Drieluikherstelbemiddeling bij seksueel misbruik, een symbiose van erkenning en financiële. en genoegdoening. Mr. dr. L.P.M.

Transcriptie

1 Drieluikherstelbemiddeling bij seksueel misbruik, een symbiose van erkenning en financiële genoegdoening Mr. dr. L.P.M. Klijn* 1. Inleiding Uit de contacten met slachtoffers van seksueel misbruik binnen kerkelijk verband werd duidelijk dat zij andere behoeften hadden dan enkel schadevergoeding. Met name omdat in het verleden het misbruik was ontkend of was genegeerd, bleek vooral erkenning belangrijk. Hiervoor is het nodig dat partijen tot elkaar worden gebracht. Enkel toekennen van schadevergoeding via een schadevergoedingsprocedure is daarvoor niet een passende remedie, want die brengt partijen eerder tegenover elkaar dan tot elkaar. Samen met slachtoffers is gezocht naar een weg waarbij erkenning en schadevergoeding zo konden worden gebundeld dat het een niet ten koste van het ander ging. Dat leidde tot de (door)ontwikkeling van de drieluikherstelbemiddeling. Daarover gaat dit artikel. 2. Achtergrond Hoewel in verschillende landen al decennialang aandacht was voor misbruik binnen de Rooms-Katholieke Kerk werd in Nederland pas begin 2010 uitgebreid media-aandacht aan het onderwerp besteed. Aanleiding was het besluit van de Nederlandse Bisschoppenconferentie en de Konferentie Nederlandse Religieuzen (KNR) tot een onafhankelijk onderzoek naar de feiten en omstandigheden van seksueel misbruik van minderjarigen die werden toevertrouwd aan de verantwoordelijkheid van instellingen en parochies binnen de R.K. Kerkprovincie. Daartoe werd de commissie-deetman ingesteld voor onderzoek naar seksueel misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk in de periode De commissie-deetman stond open voor het doen van meldingen tot december In die periode zijn door de commissie ongeveer 2005 meldingen ontvangen. Op 17 februari 2011 heeft de commissie-deetman * Mr. dr. L.P.M. Klijn is werkzaam als specialist klachtrecht en compensatie bij seksueel misbruik bij KZO 013 Advocaten te Tilburg. Dit artikel kwam tot stand met medewerking van dr. Carla Goosen, gedragskundige, seksuoloog en psychotherapeut, mr. Saskia Leenhouwers en mr. Joost Buur van KZO 013 Advocaten en de sectie Letselschaderecht van Asselbergs & Klinkhamer Advocaten te Etten-Leur. Ook dank aan prof. Arno Akkermans voor zijn kritische blik. De tekst werd afgesloten op 15 oktober ook plegers opgeroepen zich te melden. Die mogelijkheid was er tot 4 april De commissie-deetman heeft haar bevindingen in december 2011 gerapporteerd, vergezeld van een advies. 1 Het onderzoek beperkte zich tot seksueel misbruik. Fysieke en emotionele mishandeling vormden geen onderwerp van het onderzoek en de rapportage. Ook werd op verzoek van de Bisschoppenconferentie en de KNR commissie-lindenbergh 2 ingesteld, die in juni 2011 met een advies kwam over de juridische positie van de bisdommen, ordes en congregaties en de aspecten van verjaring, aansprakelijkheid en genoegdoening. In 2013 verscheen het tweede rapport van de commissie-deetman met als onderwerp seksueel misbruik en geweld tegen meisjes in de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland in de periode In de media groeide de aandacht voor het misbruik binnen korte tijd exponentieel. Op 19 maart 2010 vond er een uitzending plaats van Netwerk, waarin een pater salesiaan bekende zich schuldig te hebben gemaakt aan seksueel misbruik. Dit naar aanleiding van een eerdere reportage over misbruik binnen kerkelijk verband op 10 maart Eveneens verscheen in het voorjaar van 2010 in de reeks NRC Boeken een boek van de hand van Joep Dohmen over misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk. 4 Het boek biedt een analyse en een onthullend overzicht van de aard en de omvang van het misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk. 1. W. Deetman, N. Draijer, P. Kalbfleisch, H. Merckelbach, M. Monteiro & G. de Vries Seksueel misbruik van minderjarigen in de Rooms-Katholieke Kerk. Deel 1 Het onderzoek en Deel 2 Achtergrondstudies en essays, december 2011 eerste druk en januari 2012 tweede druk. 2. Commissie-Lindenbergh, Compensatie na seksueel misbruik van minderjarigen. Advies aan de Bisschoppenconferentie en de Konferentie van Nederlandse Religieuzen, 20 juni W. Deetman e.a. (red.), Seksueel misbruik van en geweld tegen meisjes in de Rooms-Katholieke Kerk, Amsterdam: Balans J. Dohmen, Vrome zondaars. Misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk, Rotterdam: NRC Boeken TVP 2015, nummer 4 doi: /TVP/

2 Dit artikel beschrijft de herstelbemiddeling bij seksueel misbruik en de ervaring opgedaan met vraagstukken rond aansprakelijkheid, causaliteit en compensatie in 157 volledig afgeronde drieluikherstelbemiddelingstrajecten tussen congregaties, ordes en bisdommen en slachtoffers van seksueel misbruik. 3. Afhandeling van klachten van seksueel misbruik binnen de Rooms-Katholieke Kerk In de praktijk waren voor de slachtoffers van misbruik binnen kerkelijk verband de gerechtelijke wegen veelal niet meer te bewandelen vanwege verjaring. Dit betrof zowel het strafrechtelijke als het civielrechtelijke traject. Immers, het merendeel van de gevallen had zich voorgedaan tussen 1945 en Er kwam een buitengerechtelijke procedure met de instelling van een klachtenprocedure en een Klachtencommissie. Eerst via Hulp en Recht en vanaf november 2011 via het zogeheten Meldpunt. Eenieder die meende dat hij of zij slachtoffer was van seksueel misbruik in een kerkelijke instelling van de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland kon tot 1 juli 2015 terecht bij het Meldpunt Seksueel Misbruik RKK voor het doen van een melding en/of indienen van een klacht bij de op grond van de procedure ingestelde Klachtencommissie. De klachtenprocedure had de volgende kenmerken: Het slachtoffer stond centraal in de procedure, niet de (vermoedelijke) dader. Het belang en de opvatting van de slachtoffers waren doorslaggevend. Er was regelmatig overleg met slachtoffergroepen in de klankbordgroep. Verjaring en het overleden zijn van de vermoedelijke dader waren geen beletsel. Er lag geen nadruk op formeel-juridisch bewijsrecht, maar op de vraag of de klacht aannemelijk was. Er was transparantie door het (geanonimiseerd) publiceren van adviezen. Een procedure bij de Klachtencommissie ving aan door middel van het indienen van een klaagschrift. Het klaagschrift moest een aantal gegevens bevatten, waaronder de NAWgegevens van klager en aangeklaagde alsmede een omschrijving van de klacht, de vordering en de gronden. Het ingediende klaagschrift werd vervolgens aan de verwerende partij gestuurd, die in de gelegenheid werd gesteld om een verweerschrift in te dienen. De tegenpartij in de klachtenprocedure kon de aangeklaagde zelf zijn of, indien de aangeklaagde reeds was overleden, de verantwoordelijke organisatie waar het seksueel misbruik heeft plaatsgevonden. Het was derhalve een procedure op tegenspraak. Er gold weliswaar geen formeeljuridisch bewijsrecht, maar het kunnen leveren van steunbewijs met name in het geval van overleden plegers bleek voor een behoorlijk aantal slachtoffers een breekpunt en leidde tot ongegrondverklaring van hun klacht. Per 30 november 2014 was 77% van de ingediende klachten afgehandeld. Momenteel is nog een behoorlijk aantal klachten in behandeling. 5 Ook wordt desgewenst een mediationtraject aangeboden. 6 De Klachtencommissie geeft een oordeel over zowel de ontvankelijkheid als de gegrondheid van de klacht. Het oordeel wordt neergelegd in een advies aan de bisschop of de overste van de betrokken kerkelijke instantie. Het advies bevat in elk geval een korte samenvatting van de feiten en een beoordeling daarvan. Als de Klachtencommissie de klacht gegrond heeft verklaard, ontvangt de klager van het Meldpunt een formulier voor het aanvragen van compensatie. Ook misbruikslachtoffers die buiten het Meldpunt om bewijs hebben van het misbruik bijvoorbeeld een vaststellingsovereenkomst van een mediation, een schriftelijke erkenning van de dader of een rechterlijk vonnis kunnen een beroep doen op de compensatieregeling. De Compensatiecommissie behandelt een aanvraag voor compensatie overeenkomstig de compensatieregeling. Aan de hand van de door de Klachtencommissie gegrond verklaarde feiten dan wel andere ingediende bewijsstukken zal de Compensatiecommissie de klacht indelen in een van de vijf categorieën, waarbij de eerste categorie is bedoeld voor de minst ernstige gevallen en de vijfde categorie voor de meest ernstige gevallen. Bij de beoordeling gaat de commissie uit van vijf zwaartecategorieën als weergegeven in de compensatieregeling naar het ontwerp van Lindenbergh. Met het toepassen van de compensatieregeling wordt beoogd dat de compensatiebedragen voor vergelijkbare gevallen binnen een zekere marge gelijk uitvallen. De compensatie binnen categorieën 1 tot en met 4 heeft het gemengde karakter van smartengeld en vergoeding voor uitgaven in verband met het seksueel misbruik, zoals therapiekosten of reiskosten. Binnen deze categorieën behoeft bewijs van schade niet te worden overgelegd. Valt het misbruik onder de categorieën 3 en 4, dan is ook een vergoeding voor vermogensschade mogelijk. Indien een aanvrager van compensatie van mening is dat hij of zij daarvoor in aanmerking komt, dan zal op dat punt de nodige informatie moeten worden gegeven. De compensatie is een tegemoetkoming naar billijkheid voor de schade door het seksueel misbruik en zal in sommige gevallen wel en in andere gevallen niet kostendekkend zijn. De aanvraag voor compensatie wordt in beginsel schriftelijk behandeld. 7 Een mondelinge behandeling vindt slechts bij hoge uitzondering plaats. De aanvraag voor compensatie wordt door een commissie van drie leden behandeld. Dit zijn personen zonder bestuurlijke verbinding met katholieke instellingen in Nederland. Is een slachtoffer door meerdere daders seksueel misbruikt of is er meer dan één instelling bij betrokken geweest, dan is er 5. Zie <www. meldpuntmisbruikrkk. nl/ S/ Klacht/ Paginas/ Statistieken. aspx> 6. Regeling Mediation bij seksueel misbruik in de RK Kerk. Vastgesteld door het bestuur van de Stichting Beheer & Toezicht i.z. seksueel misbruik in de R.-K. kerk in Nederland op 7 oktober 2013 en gewijzigd op 11 maart Art. 23 van de compensatieregeling. 98 TVP 2015, nummer 4 doi: /TVP/

3 toch maar één aanspraak op compensatie. Op deze manier wordt voorkomen dat het maximumbedrag dat binnen een categorie toewijsbaar is, wordt overschreden. Bij de beoordeling binnen een categorie is het wel van belang of er één of meer daders zijn. De uitspraak van de Compensatiecommissie geldt als bindend advies voor de betrokken kerkelijke instelling zonder dat de gerechtigde, in casu het slachtoffer, finale kwijting verleent. Tegen de uitspraak is geen beroep mogelijk. Per 1 mei 2015 is het RK Meldpunt Grensoverschrijdend Gedrag ingesteld. Hier eveneens een klachtenprocedure, een klachtencommissie en een klachtenreglement. Hiermee sluit de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland aan bij klachtenregelingen die op allerlei terreinen binnen de Nederlandse samenleving gangbaar zijn, zo vermeldt de site De Jongens van Don Rua Aan de zojuist beschreven procedures bleek voor slachtoffers een aantal nadelen te kleven. Zo was het tot medio 2011 bij het toenmalige Hulp en Recht bijvoorbeeld niet mogelijk een klacht in te dienen tegen een reeds overleden aangeklaagde. Daarnaast was er bij het latere Meldpunt RKK steunbewijs vereist, waar lang niet alle slachtoffers aan konden voldoen. Was men al niet geloofd of was het steeds maar ontkend, het moeten leveren van (steun)bewijs was voor veel slachtoffers onmogelijk en leidde alsdan tot een ongegrondverklaring van de klacht. 9 Toen bleek dat de wegen binnen rechte waren afgesloten door de verjaringstermijnen en het vertrouwen in de oplossing via het toenmalige Hulp en Recht (voorloper van het Meldpunt RKK) niet aanwezig was, is eind 2010 de lotgenotengroep Jongens van Don Rua op zoek gegaan naar een weg om samen met de paters salesianen tot een oplossing te komen. Deze stap van de lotgenotengroep en de paters salesianen vormde het begin van de ontwikkeling tot wat nu wordt geduid als de drieluikherstelbemiddeling. 5. Drieluikherstelbemiddeling De drieluikherstelbemiddeling (hierna: het Drieluik) bestaat uit een traject van inventarisatie (eerste luik), herstelbemiddeling (tweede luik) en compensatie (derde luik) en is een combinatie van emotionele en financiële genoegdoening in één traject. Ten tijde van het misbruik stond het slachtoffer als kind ten opzichte van een volwassene, wat vaak een angstaanjagend beeld bij het slachtoffer heeft achtergelaten. Bij misbruikslachtoffers binnen kerkelijk verband speelde daarnaast nog de (machts)positie van de kerk in de periode waarin het merendeel van het misbruik heeft plaatsgevonden. Dat maakte ook 8. Zie <www. meldpuntgrensoverschrijdendgedragrkk. nl/>. 9. De katholieke kerk werkt aan een regeling om misbruikslachtoffers die eerder niet zijn erkend, alsnog een schadevergoeding te bieden. Dit is bekend geworden onder de naam slotactie. Het betreft ongeveer 250 slachtoffers. Den Haag (RKK), 12 oktober vaak dat wanneer slachtoffers pogingen deden om aan hun ouders of grootouders te vertellen wat er met hen gebeurde, zij een treinkaartje in de hand kregen gestopt en werden teruggestuurd naar de kostschool en bovendien nog eens excuses moesten aanbieden aan de betreffende broeders of paters. Tijdens herstelbemiddeling staan partijen op gelijk niveau. Dit is een belangrijk aspect om het angstbeeld dat bij veel slachtoffers is achtergebleven, weg te nemen. Ook bij het Drieluik is vrijwilligheid een belangrijk aspect. Daarnaast speelt de vertrouwelijkheid, die per slachtoffer verschillend wordt ervaren. Dit heeft vooral te maken met het feit dat veel slachtoffers van kerkelijk misbruik veelal uit schaamte en uit schuldgevoel jarenlang hebben gezwegen over wat hun is overkomen. Het woord vertrouwelijkheid is om die reden voor veel slachtoffers een beladen begrip en niet altijd makkelijk te accepteren. De erkenning door de kerk of de congregatie is van zodanig wezenlijk belang dat daaraan in feite geen voorwaarden verbonden kunnen worden, zoals bijvoorbeeld het niet verjaard zijn van de zaak of het moeten leveren van (steun)bewijs. Het team van het Drieluik bestaat uit een jurist en een ervaren seksuoloog/psychotherapeut. De juridische component van het team is geschoold op het punt van het klachtrecht en de letselschade. Voor de bemiddelaars zijn naast deskundigheid, onafhankelijkheid en neutraliteit twee belangrijke kernbegrippen. Onderstaand wordt het Drieluikproces geschetst. 5.1 De inventarisatie In dit gesprek komt de klacht van het slachtoffer uitgebreid aan de orde. Ervaring heeft geleerd dat dit inventarisatiegesprek vaak de eerste keer is dat een slachtoffer zich tot in detail uitlaat over wat er is gebeurd, soms zelfs de eerste keer is dat er openheid wordt gegeven over wat er is gebeurd. Mits kundig begeleid, is een dergelijk gesprek voor het slachtoffer de eerste stap in de afsluiting van wat hij al een lange tijd met zich draagt. Niet kundig begeleid, kan een dergelijk gesprek een slachtoffer dieper in een gat trekken en de weg naar een herstel blokkeren en daarmee de helende werking van het traject tenietdoen. Deze eerste stap, de klachtinventarisatie, is bepalend voor het noodzakelijke vertrouwen dat een slachtoffer in de deskundigen moet krijgen en voor het geloof in het vervolg van het traject. Ook met de nog levende aangeklaagden (in het Drieluik wordt gesproken van aangeklaagden in plaats van daders) en met de congregatie worden in het eerste luik dergelijke gesprekken gevoerd. Een evenwichtig hoor en wederhoor zal daarin bijdragen aan de zorgvuldigheid en de weg naar een herstelbemiddeling moeten plaveien. Is de aangeklaagde niet meer in leven, dan wordt enkel een inventarisatiegesprek gevoerd met een vertegenwoordiging van de congregatie, de orde of het bisdom. Van het inventarisatiegesprek wordt een gedetailleerd verslag gemaakt, dat door het slachtoffer wordt goedgekeurd, al dan TVP 2015, nummer 4 doi: /TVP/

4 niet voorzien van kanttekeningen. Het wordt zijn verslag en dat verslag blijft onder het slachtoffer en het Drieluikteam. Wanneer het slachtoffer daar toestemming voor geeft, wordt het verslag toegezonden aan de andere partij die aan de herstelbemiddeling zal deelnemen (in de praktijk is dit meestal de vertegenwoordiger van een congregatie). Tijdens het inventarisatiegesprek worden samen met het slachtoffer de mogelijke vervolgstappen besproken. 5.2 Herstelbemiddeling Doel van de herstelbemiddeling/het herstelbemiddelingsgesprek is dat het slachtoffer zijn verhaal en alle emoties en vragen die daarbij horen, kwijt kan bij de aangeklaagde of vertegenwoordiger van de congregatie/orde of het bisdom, die uiteindelijk de verantwoordelijkheid hiervoor draagt. Herstelbemiddeling heeft een vertrouwelijk en besloten karakter; dat betekent dat hetgeen inhoudelijk aan de orde komt door geen van de partijen buiten de omgeving van de herstelbemiddeling mag worden gebruikt, zonder dat beide partijen daarmee volledig instemmen. Dit is van belang ingeval de herstelbemiddeling niet slaagt en alsnog langs andere weg het misbruik aan de orde wordt gesteld. Erkenning is het sleutelwoord bij de herstelbemiddeling en vormt het hart van het Drieluik. De ervaring heeft geleerd dat hier wezenlijk (een begin van) heling plaatsvindt. Bovendien geldt het volgende: bemiddelingsgesprekken tussen slachtoffer en aangeklaagde of een vertegenwoordiging van de congregatie zijn momenten voor slachtoffers om plegers te ontmoeten, te praten over de impact die het gebeuren op hun leven heeft gehad en een plan te maken om daarmee het leven weer in balans te krijgen. Zowel aangeklaagden als slachtoffers hebben gemeen dat zij geen mogelijkheden hebben om hun verhaal elders kwijt te kunnen. De aangeklaagde heeft de gelegenheid te zien wat de uitwerking was van zijn daden op het slachtoffer als mens. Slachtoffers hebben ook hun eigen beeld van de aangeklaagde, dat hanteerbaar kan worden gemaakt. Om deze reden is de herstelbemiddeling als het tweede luik van het Drieluik waarbij de nadruk vooral op het emotionele herstel ligt van niet te onderschatten waarde. Een goed geleide herstelbemiddeling werkt helend en de combinatie van inventarisatie, herstelbemiddeling en compensatie draagt juist in haar samenhang daaraan sterk bij. Een daarop toegespitste herstelbemiddelingsovereenkomst vormt daarom ook een essentieel begin van elke herstelbemiddeling. Er wordt een verkorte herstelbemiddelingsovereenkomst gehanteerd, waarop de MfN-mediationvoorwaarden en MfN-gedragsregels 10 voor de mediator van toepassing zijn. De resultaten van een herstelbemiddeling worden vastgelegd in een zogeheten vaststellingsovereenkomst (als geregeld in art. 7: van het Burgerlijk Wetboek, BW). Daarin wordt vastgelegd wie de partijen bij de herstelbemiddeling zijn, wordt het misbruik omschreven, en met name wat het 10. Mediators Federatie Nederland (MfN); voor informatie over het reglement en gedragsregels zie <www. mfnregister. nl>. misbruik met het slachtoffer heeft gedaan en welke gevolgen het misbruik heeft gehad voor zijn verdere leven. De erkenning, die het hart van de herstelbemiddeling vormt, wordt letterlijk zoals door de congregatie/orde of het bisdom uitgesproken in de vaststellingsovereenkomst opgenomen. Tot slot worden de nadere afspraken die gemaakt worden, zoals bijvoorbeeld het gezamenlijk bezoeken van de locatie waar het misbruik plaatsvond, erin vastgelegd. De vaststellingsovereenkomst vormt het uitgangspunt voor verdere afwikkeling. 5.3 Compensatievoorstel Na afsluiting van de herstelbemiddeling door het ondertekenen van de vaststellingsovereenkomst wordt een zogenoemde Overeenkomst totstandkoming financiële compensatie ondertekend, waarmee partijen aan de compensatieadviseur toestemming geven om over te gaan tot het doen van een voorstel over de hoogte van de compensatie. Wanneer partijen met het compensatievoorstel akkoord gaan, wordt het door beide partijen ondertekend alvorens tot betaling 11 wordt overgegaan. Partijen hebben de mogelijkheid om gemotiveerd bezwaar te maken tegen het compensatievoorstel en een herzieningsverzoek te doen. Wanneer er nieuwe feiten en/of omstandigheden worden aangevoerd die herziening van het voorstel rechtvaardigen, zal er een herzien compensatievoorstel worden uitgebracht. Indien er geen nieuwe feiten en omstandigheden zijn die herziening rechtvaardigen, zal veelal het bezwaar gemotiveerd worden afgewezen in een beslissing op bezwaar. Als een van de partijen het niet eens is met het herziene compensatievoorstel dan wel de beslissing op bezwaar hebben zij de mogelijkheid daartegen in beroep te gaan bij een beroepscollege, bestaande uit een ervaren letselschadeadvocaat en een psychiater, en dat in wisselende samenstelling. Het beroepscollege brengt vervolgens een bindend advies uit. Een dergelijk advies wordt van motivering voorzien aan partijen uitgebracht. Maud Kips van het Vrouwenplatform Kerkelijk Kindermisbruik (VPKK) schrijft over de financiële compensatie het volgende: Het geld dat voormalige slachtoffers wordt geboden maakt niets goed, verandert niets aan de misbruikervaringen zelf, maakt deze ook niet minder pijnlijk of schadelijk. Maar geld biedt voormalige slachtoffers de mogelijkheid keuzes te maken dat is wat geld namelijk altijd doet. In hun leven zijn keuzes, soms heel sterk soms minder sterk, maar altijd in enige mate beperkt geweest door de hindernissen die door de traumatische ervaringen werden opgeworpen. Het geld van de compensatie is niet alleen een harde bevestiging van de excuses het maakt de mensen ook mogelijk nu eens, eindelijk, zelf een keuze te maken, 11. Door het Drieluikteam is met de Belastingdienst in 2011 een regeling getroffen dat de compensatie vrij van belastingen mag worden uitgekeerd. 100 TVP 2015, nummer 4 doi: /TVP/

5 iets te doen wat verschil uitmaakt voor hun leven, in eigen regie, met behulp van de eigen bankrekening. 12 Over de periode 1 juli 2011 t/m 1 april 2015 bedroeg het totaal aantal Drieluiktrajecten 168; per 1 april 2015 waren er 157 afgerond en waren nog 11 trajecten gaande. 13 Het aantal bezwaarprocedures was 49 (waarvan 3 nog in behandeling), wat in 31 gevallen leidde tot een wijziging na bezwaar. In totaal zijn er 5 verzoeken om bindend advies gedaan; in geen van de gevallen heeft dit geleid tot wijziging van de toegekende compensatie. De gemiddelde doorlooptijd bedroeg drie tot zes maanden. 6. Het vraagstuk van toerekening bij seksueel misbruik van minderjarigen Eenieder die als minderjarige is misbruikt door een persoon die lid was of is van een congregatie/orde of bisdom, al dan niet verbonden aan een door hen geleide school of instelling en/of door een medewerker verbonden aan een school of instelling die onder leiding/verantwoordelijkheid stond van hen in Nederland, heeft binnen het Drieluik aanspraak op een financiële (aanvullende) compensatie naar billijkheid. 6.1 Indeling naar categorieën Naar objectieve maatstaven gemeten wordt het misbruik ingedeeld in een categorie zoals verwoord in de Compensatieregeling Drieluik Herstelbemiddeling (hierna: de compensatieregeling). Als uitgangspunt daarvoor heeft gediend de Lindenbergh-regeling. Het doel van de compensatieregeling in het Drieluik is om een financiële compensatie te bieden aan slachtoffers van misbruik tijdens hun minderjarigheid waarbij de aangeklaagden behoorden tot of werkzaam waren voor een congregatie, orde of een bisdom. In de compensatieregeling wordt gesproken van (seksueel) misbruik omdat naast seksueel misbruik als enig criterium in de Lindenbergh-regeling ook fysiek en/of psychisch geweld in het Drieluik in de categorieindeling is betrokken. In de compensatieregeling wordt derhalve niet alleen de schade door seksueel misbruik betrokken, maar ook de schade door psychisch en fysiek machtsmisbruik, emotionele mishandeling, fysieke mishandeling en ernstige nalatigheid in het bieden van zorg, opvoeding en scholing. 6.2 De aanvullende compensatie: een proportionele benadering In het merendeel van de gevallen die met het Drieluik zijn behandeld, is gebleken dat er tussen de ervaringen met seksueel misbruik op jeugdige leeftijd en het verloop van het leven daarna een zeker verband bestaat en dit mede leidt of heeft geleid tot verlies van arbeidsvermogen. Daarin speelt vooral het niet halen van diploma s door het niet kunnen afronden van schoolopleidingen, wat zich tot op latere leeftijd blijft 12. M. Kips, in: M. Ganzevoort e.a., Geschonden vertrouwen. Seksueel misbruik in een religieuze context, Tilburg: KSGV Naar de stand per 1 oktober 2015 is inmiddels het aantal Drieluikherstelbemiddelingen de grens van 200 genaderd. De meeste van die trajecten zijn nog niet (volledig) afgerond. manifesteren in de beperking van de mogelijkheden om een passende baan te vinden. Ook negatieve gevolgen als onzekerheid, angst voor afwijzing, stressgevoeligheid, moeite met machtsverhoudingen en dominantie, chronische angst, weinig zelfvertrouwen, moeite met grenzen stellen, faalangst en stuiten op onbegrip voor hun verleden zijn veelvoorkomend. De klachten die het meest voorkomen, zijn depressiviteit en angst. Een groot deel van de slachtoffers voelt zich chronisch neerslachtig, machteloos, moedeloos en hulpeloos. Zij komen vaak passief over en hebben een negatief zelfbeeld; zij zien zichzelf als abnormaal en slecht. Sommige slachtoffers zijn zelfdestructief en suïcidaal. Vaak werden ook fobische klachten of chronische angst genoemd. Verder wordt angst genoemd voor herhaling van het misbruik of voor seksueel contact en intieme relaties. Ook vrezen sommigen homoseksueel te zijn of dat te zullen worden en kennen een seksuele identiteitscrisis. Alcohol- en/of drugsgebruik zijn eveneens vaak genoemd. Bij doorvragen blijkt het gebruik van alcohol en drugs vooral te kunnen worden gezien als een middel om angsten te onderdrukken. Ook zijn in nogal wat gevallen psychosomatische klachten genoemd. Daarbij was sprake van bijvoorbeeld buikpijn, maagklachten, klachten aan de urinewegen, hoofdpijn, rugpijn en gespannen en stijve spieren. Vaak bleek ook dat slachtoffers van seksueel misbruik grote moeite hebben met sociale contacten, geïsoleerd leven en niet toekomen aan het leggen van sociale relaties. Ook gevallen van extreme afhankelijkheid of zich vastklampen aan anderen zijn gepasseerd. Het vertrouwen in de medemens was in het merendeel van de gevallen erg negatief beïnvloed. Sommige slachtoffers vertrouwden helemaal niemand meer en andere waren weer uitermate naïef. Dat laatste leidde vaak tot de kans om opnieuw misbruikt te worden. Overmatige seks, dwangmatige masturbatie en zich prostitueren zijn ook vastgesteld. Hun seksuele problematiek hangt vaak samen met twijfels over seksuele oriëntatie en identiteit. Een deel van de slachtoffers sprak ook over problemen met de controle over hun eigen agressie en het vertonen van antisociaal gedrag. Een aantal van hen is zelfs in het criminele circuit terechtgekomen. Bij het merendeel van de slachtoffers is sprake van psychische klachten, lichamelijke klachten of overbelasting ten gevolge van het seksuele misbruik. Ook heeft het geleid tot onderbrekingen in hun loopbaan en in een aantal gevallen zelfs tot langdurige opname in gesloten psychiatrische inrichtingen. Het misbruik op jonge leeftijd is ingrijpend en kan ernstige gevolgen hebben als er geen goede verwerking heeft plaatsgevonden. Met name omdat er niet over gepraat kon worden en men geen steun vond vanuit de omgeving, heeft dat vooral geleid tot psychische problematiek, het genoemde gebrek aan zelfvertrouwen en concentratieproblemen bij studie en werk. Het zijn vooral de concentratieproblemen die als oorzaak kunnen worden aangewezen voor het niet kunnen afronden van een opleiding. Anderzijds waren er slachtoffers die abnormaal hoge eisen gingen stellen aan hun prestaties en hun positie op het werk om op die manier eigenwaarde te voelen, waarbij niet slagen daarin leidde tot psychische problematiek. Dat er een TVP 2015, nummer 4 doi: /TVP/

6 causaal verband is tussen seksueel misbruik van minderjarigen en het verloop van hun verdere leven is aldus wel vast komen te staan. Hierbij doet zich vervolgens de vraag voor van de toerekening en met name de vraag of de schade volledig aan de aangeklaagde, of de congregatie/orde of het bisdom, moet worden toegerekend dan wel een proportionele benadering op haar plaats is. In het verleden waren de twee meest voorkomende redenen om een kind naar een internaat of kostschool te doen: (a) de status die aan een dergelijke opleiding was verbonden (de goede naam van het instituut) of (b) de gezinssituatie, zoals gescheiden ouders, gewelddadig gezin, ontzetting uit de ouderlijke macht van de ouders en verlaten kinderen. Met name de tweede groep is in de gevallen die via het Drieluik zijn verlopen, uitermate kwetsbaar gebleken. Deze kinderen hadden behoefte aan warmte en aandacht en waren daardoor extra gevoelig voor toenadering. Van die situatie werd berekend misbruik gemaakt door de aangeklaagden die verbonden aan een dergelijk internaat of instelling de (plaatsvervangende) zorg voor deze kinderen hadden. Het begon veelal dan ook met vriendelijke woorden en warme aandacht, en ging van strelen naar seksueel contact en in een behoorlijk aantal gevallen verdergaand seksueel contact. De vraag is dan niet of er een causaal verband bestaat tussen het seksueel misbruik en de daarbij opgelopen schade (als het niet aan enige twijfel onderhevig is, wordt het causaal verband aangenomen), maar of alle schade en met name het verlies van arbeidsvermogen geheel toe te rekenen valt aan de aangeklaagden c.q. de congregaties, ordes of bisdommen. Het is van een algemene bekendheid dat persoonlijkheidsvorming in de eerste vier levensjaren plaatsvindt. Wanneer een kind in een gewelddadige omgeving heeft geleefd of waar de ouders slechte zorg boden, of waar, erger nog, seksueel misbruik door een of beide ouders of familieleden heeft plaatsgevonden, kan dit leiden tot zogeheten (hier gebruikt als verzamelbegrip) hechtingsstoornissen. Deze kinderen kwamen als het ware al beschadigd op het betreffende internaat aan en waar ze hadden verwacht dat ze wel die zorg zouden krijgen, werden ze seksueel misbruikt. Hechtingsstoornissen waarvan hier sprake is, werken ook het leven lang door. De hechtingsstoornissen hebben dezelfde gevolgen als omschreven bij seksueel misbruik in zowel psychische als fysieke zin. Bijzonder bij deze groep is vaak dat zij zelf later niet aan kinderen durven beginnen omdat ze bang zijn daar niet goed voor te kunnen zorgen of zelf in misbruik te vervallen. Waar de slachtoffers veelal alles toeschrijven aan het seksueel misbruik blijkt dan bij objectivering van de door het slachtoffer gestelde feiten dat er al sprake was van een persoonlijkheidsvervorming voor zij op het internaat kwamen. In het juridisch jargon speelt dan de discussie van óf het vasthouden aan het conditio sine qua non óf het niet aannemen van een oorzakelijk verband en in dat geval moeten de slachtoffers het stellen zonder enige genoegdoening. Hier komt het leerstuk van de proportionele aansprakelijkheid bij onzeker causaal verband om de hoek als variant op de alles of niets -benadering. 14 Ook in de situaties van seksueel misbruik doet zich deze causaliteitsonzekerheid voor waar het betreft het verlies van arbeidsvermogen. Het bepalen van het verlies van arbeidsvermogen bij seksueel misbruik is gebleken een terrein te zijn dat, uitgaande van de aannemelijkheid van het misbruik, zich bij uitstek leent voor een dergelijke proportionele benadering. Met het hanteren van de proportionele benadering wordt gekomen tot een voor partijen rechtvaardige inhoudelijke oplossing. De congregatie wordt niet benadeeld door het nietaansprakelijkheidscheppende karakter van de andere mogelijke oorza(a)k(en) van het verlies aan arbeidsvermogen. Voor het slachtoffer is het hanteren van een proportionele benadering gerechtvaardigd omdat anders het niet-aansprakelijkheidscheppende karakter van de ene mogelijke oorzaak leidt tot verval van de aansprakelijkheid van de andere mogelijke oorzaak. Kortom: hoe aannemelijker het is dat er een verband bestaat, des te hoger de vergoeding, hoe twijfelachtiger, des te lager. In de volgende paragraaf wordt beschreven hoe er in de praktijk met de proportionele benadering is omgegaan. 7. De toepassing in de praktijk Het doel van de compensatieregeling in het Drieluik is, zoals reeds aangegeven, om een financiële compensatie te bieden aan slachtoffers van misbruik tijdens hun minderjarigheid waarbij de aangeklaagden behoorden tot of werkzaam waren voor een congregatie, orde of een bisdom. In de compensatieregeling wordt gesproken van (seksueel) misbruik omdat naast seksueel misbruik als enig criterium in de Lindenbergh-regeling ook fysiek en/of psychisch geweld in het Drieluik in de categorieindeling is betrokken. In de compensatieregeling wordt derhalve niet alleen de schade door seksueel misbruik betrokken, maar ook de schade door psychisch en fysiek machtsmisbruik, emotionele mishandeling, fysieke mishandeling en ernstige nalatigheid in het bieden van zorg, opvoeding en scholing. 7.1 De categorie-indeling De belangrijkste kenmerken van de compensatieregeling voor de indeling in categorieën zijn: a. Een financiële compensatie is gerelateerd aan de ernst van het misbruik volgens genoemde categorie-indeling met vaste of begrensde compensatiebedragen binnen vijf categorieën. b. Bij de indeling in de categorieën zijn omstandigheden als aard, zwaarte, frequentie en duur van het misbruik en bijkomende omstandigheden bepalend. c. Daarbij spelen de volgende (niet-limitatieve) weegfactoren een rol bij het vaststellen van de ernst van het misbruik en zijn bepalend voor de indeling binnen de categorieën: 14. A.J. Akkermans, Proportionele aansprakelijkheid bij onzeker causaal verband. Een rechtsvergelijkend onderzoek naar wenselijkheid, grondslagen en afgrenzing van aansprakelijkheid naar rato van veroorzakingswaarschijnlijkheid, Deventer: Kluwer Akkermans pleit ervoor om niet krampachtig vast te houden aan het alles of niets, maar in bepaalde gevallen te kiezen voor een proportionele aansprakelijkheid. 102 TVP 2015, nummer 4 doi: /TVP/

7 1. Is er sprake van een afhankelijkheidsrelatie en in welke mate (bijvoorbeeld als ouder, leerkracht, verzorger, hulpverlener of leidinggevende)? 2. Is het misbruik langdurig en frequent? 3. Zijn in geval van seksueel misbruik de seksuele handelingen ingrijpend? 4. Is er geweld en/of dwang toegepast? 5. Wat was de leeftijd van het slachtoffer toen het misbruik begon? 6. Is er sprake van een of van meerdere aangeklaagden? 7. Wordt het slachtoffer door de omgeving geloofd of wordt de schuld bij het slachtoffer gelegd, of is er sprake van andere vormen van secundaire victimisatie, zoals het dreigen met het wegsturen van school of internaat of het wegsturen na melding van het misbruik? Bij de vaststelling van de categorie-indeling wordt uitgegaan van de herkenning en erkenning die tijdens de herstelbemiddeling hebben plaatsgevonden (ook wel aangeduid als samen de puzzel leggen ) of waarbij aan het misbruik als gemeld geen gerede twijfel is. Er wordt geen beroep gedaan op de wettelijke verjaringstermijnen of op het ontbreken van aansprakelijkheid en er wordt uitgegaan van een financiële verantwoordelijkheid van de betrokken instelling. De betaling van de compensatie geschiedt op een wijze als door het slachtoffer aan te geven, mits dit niet kostenverhogend werkt. De betaling geschiedt onder voorwaarde van finale kwijting door de slachtoffers. De gedachte daarachter is dat het voor beide partijen na een dergelijk intensief traject als het Drieluik ook klaar moet zijn. Er bestaan vijf categorieën 15 van financiële compensatie met daarbij gegeven de grensbedragen: Categorie 1: in geval van seksueel getinte handelingen of uitlatingen waardoor de lichamelijke of geestelijke integriteit werd geschonden en/of in geval van emotionele of fysieke mishandeling, en/of psychisch of fysiek machtsmisbruik, anders dan bedoeld in de hiernavolgende categorieen: compensatie tot Categorie 2: ingeval het seksueel misbruik betasting van intieme delen betreft en/of indien sprake is van emotionele of fysieke mishandeling, en/of psychisch of fysiek machtsmisbruik, die zich uitstrekt over een langere periode: compensatie van Categorie 3: ingeval het seksueel misbruik van categorie 2 zich uitstrekt over een langere periode en/of gepaard gaat met ernstige nalatigheid in het bieden van de zorg, 16 opvoeding en scholing en/of ingeval er sprake is van ernstig psychisch of fysiek machtsmisbruik, ernstige emotionele of fysieke mishandeling: compensatie tussen en De omschrijvingen zijn bij het Drieluik in tegenstelling tot de regeling zoals gehanteerd door de Compensatiecommissie van het Meldpunt RKK niet beperkt tot seksueel misbruik. 16. Zie als voorbeeld van het tekortschieten in het bieden van adequate zorg Rb. Rotterdam 16 april 2014, ECLI:NL:RBROT:2014:2975. Categorie 4: in geval van eenmalige tot enkele malen verkrachting, zeer grof psychisch en/of fysiek machtsmisbruik, zeer grove emotionele of fysieke mishandeling: compensatie van Categorie 5: in uitzonderlijke gevallen van herhaaldelijk zeer ernstig seksueel misbruik, herhaaldelijk zeer grof psychisch en fysiek machtsmisbruik, herhaaldelijk zeer grove emotionele en/of fysieke mishandeling: compensatie tot een maximum van Bij misbruik dat als uitzonderlijk moet worden bestempeld, is er veelal sprake van verregaande seksuele handelingen en van herhaalde penetratie (vaginaal, oraal en/of rectaal). Bij het bepalen van de categorie-indeling en de hoogte van de vergoeding worden naast de aard en de ernst van het misbruik, ook de leeftijd van het slachtoffer, de duur en de frequentie van het misbruik betrokken en de omstandigheden waaronder het misbruik plaatshad. In algemene zin geldt met betrekking tot de categorie-indeling dat het misbruik waarvan tussen partijen is vastgesteld dat dit heeft plaatsgevonden, wordt geobjectiveerd. Dat geldt eveneens voor de duur van het misbruik, de frequentie en de verhoudingen tussen partijen binnen welk kader het misbruik heeft plaatsgevonden. Door op deze wijze zo veel als mogelijk te abstraheren van de persoonlijke beleving van de betrokken partijen ten aanzien van het misbruik wordt de indeling in categorieën vatbaar voor objectieve toetsing en controle, terwijl de kans op willekeur in individuele gevallen en ongelijkheid tussen gelijke gevallen wordt geminimaliseerd. Op basis van enerzijds de verklaringen van het slachtoffer en anderzijds de erkenning van de congregatie wordt de categorie-indeling vastgesteld en het daarbij behorende compensatiebedrag bepaald. 7.2 De aanvullende financiële compensatie Daarnaast biedt de compensatieregeling de mogelijkheid van een aanvullende compensatie voor vermogensschade door verlies aan arbeidsvermogen als gevolg van het (seksueel) misbruik, een en ander naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid vast te stellen. Bij alle gevallen bedoeld in categorieën 1 t/m 5 waarin de vermogensschade van het slachtoffer door het (seksueel) misbruik substantieel is, kan een aanvullende compensatie worden toegekend. Dit in tegenstelling tot de Lindenbergh-regeling, die de aanvullende compensatie alleen in categorie 5 kent, waarin ook de ernstige gevallen van categorie 3 en 4 terecht kunnen komen, maar veelal wordt daarvoor een verzwaarde bewijslast gehanteerd. Het causaal verband tussen het (seksueel) misbruik en die vermogensschade dient niet aan gerede twijfel onderhevig te zijn. Er geldt ook een maximering. Indien het slachtoffer is ingedeeld in categorie 1 of 2 kan de aanvullende compensatie nooit hoger zijn dan de maximumbasisvergoeding van de TVP 2015, nummer 4 doi: /TVP/

8 bovenliggende categorie, tenzij zwaarwegende omstandigheden daartoe aanleiding geven. Indien het slachtoffer is ingedeeld in categorie 3, 4 of 5 geldt dat de totale compensatie niet een bedrag van kan overtreffen. De proportionele benadering heeft vooral toepassing gevonden bij het bepalen van de hoogte van de aanvullende compensatie. Het betrof hier veelal de vraag of in deze boven op grond van de categorie-indeling bepaalde vergoeding een aanvullende compensatie dient te worden toegekend vanwege verlies van arbeidsvermogen; de vraag of het meer of minder aannemelijk is dat het misbruik dat het slachtoffer op het internaat ondergaan heeft een zodanige weerslag heeft gehad op zijn verdere leven, dat sprake is van tot het misbruik als omschreven herleidbare en door het slachtoffer persoonlijk geleden substantiele vermogensschade in de vorm van verlies van arbeidsvermogen, zodanig dat aanleiding bestaat tot toekenning van een aanvullende compensatie. Daarbij wordt de (hoogte van) aanvullende compensatie toegekend vanuit het beginsel dat voor een vergoeding in aanmerking komt slechts die vermogensschade (verlies van arbeidsvermogen) waarvan aannemelijk is, in de zin van niet aan gerede twijfel onderhevig, dat die in zodanig verband staat met de gebeurtenis(sen) waarop de aansprakelijkheid van de congregatie berust, dat deze, mede gezien de aard van die schade (verlies van arbeidsvermogen), in het licht van het misbruik als verwoord door het slachtoffer en waarvoor de congregatie spijt heeft betuigd en erkenning heeft uitgesproken, ook op individueel niveau, geheel dan wel ten dele aan de congregatie kan worden toegerekend. Om vast te kunnen stellen of aanleiding bestaat tot toekenning van een aanvullende compensatie buigen de compensatiedeskundigen zich (onder meer) over de vraag of (aannemelijk is dat) het slachtoffer (in de aanloop naar en tijdens zijn carrière) andere opleidings- en/of beroepskeuzes zou hebben gemaakt en/of andere opleidings- en/of beroepsmogelijkheden zou hebben gehad indien het misbruik niet zou hebben plaatsgevonden en of het slachtoffer, uitgaande van die andere keuzes/mogelijkheden, in een financieel andere met het oog op de aanvullende compensatie in beginsel gunstiger positie zou zijn komen te verkeren. Indien (meer) aannemelijk wordt geacht dat het misbruik de door het slachtoffer gemaakte keuzes en/of mogelijkheden in die mate heeft beïnvloed dat hij, het misbruik weggedacht, inderdaad andere keuzes zou hebben gemaakt en/ of mogelijkheden zou hebben gehad, dient vervolgens nog een vergelijking te worden gemaakt tussen de situatie zoals die in werkelijkheid is en een fictieve/hypothetische situatie, zoals die eruit zou hebben gezien op basis van die (eveneens aannemelijk geachte) alternatieve keuzes en/of mogelijkheden. Bij de vergelijking van een beredeneerd hypothetisch scenario en de werkelijkheid is van belang om voor ogen te houden dat sommige keuzes, feiten en omstandigheden losstaan van het misbruik en dus zowel in het hypothetische scenario als in werkelijkheid geacht mogen worden gelijk te zijn en/of tot hetzelfde resultaat te leiden en/of hebben geleid. In dat geval brengt een proportionele benadering met zich dat het minder aan het seksueel misbruik kan worden toegerekend. Indien aanleiding bestaat de werkelijke carrière tot uitgangspunt te nemen, kan in de aanwezigheid van loopbaanonderbrekingen zoals arbeidsongeschiktheid en/of werkloosheid aanleiding worden gezien tot een aanvullende compensatie, mits deze onderbrekingen zonder gerede twijfel tot het misbruik herleidbaar zijn. Indien de conclusie gerechtvaardigd is dat binnen de werkelijke of hypothetische carrière sprake is van (als substantieel aan te merken) vermogensschade die in causaal verband staat met het misbruik, bestaat in beginsel aanleiding tot toekenning van een aanvullende compensatie. Het tijdsverloop en de veelheid aan factoren die gedurende iemands levensloop van invloed (kunnen) zijn op diverse (opleidings- en beroeps)keuzes en -mogelijkheden brengen met zich dat ook deze beoordeling in beginsel plaatsvindt op basis van aannemelijkheid, in de zin van niet aan gerede twijfel onderhevig, en niet op basis van vaststaande feiten en tevens dat de vaststelling van een eventuele aanvullende compensatie in beginsel plaatsvindt naar redelijkheid en billijkheid en niet op basis van uitvoerige en gedetailleerde schadeberekeningen. Wanneer bijvoorbeeld het slachtoffer op grond van gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid wegens psychische klachten een WAO-uitkering heeft ontvangen en daarnaast gedeeltelijk heeft gewerkt, is het van belang vast te stellen of er een causaal verband bestaat tussen het misbruik en deze arbeidsongeschiktheid. Om daarbij betrouwbare en objectief te rechtvaardigen conclusies te kunnen trekken en betrouwbare uitspraken te kunnen doen over de waarschijnlijkheid dat het slachtoffer, indien het misbruik op het internaat niet zou hebben plaatsgevonden, een vervolgopleiding zou zijn gaan volgen en/of (vervolgens) ervoor gekozen zou hebben om in een totaal andere functie of beroep te gaan werken, is vaak meer feitelijke informatie nodig, naast meer concrete aanknopingspunten. Deze worden dan bijvoorbeeld gezocht door de werkelijke carrière van het slachtoffer tot uitgangspunt te nemen in plaats van een (achteraf) vast te stellen hypothetische carrière. Soms zijn het hypothetische verloop van een dergelijke carrière en de rol van het causaal verband tussen het misbruik en die haalbaarheid/dat hypothetische verloop omgeven met zodanig veel onzekerheden dat wordt besloten zich te richten op de werkelijke carrière. Als een slachtoffer gedurende een naar objectieve maatstaven relatief lange periode nagenoeg onafgebroken werkzaam is geweest in een bepaalde branche, getuigt dat vaak van doorzettingsvermogen of de eerdergenoemde drang zichzelf voortdurend te moeten bewijzen. Zelfs als kan worden vastgesteld dat gedurende deze periode sprake is geweest van significante perioden van arbeidsongeschiktheid en daarmee van onderbrekingen die geduid kunnen worden als dat sprake is geweest van (substantiële) vermogensschade wegens verlies van arbeidsvermogen, ontbreekt het soms aan afdoende informatie om (a) de omvang van de schade te kunnen schatten en (b) zonder gerede twijfel vast te kunnen stellen in hoeverre deze in causaal verband staat met het misbruik. Wanneer het slachtoffer heeft 104 TVP 2015, nummer 4 doi: /TVP/

9 laten weten dat zijn arbeidsongeschiktheid verband hield met psychische klachten en het slachtoffer heeft verklaard over zijn vroegere jeugd, waaronder bijvoorbeeld het overlijden van een ouder, de ontzetting van zijn ouders uit de ouderlijke macht, mogelijk misbruik op peuterleeftijd, seksuele handelingen tussen hem en een familielid en het misbruik op het internaat, kan bij gebreke van medische rapportages omtrent de arbeidsongeschiktheid zonder raadpleging van een ter zake deskundige geen objectief betrouwbare uitspraak gedaan worden over het causaal verband tussen het misbruik en de nader te bepalen vermogensschade. Vaak vormt dit de aanleiding om overeenkomstig het bepaalde in de Overeenkomst totstandkoming financiële compensatie 17 een arts of psychiater te verzoeken aan de hand van het dossier en aan de hand van een gesprek met het slachtoffer hieromtrent te rapporteren. In een enkel geval wordt ook het verzoek gedaan aan het slachtoffer om een overzicht te verstrekken van zijn inkomensgegevens ten tijde van de perioden van arbeidsongeschiktheid en om het verschil met zijn reguliere inkomen daarbij inzichtelijk te maken. Aan de hand van de uitkomst van een en ander wordt dan beoordeeld of aanleiding bestaat tot toekenning van een aanvullende compensatie. In die gevallen waarin sprake is van seksueel misbruik op zeer jonge leeftijd met een hoge frequentie en waarvan herhaalde anale en orale verkrachting onderdeel uitmaakt, kan op basis van ervaringsgegevens gesteld worden dat de premature seksuele ervaringen met een volwassene als jong kind als gevolg hebben gehad dat dit de gezagsverhouding tussen hem en volwassenen heeft verstoord. Dit wordt teruggezien in situaties waarin de hiërarchie in arbeidssituaties speelt, waar een conflict en verlies van baan zich telkens voordoen c.q. hebben voorgedaan en telkenmale hebben geleid tot onderbrekingen in de loopbaan c.q. het telkens mislukken van de loopbaan. Hoe aannemelijker het is dat er een verband bestaat tussen het misbruik en het verlies aan arbeidsvermogen, des te hoger de vergoeding uitvalt, hoe twijfelachtiger, des te lager. Tabel 1 (zie volgende pagina) geeft een beeld van de categorieindeling, het aantal slachtoffers (n=157) ingedeeld per categorie, het totale bedrag aan compensatie (dus inclusief de aanvullende compensatie), het gemiddelde bedrag aan totale compensatie, de gemiddelde compensatie naar categorie-indeling en het gemiddelde bedrag aan aanvullende compensatie. Uit dit beeld is ook af te leiden dat naarmate het misbruik ernstiger is, het aannemelijker is gebleken dat er een causaal verband bestaat tussen het misbruik en het verlies aan arbeidsvermogen als gevolg van dat misbruik. 8. Conclusie Voor de afhandeling van klachten van en genoegdoening voor slachtoffers van seksueel misbruik binnen de katholieke kerk is het Drieluik een waardevolle methode gebleken door de combinatie van emotionele en financiële genoegdoening in één traject, een traject dat partijen tot elkaar brengt. Samen met 17. Art. 7 van de Overeenkomst. slachtoffers is een weg ontwikkeld waarbij erkenning en schadevergoeding zo konden worden gebundeld dat het een niet ten koste van het ander ging. Dat leidde tot de (door)ontwikkeling van het Drieluik. De wijze waarop het Drieluik wordt uitgevoerd, is juridisch verantwoord en sluit aan bij de in de letselschadepraktijk bestaande jurisprudentie waar het betreft het bepalen van de schade die voor vergoeding in aanmerking komt, het hanteren van feiten van algemene bekendheid over kinderen die seksueel misbruikt worden door een meerderjarige en de deskundigheid in het beoordelen van de situatie met en zonder misbruik voor de bepaling van (de hoogte van) het smartengeld. De figuur van de proportionele benadering en dito toerekening van de schade leent zich bijzonder goed in gevallen van seksueel misbruik van minderjarigen door meerderjarigen in instellingen en internaten en dan in het bijzonder voor situaties waarin de periode voorafgaand aan het seksueel misbruik zich kenmerkte door omstandigheden en gebeurtenissen die van invloed waren op de persoonlijkheidsvorming van het slachtoffer. Een noodzakelijke voorwaarde voor het kunnen toepassen van het Drieluik is dat het team dat deze vorm van herstelbemiddeling toepast een veelzijdigheid aan deskundigen heeft. Er moet sprake zijn van deskundigheid op het terrein van het seksueel misbruik, seksuologie en behandeling van slachtoffers van seksueel misbruik en kennis van daderstrategieën (zogenoemde grooming-strategieën), deskundigheid op het terrein van het individueel klachtrecht en de regels van een zorgvuldige behandeling van een klacht (in het bijzonder feitenonderzoek en hoor en wederhoor), en deskundigheid om tot objectivering van feiten en omstandigheden te komen en langs die weg de hoogte van de compensatie te bepalen op grond van een daartoe strekkende regeling. Evaluatie met lotgenotengroepen van misbruikslachtoffers en met congregaties en bisdommen heeft geleerd dat er een daadwerkelijk helende werking van uitgaat en dat een goede opvolging daarvan ertoe moet leiden dat toen minderjarige slachtoffers van seksueel misbruik nu als volwassenen het boek over het misbruik kunnen (gaan) sluiten en verder kunnen gaan met hun leven. Ook heeft evaluatie geleerd dat het voor de oversten van de verantwoordelijke congregaties en ordes of vertegenwoordigers van de bisdommen een zware taak en opgave is geweest om de herstelbemiddeling met slachtoffers aan te gaan, maar dat ook zij daarvan louterende werking hebben ondervonden en blij zijn dat zij voor de weg hebben gekozen om in samenspraak met het slachtoffer tot een oplossing te komen. De vraag of het Drieluik ook in andere situaties van letselschade toepasbaar is, kan op grond van de ervaringen alleen maar positief worden beantwoord. In het bijzonder kan daarbij worden gedacht aan herstelbemiddeling tussen slachtoffers van medische fouten (kunstfouten) en de artsen respectievelijk TVP 2015, nummer 4 doi: /TVP/

10 Tabel 1 Overzicht van aantal compensaties in euro s over de periode t/m Het betreft hier de volledig afgehandelde zaken. Indeling Aantal Totaal bedrag Gemiddeld totaal bedrag Gemiddelde compensatie naar categorie Gemiddelde aanvullende compensatie Categorie Categorie Categorie Categorie Categorie ziekenhuizen die hiervoor aansprakelijk zijn, ook daar waar er sprake is van onbedoelde (neven)gevolgen. Daar kan ook de proportionele benadering haar nut bewijzen. De kracht van het gebruik van de drieluikmethode is dat zij ook hier de interactie tussen de getroffen patiënt en de arts tot de kern maakt. Het enkel toekennen van schadevergoeding via een schadevergoedingsprocedure brengt ook daar partijen eerder tegenover elkaar dan tot elkaar. Let s try! 106 TVP 2015, nummer 4 doi: /TVP/