besluit wijzigt het vorige besluit op een aantal vlakken ingrijpend: zo dienen bijvoorbeeld kandidaathuurders de bereidheid te tonen om Nederlands te leren en desgevallend bereid te zijn een inburgeringstraject te volgen, wijzigt de wijze van huurprijsberekening, wordt in het typehuurcontract een proefperiode van twee jaar voorzien, Het besluit is van toepassing op sociale woningen verhuurd door de Turnhoutse Maatschappij voor de Huisvesting (TMH) en het Sociaal Verhuurkantoor Kempen en Noorderkempen (SVK), maar ook voor een deel van de woningen van stad en OCMW Toewijzingsvoorwaarden in het sociaal huurbesluit: 2 standaardsystemen Het sociaal huurbesluit voorziet in een keuze tussen twee standaardtoewijzingssystemen namelijk het systeem dat verplicht door de sociale huisvestingsmaatschappijen wordt gebruikt en het systeem dat verplicht gebruikt wordt door de sociale verhuurkantoren. Een gemeente of een OCMW heeft de keuze uit een van de twee systemen. In Turnhout kozen stad en OCMW voor systeem een. In het eerste toewijzingssysteem (TMH, stad, OCMW) wordt achtereenvolgens rekening gehouden met: 1. Rationele bezetting 1 2. Absolute voorrangsregels 2 3. Optionele voorrangsregels 3 4. Chronologische volgorde 1 De verhuurder dient verplicht rekening te houden met een rationele bezetting; zo kan bv. een studio niet aan een gezin met vijf kinderen worden toegewezen, ook al staan zij chronologisch bovenaan de wachtlijst. Het sociaal huurbesluit bepaalt dat het begrip rationele bezetting door de verhuurder kan worden ingevuld. Een aantal elementen (co-ouderschap, gezinshereniging) worden in het besluit bepaald. Bovendien bepaalt het besluit dat de verhuurder bij de invulling rekening houdt met het vooropgestelde aantal bewoners, het aantal bewoners dat volgens de richtlijnen van de VMSW wordt bepaald bij het ontwerp van een nieuwe woning (BVR 12/10/07 art. 18 en 50) 2 Het sociaal huurbesluit bepaalt onder meer, dat een verhuurder verplicht is om achtereenvolgens een voorrang toe te kennen aan 1) kandidaat-huurders die minstens 55 jaar oud of zelf (of een gezinslid) getroffen zijn door een handicap, voor zover de beschikbare woning via specifieke investeringen is aangepast 1bis) kandidaat-huurders die volgens de toezichthouder onterecht een woning was geweigerd, 2) kandidaat-huurders die geherhuisvest moeten worden nadat de verhuurder een contractueel recht heeft verworven van minsten 9 jaar met het oog op de ongeschikt- of onbewoonbaar verklaarde woning die zij bewonen 3) kandidaat-huurders die huurder zijn van een woning die niet voldoet aan de rationele bezetting en die wil verhuizen naar een woning die wel voldoet ( ) 4) kandidaat-huurders waarvan de gezinshereniging nog niet heeft plaatsgevonden op het ogenblik dat een woning aangepast aan de gezinshereniging zou kunnen worden toegewezen, kunnen een woning toegewezen krijgen aangepast aan de huidige gezinssamenstelling 5) kandidaat-huurders die in de gemeente waar de toe te wijzen woning gelegen is hun hoofdverblijfplaats hadden in een goed dat niet hoofdzakelijk bestemd is voor wonen en dit is vastgesteld door de Wooninspectie 6) kandidaat-huurders die in de gemeente waar de toe te wijzen woning gelegen is hun hoofdverblijfplaats hadden na een ongeschikt- of onbewoonbaarverklaring krachtens NgemW of een ongeschikt- of onbewoonbaarverklaring krachtens VWC waarbij voldoende strafpunten werden behaald 7) kandidaat-huurders die zijn hoofdverblijfplaats had in een woning voorwerp van onteigening (idem, art. 19) Deze voorrangsregels zijn verplicht toe te passen, na de rationele bezetting, maar voorafgaand aan de optionele voorrangsregels en de chronologie van de wachtlijst. Het gaat hierbij dus om een kleine minderheid van de toewijzingen. 3 Dit is een voorbeeld van opties die kunnen toegepast worden binnen het standaardluik. Het kan hierbij gaan om (voor geheel of een deel van het patrimonium) achtereenvolgens voorrang aan kandidaathuurders die 1) in de periode van 6 jaar voor de toewijzing minstens 3 jaar inwoner is geweest van de gemeente (kon vroeger ook al, de TMH maakte hier gebruik van) of van een gemeente binnen het werkingsgebied 2) die nog geen huurder is van een verhuurder of die geen huurovereenkomst van onbepaalde duur heeft met een andere sociale huisvestingsmaatschappij. Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 1

3 In het tweede toewijzingssysteem wordt achtereenvolgens rekening gehouden met: 1. Rationele bezetting 2. Absolute voorrangsregels 4 3. Puntensysteem 5 4. Chronologische volgorde 1.2. Kans voor een lokale saus bovenop de standaardtoewijzingssystemen: een lokaal toewijzingsreglement Elke sociale verhuurder dient een keuze te maken tussen een van de twee toewijzingssystemen. Deze zijn dus gestandaardiseerd voor alle sociale verhuurders in Vlaanderen. Er zijn echter situaties denkbaar waarbij deze standaard toewijzingssytemen tekort schieten om het hoofd te bieden aan een lokale problematiek. Het nieuw sociaal huurbesluit voorziet nu de mogelijkheid om lokale accenten te leggen via een lokaal toewijzingsreglement. Het sociaal huurbesluit bepaalt (limitatief) dat het in drie gevallen verantwoord is passende maatregelen in een eigen toewijzingsreglement, als aanvulling of als afwijking op de standaardtoewijzingsregels. a. Aanvullende criteria wegens lokale binding Aanvullend op de voorrang wegens lokale binding reeds voorzien als optie in het standaardsysteem, kan in het lokaal toewijzingssysteem de lokale binding als toewijzingscriterium uitgebreid worden. De mogelijke bijkomende bindingsfactoren zijn opnieuw limitatief opgesomd 6. b. Aanvullend op de voorrangsregels in het standaardsysteem kan de gemeente een of meerdere doelgroepen die specifieke problemen ondervinden om een aangepaste en betaalbare woning te vinden op de lokale woningmarkt, afbakenen (binnen de ruimere globale doelgroep van de sociale huisvesting) waaraan ze bij voorrang woningen toewijzen. Als de gemeente voorrang wenst te verlenen aan een bepaalde doelgroep moet in overleg met de lokale huisvestings- en welzijnsactoren een doelgroepenplan worden opgesteld. c. In afwijking van de toewijzingsregels kan de gemeente toewijzingsregels opstellen om de ernstig bedreigde of verstoorde leefbaarheid in een bepaald complex of wijk het hoofd te bieden. Als de gemeente voorrang wenst te verlenen met het oog op het herstellen van de leefbaarheid moet in overleg met de lokale huisvestings- en welzijnsactoren en in samenspraak met de bewoners een leefbaarheidsplan worden opgesteld. 4 Het sociaal huurbesluit bepaalt onder meer, dat een verhuurder verplicht is om achtereenvolgens een voorrang toe te kennen aan 1) kandidaat-huurders die volgens de toezichthouder onterecht een woning was geweigerd, 2) kandidaathuurders die geherhuisvest moeten worden nadat de verhuurder een contractueel recht heeft verworven van minsten 9 jaar met het oog op de ongeschikt- of onbewoonbaarverklaarde woning die zij bewonen 3) kandidaat-huurders waarvan de gezinshereniging nog niet heeft plaatsgevonden op het ogenblik dat een woning aangepast aan de gezinshereniging zou kunnen worden toegewezen, kunnen een woning toegewezen krijgen aangepast aan de huidige gezinssamenstelling. (BVR 19/10/07 art. 21). Het valt op dat er minder voorrangsregels zijn dan in het geval van het eerste toewijzingssysteem. Een aantal van deze regels worden immers in dit systeem opgevangen via het puntensysteem. 5 De prioriteiten worden gewogen. Enerzijds is er sprake 4 verplichte gewogen prioriteiten, namelijk woonnood, kinderlast, het actueel besteedbaar inkomen en de mutatievraag van een zittende huurder, anderzijds zijn er twee optioneel gewogen prioriteiten namelijk het aantal jaren dat de kandidaat-huurder ingeschreven is, en het aantal jaren dat de kandidaathuurder in de gemeente of het werkingsgebied verblijft. Deze 6 categoriën worden verder verfijnd in deelaspecten die, afhankelijk van de situatie meer of minder punten krijgen. Een gedetailleerde omschrijving is terug te vinden in het MB van 21 december 2007 (BS 18/01/08). 6 Deze bindingsfactoren zijn: 1) Werken in de gemeente waar de toe te wijzen woning is gelegen; 2) Schoolgaande kinderen hebben in de gemeente waar de toe te wijzen woning is gelegen; 3) Een aantal jaren, te bepalen in het toewijzingsreglement, wonen of gewoond hebben in de buurt of de wijk waarin de woning gelegen is. Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 2

4 Het eigen toewijzingsreglement kan niet los worden gezien van het standaardluik, het gaat in de meeste gevallen om een aanvulling, waarbij de andere regels uit het standaardluik (rationele bezetting, absolute voorrangsregels, chronologie of puntensysteem) blijven gelden. De opmaak van een lokaal toewijzingsreglement is een mogelijkheid, geen verplichting. Indien er geen lokale accenten worden toegevoegd blijven de standaarsystemen onverminderd van kracht. Deze standaardsystemen zijn daarmee regel, een lokaal toewijzingsreglement een uitzondering. Het lokaal toewijzingsreglement is één van de instrumenten die beschikbaar worden gesteld aan lokale besturen om hun beleidsvisie zoals vervat in het algemeen beleidsplan en het lokaal sociaal beleidsplan te realiseren. Een lokaal toewijzingsreglement dient dus gemotiveerd en gekaderd te worden in deze beleidsvisie, en is daarmee nooit het enige instrument om dit beleid te realiseren, vandaar het belang dat gehecht wordt aan bv. een doelgroepenplan of een leefbaarheidsplan. 2. Gemeentelijk initiatief Het college van burgemeester en schepenen van de stad Turnhout nam in zitting van 18 februari 2008 kennis van het nieuw sociaal huurbesluit en de gevolgen hiervan voor de stad als verhuurder en regisseur van het lokaal woonbeleid. Het college gaf eveneens opdracht om een nota op te maken aangaande de wenselijkheid van een lokaal toewijzingsreglement, in overleg met de sociale verhuurders. Om deze reden werd een werkgroep opgericht, die is samengesteld uit de 4 sociale verhuurders die actief zijn op het grondgebied Turnhout: - Turnhoutse Maatschappij voor de Huisvesting - Sociaal Verhuurkantoor Kempen en Noorderkempen - OCMW Turnhout - Stad Turnhout In een eerste ronde van overlegmomenten (21 februari, 11 maart) werden de wijzigingen in het sociaal huurbesluit, de standaardtoewijzingssystemen en de kansen van een lokaal toewijzingsreglement toegelicht. In een tweede ronde van overlegmomenten ( 3 april, 20 juni, 9 september, 18 september) werd gewerkt aan een voorstel van nota aangaande de wenselijkheid van een lokaal toewijzingsreglement. Op basis van dit overleg werd aan het college voorgesteld: - voorlopig geen aanvullende regeling te voorzien m.b.t. lokale binding, wegens de mogelijkheden die nu reeds geboden worden binnen het standaardtoewijzingssysteem 7. - voorlopig nog niet verder te werken rond het thema leefbaarheid: er werd vastgesteld dat er op vlak van leefbaarheid nog een pak werk nodig vooraleer kan beslist worden of een instrument als een lokaal toewijzingsreglement op vlak van leefbaarheid een rol te spelen heeft in Turnhout. - om in het komende jaar in de eerste plaats verder te werken rond de doelgroepen. Uit de bevraging van de verhuurders blijkt dat er acties mogelijk zijn voor meerdere doelgroepen 8. De werkgroep stelde voor om in eerste instantie verder te werken rond de doelgroep ouderen. Dit voorstel vloeit voort uit de problemen die ouderen ondervinden om een aangepaste en betaalbare woning te vinden, en de in de beleidsplannen geformuleerde visie om aangepaste woonvormen te voorzien. 7 Zowel TMH, stad als OCMW maakten gebruik van de optie in het standaardsysteem om voorrang te verlenen aan kandidaat-huurders die in de periode van 6 jaar voor de toewijzing minstens 3 jaar inwoner zijn geweest van de gemeente. 8 Een eerste bevraging leverde een veelheid aan mogelijke doelgroepen op, met eigen noden op vlak van woningtype, -locatie en / of begeleiding: ouderen, mensen met een handicap, jongeren en jongvolwassenen, ex-gedetineerden, doelgroep noodopvang / rampsituaties, doelgroep allochtonen (met grote gezinnen) of doelgroep grote gezinnen in het algemeen,doelgroep alleenstaanden met kinderen, Deze lijst is uiteraard niet volledig. Bovendien is niet per se voor elke doelgroep een aangepast (toewijzings)beleid wenselijk of mogelijk. Na een probleemstelling per doelgroep zullen keuzes dienen gemaakt te worden. Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 3

5 3. Procedure In het overleg met de verhuurders gaf het college van burgemeester en schepenen opdracht aan de werkgroep verhuurders (samengesteld uit TMH, stad, OCMW) tot het uitwerken van een doelgroepenplan en ontwerp lokaal toewijzingsreglement waarbij een aandeel van het patrimonium (woningen voor ouderen) van de sociale verhuurders bij voorrang kan worden toegewezen aan ouderen. Het college bepaalde in dezelfde zitting de procedure: - Het ontwerp doelgroepenplan en toewijzingsreglement wordt besproken op het geriatrisch team 9. Het geriatrisch team wordt gevraagd het ontwerp te bespreken en te adviseren. - Het ontwerp doelgroepenplan en ontwerp toewijzingsreglement wordt eveneens aan de werkgroep wonen van de seniorenadviesraad. De werkgroep wonen van de seniorenadviesraad wordt gevraagd het ontwerp te bespreken en te adviseren. - De uiteindelijke redactie van het voorstel en de opmaak van het administratief dossier gebeurt door de werkgroep verhuurders. De beslissing over het ingediende ontwerpreglement wordt voorgelegd aan de bevoegde beslissingsorganen, respectievelijk de Raad van Bestuur van de TMH, Raad voor Maatschappelijk Welzijn en de Gemeenteraad. - Het door de 3 verhuurders goedgekeurde dossier wordt voorgelegd aan het departement RWO ter goedkeuring 9 Het geriatrisch team is een multidisciplinair team bestaande uit zowel interne medewerkers van het OCMW als medewerkers van lokale partners in zorg over de zuilen heen. Het team is samengesteld uit 2 geriaters van respectievelijk St.-Jozef- en St.-Elisabethziekenhuis, een afgevaardigde van de Turnhoutse huisartsen, 2 thuiszorgcoördinatoren van respectievelijk CM en de Voorzorg, coördinator niet-residentiële ouderenzorg OCMW, coördinator serviceflats OCMW, de coördinator bewonerszorg en maatschappelijk assistent van RVT St.-Petrus, coördinator thuisbezoekproject OCMW. Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 4

6 1. Situering doelgroep 2. Doelgroepenplan ouderen 1.1. Terminologie Er bestaan vele gangbare termen om eenzelfde doelgroep aan te duiden. Zo is er sprake van bejaarden, senioren of ouderen. In het doelgroepenplan en lokaal toewijzingsreglement wordt gekozen voor de term ouderen. De doelgroep ouderen is niet strikt afgebakend. In de literatuur wordt geen eenvormige ondergrens gehanteerd. Vaak wordt de grens 65+ gehanteerd, het einde van de beroepsactieve leeftijd. Soms worden ook de anderen (dus min-65) die niet meer beroepsactief zijn (in het kader van een of andere vervroegd pensioen regeling, maar die eigenlijk nog over al hun capaciteiten beschikken), meegerekend als oudere (het gaat hier dan bv. om vijftigplussers, vijfenvijftigplussers of zestigplussers) 10. In overleg met het geriatrisch team en de werkgroep wonen van de seniorenadviesraad wordt voorgesteld om de ondergrens van 65 jaar te hanteren. Deze afbakening sluit daarmee ook aan met de afbakening die gebruikt wordt in het ontwerp woonzorgdecreet 11. In deze optiek is een oudere in het kader van het doelgroepenplan en lokaal toewijzingsreglement een persoon die de leeftijd van 65 jaar heeft bereikt. Deze groep heeft is intern gedifferentieerd qua inkomen, woonproblemen, fysieke ongemakken inherent aan de leeftijd Profiel van de doelgroep a. De doelgroep ouderen: een steeds groeiende groep Huidige demografie en demografische structuurcoëfficiënten Evolutie bevolking (bron: en eigen bewerking) 10 Deze doelgroep wordt vaak in onderzoek over ouderen betrokken, omdat het hier gaat om de toekomstige bejaarden, wiens profiel en woonwensen kunnen verschillen van de huidige bejaarden. In het seniorenbehoefteonderzoek uitgevoerd op vraag van OCMW-Turnhout werd ook deze jongere categorie (50-plussers) betrokken. Ook het sociaal huurbesluit werkt soms met een ruimere omschrijving: zo voorziet het besluit in art. 3 4 een uitzondering op de eigendomsvoorwaarden o.m. indien het gaat om een onaangepaste woning en de aanvrager minstens 55 jaar oud is. 11 Het ontwerp woonzorgdecreet definieert ouderenzorg als de zorg die er specifiek op gericht is de levenskwaliteit van gebruikers van 65 jaar of ouder te behouden, te herstellen of te ondersteunen in een thuisvervangend milieu ; Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 5

7 Het bevolkingsaantal in Turnhout groeit gestadig, door natuurlijke aangroei en een positief migratiesaldo. In absolute cijfers steeg het totaal aantal van de bevolking van inwoners in 1991 naar in Het gaat hierbij om een toename van inwoners of een toename met meer dan 5%. Het aantal vijfenzestigplussers steeg in deze periode van inwoners in 1991 naar inwoners of een toename met 39%. Er is dus sprake van een opmerkelijke stijging van het aandeel ouderen in de bevolking: het aandeel vijfenzestigplussers in de totale bevolking steeg van 13,8% in 1991 naar 18,3 % in Dit wordt ook geïllustreerd door de toenemende grijze druk, de verhouding tussen de leeftijdsgroep zestigplussers 12 en de bevolking op beroepsactieve leeftijd (20 tot 59 jaar). Ook in Turnhout gaat deze vergrijzing gepaard met een ontgroening, zoals duidelijk wordt uit de afnemende groene druk, de verhouding tussen de jeugdige bevolking (0 tot 19 jaar) en de bevolking op beroepsactieve leeftijd. De vergrijzing laat zich daarmee ook in Turnhout voelen. 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Evolutie groene en grijze druk Groene druk Grijze druk Groene druk Grijze druk ,3 35, ,6 39, ,3 41, ,3 43, (bron: en eigen bewerking) Binnen de groter wordende groep ouderen, steeg bovendien de groep hoogbejaarden. We spreken dan van interne vergrijzing (het aantal tachtigplussers ten opzichte van het aantal zestigplussers). 18,0 16,0 14,0 12,0 Interne vergrijzing Interne vergrijzing , , , ,0 10,0 8,0 Interne vergrijzing 6,0 4,0 2,0 0, (bron: en eigen bewerking) 12 In de beschikbare data wordt niet altijd met een eenduidige leeftijdsgrens gewerkt. Zo zijn sommige gegevens bijvoorbeeld wel beschikbaar voor de groep zestigplussers, en jammer genoeg niet altijd voor de groep vijfenzestigplussers, die het voorwerp uitmaken van het doelgroepenplan. Aangezien de gegevens van de groep zestigplussers evenwel indicatief kunnen zijn voor de doelgroep worden ze hier toch opgenomen Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 6

8 De vergrijzing is een fenomeen dat zich ook in de buurgemeenten en de rest van de Kempen voordoet. De grijze druk in Turnhout lag in 2005 hoger dan in de rest van Vlaanderen en de provincie Antwerpen. Vlaanderen: 41,46 Prov. Antwerpen (mediaan): 39,29 Essen Hoogstraten Kalmthout Wuustwezel Baarle-Hertog Ravels 25,79-33,00 33,01-36,00 36,01-39,29 39,30-41,46 41,47-45,00 45,01-51,83 Bornem Sint-Amands Merksplas Rijkevorsel Stabroek Kapellen Brecht Turnhout Arendonk Oud-Turnhout Beerse Brasschaat Malle Vosselaar Retie Antwerpen Schoten Schilde Zoersel Lille Kasterlee Dessel Wijnegem Zwijndrecht Vorselaar Wommelgem Zandhoven Borsbeek Ranst Grobbendonk Mortsel Boechout Herentals Olen Geel Hemiksem Edegem Hove Nijlen Herenthout Aartselaar Schelle Kontich Lint Lier Meerhout Niel Berlaar Westerlo Boom Duffel Rumst Heist-op-den-Berg Laakdal Hulshout Puurs Willebroek Sint-Katelijne-Waver Putte Herselt Mol Balen Mechelen Bonheiden Grijze druk (2005) (bron: Sociaal Kompas provincie Antwerpen ( ) Toekomstige demografie en demografische structuurcoëfficiënten (prognose) Bovenstaande gegevens gaven een zicht op de vergrijzing nu. Met het oog op beleidsplanning is het echter aangewezen een zicht te krijgen op mogelijke evoluties in de toekomst. De Vlaamse overheid heeft voor elke gemeente bevolkingsprognoses gemaakt, die hier een zicht op geven. Prognose totale bevolking Bevolkingsprognose per leeftijdscategorie 35, , , Totaal 20,00 15, , , , (bron: Lokaal Sociaal Beleidsplan Turnhout , Voorbereidend deelrapport externe omgevingsanalyse, p. 19 en eigen bewerking / ) Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 7

9 De bevolkingsprognoses gaan uit van een groei van de bevolking tot inwoners in 2025, dit is een groei met zo n 5% ten aanzien van Hoewel de gemaakte prognoses werken op basis van leeftijdscategorieën van 20 jaar, en de doelgroep vijfenzestigplussers niet afzonderlijk in beeld komt, geeft de evolutie van het aandeel zestigplussers toch enkele indicaties. Het aantal zestigplussers stijgt in deze prognose tot , of een stijging met 33% in 2025 ten opzichte van Het aandeel zestigplussers stijgt in deze prognose van 23% naar bijna 30% in 2025 ten opzichte van Uit deze cijfers blijkt duidelijk de verwachting dat de vergrijzing niet zal afnemen. De prognoses van de demografische structuurcoëfficiënten voorzien zelf nog in een verdere toename van de grijze druk, evenals een verdere toename van de interne vergrijzing Prognoses evolutie groene druk en grijze druk Groene druk Grijze druk Groene druk Grijze druk ,2 41, ,5 44, ,7 48, ,6 56, ,2 58,3 (bron: en eigen bewerking) Interne vergrijzing Interne vergrijzing Interne vergrijzing , , , , , (bron: en eigen bewerking) De doelgroep ouderen is doorheen de jaren steeds toegenomen, en vormt momenteel een vijfde van de totale bevolking. Tegen 2025 zal deze groep bijna een derde van de totale bevolking vormen. Net zoals de meeste gemeenten in Vlaanderen staat Turnhout de komende decenia voor een toenemende vergrijzing. Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 8

10 b. Een diverse doelgroep Bij het uittekenen van een beleidsvisie voor ouderen dient rekening gehouden te worden met de grote diversiteit van de doelgroep. Uit de demografische analyses bleek reeds dat er grote verschillen zijn op vlak van leeftijd. Daarnaast zijn er ook grote verschillen op vlak van bijvoorbeeld gezinssamenstelling, gezondheid en socioeconomische situatie. Gezinssamenstelling: Typologie van huishoudens De diversiteit op vlak van huishoudtypologie wordt bevestigd door de gegevens van het Seniorenbehoefteonderzoek dat werd uitgevoerd in Turnhout op vraag van het OCMW. Belangrijke nuance is dat deze cijfers gebaseerd zijn op een steekproef van inwoners van 50 jaar en ouder. Hieruit blijkt dat de meerderheid van de respondenten van het onderzoek (76%) samen wonen met een partner of met kinderen of andere inwonenden. Eén vierde van de respondenten woonde op het moment van de steekproef alleen. Dit is iets hoger in vergelijking met de Vlaamse situatie 13. Het aantal alleenstaanden stijgt met de leeftijd. Bij de respondenten jonger dan 65 jaar is slechts 18% alleenstaand en alleenwonend, bij de vijfentachtigplussers is dit gestegen tot 76%. Alleenstaand en alleenwonend Samenwonend Totaal 19,9 16,4 22,5 32,4 76, ,2 55,3 67,6 54,9 11,9 54 Alleenstaand met inwonende kinderen Samenwonend met inwonende kinderen Alleenstaand of samenwonend met andere inwonenden (Bron: Seniorenbehoefteonderzoek Turnhout) 4,7 3,3 2,2 2,2 2,4 3 33,5 21,3 6,5 6,6 2,4 15,7 4,7 3,6 1,2 3,8 7,1 3,3 Uit de steekproef bleek eveneens veel meer vrouwen dan mannen alleenstaand zijn. Deze cijfers lopen eveneens gelijk met het Vlaams gewest 14. Alleenstaand Samenwonend Alleenstaand met inwonende kinderen Samenwondend met inwonende kinderen Alleenstaand of samenwonend met andere inwonenden (Bron: Seniorenbehoefteonderzoek Turnhout) Vrouwen Mannen 28,8 17,1 49,8 59,9 4,3 1,1 13,1 19,4 3,8 2,5 13 Probis, Seniorenbehoefteonderzoek Turnhout. Studie in opdracht van OCMW Turnhout, 2004, p Probis, Seniorenbehoefteonderzoek Turnhout. Studie in opdracht van OCMW Turnhout, 2004, p. 24 Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 9

11 Gezondheid van ouderen: fysieke beperkingen en zelfredzaamheid Er zijn grote verschillen binnen de doelgroep op vlak van de aan- of afwezigheid van fysieke beperkingen en zelfredzaamheid. Uit Vlaams onderzoek blijkt dat meer dan 60% van de Vlaamse ouderen in zijn dagelijkse bezigheden niet gehinderd wordt door een of andere fysieke beperking. Er is echter wel een verschil tussen de verschillende leeftijdscategorieën binnen de doelgroep. Zo wordt 73% van de ouderen tussen 65 en 69 jaar niet gehinderd door beperkingen tegenover 40% van de tachtigplussers 15. Gekeken naar de mate waarin ouderen in Vlaanderen in staat zijn zelfstandig te functioneren, blijkt dat twee derde van de Vlaamse ouderen kan beschouwd worden als zelfredzaam, en dus geen hulp nodig heeft j j j Totaal Zelfredzaam Bijna zelfredzaam Matig zelfredzaam Niet zelfredzaam (Bron: Toekomstige ruimtebehoefte voor ouderen in Vlaanderen - Samenvatting.) De gegevens van de bovengenoemde studies zijn helaas niet beschikbaar tot op het niveau van de gemeente. Er is echter geen reden om aan te nemen dat de situatie van ouderen in Turnhout radicaal zou verschillen van deze in de rest van Vlaanderen. Dit vermoeden wordt ook ondersteund door de bevraging in het kader van het reeds genoemde seniorenbehoefteonderzoek. De deelnemers aan de steekproef werden o.m. bevraagd m.b.t. de mogelijkheden om zichzelf te wassen, zichzelf te kleden, zichzelf te verplaatsen, zelfstandig te eten, eventuele hulp bij toiletbezoek, hulpbehoevendheid m.b.t. incontinentie en problemen aangaande tijdsbesef. Op basis van de antwoorden van de respondenten van de steekproef werd een Katzscore toegekend 17. De Katzschaal is een meet- en evaluatieschaal die gebruikt wordt om de zorgbehoefte te classificeren Totaal Katzscore ,2 97,8 89,2 59,5 95,4 Katzscore A 0 1,2 0,6 4 26,2 2,3 Katzscore B 0 0,6 1,5 3,4 2,4 1,3 Katzscore C ,7 7,1 0,6 Katzscore Cd ,7 4,8 0,5 (Bron: Seniorenbehoeftenonderzoek Turnhout) Ook uit deze gegevens blijkt dat het grote gedeelte van de respondenten kan beschouwd worden als niet zorgbehoevend, hoewel er daarnaast wel een groep zorgbehoevenden is die specifieke noden heeft. Uit het onderzoek blijkt eveneens de zorgbehoefte toeneemt met de leeftijd, en dat dit in sterke mate het geval is voor de bevraagde tachtigplussers. Er kan dus van worden uitgegaan dat de bevindingen die op Vlaams niveau gelden, ook opgaan voor Turnhout. 15 Woonsurvey 2005, zoals geciteerd in: Myncke, R. en Vandekerckhove, B. Toekomstige ruimtebehoefte voor ouderen in Vlaanderen - Samenvatting. Onderzoek uitgevoerd in opdracht van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, departement RWO-woonbeleid, juni 2007, p LOVO onderzoek 2002, zoals geciteerd in: Myncke, R. en Vandekerckhove, B. Toekomstige ruimtebehoefte voor ouderen in Vlaanderen - Samenvatting. Onderzoek uitgevoerd in opdracht van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, departement RWO-woonbeleid, juni 2007, p De score 0 komt overeen met de score voor valide personen. De categorie C komt overeen met zware zorgbehoevendheid, waarbij Cd daarenboven betekent dat de zwaar zorgbehoevende ook gedesoriënteerd is in tijd en ruimte. Probis, Seniorenbehoefteonderzoek Turnhout. Studie in opdracht van OCMW Turnhout, 2004, p.67. Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 10

12 Socio-economische positie van ouderen: inkomen Indien het mediaaninkomen van Turnhout vergeleken wordt met de het mediaaninkomen van het arrondissement, de provincie en het Vlaams gewest, dan valt op dat het inkomen in Turnhout steevast lager ligt. In 2004 lag het mediaaninkomen in Turnhout op , terwijl het inkomen in het arrondissement op , in de provincie op en in het Vlaams gewest op lag. Het mediaaninkomen in Turnhout lag in 2004 daarmee op 94 % van het mediaaninkomen van het arrondissement, op 96 % van dat van de provincie en op 95% van dat van het gewest. De evolutie van het mediaaninkomen gaat ook niet ononderbroken in stijgende lijn. De reden voor een terugval van het inkomen in 2003 is niet geheel duidelijk. Dit fenomeen is echter niet specifiek voor Turnhout. Evolutie mediaaninkomen Aantal aangiften per inkomenschijf , , , , , , , , , , Vlaams Gewest P.Antwerpen Ar.Turnhout Turnhout 100% 80% 60% 40% 20% 0% Vlaanderen Prov. A'pen Arr. Turnhout Turnhout Aantal aangiften groter dan euro Aandeel aangiften tussen euro en euro Aandeel aangiften tussen euro en euro Aandeel aangiften tussen euro en euro Aandeel aangiften tussen en Aandeel aangiften kleiner dan (bron: en eigen bewerking) Wanneer in het aangiftejaar 2005 het aandeel fiscale aangiften verdeeld wordt over inkomenschijven van en de situatie in Turnhout wordt vergeleken met arrondissement, provincie en Vlaanderen valt opnieuw op dat in Turnhout een groter aandeel van de aangiften zich situeren in de lagere inkomensschijven. In studies wordt 60% van het beschikbare mediaaninkomen beschouwd als de armoedegrens. Het aandeel aangiften van alleenstaanden onder 60 % van het mediaaninkomen schommelde in de periode tussen 19 en 20 %. Voor de gehuwden schommelde dit tussen 17,7 en 19,3 % 18 Het zou interessant zijn om zowel het mediaaninkomen (en de daaraan gerelateerde armoedegrens) als het aandeel aangiften per inkomensschijf te kunnen relateren aan leeftijd. Op dit moment ontbreken geschikte gegevens op gemeentelijk niveau. Er zijn echter een aantal data die wel enig zicht kunnen werpen op de inkomenssituatie van ouderen, en dan meer bepaald de laagste, meest kwetsbare inkomensgroepen. Zo kunnen het aandeel van enkele uitkeringen, namelijk Gewaarborgd Inkomen voor bejaarden(gib) en Gerechtigden op de Inkomensgarantie voor ouderen (IGO) 19 en de tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden (THB) 20 een aanwijzing zijn van arme ouderen of ouderen met een verminderde zelfredzaamheid. 18 Steden op koers? Stadmonitor voor leefbare en duurzame Vlaamse steden, Annex Turnhout, editie 2006, p Zowel het GIB als de IGO zijn bijstandsregelingen die de overheid verstrekt aan ouderen die de pensioengerechtigde leeftijd van 65 jaar bereikt hebben en die door omstandigheden geen of geen voldoende loopbaan hebben kunnen opbouwen. Het is een soort leefloon dat wordt toegekend aan ouderen die over onvoldoende bestaansmiddelen beschikken. Op 1 juni 2001 werd het GIB (GIB) vervangen door een nieuwe regeling, de Inkomensgarantie voor Ouderen (IGO). De twee regelingen blijven naast elkaar bestaan, in die zin dat wie reeds een GIB had met daarin voordeligere rechten dan bij de IGO, zijn oude GIB kan behouden. ( ) Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 11

13 Aandeel gerechtigden op een GIB en IGO (per 1000 inwoners vanaf 65 jaar) Aandeel gerechtigden op een THB (per 1000 inwoners vanaf 65 jaar) Vlaams Gewest P.Antwerpen Ar.Turnhout Turnhout Vlaams Gewest P.Antwerpen Ar.Turnhout Turnhout (bron: en eigen bewerking) Het aandeel gerechtigden op een GIB en IGO per 1000 inwoners vanaf 65 jaar in Turnhout ligt lager dan in het Vlaamse gewest, maar houdt min of meer gelijke tred met de provincie. Opmerkelijk is dat het aandeel in Turnhout doorheen de jaren steeds hoger ligt dan in de rest van het arrondissement. Het aandeel gerechtigden op een THB per 1000 inwoners vanaf 65 jaar, ligt in Turnhout lager dan in Vlaanderen en de provincie, maar ook lager dan het aandeel van het arrondissement. 21 Het is moeilijk een voorspelling te doen over de verwachte evolutie van deze uitkeringen de volgende jaren. Een van de indicaties voor ouderen die mogelijk ook in de toekomst tot de laagste inkomens categorieën gerekend dienen te worden, vormt het aantal vijfenvijftigplussers en zestigplussers dat momenteel reeds beroep moet doen op het leefloon 22. Aantal leefloners oktober 2008 < Totaal 158 (bron: telling OCMW Turnhout) Hoewel de bovenvermelde gegevens enig zicht werpen op de verschillen tussen Turnhout, de rand en de rest van Vlaanderen met betrekking tot de laagste inkomens, is het moeilijk verregaande conclusies te trekken aangaande de inkomensspreiding binnen de doelgroep ouderen. Ook hier kan opnieuw het seniorenbehoeftenonderzoek enig zicht op het maandelijks inkomen van ouderen in Turnhout, hoewel rekening dient gehouden te worden met het aantal respondenten (een op vier) dat verklaarde niet wensen te antwoorden wanneer gevraagd werd naar hun inkomen. 20 De tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden wordt toegekend aan de bejaarde persoon, bij wie een gebrek aan of een vermindering van zelfredzaamheid werd vastgesteld. ( ). Het inkomen wordt wel mee in rekening gebracht, maar in combinatie met de graad van zelfredzaamheid en de gezinssituatie. Meestal gaat het om mensen met een lager inkomen, maar dat geldt niet voor alle mensen die een THB ontvangen. 21 Dit is enigszins verrassend gelet op de vaststellingen aangaande GIB en IGO. De reden hiervoor is niet zo duidelijk, aangezien het toekennen van een THB afhankelijk is van verschillende factoren. Mogelijk liggen interpretatieverschillen mee aan de basis van het beperkt aantal toegekende THB s. 22 Van de 158 leefloners zijn er momenteel 38 ouder dan 55, of zo n 25%. Van de 23 zestigplussers zijn bovendien 18 van de 23 leefloontrekkers vrouwen. Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 12

14 Maandelijks inkomen (2003) Minder dan Meer dan 2000 Geen antw oord (Bron: Seniorenbehoefteonderzoek Turnhout) Op moment van de bevraging had 10% van de respondenten een inkomen van minder dan 760, en had 13% een maandelijks inkomen van meer dan Uit deze bevraging blijkt duidelijk de diversiteit van de doelgroep. Toch valt het op dat hoe ouder de respondent is, hoe minder groot het netto maandelijks gezinsinkomen is. 45% van de vijfentachtigplussers had een inkomen van minder dan 1000, tegen slechts 17% bij de minvijfenzestigjarigen 23. Uit de bevraging bleek eveneens dat 75% van de respondenten aangaf voldoende tot meer dan voldoende maandelijks inkomen te hebben om iedere maand alle kosten te betalen. 21% moest beroep doen op het spaargeld om maandelijks rond te komen. Ook hier geldt dat hoe ouder men is, hoe meer beroep men beroep moet doen op het spaargeld 24. Conclusie De steeds groter wordende doelgroep ouderen is niet zomaar onder één noemer te plaatsen. Er zijn grote verschillen op vlak van leeftijd en huishoudtype, waarbij opvalt dat het aantal alleenstaanden toeneemt in de oudste leeftijdscategorieën en ook in toenemende mate vervrouwelijkt. Het overgrote deel van deze groep heeft weinig beperkingen en is voor lange periode zelfredzaam. Ook hier speelt leeftijd een grote rol. Vanaf de leeftijd van ongeveer 75 à 80 jaar worden ouderen wel steeds vaker geconfronteerd met fysieke beperkingen. Er is een grote breuk qua inkomen tussen ouderen en mensen op beroepsactieve leeftijd. De diversiteit binnen de doelgroep ouderen speelt ook op vlak van inkomen. Toch is er ook van een lager inkomen naarmate men ouder is. Daarenboven beschikken de ouderen vaak over een zeer beperkt te besteden inkomen vanwege verhoogde medische en farmaceutische uitgaven. Deze gegevens erop wijzen dat een deel van de doelgroep ouderen een bijzonder kwetsbaar profiel heeft op vlak van inkomen, waarbij het inkomen niet langer volstaat om de maandelijkse kosten te betalen. 23 Probis, Seniorenbehoefteonderzoek Turnhout. Studie in opdracht van OCMW Turnhout, 2004, p Probis, Seniorenbehoefteonderzoek Turnhout. Studie in opdracht van OCMW Turnhout, 2004, p.20. Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 13

15 1.3. De lokale woningmarkt Eigenaars en huurders België en Vlaanderen kennen traditioneel een groot aantal eigenaars. Dat is in Turnhout niet anders, hoewel de huurmarkt, zoals in de andere steden, toch groter is dan in landelijke gemeenten. Uit de volkstelling van 2001 blijkt dat in Turnhout 68% van de bewoners eigenaar is van de woning die ze bewonen, tegenover zo n 17% huurders op de private huurmarkt en 7% sociale huurders. Opnieuw ontbreken recente data op gemeentelijk niveau aangaande woonkosten van de doelgroep. Ook hier kan de bevraging die gebeurde in het kader van het seniorenbehoefteonderzoek in 2003 enig licht op de zaak werpen. Uit de steekproef blijkt dat 62% van de ondervraagden een eigen woning bezit, en 12% een eigen appartement. Zo n 74% is met andere woorden eigenaar. 10% huurt een woning op de private huurmarkt, en 7% huurt een sociale woning. Dit lijkt erop te wijzen dat de bevraagden in de steekproef (inclusief de leeftijdscategorie vijftig - vijfenzestigjarigen) gemiddeld nog een iets hoger aantal eigenaars telt dan de rest van de bevolking. De steekproef leert echter ook dan binnen de doelgroep van de vijfenzestigplussers geldt, dat hoe ouder men is, hoe minder men in een eigen woning of appartement woont en hoe meer men op een huurappartement, bejaardenwoning, serviceflat of rusthuis verblijft 25. Private markt: Eigendomsverwerving wordt moeilijker De gemiddelde prijs per m² van een perceel bouwgrond stijgt snel. De prijzen zijn van 1990 tot 2004 gestegen van 24,67 / m² naar 160,02 / m², dit is meer dan een verzesvoudiging. Het jaar 2005 vormt hierop een merkelijke uitzondering, doordat de prijs daalt tot 122,74. De evolutie van gemiddelde verkoopprijzen van appartementen en kleine en middelgrote woningen volgt dezelfde trend als de bouwgronden, zij het minder sterk. Tussen 1990 en 2004 zien we voor beide een quasi ononderbroken stijging. De gemiddelde prijzen van woningen stijgen van naar ,07, en van appartementen van naar ,33. In 2005 duikt de gemiddelde prijs voor een woning voor het eerst sinds 1990 onder de gemiddelde prijs per appartement. Ook hier is 2005 een eerder afwijkend jaar: de prijsstijging van de woningen zet zich weliswaar met een sterke stijging voort tot ,3, maar op vlak van appartementen blijft de prijsstijging uit en is er zelfs een kleine daling tot , Gemiddelde prijs per m² perceel bouwgrond Gemiddelde verkoopprijs Gemiddelde verkoopprijs kleine en middelgrote woning Gemiddelde verkoopprijs appartement (bron: en eigen bewerking (Voortgangsrapport stedenfonds Turnhout 2006) 25 Probis, Seniorenbehoefteonderzoek Turnhout. Studie in opdracht van OCMW Turnhout, 2004, p Voortgangsrapport stedenfonds Turnhout 2006, p. 9. Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 14

16 De prijsstijging op vlak van de aankoopprijzen suggereren dat het kopen van een woning voor een heel pak inwoners minder waarschijnlijk is geworden, zeker aangezien de stijging in de prijzen niet wordt gecompenseerd door een gelijkaardige stijging op vlak van het mediaan inkomen. Private huurmarkt: stijgende huurprijzen en stijgende woonkosten De betaalbaarheid van de huursector laat zich veel moeilijker in beeld brengen bij gebrek aan een geschikt meetinstrument: er is geen overzicht van de gemiddelde huurprijzen voor de private huurmarkt in Turnhout. De in het kader van de stadsmonitor weerhouden indicatoren (vb. aandeel huishoudens dat een middelgrote huurwoning zou kunnen betalen ) zouden hier een oplossing kunnen bieden maar zijn nog niet operationeel. Voor de stijging van de prijzen van de huurprijzen zijn wel een aantal indicaties te vinden: de regionale huurdersbond Huurders Helpen Huurders vzw volgt de evolutie in de huurprijzen van de bij hen aangesloten leden. Hoewel dit natuurlijk verre van een representatieve steekproef vormt, geeft dit wel een beeld op de evolutie van de huurprijzen, waarbij vooral de onderkant van de private huurmarkt oververtegenwoordigd zal zijn. Bovendien is het ledenbestand van Huurders Helpen Huurders niet beperkt tot het grondgebied van de stad Turnhout Huurprijsmediaan Huurprijsmediaan Huurprijsmediaan ( /maand) (bron: Jaarverslag 2007 Huurders Helpen Huurders vzw) De mediaanhuurprijs steeg van 350 per maand in 2003 over tot 450 in 2007, of een stijging met zo n 30%, een stijging die opnieuw veel sterker is dan de stijging op vlak van inkomen. % in 2004 % in 2005 % in 2006 % in 2007 < 125 0,4 0,8 0,1 0,7 > 125 en < 250 7,8 7,3 6,7 6 > 250 en < ,1 11,8 8,7 > 325 en < , ,8 19 > 400 en < ,3 28,3 23,8 24,2 > 475 en < ,4 12,4 14,5 18,5 > 550 en < 625 4,9 6,3 9,5 9,9 > 625 en < 700 3,7 3 5,1 6,3 > 700 2,8 4,7 5,7 6,6 (bron: Jaarverslag 2007 Huurders Helpen Huurders vzw) Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 15

17 De evolutie vanaf 2004 toont in het werkingsgebied van Huurders Helpen Huurders een groei vanaf de (hogere) huurprijsklasse Uit de gegevens blijkt dat bijna de helft van de huurders (43,2 %) tussen de 325 en 475 betalen. Bijna evenveel huurders betalen tussen de 400 en 550 (42,7%) 27. Naast de stijging van de huishuur, stijgen ook andere kosten die te maken hebben met de woning. Zo vormen de hoge en aanhoudend stijgende energieprijzen voor een groeiend aantal huishoudens voor grote budgettaire problemen 28. Vermoedelijk maakt de daling van het mediaaninkomen de huurders op de private huurmarkt kwetsbaarder, zeker aangezien vooral de laagste inkomenscategorieën aangewezen zijn op de huurmarkt. Dit geldt eveneens voor oudere huurders, waarvan bovendien reeds werd vastgesteld dat er een lager inkomen naarmate men ouder is 29. Lange wachtlijsten voor de sociale huurmarkt Een andere indicatie voor de betaalbaarheidproblemen van de sociaal zwakkeren, onder wie ook sociaal zwakkeren uit de doelgroep, op de huurmarkt vormen de lange wachtlijsten voor de sociale huisvesting. De huurprijzen in Turnhout voor sociale woningen liggen immers een stuk lager dan op de private huurmarkt. De gemiddelde huurprijs voor een sociale woning bedraagt ca Van het totaal aantal kandidaat-huurders op de wachtlijst van de Turnhoutse Maatschappij voor de Huisvesting (TMH) zijn er op dit moment 900 die in Turnhout wonen 30. Van deze kandidaat-huurders die momenteel in Turnhout wonen zijn er momenteel 90 waarvan 1 van de gezinsleden 65 jaar is of ouder. Het gaat hierbij dus om zo n 10% van de kandidaat-huurders waarvan een gezinslid tot de doelgroep ouderen kan gerekend worden. Bovendien is er in de groep kandidaat-huurders een grote groep die in de nabije toekomst tot de doelgroep zullen gaan behoren. Zo zijn er 98 kandidaat-huurders die in Turnhout wonen en waarvan 1 van de gezinsleden 55 jaar is of ouder (maar waar geen enkel gezinslid 65 jaar is of ouder) 31. De grote vraag naar sociale woningen resulteert eveneens in langere wachttijden op de wachtlijsten voor een sociale huurwoning. In het kader van de stadsmonitor werd de mediaan van de wachttijd op de wachtlijst voor een sociale huurwoning in de stad gemeten. Deze steeg van 1 jaar op 31 december 2003 tot 1 jaar en 6 maanden op 31 december Het gaat hierbij om de mediaan, er zijn met andere woorden 50 % kandidaat-huurders die minder lang, maar ook 50% kandidaat-huurders die veel langer wachten. Hoe groot de uiteindelijke wachttijd is vooraleer men een woning krijgt toegewezen kan men niet uit deze indicator afleiden. De stijgende wachttijden zijn slecht nieuws voor alle kandidaat-huurders. Voor ouderen betekent echter dat toenemende wachttijden in het slechtste geval betekenen dat er op moment van toewijzing geen woonbehoefte meer is. 27 Jaarverslag 2007 Huurders Helpen Huurders, p Goossens, L., e.a. Wonen en energie: Een win-win-situatie, ook lokaal in de Provincie Antwerpen. Focus op Wonen 4. Leuven / Voorburg, 2006, p Zie ook: Goossens, L. en Philips, M. Menswaardig wonen voor ouderen in Vlaanderen. Focus op wonen 3 Provincie Antwerpen. Antwerpen, 2003, p Het gaat hierbij om een momentopname (november 2008). Het gaat hier om de kandidaat-huurders die op dit moment hun domicilie hebben in Turnhout. Hierbij is dus geen rekening gehouden met de optionele voorrang zoals mogelijk gemaakt door art. 20 van het sociaal huurbesluit, waarbij voorrang wordt gegeven aan de kandidaat-huurder die in de periode van zes jaar voor de toewijzing minstens drie jaar inwoner is of geweest is van de gemeente waar de toe te wijzen woning gelegen is. 31 Gegevens TMH (november 2008). De TMH deelde mee dat bij dit overzicht alle gezinnen in rekening zijn gebracht. Dit wil bv. zeggen: in de pool van gezinnen van 55 jaar en ouder zijn ook gezinnen met nog inwonende kinderen in de telling opgenomen. Het kan ook zijn dat een ouder bij zijn kinderen inwoont (hetgeen wel eens het geval is bij de groep van 65 jaar en ouder) of dat een broer of zus bij het gezin inwoont. 32 De wachttijd is de tijd dat een kandidaat-huurder is ingeschreven in het register op het ogenblik van een momentopname, m.a.w. het is de tijd tussen het openen van het (actieve) dossier en de momentopname. Steden op koers? Stadmonitor voor leefbare en duurzame Vlaamse steden, editie 2006, p Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 16

18 Conclusie Zowel de koop- als de huurprijzen stijgen, zonder dat een gelijkaardige stijging van het mediaan inkomen vast te stellen is. Vooral die inwoners met een inkomen onder de kritische grens dreigen hierdoor nog meer in nauwe schoentjes terecht te komen. De woonkosten stijgen, waardoor betaalbaar wonen voor veel mensen een probleem wordt. Dit geldt onder meer ook voor het kwetsbare deel van de doelgroep ouderen met de laagste inkomens. Dit blijkt onder meer uit de aanwezigheid van deze groep op de wachtlijsten van de sociale huisvesting. Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 17

19 2. De specifieke noden en beschrijving van de specifieke woonproblemen 2.1. Thuis blijven wonen of verhuizen? De doelgroep ouderen is een zeer diverse doelgroep. Dé oudere bestaat immers niet. Dit blijkt onder meer op vlak van de diverse noden en wensen op vlak van wonen en toekomstig wonen. Een grote groep ouderen leeft in goede gezondheid en wordt niet gehinderd door fysieke beperkingen. Deze ouderen kiezen er vaak voor om zo lang mogelijk thuis en in de vertrouwde omgeving te blijven wonen. In vele gevallen zijn zij ook eigenaar van hun eigen woning, wat ook de woonkosten beperkt. Uit Vlaams onderzoek blijkt dat een grote meerderheid van de Vlaamse ouderen de voorkeur uitdrukt om niet te verhuizen. In vergelijking met de totale bevolking zijn ouderen minder geneigd te verhuizen. Ouderen (in%) Totale bevolking (in %) Zeker verhuizen 6,7 13,7 Waarschijnlijk verhuizen 5,5 9,7 Misschien verhuizen 14,2 21,8 Zeker niet verhuizen 73,6 54,8 (Bron: Toekomstige ruimtebehoefte voor ouderen in Vlaanderen - Samenvatting.) Een groot deel van de ouderen is tevreden met de huidige woonsituatie. Toch woont ook een deel van de ouderen in een woning en of in een woonomgeving die onvoldoende is aangepast aan de behoefte op latere leeftijd. De noden van deze groep situeren zich dan ook onder meer op vlak van woningaanpassing, en op vlak van ondersteuning door familie, vrienden of thuiszorgdiensten 33. Een minderheid van de ouderen drukt de wens uit te verhuizen (een aantal van hen vermoedelijk anticiperend op de verminderende zelfredzaamheid op latere leeftijd). Een aantal ouderen wordt waarschijnlijk ook voor een verhuis geplaatst hoewel dit niet hun eerste keus is, bijvoorbeeld na opzeg van een huurcontract of onder druk van stijgende woonkosten. De ervaringen in het werkveld leren bovendien dat, hoewel sommige ouderen zelf de wens uitdrukken niet te willen verhuizen, de mening van bv. mantelzorgers wel anders is. Ouderen hebben vaak geen ziekte- of zorginzicht. Zij geven dan aan tevreden te zijn met de woning en niet te willen verhuizen, terwijl objectief gezien de woning onveilig is voor de zorgbehoevende persoon. Net zoals de doelgroep divers is, zijn ook de oorzaken van een verhuis en de wensen m.b.t. de nieuwe woning divers. Voor ouderen mag er niet enkel een keuzemogelijkheid zijn die beperkt is tot het thuiswonen of het verblijf in een rusthuis. Deze diversiteit kwam ook tot uiting in de bevraging die in Turnhout gebeurde in het kader van het seniorenbehoefteonderzoek: de meerderheid van niet-zorgbehoevenden opteerde in het geval van een verhuis voor een bejaardenwoning of een serviceflat, woonvormen waar zij nog steeds zelfstandig kunnen wonen 34. De verschillen in zefredzaamheid, inkomen, gezinssituatie, noodzaken een veelheid aan woonvormen, zowel bestaande woonvormen als nieuwe typologieën, indien tot verhuis wordt overgegaan. Binnen de doelgroep die vrijwillig of door omstandigheden verhuist moet er daarom ook een volwaardig alternatief om zelfstandig te wonen kunnen worden geboden aan de meest kwetsbare ouderen, die slechts over een laag inkomen beschikken. 33 Myncke, R. en Vandekerckhove, B. Toekomstige ruimtebehoefte voor ouderen in Vlaanderen - Samenvatting. Onderzoek uitgevoerd in opdracht van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, departement RWO-woonbeleid, juni 2007, p Probis, Seniorenbehoefteonderzoek Turnhout. Studie in opdracht van OCMW Turnhout, 2004, p.49. Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 18

20 2.2. Nood aan een volwaardig verhuisalternatief voor zelfredzame ouderen met een laag inkomen: een betaalbare en kwaliteitsvolle woning Voor vele inwoners is betaalbaarheid een probleem. Uit het beschikbare materiaal op vlak van inkomen en woonkosten, blijkt dat betaalbaarheid is daarmee een knelpunt voor meerdere lagen van de bevolking, a fortiori voor de inwoners uit de laagste inkomenscategorieën. Deze groep vormt ook het doelpubliek van de sociale huisvestingssector. Deze problematiek stelt zich daarmee niet exclusief voor ouderen. De doelgroep ouderen vormt een steeds toenemende groep binnen de bevolking van de stad, en een deel van deze groep behoort door hun laag inkomen ook tot het doelpubliek van de sociale huisvesting, waarvan er velen nu reeds zijn aangewezen op de private huurmarkt. Ingeval zij bereid zijn te verhuizen en in staat zijn zelfstandig te wonen, kan een sociale huurwoning een volwaardig alternatief zijn. De woningen die worden toegewezen moeten dan wel aangepast zijn aan de specifieke behoeften van de doelgroep Nood aan een aangepaste woning Bij toewijzing dient de sociale huisvestingsmaatschappij rekening te houden met rationele bezetting. Gelet op de gezinssituatie zal het hier in de meeste gevallen gaan om woningen met 1 slaapkamer (en een beperkt aantal keren woningen van een woning met 2 slaapkamers), geschikt voor toewijzing aan een alleenstaande of een koppel zonder kinderen. De noden en woonwensen van ouderen verschillen echter van deze van de totale groep alleenstaanden en koppels zonder kinderen. Hoewel het merendeel van de ouderen in goede gezondheid is, blijkt uit de cijfergegevens dat een deel toch reeds te maken heeft met verminderde zelfredzaamheid en dat een nog groter deel te maken zal krijgen met verminderde zelfredzaamheid en toenemende zorgbehoefte op latere leeftijd. De slinkende fysieke mogelijkheden hebben hun impact op de woonwensen en woonbehoeften: weinig niveauverschillen (dorpels, trappen, ), niet te veel en te lastig (dagelijks en sporadisch) onderhoud, geen te ruime woningen (die o.m. meer onderhoud en verwarming vereisen), 35 Indien hier bij toewijzing geen rekening gehouden wordt of niet op geanticipeerd wordt, dreigt deze doelgroep uit de boot te vallen. Ouderen hebben nood aan een aangepaste woning. Slechts voor een beperkt aantal ouderen betekent dit dat er nood is aan een technisch aangepaste woning waar ook specifieke investeringen zijn gebeurd 36. Voor de meeste ouderen volstaat een woning die aangepast is qua typologie en qua locatie. Qua woontypologie betekent dit een kleine woning (afhankelijk van de rationele bezetting met meestal 1, of eventueel 2 slaapkamers) die toegankelijk is, met andere woorden met geen niveauverschillen of trappen. Het gaat dan bij voorkeur om een woning die volledig is gelegen op het gelijkvloers of die bereikbaar is met een lift indien de woning is gelegen op een verdieping. Qua locatie betekent dit een woning die zo gelegen is dat de ouderen zo zelfstandig mogelijk kunnen wonen, en dus op wandelafstand is gelegen van voorzieningen en winkels, en bij voorkeur ook bereikbaar met het openbaar vervoer. Indien ouderen in toenemende mate zorgbehoevend worden, zullen zij ook meer en meer beroep moeten doen op zorgaanbod. Veel thuiszorgdiensten geven al vele zorgen aan huis. 35 Goossens, L. en Philips, M. Menswaardig wonen voor ouderen in Vlaanderen. Focus op Wonen 3 Provincie Antwerpen, Antwerpen (2003), p Met betrekking tot ouderen of mensen met een handicap die nood hebben aan een dergelijke woning voorziet het sociaal huurbesluit bovendien reeds in een absolute voorrangsregel. Art. 19 van het besluit verplicht de verhuurder om, rekening houdend met de rationele bezetting, achtereenvolgens aan de volgende kandidaat-huurders een voorrang toe te kennen: 1 de kandidaat-huurder die minstens 55 jaar oud is of de kandidaat-huurder die zelf een bepaalde handicap heeft of van wie een gezinslid erdoor getroffen is, uitsluitend als de beschikbare woning door de daarop gerichte investeringen specifiek is aangepast aan de huisvesting van ouderen of aan de huisvesting van een gezin waarvan een of meerdere leden getroffen zijn door een handicap. Doelgroepenplan ouderen en Lokaal Toewijzingsreglement Turnhout 19