Cannabis als geneesmiddel
|
|
- Adam Wauters
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Cannabis als geneesmiddel Cannabis als geneesmiddel door dr. Lilian Vermeer, wetenschapsjournalist Deze Chemische Feitelijkheid is geschreven in samenwerking met dr. Jos Lange, Pharmacochemical Project Leader, Solvay Pharmaceuticals, C. J. van Houtenlaan 36, 1381 CP Weesp, tel , jos.lange@solvay.com 1. Inleiding De plant Cannabis sativa Marihuana en hasj Effecten van het gebruik van cannabis Samenstelling Invloed teeltcondities De cannabinoïde receptoren Agonisten en antagonisten Cannabis als medicijn Multiple sclerose Misselijkheid en braken bij chemotherapie en radiotherapie Misselijkheid en braken bij combinatietherapie HIV/AIDS Chronische (neurogene) pijn Neurologische bewegingsstoornissen (o.a. Gilles de la Tourette) Anorexie en cachexie ten gevolge van kanker en AIDS Toedieningsvormen Wetgeving: cannabis als medicijn Wetswijziging Indicaties met redelijke kans op effect Literatuur en websites Chemische Feitelijkheden is een uitgave van ten Hagen & Stam bv in samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging.
2
3 Cannabis als geneesmiddel Inleiding Het gebruik van cannabis als genotmiddel is wijdverbreid. Echter een van de oudste toepassingen van cannabis, namelijk als geneesmiddel, is veel minder bekend. Cannabis sativa (Hennep) is een van de oudste gecultiveerde planten, die zo n 5000 jaar geleden al bekend was in China. De Chinezen kweekten de plant voor de vezels en de olie in de zaden. De eerste vermelding van medisch gebruik komt van de Chinese keizer Shen- Nung in 2723 v.c. In de middeleeuwen was hennep in Europa economisch gezien van onschatbare waarde. Hennepvezel werd onder meer gebruikt voor kleding, touwen en zeilen in de scheepvaart en visnetten. Hennep was echter ook een veelgebruikt medicijn. Van recreatief gebruik van cannabis in West-Europa is pas sprake in de 19 e eeuw met een sterke toename in de jaren zestig van de vorige eeuw. Tot ca waren verdovende middelen niet gereguleerd. In 1925 kwam er onder druk van diverse landen een verbod op cannabis via de Geneefse conventie. In Nederland kwam cannabis in 1928 op lijst II (softdrugs) van de Opiumwet. Het bleef echter tot en met 1958 een officieel geneesmiddel, onder de naam Extractum Cannabis indicae. Cannabis sativa kwam tot 1937 op de Amerikaanse lijst van geneesmiddelen voor. Echter, aangezien in de loop der jaren steeds betere alternatieven als geneesmiddel ontwikkeld werden, daalde het gebruik aanzienlijk. Sinds enkele jaren staat het gebruik van cannabis als geneesmiddel opnieuw in de belangstelling, aangezien er veel positieve resultaten mee worden geboekt bij o.a. multiple sclerose (MS), eetlustproblemen, bijwerkingen van chemotherapie, pijnbestrijding en reumatische aandoeningen. Deze Chemische Feitelijkheid geeft een toelichting op de samenstelling en werking van de actieve bestanddelen uit cannabis. Vervolgens een overzicht van ziekten waarbij het gebruik van cannabis lijkt te leiden tot verlichting en vermindering van de symptomen. Tot slot een samenvatting van de stand van zaken met betrekking tot wetgeving over legalisering van medicinaal gebruik van cannabis.
4 209 4 Cannabis als geneesmiddel CH 3 OH O CH 3 delta-9-thc Figuur 1. Tetrahydrocannabinol (THC) is het belangrijkste werkzame bestanddeel uit de cannabisplant. 2. De plant Cannabis sativa Cannabis sativa L. is een eenjarige tweehuizige plant. In de vrouwelijke bloemtoppen bevindt zich de hoogste concentratie cannabinoïden, waaronder delta-9-tetrahydrocannabinol (THC) (zie Figuur 1). In afnemende concentratie komt THC voor in de bladeren, de stengels en de zaden. Het THC-gehalte is een maat voor de psycho-actieve sterkte van cannabis. 2.1 Marihuana en hasj Door de toppen van de vrouwelijke bloemen te drogen en vervolgens te verkruimelen wordt marihuana verkregen, ook wel weed of wiet genoemd. Hasj wordt verkregen door de hars die de bladeren en bloemen afscheiden tot blokken of plakjes te persen. Met name het gedroogde kruid de marihuana is geschikt om geneesmiddelen van te maken. Marihuana is na alcohol en tabak het meest gebruikte genotmiddel ter wereld. Van alle illegale drugs is het de meest gebruikte. Het wordt vrijwel altijd gerookt als stickie, ook wel joint genoemd. Gebruikers draaien meestal stickies van een mengsel van tabak en kruimels hasj of wiet. 45 Chemische Feitelijkheden augustus 2004
5 Cannabis als geneesmiddel Effecten van het gebruik van cannabis Psychisch De belangrijkste psychische effecten zijn: versterking van de emotionele toestand waarin de gebruiker op dat moment verkeert; gevoel van euforie; ontspannenheid; hongerigheid; grotere gevoeligheid voor gewaarwordingen als kleuren en muziek. Negatieve effecten kunnen zijn: verminderd presteren bij ingewikkelde mentale taken die aandacht, geheugen en beheersing van motoriek vereisen; versterking negatieve stemming; slapeloosheid, rusteloosheid; psychotische reacties zoals hallucinaties en wanen; bij mensen met aanleg voor schizofrenie: uitlokking eerste episode van deze ziekte. Lichamelijk De belangrijkste lichamelijke effecten zijn: versnelling van de hartslag (tachycardie), meestal verdwijnt dit effect snel; daling van de oogboldruk; verandering in de bloeddruk; verslapping van de spieren; een droge mond; lichte afname darmperistaltiek, leidt niet tot ernstige constipatie; verwijding van de luchtwegen, waarbij cannabis de ademhaling niet onderdrukt, zoals alcohol en opiaten dat wel doen; gevoelens van warmte en koude in handen en voeten. Deze effecten zijn allemaal tijdelijk van aard en zijn enkele uren na gebruik weer verdwenen.
6 209 6 Cannabis als geneesmiddel CH 3 CH OH OH H 2 C HO CH 3 a O CH 3 b Figuur 2. Structuurformules van cannabidiol (a) en cannabinol (b). 3. Samenstelling In de jaren zestig van de 20 e eeuw lukte het om de stof THC uit de hennepplant te isoleren. Snel hierna volgde de isolatie en karakterisering van vele andere stoffen uit de hennepplant. Er zijn nu ongeveer 420 verbindingen bekend. Ongeveer 66 hiervan zijn unieke cannabinoïden. Naast THC zijn delta-8-thc (minder werkzaam dan delta-9- THC en in kleinere hoeveelheden aanwezig), cannabidiol (CBD: een niet-psycho-actieve verbinding) en cannabinol (CBN) belangrijke verbindingen (zie Figuur 2). In de plant komen de cannabinoïden vooral in hun zure, inactieve vorm voor. De decarboxylering naar de actieve fenolische vorm, gebeurt door verhitting of onder alkalische omstandigheden (zie Figuur 3) OH OH COOH O CH 3 O CH 3 THC-zuur (A) THC-zuur (B) COOH CH 3 T T OH O CH 3 THC Figuur 3. Inactieve vormen, THC-zuur (A) en THC-zuur (B), worden bij verhitting gedecarboxyleerd waarbij ze overgaan in de actieve, fenolische vorm: THC. 45 Chemische Feitelijkheden augustus 2004
7 Cannabis als geneesmiddel Invloed teeltcondities De samenstelling van cannabis is afhankelijk van teeltcondities en plantvariëteiten In de loop van de afgelopen eeuw is een enorme verscheidenheid ontstaan aan variëteiten van de cannabisplant. Daardoor is ook de concentratie van allerlei stoffen in de plant veranderd. Zo is de concentratie THC de laatste jaren toegenomen. Nederlandse wiet bevat tegenwoordig zo n 15% THC (2001/2002) tegen 9% twee jaar daarvoor. Nederhasj bevat zo n 33% THC (2001/2002) tegen 21% twee jaar geleden. Buitenlandse hasj en wiet bevatten minder THC. De sterkte van cannabis hangt verder af van het type product, het seizoen, de kwaliteit van de zaden, genetische factoren, de kweekmethode en -omstandigheden. Tijdens het bewaren wordt een deel van de THC omgezet in een minder actieve stof, cannabinol. 4. De cannabinoïde receptoren Omstreeks 1990 werden in het menselijk lichaam twee natuurlijke receptoren (cannabinoïde receptoren, CB1 en CB2) ontdekt en gekloneerd, waarop de cannabinoïden uit de cannabisplant aangrijpen. Deze receptoren behoren tot de grote familie van de zogenaamde G-eiwit gekoppelde receptoren (GPCR s), waartoe ook andere belangrijke receptoren, zoals de serotonine (5-HT) en dopamine (D) receptoren, behoren. Dit zijn receptoreiwitten die wanneer er een specifieke stof aan bindt een subtiele verandering ondergaan die uiteindelijk een bepaalde farmacologische respons veroorzaken (zie Figuur 4). De aminozuurvolgorde van CB1- en CB2-receptoren is deels verschillend; er is ongeveer 44% homologie. De meeste cannabinoïden binden aan beide receptoren, maar er bestaan ook selectieve stoffen die maar aan één van beide receptoren binden. CB1-receptoren komen vooral in de hersenen (zie Figuur 5) voor; met name in de hippocampus en de basale ganglia, maar ook in perifere organen zoals de testis, het oog en het gastrointestinale systeem.
8 209 8 Cannabis als geneesmiddel Figuur 4. Cannabinoïde receptoren zijn ingebed in de celmembraan, waar zij gekoppeld zijn aan G-eiwitten (G) en het enzym adenylcyclase (AC). Door binding van een agonist (bijvoorbeeld THC) aan de receptor, vermindert de werking van AC. De productie van camp vermindert daardoor evenals de cellulaire activiteiten die afhankelijk zijn van camp: opening van kalium (K + ) kanalen en sluiting van calcium (Ca 2+ ) kanalen, waardoor de afgifte van neurotransmitters vermindert. Hippocampus (ook wel emotionele hersenen genoemd): speelt een rol in het geheugen in het algemeen, en specifiek in het geheugen voor stress-situaties. Cerebellum: belangrijk bij houding, balans en coördinatie van beweging Basale ganglia: structuren in de hersenen die betrokken zijn bij beweging en cognitieve functies (waarneming, taal en denken) Figuur 5. Verschillende hersengebieden waar cannabinoïde receptoren voorkomen. 45 Chemische Feitelijkheden augustus 2004
9 Cannabis als geneesmiddel CB2-receptoren komen met name voor in perifeer weefsel, waaronder cellen van het immuunsysteem in de milt, perifere zenuwuiteinden en beenmerg. Zij spelen waarschijnlijk een rol bij de immuunresponsregulatie. Er zijn farmacologische aanwijzingen dat er wellicht meer cannabinoïde receptor subtypen bestaan. Er is namelijk een aantal stoffen gevonden die niet aangrijpen op CB1- en CB2-receptoren, maar wel cannabinoïde effecten vertonen (zie Tabel 1). 4.1 Agonisten en antagonisten Na de ontdekking van cannabinoïde receptoren, identificeerden onderzoekers ook een aantal endogene cannabinoïde liganden (endocannabinoïden). Dit zijn chemische stoffen die in het menselijk lichaam van nature voorkomen en aangrijpen op cannabinoïde receptoren. Anandamide (zie Figuur 6) was het eerste endogene ligand dat werd ontdekt. De fysiologische rol van anandamide is niet volledig bekend, maar toediening van anandamide geeft dezelfde farmacologische effecten als klassieke cannabinoïden zoals THC. Anandamide is een onverzadigd vetzuuramide, afgeleid van arachidonzuur. Het heeft een affiniteit voor zowel de CB1-receptor als de CB2-receptor. Het desactiverende enzym FAAH (fatty acid amide hydrolase) breekt anandamide af tot arachidonzuur en ethanolamine, zodat het stimulerende effect van anandamide op de CB-receptoren stopt. De ontdekking van anandamide leidde tot de ontdekking van andere endocannabinoïden en een serie CB-agonisten en -antagonisten. Een agonist is een stof (bijvoorbeeld THC) die een farmacologisch effect induceert na binding aan een specifieke receptor (bijvoorbeeld een O N H OH Figuur 6. Structuurformule van anandamide.
10 Cannabis als geneesmiddel Tabel 1: Cannabinoïde receptor agonisten en antagonisten Klasse Ligand Selectiviteit voor welke receptor? Agonisten endogeen anandamide CB1 en CB2 2-arachidonyl-glycerol (2-AG) CB1 en CB2 noladin ether CB1 virodhamine CB2 klassieke cannabinoïden delta-9-thc (dronabinol) CB1 en CB2 delta-8-thc CB1 en CB2 cannabinol (CBN) CB1 en CB2 cannabidiol (CBD) lage bindingsaffiniteit HU-308 CB2 JWH-133 CB2 dexanabinol (HU-211) geen binding aan CB1/CB2 HU-210 CB1 en CB2 nabilon CB1 en CB2 niet-klassieke cannabinoïden CP CB1 en CB2 aminoalkylindolen R(+)WIN55,212-2 CB1 en CB2 JWH-015 CB2 Antagonisten rimonabant (SR A) CB1 SLV319 CB1 SR CB2 CB-receptor). Een antagonist kan de werking blokkeren van een specifieke receptor (zo blokkeert de synthetische stof rimonabant werking van de CB1-receptor, zie Tabel 1). 5. Cannabis als medicijn Bij een aantal ziekten en symptomen is gebleken dat cannabis voor verlichting en vermindering van de symptomen kan zorgen (=palliatieve behandeling). Dit is onder andere in farmacologisch dieronderzoek aangetoond, maar ook diverse ervaringen van patiënten laten dit zien. Het dieronderzoek is echter niet zomaar te vertalen naar mensen. In dieren is 45 Chemische Feitelijkheden augustus 2004
11 Cannabis als geneesmiddel kortdurend met hoge doses gewerkt, terwijl mensen meestal langdurig lagere doses gebruiken. Er is vaak een geïsoleerd cannabinoïd gebruikt in plaats van het gehele cannabisextract. Daarnaast is de chemische samenstelling van de gebruikte cannabis variabel. De ervaring van sommige patiënten is dat de werking van cannabis effectiever is dan een vergelijkbare hoeveelheid zuivere THC. Er zijn speculaties dat bestanddelen uit cannabis, zoals CBD, een invloed (entourage effect) zouden hebben op bepaalde werkingen van THC. Uitgebreid klinisch onderzoek zal dus noodzakelijk zijn om daadwerkelijk het effect van het gebruik van (gestandaardiseerde vormen van) cannabis aan te tonen. In de hierna behandelde ziektes en symptomen is er een redelijke kans op effect. 5.1 Multiple Sclerose (MS) Multiple Sclerose (MS) is een autoimmuun ontstekingsziekte van het centrale zenuwstelsel. Bij MS is de isolerende laag van bepaalde zenuwen in het centraal zenuwstelsel, de myelineschede, aangetast door ontstekingen. Een goede geleiding van zenuwsignalen is dan niet meer mogelijk. Symptomen zijn onder andere spierstijfheid, spasticiteit, spiertrillingen, vermoeidheid, problemen met houding en balans, pijn en incontinentie. Onderdrukking of vermindering van symptomen zoals spierspasmen en pijn is lastig gebleken. De huidige geneesmiddelen hiervoor hebben veel bijwerkingen, zoals hallucinaties, lage bloeddruk, angst, misselijkheid. Uit dierproeven is voldoende gebleken dat cannabis een gunstige werking heeft op de spasticiteit bij zowel MS als ruggenmergschade (via een CB1- en CB2-receptor gemedieerd mechanisme). Onderzoek in de mens (klinisch onderzoek) heeft nog onvoldoende bewijs geleverd van het effect van cannabis. De uitgevoerde studies waren tot nog toe erg kleinschalig (meestal niet meer dan 13 patiënten) en zijn meestal uitgevoerd met alleen een gezuiverd cannabinoïd, in plaats van een compleet extract van cannabis. Ook de toedieningsvorm kan de werkzaamheid beïnvloeden. Vervolgstudies zouden zich dus moeten richten op grotere aantallen patiënten, verschillende toedieningsvormen en het testen van het verschil tussen cannabis-extract en afzonderlijke cannabinoïden.
12 Cannabis als geneesmiddel 5.2 Misselijkheid en braken bij chemotherapie en radiotherapie Jonge kankerpatiënten rapporteerden dat het roken van marihuana de misselijkheid en het overgeven (emesis) veroorzaakt door chemotherapie verminderde. Kanker wordt, naast een operatieve behandeling, meestal behandeld met chemotherapie en bestraling (radiotherapie). Bijwerkingen van chemo- en radiotherapie zijn vaak misselijkheid en braken. Uit enkele dieronderzoeken bleek dat cannabinoïden in staat zijn om emesis te voorkomen. Emesis zou dus via de CB-receptoren gereguleerd kunnen zijn. Een niet-psychotroop cannabinoïd HU-211 (geen affiniteit voor CB1 of CB2) blijkt echter ook emesis te kunnen tegengaan. Het is tot nu toe nog niet precies duidelijk hoe de endocannabinoïden ingrijpen op emesis. Uit de vele klinische onderzoeken is gebleken dat THC en een aantal synthetische analoga (vooral nabilon) bruikbare anti-emetica zijn om misselijkheid en overgeven te voorkomen bij sommige patiënten die chemotherapie ondergaan. Ze waren effectiever dan de tot dan toe gebruikelijke anti-emesis middelen. Echter, de later geïntroduceerde selectieve 5-HT 3 receptor antagonisten (zoals ondansetron) lijken beter te werken en vertonen niet de cannabis-gerelateerde bijwerkingen. Tot nog toe zijn er geen onderzoeken uitgevoerd die de effectiviteit van ondansetron vergelijken met cannabinoïden bij emesis. 5.3 Misselijkheid en braken bij combinatietherapie bij HIV/AIDS Wat betreft de anti-emetische werking van cannabis heeft het onderzoek zich vooral geconcentreerd op kankerpatiënten. Ook HIV-patiënten blijken baat te hebben bij cannabis tegen misselijkheid zoals bleek uit beperkte klinische onderzoeken en afzonderlijke gevallen. Sinds 1996 is er een verbeterde behandeling beschikbaar voor HIVpatiënten, de zogenaamde combinatietherapie, die de ontwikkeling van HIV remt en de weerstand langer op een hoger niveau houdt. Bij de combinatietherapie worden meerdere middelen, meestal drie tegelijk, toegepast. Ernstige bijwerkingen zijn misselijkheid, braken en pijn. Vooral voor patiënten die geen baat hebben bij de huidige antiemetica is cannabis mogelijk een geschikt alternatief. 45 Chemische Feitelijkheden augustus 2004
13 Cannabis als geneesmiddel Chronische (neurogene) pijn Er wordt vaak onderscheid gemaakt tussen acute pijn (bijvoorbeeld bij een verwonding en de bijkomende ontsteking), chronische pijn (bijvoorbeeld bij reuma) en pijn in de terminale fase. Hoewel er voor de meeste soorten pijn wel een behandeling is, is deze niet altijd even effectief. Bij sommige ziekten is de pijn zo hevig dat zelfs zeer hoge doseringen van pijnstillende middelen de pijn niet kunnen onderdrukken. Voorbeelden zijn chronische pijn bij ziekten als kanker of MS en neuropathische pijn veroorzaakt door een stoornis in de geleiding van signalen in het zenuwstelsel of door beschadigingen ten gevolge van therapie (operatie of chemotherapie). Uit allerlei dierstudies is gebleken dat cannabinoïden een effectieve pijnstillende werking hebben. Bij pijnstimulatie wordt anandamide aangemaakt. De pijnstillende werking van anandamide (in een diermodel) kan teniet gedaan worden door rimonabant, een selectieve CB1-receptor antagonist. De CB1-receptor zou dus een rol kunnen spelen bij pijnonderdrukking. Maar er zijn ook aanwijzingen dat de CB2-receptor een rol speelt, met name bij neuropathische pijn. Uit een aantal klinische studies blijkt dat patiënten met MS en trigeminus neuralgia (neuropathische pijn) baat kunnen hebben bij cannabis. Er is echter verder klinisch onderzoek nodig om de hogere effectiviteit van cannabis te bepalen t.o.v. de gebruikelijke pijnstillende middelen. 5.5 Neurologische bewegingsstoornissen (o.a. Gilles de la Tourette) Het syndroom van Gilles de la Tourette wordt gekenmerkt door het optreden van ongecontroleerde bewegingstics (= motorische tics), bijvoorbeeld schudden met het hoofd of ledematen en geluidstics (= vocale of verbale tics). De kenmerkende tics worden veroorzaakt door onwillekeurige spierbewegingen en zijn moeilijk of niet te onderdrukken. In klinische studies is het gebruik van cannabis bij het Tourette syndroom recent onderzocht. Veel patiënten voelden een bescheiden verbetering en anderen een aanzienlijke verbetering tot een volledige spiercontrole. Het lijkt er dus op dat het endocannabinoïde systeem gerelateerd is
14 Cannabis als geneesmiddel aan de verstoorde functies bij het Tourette syndroom. Het precieze werkingsmechanisme is echter nog onduidelijk. 5.6 Anorexie en cachexie ten gevolge van kanker en AIDS Bij patiënten met kanker en gevorderde AIDS komt de combinatie van verlies van eetlust (anorexie) en sterke vermagering (cachexie) voor. De standaardtherapieën hiervoor zijn weinig succesvol. Cannabis heeft een eetlustbevorderend effect. Zo bevorderde het gebruik van dronabinol (een synthetische vorm van THC in capsulevorm) in een klinisch onderzoek de eetlust. Anandamide blijkt ook de eetlust te bevorderen via een CB1-gerelateerd mechanisme. Rimonabant blokkeert namelijk dit effect van anandamide. In de meeste gevallen treedt er alleen stabilisatie, maar geen toename van het gewicht op. Cachexie en anorexie komen tegenwoordig wel steeds minder voor bij AIDS-patienten aangezien de behandeling van AIDS erg verbeterd is. 6. Toedieningsvormen Er zijn verschillende manieren om cannabis toe te dienen waarvan roken bij het gebruik als genotmiddel gangbaar is. Het werkt dan snel (2-10 minuten), waarbij ca. 15 tot 20 % van de beschikbare THC wordt opgenomen. Een ernstig nadeel is dat roken kankerverwekkend is, cannabisrook bevat zelfs significant meer kankerverwekkende stoffen dan zuivere tabaksrook. Bovendien staat het roken haaks op het huidige antirookbeleid. Een orale toedieningsvorm is bijvoorbeeld thee van cannabis. Verder zijn synthetische cannabinoïden (zoals dronabinol) maar ook cannador (een extract van cannabis) beschikbaar in capsulevorm. Een nadeel van de orale toedieningsvorm is dat het moeilijk is de juiste dosering te bepalen. Het duurt vrij lang voordat de werkzame bestanddelen in de bloedbaan komen (1-2 uur). Verder is de effectiviteit sterk individueel bepaald omdat metabolisme en spijsvertering een belangrijke rol spelen. Slechts 6% van de toegediende THC wordt aldus in het lichaam opgenomen. 45 Chemische Feitelijkheden augustus 2004
15 Cannabis als geneesmiddel Tot nu toe lijkt het toedienen via een verdamper of een inhalator de meest geschikte manier. In een verdamper kunnen gedroogde kruiden worden verwarmd zonder te verbranden, terwijl bij roken wel verbranding plaatsvindt. De gebruiker kan de nuttige bestanddelen, zoals etherische oliën, uit een plant op die manier inhaleren. Verdampen is schoner voor de longen (geen schadelijke verbrandingsproducten), het gebruik is zuiniger en nauwkeuriger doseerbaar, maar wel duurder dan de andere toedieningsvormen. Dit geldt ook voor de inhalator waarbij medicijnen in poeder- of vloeibare vorm door verneveling in de lucht ingeademd worden. 7. Wetgeving: cannabis als medicijn In de meeste landen en ook in Nederland is handel, bezit en productie van verdovende middelen verboden. In Nederland is dit geregeld in de Opiumwet en de daarbij behorende regelingen. In de bijlagen bij de Opiumwet staat om welke stoffen het gaat. De stoffen op de lijst in bijlage 1 worden gerekend tot de harddrugs; de stoffen op de lijst in bijlage 2 (waaronder cannabis) tot de softdrugs. Op overtreding staan zware straffen, met name als het om harddrugs gaat. Bezit van een kleine hoeveelheid cannabis (tot 5 gram) wordt echter gedoogd, evenals het kweken van een kleine hoeveelheid (tot 5 planten) voor eigen gebruik. Halverwege de jaren negentig kwam er steeds meer vraag naar medicinale cannabis. De Opiumwet liet echter niet toe dat cannabis als geneesmiddel werd voorgeschreven. De Gezondheidsraad adviseerde de toenmalige minister Borst dat cannabis nog niet op verantwoorde wijze ingezet kon worden als geneesmiddel, omdat er nog niet voldoende wetenschappelijk bewijs was voor de klinische werkzaamheid van cannabis. Op advies van de raad ging de overheid het onderzoek naar de werkzaamheid van cannabis stimuleren. Men wilde echter niet wachten op de registratie van cannabis als geneesmiddel, gezien de maatschappelijke urgentie.
16 Cannabis als geneesmiddel 7.1 Wetswijziging Op 8 april 2002 ging de Tweede Kamer akkoord met de legalisering van cannabisteelt voor medicinale doeleinden. De Opiumwet is hiertoe gewijzigd. In de Opiumwet is sinds 17 maart 2003 ook vastgelegd dat het monopolie op de handel van deze cannabis bij het Bureau voor Medicinale Cannabis (BMC) komt te liggen, dat deze taak namens de minister van VWS uitvoert. Het bureau is sinds 2001 verantwoordelijk voor de teelt van medicinale cannabis en onderzoekt of cannabis of cannabisproducten medicinale werking hebben. Het BMC zorgt ervoor dat de te leveren cannabis van farmaceutische kwaliteit is en volgens de voorschriften geproduceerd wordt. Het BMC heeft hiertoe met twee kwekers contracten afgesloten. Op 1 september 2003 startte het BMC met de verkoop van medicinale cannabis aan apothekers. Apothekers kunnen nu legaal inkopen om vervolgens de medicinale cannabis op recept aan hun patiënten af te leveren. Voor de aflevering is een speciaal opiumwetrecept noodzakelijk, dat artsen nu legaal kunnen voorschrijven. Hoewel de Commissie Farmaceutische Hulp aan de ziekenfondsen heeft geadviseerd om cannabis niet te vergoeden blijkt dat maar liefst 70% van de zorgverzekeraars dit wel doen onder bepaalde omstandigheden. 7.2 Indicaties met redelijke kans op effect Het BMC geeft aan dat er voor de volgende indicaties een redelijke kans op effect is. Spasticiteit met pijn, bijv. MS Ruggenmergbeschadiging Misselijkheid en braken bij Chemotherapie Radiotherapie Behandeling met anti-hiv-middelen Chronische neurogene pijn Gilles de la Tourette syndroom Palliatieve behandeling van kanker en HIV/AIDS 45 Chemische Feitelijkheden augustus 2004
17 Cannabis als geneesmiddel In de meeste andere gevallen is het bewijs beperkt tot individuele ervaringen. Een arts mag wel cannabis voorschrijven voor andere indicaties dan hierboven genoemd. Voor alle situaties geldt dat het BMC adviseert cannabis slechts te gebruiken als de gebruikelijke behandelingen onvoldoende effect hebben opgeleverd of te veel bijwerkingen geven. 8. Literatuur en websites - Verkenning medicinale cannabis, Uitgave van ZonMW, Den Haag, mei J.L. Croxford, Therapeutic potential of cannabinoids in CNS disease, CNS Drugs 2003, 17(3), p P. Robson, Therapeutic aspects of cannabis and cannabinoids, British Journal of Psychiatry 2001, 178, p P. Consroe, Brain Cannabinoid Systems as targets for the therapy of neurological disorders, Neurobiology of disease 1998, 4, p N.A. Darmani, Delta-9-Tetrahydrocannabinol and synthetic cannabinoids prevent emesis produced by the cannabinoid CB1 receptor antagonist/inverse agonist SR141716A, Neuropsychopharmacology 2001, vol. 24, no.2, p F.K. Jagroep, Veelzijdig middel eist uiterste zorgvuldigheid, Pharm. Weekbl. 2003, 138(6), p Internet
Cannabis. G.J.Wagteveld Anesthesioloog-pijnspecialist Jeroen Bosch Ziekenhuis
Cannabis G.J.Wagteveld Anesthesioloog-pijnspecialist Jeroen Bosch Ziekenhuis Disclosures Geen belangenverstrengeling Ben geen gebruiker Heb geen plantage Cannabis Synoniemen Geschiedenis Gebruiksmogelijkheden
Nadere informatieMedicinale Cannabis Informatiebrochure voor patiënten
Medicinale Cannabis Informatiebrochure voor patiënten Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport DGV, Nederlands instituut voor verantwoord medicijngebruik Inleiding Deze brochure is bedoeld voor
Nadere informatieNederlandse samenvatting Marihuana, endocannabinoïden en acute hersenschade
Nederlandse samenvatting Marihuana, endocannabinoïden en acute hersenschade Marihuana en haar ingrediënten: de cannabinoïden Marihuana is het meest gebruikte illegale genotmiddel ter wereld en heeft aanleiding
Nadere informatieMedicinale cannabis. Polikliniek pijnbestrijding. Beter voor elkaar
Medicinale cannabis Polikliniek pijnbestrijding Beter voor elkaar 2 Medicinale cannabis De specialist van het pijnteam heeft in overleg met u besloten tot het voorschrijven van medicinale cannabis. Medicinale
Nadere informatieMedicinale Cannabis. Informatiebrochure voor patiënten
Medicinale Cannabis Informatiebrochure voor patiënten Inhoudsopgave Inleiding 03 Wat is medicinale cannabis? 04 Bijwerkingen 07 Dosering en gebruik 08 Instructies voor gebruik en dosering 10 Medicinale
Nadere informatieMedicinale Cannabis. Informatiebrochure voor patiënten
Medicinale Cannabis Informatiebrochure voor patiënten 3 Wat doet het CIBG? Inhoudsopgave Inleiding 03 Wat is medicinale cannabis? 04 Bijwerkingen 07 Dosering en gebruik 08 Instructies voor gebruik en dosering
Nadere informatieMedicinale cannabis 1 CIBG
Medicinale cannabis 1 CIBG Sinds september 2003 Legale verstrekking van medicinale cannabis aan patiënten in Nederlandse en buitenlandse apotheken op voorschrift van arts / specialist Beschikbaar voor
Nadere informatieAfdeling: Bereidingen Opsteldatum: 30-04-2015 Autorisatie: NC Autorisatiedatum: 31-08-2015
Pagina 1 van 5 Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u medicinale cannabis olie gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u hem later weer
Nadere informatieMedicinale Cannabis Informatiebrochure voor artsen en apothekers
Medicinale Cannabis Informatiebrochure voor artsen en apothekers Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport DGV, Nederlands instituut voor verantwoord medicijngebruik Inleiding Sinds de ministerraad
Nadere informatieCannabis. uit de coffeeshop. voor medicinaal gebruik
Cannabis uit de coffeeshop voor medicinaal gebruik 1 Inhoud Inleiding - 3 - Bij welke aandoeningen kan cannabis verlichting geven? - 4 - Hoe kunt u cannabis gebruiken? - 6 - Welke toepassingen en doseringen
Nadere informatieBijsluiter Medicinale Cannabisolie Apotheek Cannabiszorg (handelende onder Clinical Cannabis Care BV)
Bijsluiter Medicinale Cannabisolie Apotheek Cannabiszorg (handelende onder Clinical Cannabis Care BV) CBD 2,0% / THC 1,3% (Bediol) olie CBD 5,0% / Voor sublinguaal gebruik Lees de hele bijsluiter in zijn
Nadere informatieMedicinale Cannabis Informatiebrochure voor patiënten
Medicinale Cannabis Informatiebrochure voor patiënten Medicinale Cannabis A Inhoudsopgave Inleiding 02 Wat is medicinale cannabis? 02 Behandeling met medicinale cannabis 06 Instructies voor gebruik en
Nadere informatieDOSSIER. We zien dat hij meer alert is, dat zijn spasmes verminderen en soms kijkt hij ons ineens recht in onze ogen aan. VEINE
DOSSIER We zien dat hij meer alert is, dat zijn spasmes verminderen en soms kijkt hij ons ineens recht in onze ogen aan. VEINE 24 MEDIWIET TEKST: RENÉE RUISCH FOTOGRAFIE: VAN BEEK IMAGES.COM DE NEDERLANDSE
Nadere informatieMedicinale Cannabis. Informatiebrochure voor artsen en apothekers
Medicinale Cannabis Informatiebrochure voor artsen en apothekers Inhoudsopgave Inleiding 03 Wat is medicinale cannabis? 04 Toepassing van medicinale cannabis 06 Dosering en gebruik 08 Instructies voor
Nadere informatieLees de hele bijsluiter in zijn geheel door vóórdat u medicinale cannabisolie gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u.
THC 2,0% (Sativa) THC 2,0% (Indica) CBD 2,0% / THC 1,3% (Sativa) CBD 10% (uit gezuiverde CBD) CBD 5% / THC 10% (Sativa) Voor sublinguaal gebruik Lees de hele bijsluiter in zijn geheel door vóórdat u medicinale
Nadere informatieMedicinale Cannabis Informatiebrochure voor artsen en apothekers
Medicinale Cannabis Informatiebrochure voor artsen en apothekers Medicinale Cannabis A Inhoudsopgave Inleiding 02 Wat is medicinale cannabis? 03 Toepassing van medicinale cannabis 05 Dosering en gebruik
Nadere informatieAfdeling: Bereidingen Opsteldatum: 30-04-2015 Autorisatie: AR Autorisatiedatum: 24-03-2016
Pagina 1 van 6 Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u medicinale cannabis olie gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u hem later weer
Nadere informatieBedica THC 2,0% olie, 10 ml
Pagina 1 van 6 Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u medicinale cannabis olie gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u hem later weer
Nadere informatieMedicinale Cannabis. Informatiebrochure voor artsen en apothekers
Medicinale Cannabis Informatiebrochure voor artsen en apothekers 3 Wat doet het CIBG? Inhoudsopgave Inleiding 03 Wat is medicinale cannabis? 04 Toepassing van medicinale cannabis 06 Dosering en gebruik
Nadere informatieKennisquiz cannabis. 7. Wat is CBD? A. hetzelfde als THC B. Cannabis Bepalings Dosis C. Cannabidiol
Kennisquiz Cannabis Weet u welke klachten het gevolg kunnen zijn van cannabisgebruik? Test uw eigen kennis door de antwoorden te omcirkelen. Aan het einde van de quiz geven we de juiste antwoorden en de
Nadere informatieVergoeding van Medicinale Cannabis door Nederlandse Zorgverzekeraars
Vergoeding van Medicinale Cannabis door Nederlandse Zorgverzekeraars stand per 1 januari 2012 Een rapport van: STICHTING NEDERLANDSE ASSOCIATIE VOOR LEGALE CANNABIS EN HAAR STOFFEN ALS MEDICATIE Inhoudsopgave
Nadere informatieAfdeling: Bereidingen Opsteldatum: Autorisatie: AR Autorisatiedatum:
Pagina 1 van 7 Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u medicinale cannabis olie gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u hem later weer
Nadere informatieMedicinale Cannabis. Medicinale cannabis
Medicinale cannabis Uw arts of verpleegkundig specialist heeft u cannabisolie voorgeschreven. Deze folder geeft u informatie over Medicinale Cannabisolie, in de volksmond ook wel wietolie genoemd. In Nederland
Nadere informatieVragen CDA-fractie. 1 Nee, deze evaluatie moet nog plaatsvinden.
Vragen CDA-fractie 1 Bij de invoering van de medicinale cannabis in september 2003 is toegezegd dat na een jaar een evaluatie zou plaatsvinden. Heeft deze evaluatie reeds plaatsgevonden of moet deze nog
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 18 maart 2015 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 2515 XP DEN HAAG T 070 340 79 11 F 070 340 78
Nadere informatieCannabis. feitenblad genotmiddelen. QUO fadis
QUO fadis GGD Fryslân Politie Fryslân Verslavingszorg Noord Nederland Cannabis feitenblad genotmiddelen Nummer 7 november 26 Het Feitenblad genotmiddelen wordt uitgegeven door de leden van Quo Fadis. Quo
Nadere informatieWerkstuk Maatschappijleer Drugs
Werkstuk Maatschappijleer Drugs Werkstuk door een scholier 2083 woorden 8 maart 2006 4,9 54 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 Inleiding 3 Soorten drugs 4 Softdrugs 4 Harddrugs
Nadere informatieCannabis als geneesmiddel. Lisette Wijnkoop
Cannabis als geneesmiddel Lisette Wijnkoop Lisette Wijnkoop, apotheker Cannabis Apotheek Bedrocan - QA NCSM - Secretaris ICC - Adviseur informatie centrum cannabis Hennep, wiet en cannabis Cannabis als
Nadere informatieVoor sublinguaal gebruik
Cannabis Bedica THC 2,0% olie MH Cannabis Bedrocan THC 2,0% olie MH Cannabis Bediol CBD 2,0% / THC 1,3% olie MH Cannabis Bedrolite CBD 2,0% olie MH Cannabis Bedrolite CBD 10% olie MH Voor sublinguaal gebruik
Nadere informatieVragen en antwoorden over het gebruik van cannabis sativa L. en cannabinoiden (zoals cannabidiol) als of in voedingsmiddelen
Vragen en antwoorden over het gebruik van cannabis sativa L. en cannabinoiden (zoals cannabidiol) als of in voedingsmiddelen Inhoudstafel 1. Is er een verschil tussen cannabis en hennep?... 2 2. Wat wordt
Nadere informatieBiotransformatie en toxiciteit van
Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol 062 1 Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol Inleiding Paracetamol is het farmacologisch actieve bestanddeel van een groot aantal vrij en op recept
Nadere informatieAfdeling: Bereidingen Opsteldatum: Autorisatie: AR Autorisatiedatum:
Pagina 1 van 5 Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u medicinale cannabis olie gaat gebruiken, want er staat belangrijke informatie in voor u. Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u hem later weer nodig.
Nadere informatieHet verlichte brein. Overzicht. Overzicht. Epidemiologie. Cannabis als veelbelovend antipsychoticum? Matthijs Bossong
Het verlichte brein als veelbelovend antipsychoticum? Matthijs Bossong Postdoctoral Research Fellow Institute of Psychiatry King s College London De grootte van het risico hangt samen met de mate van gebruik,
Nadere informatie6.9. De geschiedenis. Hasj en Weed. Is er verschil in effect tussen wiet en hasj? Verschillende soorten
Werkstuk door een scholier 2947 woorden 2 april 2004 6.9 357 keer beoordeeld Vak Verzorging MIDDEL: De geschiedenis De hennepplant komt oorspronkelijk uit Azië. Toen verspreidde de plant al snel de wereld
Nadere informatieHoe doen ze dat: een medicijn maken?
Hoe doen ze dat: een medicijn maken? Je neemt vast wel eens iets tegen de hoofdpijn of koorts. En vaak waarschijnlijk zonder er bij na te denken. Maar wist je dat het wel twaalf jaar duurt voordat een
Nadere informatieZenuwpijn behandelen met medicijnen
Zenuwpijn behandelen met medicijnen Anesthesie alle aandacht Zenuwpijn behandelen met medicijnen Deze folder geeft uitleg over de behandeling van zenuwpijn met medicijnen. Deze medicijnen zijn meestal
Nadere informatieVragen en antwoorden over het gebruik van cannabis sativa L. en cannabinoiden (zoals cannabidiol) als of in voedingsmiddelen
Vragen en antwoorden over het gebruik van cannabis sativa L. en cannabinoiden (zoals cannabidiol) als of in voedingsmiddelen Inhoudstafel 1. Is er een verschil tussen cannabis en hennep?... 2 2. Wat wordt
Nadere informatieImmuunreactie tegen virussen
Samenvatting Gedurende de laatste eeuwen hebben wereldwijde uitbraken van virussen zoals pokken, influenza en HIV vele levens gekost. Echter, vooral in de westerse wereld zijn de hoge sterftecijfers en
Nadere informatieCannabinoïden en het Endocannabinoïde Systeem
Cannabinoids 2006;1(1):10-14 [Nederlandse versie] Mini-overzicht Cannabinoïden en het Endocannabinoïde Systeem Franjo Grotenhermen nova-institut, Goldenbergstraße 2, D-50354 Hürth, Duitsland Samenvatting
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20128 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Blad, Clara Catelijne Title: A quest for connections : ligands for the HCA2, adenosine
Nadere informatieAfdeling: Bereidingen Opsteldatum: Autorisatie: AR Autorisatiedatum:
Pagina 1 van 6 Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u medicinale cannabis olie gaat gebruiken, want er staat belangrijke informatie in voor u. Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u hem later weer nodig.
Nadere informatieChapter 14. Samenvatting
Samenvatting Inleiding Schizofrenie is een chronische en ernstige psychiatrische aandoening die wordt gekenmerkt door abnormale gedachten en verstoord gedrag. De eerste beschrijving van schizofrenie dateert
Nadere informatieVerkenning Medicinale Cannab s. Complex Simplex
Verkenning Medicinale Cannab s Complex Simplex ZonMw Laan van Nieuw Oost Indië 334 Postbus 93245 2509 AE Den Haag Telefoon: +31-(0)70 349 5111 Fax: +31-(0)70 349 5100 E-mail: info@zonmw.nl Internet : http://www.zonmw.nl
Nadere informatieUw brief van Uw kenmerk Datum 2 juni 2003 2 september 2003. Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer FARM/23067586 J.C.F. van Luijn (020) 79 78 654
Aan de Directeur Geneesmiddelen en Medische technologie, Ministerie van VWS Mr L.J.S. Wever Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG Uw brief van Uw kenmerk Datum 2 juni 2003 2 september 2003 Ons kenmerk Behandeld
Nadere informatieInitiatiefnota. Toegankelijker medicinale cannabis
Initiatiefnota Toegankelijker medicinale cannabis Boris van der Ham September 2009 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 1. Ontwikkeling en toepassing medicinale cannabis 4 2. Nederlands beleid 5 3. Huidige en potentiële
Nadere informatieCannabis & psychosen: alleen risico s of ook kansen?
Universitair Docent Hersencentrum Rudolf Magnus Afdeling Psychiatrie Universitair Medisch Centrum Utrecht Cannabis & psychosen: alleen risico s of ook kansen? Matthijs Bossong Overzicht Psychotische stoornis
Nadere informatieFabels en feiten over morfine
Fabels en feiten over morfine Beter voor elkaar Fabels en feiten over morfine Inleiding In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige
Nadere informatieDe Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, drs. M.J. van Rijn
Besluit houdende wijziging van lijst I, behorende bij de Opiumwet, in verband met plaatsing op deze lijst van hasjiesj en hennep met een gehalte aan tetrahydrocannabinol (THC) van 15 procent of meer. Daartoe
Nadere informatieSpreekbeurt Nederlands Drugs
Spreekbeurt Nederlands Drugs Spreekbeurt door een scholier 1497 woorden 7 februari 2007 7,8 21 keer beoordeeld Vak Nederlands Wat zijn softdrugs? Softdrugs zijn drugs die je een ontspannen, prettig gevoel
Nadere informatieNiet-technische samenvatting 2015223. 1 Algemene gegevens. 2 Categorie van het project
Niet-technische samenvatting 2015223 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Orgaanbescherming in cardiopulmonaire bypass chirurgie 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal 5) 5 jaar
Nadere informatie^ 2, Apotheek Haagse Ziekenhuizen
^ 2, 1. Naam van het geneesmiddel Cannabis 100 mg thee 2. Kwalitatieve en kwantitatieve samenstelling Bevat per zakje 100 mg cannabis flos Bedrocan 3. Farmaceutische vorm Theezakje t.b.v. thee, oraal gebruik
Nadere informatieWerkstuk Verzorging Hasj en weed
Werkstuk Verzorging Hasj en weed Werkstuk door een scholier 1940 woorden 21 januari 2002 6,9 153 keer beoordeeld Vak Verzorging Wat zijn hasj en weed? Hasj en weed zijn afkomstig van een plant met de latijnse
Nadere informatiePijnbestrijding bij kanker
INTERNE GENEESKUNDE Pijnbestrijding bij kanker met paracetamol en/of NSAID s BEHANDELING Pijnbestrijding bij kanker U wordt in het St. Antonius Ziekenhuis behandeld voor kanker. Ten gevolge van de kanker
Nadere informatieParkinson & Alternatieve therapieën
Parkinson & Alternatieve therapieën Daisy Ramakers Parkinson verpleegkundige Parkinson café 13.03.2018 Even voorstellen: Ziekte van Parkinson: Niet motorische klachten Neuro psychiatrische symptomen;
Nadere informatieDe overeenkomsten tussen de ziekte van Parkinson en de ziekte van Huntington
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Succesvolle gentherapiestudie bij de ziekte van Parkinson geeft
Nadere informatieCover Page. The following handle holds various files of this Leiden University dissertation:
Cover Page The following handle holds various files of this Leiden University dissertation: http://hdl.handle.net/1887/59477 Author: Hillger, J.M. Title: Take it personal! Genetic differences in G protein-coupled
Nadere informatieMorfine. Fabels en feiten
Morfine Fabels en feiten In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige pijnstillers of opioïden worden genoemd. Inleiding Waar in deze
Nadere informatieSAMENVATTING. Inleiding. Black box? Signaalstoffen in de hersenen
SAMENVATTING Inleiding Black box? Lange tijd werd het brein beschouwd als een zogenaamde black box waar processen plaatsvinden die we niet kunnen zien of meten. In de loop van de vorige eeuw kwam daar
Nadere informatiePijnmedicatie. dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie
Pijnmedicatie dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie (b.g.j.dekkers@umcg.nl) Soorten pijn Nociceptieve pijn (wondpijn) Pijn waarschuwt dat er iets mis is in het lichaam (bijv. verzwikte enkel)
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2009 2010 32 159 Toegankelijker medicinale cannabis Nr. 2 INITIATIEFNOTA VAN HET LID VAN DER HAM Inhoudsopgave Inleiding 1 1. Ontwikkeling en toepassing
Nadere informatie6,7. Werkstuk door een scholier 2653 woorden 25 mei keer beoordeeld
Werkstuk door een scholier 2653 woorden 25 mei 2001 6,7 49 keer beoordeeld Vak Biologie Samenvatting van het artikel De werking van marihuana werd al eeuwen geleden ontdekt. Tegenwoordig wordt het middel
Nadere informatieVergoeding zorgverzekeraars medicinale cannabis(olie)
! PGMCG.NL Vergoeding zorgverzekeraars medicinale cannabis(olie) 2016-2017 " Admin # november 30, 2016 $ Reageren uitgeschakeld De actuele status voor vergoedingen betreffende medicinale cannabis (olie)
Nadere informatieSamenvatting. Figuur 1. Een T cel gemedieerde immuun response. APC: antigen presenterende cel; Ag: antigen; TCR: T cel receptor.
Samenvatting Het immuunsysteem Het menselijke lichaam bevat een uniek systeem, het immuunsysteem, wat ons beschermt tegen ongewenste en schadelijk indringers (ook wel lichaamsvreemde substanties of pathogenen
Nadere informatieSpasticiteit en behandeling met botuline toxine
Spasticiteit en behandeling met botuline toxine In deze folder vindt u algemene informatie over spasticiteit en behandeling met botuline toxine. Uiteraard komt de folder niet in plaats van een gesprek
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 8 maart 2016 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 25 VX Den Haag T 070 340 79 F 070 340 78 34
Nadere informatieBehandelingen bij longkanker. inclusief klinische studie immuuntherapie
Behandelingen bij longkanker inclusief klinische studie immuuntherapie 1 Longkanker Longkanker is niet één ziekte: er bestaan meerdere vormen van longkanker. In deze brochure bespreken we de twee meest
Nadere informatiePUBERS EN SOCIALE MEDIA
P u b e r s e n g e n o t m i d d e l e n P R O G R A M M A PUBERS EN Eef Hollman Adviseur Gezondheidsbevordering GGD HM Puberteit Puberbrein Populaire Genotmiddelen Preventie Als er meer hulp nodig is
Nadere informatieSamenvatting. (Summary in Dutch)
10 (Summary in Dutch) Chapter 10 Kanker was de vierde doodsoorzaak in Indonesië in 2005 en naar verwachting wordt kanker de derde doodsoorzaak in 2030. Chemotherapie, één van de behandelingsmogelijkheden
Nadere informatieMedicinale Cannabis Informatie voor medische en farmaceutische beroepsbeoefenaren versie maart 2014
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Bureau voor Medicinale Cannabis Postbus 16114 2500 BC Den Haag Medicinale Cannabis Informatie voor medische en farmaceutische beroepsbeoefenaren versie
Nadere informatieNeuroprotection in Parkinson s disease: modafinil and 9 -tetrahydrocannabinol- Sanneke van Vliet Nederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 158 Ziekte van Parkinson De ziekte van Parkinson is een progressieve neurodegeneratieve ziekte, die vooral gekenmerkt wordt door verstoring van de motoriek. De drie belangrijkste
Nadere informatiePrednison (corticosteroïden)
Prednison (corticosteroïden) Uw behandelend maag-darm-leverarts heeft u Prednison voorgeschreven in verband met een ontstekingsziekte van de darm. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft
Nadere informatieWAT IS ORENCIA (ABATACEPT)?
WAT IS ORENCIA (ABATACEPT)? Wat is ORENCIA? Wat is ORENCIA? 3 Waarom heb ik ORENCIA voorgeschreven gekregen? 4 Wat kan ik verwachten van de behandeling met ORENCIA? 4 Hoe werkt ORENCIA? 4 Hoe neem ik ORENCIA?
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Gerry Jager Functional MRI studies in human Ecstasy and cannabis users In dit proefschrift worden vier studies beschreven naar de lange termijn effecten van de psychoactieve drugs ecstasy en cannabis op
Nadere informatiebehandeling van de ziekte van Parkinson maar is zo gevoelig voor metabolisme dat het alleen effectief kan zijn bij co-medicatie van metabolisme
6DPHQYDWWLQJ De ziekte van Parkinson is een ernstige aandoening aan het centraal zenuwstelsel die zich gewoonlijk openbaart na het 55-ste levensjaar. Er vindt een boven normaal snelle afbraak plaats van
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. RHINI-SAN 2 mg/20 mg tabletten. Difenylpyralinehydrochloride Fenylefrinehydrochloride
BIJSLUITER 1 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS RHINI-SAN 2 mg/20 mg tabletten Difenylpyralinehydrochloride Fenylefrinehydrochloride Lees goed de hele bijsluiter, want deze bevat belangrijke informatie
Nadere informatieJongeren geraken aan de drugs door slechte vrienden. Feit of fabel?
Alle jongeren gebruiken cannabis. Feit of fabel? FABEL We krijgen vaak de indruk dat alle jongeren tegenwoordig aan de drugs zitten. Dat is niet zo. De meeste jongeren gebruiken nooit illegale middelen.
Nadere informatieMitochondriën en oxidatieve stress
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Ons richten op oxidatieve stress bij de ziekte van Huntington Celschade
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatieChemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling
Chemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling Prof. Dr. Benoit Nemery KU Leuven Prof. Dr. Christophe Stove UGent Acrylonitril: chemische eigenschappen
Nadere informatieTarieven 2014 Antoni van Leeuwenhoek Ingangsdatum: 1 april 2014
Tarieven 2014 Antoni van Leeuwenhoek Ingangsdatum: 1 april 2014 DBCzorgproductcode 19999007 6 tot maximaal 28 verpleegligdagen bij Een infectieziekte 15B932 11.286,44 10.283,87 1.002,57 20107006 Operatie
Nadere informatieCannabis en kanker: hoe te gebruiken / voorschrijven?
Cannabis en kanker: hoe te gebruiken / voorschrijven? C.N. Tillier, MANP, Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis 24/09/2018 Disclosure belangen spreker (potentiële) Belangenverstrengeling Geen Twee vragen Hoe
Nadere informatieZOlöOIOft. Zorginstituut Nederland. > Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen
ZOlöOIOft > Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Stichting Klachten en Geschillen Zorgverzekeringen (SKGZ) T.a.v. mevrouw mr. Postbus 291 3700 AG ZEIST 2019038033 Willem Dudokhof 1 1112 ZA Diemen Postbus
Nadere informatiemaakt bijzondere revalidatie toegankelijk Patiëntenfolder Behandeling van spasticiteit aan huis
>>>> maakt bijzondere revalidatie toegankelijk Patiëntenfolder Behandeling van spasticiteit aan huis 1 2 >>>> Wat is spasticiteit? In deze brochure kunt u lezen wat spasticiteit is en hoe de symptomen
Nadere informatieTo blow or not to. blow? Inhoud. Informatiebrochure over cannabisgebruik bij een psychose. Inleiding. 1. Een psychose. 2. Cannabis
Inhoud To blow or not to Inleiding 1. Een psychose blow? Informatiebrochure over cannabisgebruik bij een psychose 2. Cannabis 3. Risico op een psychose door cannabisgebruik 4. Redenen om cannabis te gebruiken
Nadere informatieOncologie. Morfine: fabels en feiten
Oncologie Morfine: fabels en feiten 1 Wat is morfine? In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine wordt voorgeschreven om pijn te verlichten. Soms wordt morfine gebruikt bij benauwdheid. Morfine
Nadere informatieSamenvatting. Chapter 8
Samenvatting Chapter 8 154 Het dopaminerge systeem is betrokken bij de controle over een heel scala aan fysiologische functies, variërend van motorische activiteit tot de productie van hormonen en het
Nadere informatieBIJSLUITER. pl-market-nl-rhini-san-mar16-apprmar16.docx 1/5
BIJSLUITER pl-market-nl-rhini-san-mar16-apprmar16.docx 1/5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Rhini-San 2 mg/20 mg tabletten Difenylpyralinehydrochloride Fenylefrinehydrochloride Lees goed de hele
Nadere informatieZeldzame juveniele primaire systemische vasculitis
https://www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Zeldzame juveniele primaire systemische vasculitis Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Wat voor types vasculitis zijn er? Hoe wordt vasculitis
Nadere informatieDe Ziekte van Huntington als hersenziekte
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Beenmergtransplantatie bij de Ziekte van Huntington Beenmergtransplantaat
Nadere informatieParkinsonismen Vereniging. Parkinson en Psychose
Parkinsonismen Vereniging Parkinson en Psychose Inhoudsopgave Inleiding 4 Psychose 4 Oorzaak 5 Door de ziekte van Parkinson 5 Door het gebruik van anti-parkinsonmedicatie 5 Door een lichamelijke aandoening
Nadere informatieSamenvatting. Nederlandse samenvatting
Page 143 Samenvatting Onder normale omstandigheden inhaleert een volwassen menselijke long zo n 11.000 liter lucht per dag. Naast deze normale lucht worden er ook potentieel toxische stoffen en micro-organismen,
Nadere informatie5,1. Werkstuk door een scholier 2302 woorden 27 mei keer beoordeeld. Verzorging. Inhoudsopgave
Werkstuk door een scholier 2302 woorden 27 mei 2002 5,1 115 keer beoordeeld Vak Verzorging Inhoudsopgave Inhoudsopgave: blz 1 Voorwoord: blz 2 blz Vragen en antwoorden: blz 3 t/m 10 Hoe is drugs ontstaan:
Nadere informatieParkinson en Psychoses
Parkinson en Psychoses Inleiding Mensen met de ziekte van Parkinson kunnen last krijgen van ongewone belevingen die niet overeenkomen met de werkelijkheid. Dit zijn psychotische belevingen die de vorm
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Tranquiritine Sinofarm 0,5 mg, zachte capsules Tranquiritine Sinofarm 3 mg, zachte capsules Tranquiritine Sinofarm 5 mg, zachte capsules Spiriteïne Dit geneesmiddel
Nadere informatieWerkstuk Verzorging Hasj
Werkstuk Verzorging Hasj Werkstuk door een scholier 2203 woorden 21 december 2001 6,6 97 keer beoordeeld Vak Verzorging Hasj, dus softdrugs, maar ook harddrugs zijn een steeds groter wordend probleem van
Nadere informatieDepressie op latere leeftijd, kenmerken van de hersenen en ECT respons.
NEDERLANDSTALIGE SAMENVATTING Nederlandstalige samenvatting Depressie op latere leeftijd, kenmerken van de hersenen en ECT respons. Inleiding Wereldwijd neemt het aantal mensen met een leeftijd ouder dan
Nadere informatiePIJN BIJ KANKER SUPPLEMENT INFORMATIEWIJZER ONCOLOGIE. Inhoudsopgave 1. Inleiding
SUPPLEMENT INFORMATIEWIJZER ONCOLOGIE PIJN BIJ KANKER Inhoudsopgave. Inleiding. Pijn bij kanker. Gevolgen van pijn. Slaap en vermoeidheid. Bewegen. Stemming. Behandeling van pijn. Pijnstillers. Doorbraakpijn.
Nadere informatieINFORMATIE VOOR DE PATIENT OVER THEOLIN RETARD TABLETTEN MET GEREGULEERDE AFGIFTE 200, 300 EN 450 MG
26 04 2001 Thret743.VIG -1- INFORMATIE VOOR DE PATIENT OVER THEOLIN RETARD TABLETTEN MET GEREGULEERDE AFGIFTE 200, 300 EN 450 MG 4.6082.6PP Lees deze informatie goed door, ook als u Theolin Retard al langer
Nadere informatieDiovan Filmomhulde tabletten 80 mg, 160 mg
Novartis Pharma B.V. Arnhem Diovan Filmomhulde tabletten 80 mg, 160 mg Informatie voor de Patiënt Datum van uitgifte: Oktober 2001 Total aantal pagina s: 5 Novartis Pagina 2 Informatie voor de patiënt
Nadere informatieBIJSLUITER. OXAZEPAM 5 mg en 25 mg tablet
BIJSLUITER OXAZEPAM 5 mg en 25 mg tablet Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft
Nadere informatie