Jaargang D-Bulletin. Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie

Transcriptie

1 200 Jaargang D-Bulletin Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie

2 3 INHOUDSOPGAVE 04 Redactioneel 04 3D-Bulletin 200 Dennis Boersma 06 Verenigingsnieuws 06 Verslag van de 176 e verenigingsdag 24 mei 2014 Roland de Raeve 08 Competitieregels NVvS Het projectieteam 10 Verenigingsdagen 10 Routebeschrijving t Visnet Ledenmutaties N.V.v.S. e-groep Jan Broeders 11 Programma verenigingsdag 177 en 178 Verenigingsdata 2015 Jaap van Loon 26 Kosmos in Artis : de zoektocht naar de 3D bron Jaap Zonneveld, Jan Verbakel 32 Jaap Zonneveld en zijn 3D geschiedenis Jan Verbakel, Job van de Groep 41 StereoData Maker het vervolg Gert-Jan Wolkers 46 COSIMA Gerhard P. Herbig 51 Foto-oproep 40 jaar ISU Dennis Boersma 54 3D printen en scannen Job van de Groep 57 Stereoscopische foto s als getuigenis van een oorlog Jan. M. Broeders 58 Content 58 Wegwijzer 12 Driedimensionaal 59 Vraag & Aanbod 12 Sony DEV-50V verrekijker camcorder testverslag Gert-Jan Wolkers 15 Het maken van een timelapse met StereoData Maker Robert v/d Brink Foto voorpagina: Landkaartje Robert v/d Brink Foto achterzijde: Jaap Zonneveld in gesprek met uw redacteur. Willebrord Dorresteijn

3 4 Redactioneel 3D-Bulletin 200 Ik werd vorig jaar op de Open Dag geïnterviewd voor een artikel op internet en kreeg toen de vraag waarom er zo weinig jonge leden bij de vereniging zijn. Ik moest daar toen het antwoord schuldig op blijven. De leeftijd van de leden (voor zover bekend bij het bestuur) lijkt te beginnen midden dertig en loopt op tot over de negentig, met een gemiddelde rond de vijfenzestig. Blijkbaar is de stereofotografie een hobby waar ook op latere leeftijd mee begonnen kan worden. Een voorbeeld van zo n late starter is Jaap Zonneveld. Op de verenigingsdag in mei dit jaar mocht ik meedelen dat er voor zijn negentigste verjaardag een speciale stereoavond in zijn woonplaats georganiseerd zou worden. En omdat hij in januari zijn gouden speldje kreeg uitgereikt, is snel te berekenen dat hij rond zijn vijfenzestigste lid is geworden van onze vereninging. Hoe actief is te lezen in het artikel dat Jan Verbakel en Job van de Groep aan hem hebben gewijd. Dat Jaap al op jonge leeftijd getroffen werd door het stereovirus is in een kort apart artikel te lezen waarin Jaap en Jan vertellen over de zoektocht naar de eerste stereoervaring van Jaap. Maar we hebben ook actieve jongere leden zoals Robert v/d Brink die regelmatig prachtige shows laat zien in Huizen en vervolgens in het 3D-Bulletin vertelt hoe hij die maakt. Dit keer legt hij in detail uit hoe je met twee met StereoData Maker gekoppelde camera s timelapse series kan maken, waarbij zelfs rekening gehouden wordt met veranderende lichtomstandigheden zoals bij een zonsondergang. Ook Gert-Jan Wolkers is in de weer geweest met StereoData Maker. Sinds het verscheiden van Co van Ekeren lijkt dat de meest praktische oplossing om twee monocamera s te koppelen tot een stereocamera. Echter ook hier lijken de ontwikkelingen te stagneren en worden de meest recente cameramodellen niet meer ondersteund. Gert-Jan maakt ons deelgenoot van zijn zoektocht hoe een niet-ondersteund model Canon-camera toch te koppelen. Verder doet Gert-Jan verslag van zijn ervaringen met de Sony DEV-50V stereovideocamera die wat uiterlijk betreft veel weg heeft van een verrekijker. De meeste stereovideocamera s hebben een vrij kleine stereobasis, hetgeen voor gebruik binnenshuis ideaal is, maar buiten blijft er al snel weinig diepte over in het beeld. Deze Sony-camera heeft juist een relatief grote stereobasis. Veel stereofoto s in dit bulletin zijn gemonteerd (is dat nog de correcte term in dit digitale tijdperk?) met COSIMA. COSIMA is een programma dat zorgt voor het corrigeren van verschillen tussen en het uitlijnen van het linker- en rechterbeeld van een stereopaar. Daarbij is het mogelijk zowel automatisch als handmatig een uitsnede te maken. In het begin is het even wennen hoe je de vele parameters moet instellen, maar als je het eenmaal doorhebt, is het ideaal om grote series foto s te verwerken. Tenslotte vielen de ogen van Job van de Groep op een aankondiging om jezelf in 3D te laten scannen en vervolgens in 3D te laten printen, niet stereo maar een echt tastbaar standbeeldje. Dat moest hij met eigen ogen zien. Veel lees- en kijkplezier. Dennis Boersma PS: Kijk ook even naar de oproepen voor de fotocompetitie (pag. 8) en 40 jaar ISU (pag. 51).

4 Ambergris Caye, Belize door Dennis Boersma 5

5 6 Verenigingsnieuws Verslag van de 176 e verenigingsdag 24 mei 2014 Naar aanleiding van de dood van Wubbo Ockels had Jaap van Loon een serie Space in 3D samengesteld met opnamen uit de collectie van Hugo de Wijs. Verder stonden er meerdere series met ruimtevaart en luchtvaart als onderwerp op het programma: Willebrord Dorresteijn met NASA Expositie Utrecht, een video van de NASA zelf: Animatie NASA Mars Science Laboratory, Job van de Groep met Kennedy Space Center en een Bezoek aan Aviodrome van Jaap van Loon. We zagen ook twee afleveringen van de ISU-code (12A, 13B) met bijdragen van ISU-leden over de wereld. Daarin zijn altijd mooie plaatjes te zien, maar uiteraard zit er geen samenhang in en is het wat vermoeiend door de wisselende formaten. Jaap van Loon kwam ook nog aan bod met, zoals steeds, kwalitatieve presentaties: 3D uit Naturalis, Leiden, Panorama Mesdag (2D-3D conversies), Scheepvaartmuseum Amsterdam samen met Ineke Deckers en de video Welsh Folksong, waarin het mooie lied Scarborough Fair vertolkt werd door een koor van vrouwen en mannen. Dit lied werd bekend door de vertolking van Simon & Garfunkel in de sixties. Gert-Jan Wolkers vertoonde een mooie video Bezoek aan Windermere (U.K.) (dit was ook een test van de SONY DEV-50V welke verderop in dit 3D-Bulletin wordt besproken - red.). Na zijn Lente (vertoond op 23 maart 2013) liet Robert van den Brink weer een wondermooie hybride-presentatie Summer zien met instructieve macro s en vele speciale effecten. Misschien mogen we een technisch artikel in het Bulletin tegemoet zien, waarin hij beschrijft hoe hij het klaargespeeld heeft (Roland wordt op zijn wenken bediend. Zie het artikel over de timelapse van Robert in dit 3D-Bulletin, en ook zijn vlinderfoto s uit de besproken show. - red.)? Ik ben benieuwd naar de Herfst en de Winter. Jan Menzinga liet ons genieten van de prachtige Keukenhof in Lisse. Van Jaap Zonneveld zagen we weer fascinerende geometrische presentaties Achtbaan op bol en Achtbaan op torus. Ad van Rossum vertoonde Rondje Schiedam en Portret. Die laatste serie bleek over een vernissage van een tentoonstelling over geschilderde portretten te gaan. Over de woelige baren naar Europa van Eric Doorn betrof een cruise waarbij werd aangelegd in de havens van Lissabon, Cadiz, Malaga en Cartagena. Samen met Claudia Harkema had hij Hobbitland, een soort attractiepark in Nieuw-Zeeland, bezocht. Durbuy (Ardennen) was een productie van de betreurde Jan-Kees Glijnis en Ineke Deckers met opnamen van het nog intacte stadje in Wallonië. In het blokje dia s/video s van leden kwam Job van de Groep aan bod met een leuk serietje Selfie(t) s. Er was ook een blokje MOF s (Minute Of Fame) voorzien. Er waren al drie geslaagde inzendingen (zie competitie op pagina 8 - red.). Het projectieteam heeft weer voor een vlekkeloze presentatie gezorgd. Roland de Raeve

6 Cahal Pech Maya-ruïnes, Belize door Dennis Boersma 7

7 8 Om wat meer leven in de brouwerij te brengen is tijdens de Algemene Ledenvergadering op 25 januari 2014 het voorstel om dit jaar weer eens een (nu tweedelige) competitie in te stellen enthousiast toegejuicht. Inzendingen kunnen het hele jaar door aan het projectieteam worden gestuurd (neem voor details contact op met Jaap van Loon, zie pagina 2). De uitslag van de Minute Of Fame -competitie is op de vereningsdag in mei. De uitslag van de Stereofoto-competitie is op de vereningsdag in november. Minute Of Fame -competitie Een korte serie wordt op de verenigingsdag in mei door een publieksjury beoordeeld op verschillende facetten zoals compositie, techniek, inhoud, enz. Korte serie van ongeveer 1 minuut (met een bepaalde lijn erin), al of niet met video, audio of commentaar. Anoniem, uit de serie mag niet blijken wie de maker is (bv. aftiteling of commentaarstem moeten aangepast zijn). Projectieformaat 3840x1080 Inleveren voor 1 mei. Stereofoto -competitie Een deskundige jury oordeelt op de verenigingsdag in november over individuele stereofoto s onderverdeeld in een aantal categorieën. Inleveren voor 1 november of eerder, de stereofoto s worden dan de eerstvolgende verenigingsdag vertoond. Aantal: maximaal 10, maar minder heeft de voorkeur. Categorieën: Landschappen, Macro, Mensen, Architectuur, Bewerkte plaatjes en de Vrije categorie. Afhankelijk van het aantal inzendingen kunnen de categorieën bijgesteld worden zodat er in iedere categorie voldoende foto s zijn voor een serieuze competitie. De jury bestaat uit een aantal nader te benoemen deskundigen die op verschillende facetten zullen gaan beoordelen. Bijvoorbeeld compositie, techniek, enz. De jury zal bij de einduitslag niet alle stereofoto s laten zien, afhankelijk van de hoeveelheid inzendingen. Juryleden mogen niet hun eigen stereofoto s beoordelen. Projectieformaat 3840x1080 Opmerking bij projectieformaat 3840x1080: Linker- en rechterbeeld in full-hd formaat van 1920x1080 pixels. Bij afwijkend formaat van de opname het beeld aanvullen met zwarte balken (het linker- en rechterbeeld wel gecentreerd houden in het midden van het linkeren rechterdeelvlak van 1920x1080). Door de late aankondiging was het aantal voor mei 2014 ingestuurde Minute Of Fame -shows te weinig voor een serieuze competitie. Deze shows blijven bewaard voor de competitie in mei Blijf dus ook nieuwe Minute Of Fame -shows insturen!

8 San Ignacio, Belize door Dennis Boersma 9

9 10 Hoe komt u in t Visnet te Huizen? Met de auto vanuit Amsterdam of Amersfoort over de A1. Afslag Huizen nemen. Na het passeren van de gemeentegrens bij het tweede stoplicht naar rechts. Na 100 meter links afslaan. Alvorens de De Ruyterstraat in te gaan, kunt u uw auto al parkeren. Met het openbaar vervoer: Vanaf station Naarden/Bussum de regioliner bus 100 richting Blaricum (vertrekt 1 minuut voor het hele en halve uur, reistijd 18 minuten). Uitstappen halte Prins Bernhardplein te Huizen. Loop vandaar richting de ING Bank, alwaar u rechtsaf de De Ruyterstraat inloopt. Het adres van Zalencentrum t Visnet: De Ruyterstraat 7, 1271 SR Huizen. Telefoon: Ledenmutaties Nieuwe leden: Margot Knijn, Leiden Ereleden: Henk Reijnders Hugo de Wijs Klaas Zuidersma Jaap van Loon Johan Steketee Gert-Jan Wolkers Word lid van de N.V.v.S. e-groep! Sedert juni 2009 bestaat de nvvs e-groep. De e-groep heeft als doel informatie sneller naar de leden te krijgen en ook de onderlinge communicatie tussen de leden te bevorderen. Zo wordt het mogelijk om tussen het verschijnen van de 3D-Bulletins door zaken als interessante 3D activiteiten bekend te stellen. Word dus snel lid! Hoe is dat mogelijk? 1. Ga naar 2. In de zoekbox nvvs intypen. 3. Klik op het blauwe veld aan de rechterzijde waarop staat Join this Group!. 4. Volg de verdere aanwijzingen. Jan M. Broeders Ledenadministrateur N.V.v.S. Voor de duidelijkheid: Alleen N.V.v.S. LEDEN kunnen lid worden van de e-groep.

10 Verenigingsdagen Programma verenigingsdag 177 en Zaterdag 27 september - OPEN DAG!!! uur: Opening door de voorzitter uur: DIGITAAL BLOK uur: DIGITAAL BLOK uur: DIGITAAL BLOK uur: DIGITAAL BLOK uur: DIGITAAL BLOK uur: Sluiting door de voorzitter. De projectieblokken duren 30 minuten. Tussen de projectieblokken is het buffet open. Zaterdag 29 november uur: Opening door de voorzitter uur: DIGITAAL BLOK uur: Lunchpauze uur: DIGITAAL BLOK 2. De invulling van de projectieblokken wordt een aantal dagen van tevoren gepubliceerd op de website van de NVvS: uur: Theepauze uur: DIGITAAL BLOK uur: Sluiting door de voorzitter. Jaap van Loon N.V.v.S. - verenigingsdata 2015 Zaterdag 24 januari 2015 (ALV), Zaterdag 28 maart 2015, Zaterdag 30 mei 2015, Zaterdag 26 september 2015 ( OPEN DAG!) en Zaterdag 28 november 2015.

11 12 Driedimensionaal Sony DEV-50V verrekijker camcorder testverslag Mijn ogen waren al enige tijd gericht op de 3D camcorder/verrekijker-modellen van Sony. Die hadden echter een kleine stereobasis (ongeveer 35 mm). Recent is de DEV- 50V op de markt gekomen met een stereobasis van 84 mm. Met een vakantie naar het Lake District (Engeland) in het vooruitzicht werd op het laatste moment besloten er een te kopen. Amazon leverde keurig de dag voor vertrek het pakket af. Tijdens de vakantie werd ik weer geconfronteerd met een les uit het verleden: ga nooit halsoverkop met nieuwe camera s op stap! Vooral het verschrikkelijke menu van de Sony maakte van het inwerken een vervelend gebeuren. Nooit meer doen dus. Tijdens de vakantie heb ik op diverse plaatsen fragmenten video gemaakt. Altijd op statief. Vanwege de behoorlijke wind op de hogere delen bleek mijn statief niet solide genoeg te zijn. Ik heb derhalve een zwaarder exemplaar gekocht voor toekomstig gebruik. Op 24 mei is op onze stereodag te Huizen een door Jaap van Loon samengestelde compilatie van enige door mij gemaakte videofragmenten onder de titel Bezoek aan Windermere vertoond. De kwaliteit viel mij wat tegen. Dat kan deels mijn eigen schuld zijn geweest want ik had de beeldstabilisatie niet uitgeschakeld en dat moet je altijd doen bij het gebruik van een statief. Hieronder mijn bevindingen tot heden en ook enige conclusies/verklaringen (m.b.t. de beeldkwaliteit). De negatieve punten: Een vreselijk menu. Zeer lastig en tijdrovend om mee te werken. Ten dele versterkt door het ietwat vreemde toggle knopje boven op de camera waarmee je door het menu heen moet navigeren. Een onduidelijke handleiding. Sony heeft een reputatie! Op dit gebied is de handleiding van de JVC GS-TD1 3D camcorder een voorbeeld. (NB voor de bezitters van deze camera: er is een belangrijke firmware upgrade te vinden op jvckenwood.com/english/download/hd_ update2/ ) De EVF-lenzen (van de zoeker) zijn òf te klein òf te breedhoekig. Het is heel lastig om de beeldranden te zien. En voor 3D wil je natuurlijk eventuele schijnraamfouten vooraf voorkomen. Dit zou juist het grote voordeel van deze camera moeten zijn. Géén mogelijkheid om 3D foto s te maken. Het maken van 2D foto s roept ook vragen op: 20-megapixelplaatjes vanaf een 5-megapixelsensor! Beperkte functionaliteit. Waarom geen time-lapse mogelijkheid zoals bij de JVC 3D camcorders? Ook voor een dergelijke toepassing zou de grotere stereobasis een voordeel kunnen zijn. Géén intern geheugen. En dat voor een adviesprijs van 2099 euro! Daar komen dus enige tientjes bij voor een snelle SDkaart. Statiefschroef zonder extra putje tegen het draaien op een statief. Iedere keer die irritante waarschuwingen dat je van 3D kijken hoofdpijn kunt krijgen. Grrrr! Slechts 28 megabit per seconde datastroom voor een dubbel (3D) Full HD-beeld. Een pocketcamera zoals de RX100m3 heeft tegenwoordig 50 megabit per seconde voor een enkel (2D) Full HD-beeld. Dat scheelt dus een factor vier! Waar het echt om gaat: de beeldkwaliteit. Die viel dus tegen. Eerst dacht ik samen met enige anderen dat door mij niet de hoogste kwaliteit in het menu was

12 gekozen. Die instelling ligt echter vast want er is er maar één (28M). Voor 2D zijn er vier beeldkwaliteiten. Sony zet deze standaard op de één na laagste. Onbegrijpelijk, want waarom zul je veel geld uitgeven om niet het beste uit het apparaat te halen? De positieve punten: Een mooie stereobasis voor het echte veldwerk. De 84 mm zijn een mooie aanvulling op de 35 mm van de TD-20 die meer voor nabij opnamen (in de familiesfeer) geschikt is. Een handmatige parallax (schijnraam) aanpassing. Een echte must! De knop zit echter op de plaats waar je neus zit. Niet echt handig dus! Bovendien zie ik geen verschuiving optreden (zoals bij de TD- 20 en GS-TD1). Een solide bouw. Niet te zwaar. De camera ligt goed in de (beide) handen. Een zeer goede beeldstabilisatie. Echter, mijn voorkeur is en blijft het gebruik van een statief voor het serieuze werk. Dat komt per definitie de beeldkwaliteit ten goede. Niet alle pixels zijn de hele tijd in beweging maar alleen die van de bewegende objecten. De beperkte datastroom van 28 megapixels wordt dan efficiënter (minder compressie) benut. Goede accu-duur (bij het gebruik van Sony batterijen). De verrekijker heeft een groot vak waar ook een groter type accu in kan worden geplaatst. Je krijgt natuurlijk altijd het kleinere exemplaar bij de aankoop! De volledige uitrusting. Er worden grote rubberen oogkappen bij de camcorder geleverd die je eenvoudig op de zoekers kunt aansluiten. Nadeel was echter dat mijn ogen daardoor nog verder van de zoekers kwamen te staan. Ik gebruik ze dus niet. De lenzen zijn overigens aan beide zijden met bijgeleverde kappen af te sluiten om beschadigingen te voorkomen. In de doos zaten ook nog een goede draagriem en een paraattas. Een opvallend goede onderdrukking van windruis. Nog niet eerder op een camera aangetroffen. De beeldkwaliteit viel dus tegen. Het apparaat wint echter op het terrein van de handzaamheid en compactheid en zal dus voor bepaalde doelen in gebruik blijven. Dat zal voor mij met name in de privésfeer zijn. Voor het maken van mooie videopresentaties voor vertoning in Huizen blijven gekoppelde camera s veruit favoriet. Gert-Jan Wolkers De hiernavolgende fotopagina ( Windermere, Lake Disctrict door Gert-Jan Wolkers) toont frames uit video-opnames gemaakt met de SONY DEV-50V. 13 Afbeelding 1. De SONY DEV-50V

13 Windermere, Lake Disctrict door Gert-Jan Wolkers 14

14 Het maken van een timelapse met StereoData Maker 15 Op de verenigingsdag van 24 mei was de presentatie summer te zien. In deze show was een timelapse met zonsondergangen te zien. Deze timelapse is gemaakt met StereoData Maker (SDM). SDM is een programma dat je kunt installeren op twee Canon-camera s zodat je deze kunt gebruiken als stereo camera. Lees 3DB194 nog maar eens na, daarin stonden twee artikelen waarin beschreven is hoe het allemaal werkt. Overigens is er inmiddels wel een nieuwere versie (1.86) dan de versie die in 3DB194 is uitgelegd. Deze kun je installeren met het hulpprogramma Assist dat je hier kunt vinden: Voor je het programma opstart, moet je eerst met beide camera s een foto maken. Daarna open je deze foto in Assist. Dit programma zoekt dan automatisch de goede versie van SDM voor je op en zet deze op de geheugenkaartjes van je camera. Lees op de site van Assist wel even goed met welk bestand je moet opstarten, want voor verschillende Windows versies moet je anders opstarten. Versie 1.86 ondersteunt ook een aantal nieuwere camera s. De actuele lijst met ondersteunde camera s vind je hier: Het maken van een timelapse is eigenlijk niets anders dan heel veel foto s maken met steeds een vaste tijd ertussen van bijvoorbeeld 5 seconden. Deze foto s bouw je vervolgens om tot een filmpje, waarbij je de foto s achter elkaar afspeelt met een snelheid van 24 beelden per seconden. Hierdoor zie je alles wat je gefotografeerd hebt in het filmpje 120 x zo snel voorbij komen als in werkelijkheid. Er is wel een paar aandachtspunten. Het is namelijk heel belangrijk dat de belichting bij elke foto precies hetzelfde is. Anders krijg je een knipperende timelapse met afwisselend donkere en lichte beelden. Om steeds dezelfde belichting te krijgen, kun je niet op de lichtmeter van je camera vertrouwen. Die is te onnauwkeurig. De beste manier is om alles op Manual te zetten. Dus de sluitertijd, het diafragma, de witbalans, de ISO-waarde en als het kan op je camera ook de autofocus. Maar zelfs als je dat gedaan hebt, zul je merken dat er nog steeds flikkeringen optreden. Dit heeft te maken met kleine toleranties in de mechanische delen van de camera. Deze onnauwkeurigheden kun je verminderen door een langzame sluitertijd in te stellen. Je kunt je voorstellen dat een tolerantie van bijv. 1/1000 s van meer invloed is op een sluitertijd van 1/500 s dan op een sluitertijd van 1/100 s. Daarom is het advies om er altijd voor te zorgen dat de sluitertijd langer is dan 1/100 s. Dit kun je bereiken door een zo klein mogelijke ISO-waarde in te stellen en een zo klein mogelijk diafragma. (Een klein diafragma is een zo groot mogelijk getal, bijvoorbeeld f/8). Maar bij zonnig weer ben je zelfs dan nog niet bij een sluitertijd van 1/100 s. In dat geval kun je een grijsfilter voor de lens zetten. Nu is het zo dat er voor veel Canon-camera s een adapter te koop is, waardoor je ineens de mogelijkheid hebt om dezelfde opschroeffilters te gebruiken als die op een DSLR passen. Zelf gebruik ik bij het timelapse fotograferen altijd een ND8-filter (zie afbeelding 1). Hierdoor kun je drie stoppen langer belichten. Als je dit allemaal hebt gedaan is er nog een laatste onnauwkeurigheid die flikkeringen veroorzaakt: die van de sluiter. Deze kan ook de ene of andere keer een fractie verder of minder ver open gaan. Dit kun je verminderen door een zo groot mogelijk diafragma te gebruiken (dus een klein getal, bijvoorbeeld f/2.8). Maar dat vermin-

15 16 dert natuurlijk wel de scherptediepte. Zelf kies ik er daarom meestal voor om deze laatste onnauwkeurigheid dan toch maar voor lief te nemen en deze later softwarematig te corrigeren. Omdat er nog maar één factor is die flikkeringen veroorzaakt is dit meestal nog wel onzichtbaar weg te werken. Nu is er nog een timer nodig om elke keer de camera s een signaal te geven dat ze een foto moeten maken. Om deze timer aan te kunnen sluiten heb je een SDM-USBkabel nodig met een extra 2.5 mm ingang eraan waar je de timer in kunt steken (afbeelding 1). Deze SDM-draadontspanner kun je voor een klein bedrag bestellen bij Frans v.d. Kamp. Je kunt hem bereiken op fransvandekamp@gmail.com. Deze SDM-kabel kun je overigens ook gebruiken om gewone 3D foto s mee te maken. Als timer gebruik ik zelf een vrij eenvoudig en goedkoop model: de Aputure TR1C. Wat bij timers nog wel voor verwarring kan zorgen is de instelling voor het maximaal aantal intervallen. Dit is bij de meeste maar 99 x. En dat is erg weinig voor een timelapse. Je maakt al snel 600 tot 1000 foto s per Afbeelding 1. Benodigdheden voor een timelapse-opname.

16 keer. Maar gelukkig kan dit vrij makkelijk ondervangen worden door gewoon 00 in te vullen. In dat geval blijft de timer gewoon oneindig doorgaan tot je hem handmatig beëindigt. Een gewone timelapse Als eerste leg ik nu uit hoe je een eenvoudige timelapse kunt maken bij gelijkblijvende lichtomstandigheden (overdag). In dat geval kun je SDM gewoon op de standaard-instellingen laten staan. Je kunt verder alles met de externe timer regelen. Druk daarvoor op de knop mode tot je 4 vierkantjes ziet (zie afbeelding 2). Stel daar de tijdsinterval in op bijvoorbeeld 5 seconden. Daarna is er nog een instelling belangrijk. Je kunt namelijk ook instellen hoe lang de timer de ontspanner ingedrukt houdt. Dit moet minimaal 2 seconden zijn. Bij SDM is het namelijk zo dat als je de ontspanknop indrukt, dat dan de camera s zich gaan instellen, de LCD-schermpjes worden zwart, en pas op het moment dat je de knop loslaat wordt de foto gemaakt. Als je de knop maar heel kort ingedrukt houdt wordt er helemaal geen foto gemaakt. Dus daarom moet ook de timer de knop als het ware heel lang ingedrukt houden en dan loslaten. Dit kun je instellen door weer op mode te drukken tot je een S op z n kant ziet. Hier stel je de tijd in op 2 s. Vervolgens druk je op start en je timelapse gaat beginnen. Sunrise/sunset timelapse Bij veranderende lichtomstandigheden, zoals bij een zonsondergang wordt het lastiger. Omdat alles op Manual staat, worden de foto s steeds donkerder. Na 10 minuten zit je al vrijwel zwarte foto s te maken. Maar gelukkig zit er op SDM ook een stand waarbij je ervoor kunt zorgen dat elke foto die je maakt een heel klein beetje langer belicht wordt: de Sunrise-stand. Om dit in te stellen ga je in het SDM-menu naar de keuze Advanced. In het volgende menu kies je Experimental (Sunrise). Nu kun je de volgende dingen instellen (zie afbeelding 3): 1. Sunrise mode. Ga hierop staan en klik op de knop <set>, zodat er een stip achter komt te staan. Hierdoor staat de sunrise mode ingeschakeld. 2. TV96 repeats. Hier kun je instellen na hoeveel foto s er een langere belichting ingesteld wordt. Bij 1 maakt hij één foto, dan bij de volgende foto een langere belichting. Bij een instelling van 2 maakt hij de 1e en de 2e foto met dezelfde belichting, daarna bij de 3e en 4e foto een langere belichting en zo verder. 3. Total shots/frames. Vul hier in hoeveel foto s je totaal wilt maken. Vul geen te laag getal in, want er is niets zo irritant als dat de camera s ineens stoppen met fotograferen als een zonsondergang net mooi begint te worden. Het instellen van een groot getal is nog een heel werk als je 17 Afbeelding 2. Instellingen voor een gewone timelapse.

17 18 steeds met het pijtje naar rechts er 1 bij kunt tellen. Maar als je aan de zoomknop van je camera trekt dan zie je links bovenaan een rood vakje met +10 komen. En bij nog een keer trekken wordt dit Hierdoor kun je de instelling met waardes van 10 of 100 tegelijk verhogen. Met het duwen op de zoomknop wordt de stapgrootte weer kleiner. 4. Phase 1 delta TV96. Als hierachter een 1 staat wordt elke volgende foto met 1/96 deel van een stop langer belicht. Bij een 2 wordt er met 2/96 langer belicht, enz. Bij een stand van 1 heb je dus na 96 foto s een 1 stop langere belichting (als de TV96 repeat ook op 1 staat). 5. Phase 1 end frame. Vul hierachter hetzelfde getal in als achter Total shots/ frames. Je kunt nu ook nog Phase 2 en 3 invullen. Die kun je gebruiken als je bijvoorbeeld eerst een poos voor zonsondergang met gelijkblijvende belichting wilt fotograferen, dan in Phase 2 tijdens de zonsondergang in stapjes een steeds langere belichting en dan na zonsondergang nog een 3e Phase als de sterren er zijn, met weer gelijkblijvende belichting. Maar dan wordt het dus echt specialistisch. Meestal gebruik je alleen Phase 1 en vul je de rest niet verder in. Alle instellingen moet je uiteraard in beide Canon-camera s precies hetzelfde invullen. Na het instellen van het bovenstaande moeten er nog twee dingen ingesteld worden. Als eerste ga je nu in het SDM-menu naar de keuze Creative. In het volgende menu kies je voor Multi-shot Bracketing. In het lijstje dat er nu komt, zie je de keuze Bracketing type staan. Deze kun je op allerlei standen zetten, maar voor zonsondergangen moet je ervoor zorgen dat hierachter lighter staat. Als je liever een zonsopkomst fotografeert dan kan dat ook. Dan moet je ervoor zorgen dat hierachter darker komt te staan. In dat geval wordt de sluitertijd bij elke foto dus niet langer, maar juist korter met de stapjes die je hebt ingesteld bij delta TV96. (In SDM 1.85 hebben de menu s iets andere namen. Het menu Creative heet daar Bracketing/overrides. En in dit menu vind je dan ook gelijk de Bracketing type optie.) Nu verlaat je het SDM-menu en moet je nog een instelling doen in het gewone Canon-menu. De camera moet namelijk nog in de stand continuous shooting gezet worden. Bij mijn Canon S5IS zit daar een speciaal knopje voor op de camera. Maar bij de meeste Canon-camera s moet je dat instellen met de knop <func> en dan kiezen voor een aantal rechthoeken achter elkaar (zie afbeelding 3). Afbeelding 3. Instellingen voor de sunrise timelapse.

18 Nu zijn de instellingen in de camera klaar, als het goed is zie je links op het LCDscherm nu ook SUN staan. Nu moet de externe timer nog worden ingesteld. Hier hoef je nu alleen de tijdsinterval in te stellen, op bijvoorbeeld 3 sec. De gekantelde S laat je nu op 0 s staan. Bij de Sunrise-stand gebruik je namelijk aan het begin één lange ingedrukte ontspanknop. Daarna mogen er gewone korte pulsjes naar de camera en hoeft de knop dus niet steeds lang ingedrukt te blijven. Als dat is ingesteld, kun je de timelapse starten. Dit doe je dus door eerst de drukknop op de timer 2 seconden in te drukken. De camera s gaan nu op zwart. Dan laat je ze los en de eerste foto wordt gemaakt. Nu druk je op de timer op start en vervolgens stuurt de timer steeds een korte puls naar de camera, waarbij dan steeds de volgende foto gemaakt wordt. Zorg er wel voor dat er niet meer dan 10 s tussen de foto s zit, want er wordt gebruik gemaakt van de Continous-shooting-stand. Die schakelt zichzelf uit als er gedurende 10 seconden geen foto gemaakt wordt. Dat is ook de manier om te stoppen met fotograferen. Zet gewoon de externe timer op stop en wacht 10 seconden. Om een zonsondergang te fotograferen gebruikte ik vaak een instelling van delta TV96 =1, TV96 repeat =1 en een tijdsinterval van 3 seconden. Dan volgt de belichting heel aardig de snelheid waarmee het donkerder wordt. In het voorjaar of in de zomer kan er nog wel wat verschil zitten in de snelheid dat het donkerder wordt, dus een beetje experimenteren blijft altijd nodig. Fastlapse In SDM versie 1.86 is er ook nog een nieuwe manier bijgekomen om een timelapse te maken, waarbij je geen externe timer nodig hebt. Dit is de optie Fastlapse in het SDM-menu Creative. Hierbij start je een timelapse met een gewone SDM-ontspanner. Daarna maken de camera s zelf steeds de volgende foto op basis van de interne klok van de camera. Je kunt nu zelfs de USB-stekkers losmaken en de camera s bijv. 100 m uit elkaar zetten. Op deze manier kun je dus hyper-timelapsen maken, zoals de Clouds van Masuji Suto die we afgelopen jaar gezien hebben. De kans is wel groot dat de camera s na verloop van tijd niet meer synchroon lopen. Je kunt dit echter corrigeren door bijvoorbeeld na 20 min. te meten wat het tijdverschil is tussen de twee camera s en op basis daarvan een correctietijd instellen in de camera s. Zelf heb ik nog niet veel ervaring met deze nieuwe mogelijkheid, dus ik ga hier nu niet verder op in. Het inramen Na het maken van de foto s komt het inramen. Dit kan gewoon met StereoPhoto Maker (SPM). Maar het is daarbij wel belangrijk dat iedere foto op precies dezelfde manier ingeraamd wordt. De makkelijkste manier om dat te doen is door de eerste foto van de timelapse in te ramen met Auto alignment. Als dit klaar is, schrijf je alle waardes op van de verschuivingen en rotaties die SPM heeft bepaald. Daarna gebruik je deze waarden ook voor alle andere foto s van de timelapse. Dit kan het eenvoudigst met Multi Conversion uit het menu File. In het scherm dat dan verschijnt, moet je ervoor zorgen dat het vakje voor Auto alignment leeg is. Zet daarna een vinkje voor Value alignment en klik op de knop Set Value (zie afbeelding 4). Vul hier nu de waardes in die je bij Auto alignment hebt opgeschreven. Een nog makkelijkere manier om de goede waardes in te vullen is om de klikken op de knop Restore Value. Daarna kijk je in de map waar de foto staat die je net hebt ingeraamd. Hierin staat nu een map Alignment. Hierin is tijdens de Auto aligment een bestand geplaatst met de extensie.alv. Klik hierop en daarna op Openen en de waardes worden automatisch ingevuld. Gebruik daarna in het scherm van Multi conversion ook de opties Crop en Resize, zodanig dat de uitkomst van 19

19 20 het inramen steeds een plaatje is van 2x 1920x1080 Side-by-Side. Let er wel op dat bij zonsondergangen de Auto alignment vaak niet goed werkt. De voorgrond is vaak donker, waardoor er weinig punten zijn met grote contrastverschillen en ook in de lucht kan SPM vaak weinig duidelijke herkenningspunten ontdekken. Het gevolg is vaak een slecht ingeraamd plaatje. Het is daarom belangrijk om altijd met Easy Adjusment de eerste foto te controleren. Als de automatische functie faalt, dan is het zaak om zelf handmatig de verschuivingen en rotaties uit te zoeken met Easy Adjustment. Let er ook op dat er na het eerste plaatje niet iets dichterbij komt dan het dichtstbijzijnde voorwerp op de eerste foto van de timelapse. Als dat gebeurdt, dan kun je beter eerst bekijken bij welke foto dit voorwerp het meest dichtbij is. En dan deze foto gebruiken als basis om de verschuivingen en rotaties te bepalen voor de rest van de timelapse. Het maken van het filmpje. De losse foto s moeten nu aan elkaar gezet worden tot een filmpje. Hier zijn allerlei programma s voor te gebruiken. Zelf gebruik ik een aantal programma s dat gratis van internet is te downloaden: VirtualDub, is te downloaden op: een filter om flikkeringen te verwijderen: een codec die resoluties ondersteunt van 3840x1080: Het VirtualDub-bestand is een ZIP-file die je moet uitpakken in een map op de harde schijf. Nu wordt er in deze map ook automatisch een map aangemaakt met de naam plugins. Ga nu naar deze map en zet hierin het bestand MSU_deflicker.zip en pak deze daar uit. Het installeren van de codec is ook belangrijk. We gaan namelijk een side-by-side filmpje maken van 3840x1080. Dit is heel belangrijk, want het linker- en rechter- Afbeelding 4. Inramen met Multi Conversion in StereoPhoto Maker.

20 beeld zitten dan aan elkaar vast. Op die manier weet je zeker dat het filmpje later ook 100% synchroon wordt afgespeeld. De foto s zijn gemaakt met SDM en dat staat erom bekend dat de foto s zeer synchroon worden gefotografeerd. Het zou natuurlijk jammer zijn als deze synchroniciteit bij het afspelen weer verloren gaat. Het installeren van de codec gaat vanzelf door gewoon het exe-bestand te starten en de instructies op het scherm op te volgen. De foto s die je gemaakt hebt met SDM krijgen normaal gesproken een logische oplopende nummering. De foto s hebben bijvoorbeeld de naam IMG_0001.JPG, IMG_0002.JPG, IMG_0003.JPG, enz. Het handigste is dat je bij het inramen deze namen niet gewijzigd hebt. Want VirtualDub herkent de oplopende nummering als een image sequense. Dat wil zeggen dat als je de eerste foto opent in het programma, dan automatisch deze foto met de rest van de opvolgende nummers herkend wordt als een filmpje. Dit gaan we nu eerst doen. Start VirtualDub. Klik nu op het menu file en dan op Open video file.... Zoek nu de eerste foto op van de timelapse. Klik hierop en klik daarna op de knop openen. Je ziet vervolgens de eerste foto op het scherm, maar ook alle daaropvolgende foto s zijn geladen als een filmpje. Dit kun je controleren door op de knop play te drukken onderaan het scherm. Een image sequence wordt in VirtualDub automatisch ingesteld op een afspeelsnelheid van 10 beelden per seconden (= frames per second = fps). Maar dat is veel te schokkerig. Dit kun je veranderen door te klikken op het menu Video en dan op Frame Rate. Zet nu een stip voor Change Frame rate to (fps): en 21 Afbeelding 5. Een filmpje maken met VirtualDub.

21 22 zet hierachter minimaal 24, of voor een nog vloeiendere film 30 fps (zie afbeelding 5). Nu kunnen we het filter nog instellen om eventuele flikkeringen in de timelapse te verwijderen. Klik hiervoor op het menu Video en dan op Filters. In het scherm dat nu verschijnt klik je op de knop Add.... Nu komt er een lijst met filters die je toe kunt voegen. Selecteer hier MSU Deflicker v 1.3 en klik op OK. Nu kun je allerlei instellingen van het filter wijzigen, maar de standaardwaardes geven meestal al heel goede resultaten. Dus je hoeft nu alleen maar op OK te klikken. Je ziet nu dat het filter is toegevoegd. Let nu op het eerste getal dat voor het filter staat. Dit is de resolutie. Als het goed is staat hier 3840x1080. Dat is 2x HD naast elkaar, wat we in SPM hadden ingesteld bij Resize. Als dit niet klopt, dan kun je nogmaals een filter toevoegen met Add... en dan kun je het filter Resize selecteren en daarmee de instellingen zodanig veranderen dat de timelapse alsnog verschaald wordt naar 3840x1080. Daarna kun je het scherm met de filters sluiten met de knop OK. Nu moeten we nog de codec selecteren waarmee het filmpje gecodeerd moet worden. Klik hiervoor weer op Video en dan op Compression. In de lijst die nu verschijnt selecteer je Xvid MPEG-4 Codec. Daarna klik je op OK. Nu is alles ingesteld en kun je de Timelapse opslaan als een AVI bestand. Klik hiervoor in het menu op File en dan op Save as AVI.... Vul nu de naam in van het AVI-bestand dat je wilt maken en klik daarna op de knop Opslaan. Nu gaat de computer aan het werk om het AVI bestand voor je te maken. Dit duurt meestal wel een paar minuten, afhankelijk van het aantal foto s en de snelheid van je computer. Als dit klaar is, kun je VirtualDub afsluiten. Nu is je timelapse helemaal klaar! Je kunt hem nu gaan bekijken in 3D met bijvoorbeeld het programma Bino (bino3d.org) of Stereoscopic Player ( Robert v/d Brink Op de volgende fotopagina s staan foto s van een zonsondergang en vlinders uit de show Summer van Robert v/d Brink. Pagina 23 Vijf opnames uit een timelapse van een zonsondergang. De totale timelapse bestaat uit ca. 400 foto s. In werkelijkheid is dat 20 minuten fotograferen. Als filmpje zie je de zonsondergang dan in 16 seconden voorbij komen. Robert had bij deze zonsondergang erg veel geluk, want toen de zonsondergang voorbij was lichtte de lucht nogmaals heel rood op (foto 4). Het leek dus wel of er twee zonsondergangen na elkaar langskwamen! Pagina 24, van boven naar beneden: nachtvlinder distelvlinder landkaartje rups van de kleine vos Pagina 25 van boven naar beneden: verpoppen van de kleine vos begin van ontpoppen van de kleine vos ontpoppen van de kleine vos ontpopte kleine vos

22 Zonsondergang door Robert v/d Brink 23

23 Vlinders door Robert v/d Brink 24

24 Vlinders door Robert v/d Brink 25

25 26 Kosmos in Artis: de zoektocht naar de 3D bron In ons wekelijks wiskundekransje had Jaap het over de eerste keer dat hij met 3D in contact kwam. Hij vertelde dat hij in de oorlog in het blad Kosmos, Naturfreunde voor het eerst 3D gezien had. Het waren twee foto s door een microscoop, één voor het linkeroog en één voor het rechteroog. Er stond ook een gebruiksaanwijzing bij om ze te bekijken, met behulp van het zogenaamde vrij kijken. Daarbij kijk je met twee ogen parallel, maar je stelt toch scherp op een plaatje dichtbij. Dat is iets wat je ogen niet uit zichzelf doen, bij parallel kijken hoort meestal scherpstellen op oneindig. Daarom moet je het oefenen. Om dit te oefenen werd een plaatje bijgesloten van een kruis en een cirkel. Twee plaatjes eigenlijk, één voor het linkeroog en één voor het rechteroog. Jaren na de oorlog, zeg rond de eeuwwisseling, heeft Jaap een poging ondernomen in de bibliotheek van Düsseldorf om dit artikeltje terug te vinden. Dat is toen niet gelukt. Jaap had in zijn herinnering staan dat het een exemplaar (Heft) was uit 1943 of 1944, maar daarin heeft hij het toen niet gevonden. Naar aanleiding van dat eerste gesprek zijn we op internet gaan zoeken, en dan vooral in bibliotheken. En toen bleek dat de bibliotheek van Artis de betreffende jaargangen van Kosmos in het archief had. We hebben contact met de bibliotheek opgenomen en spraken af dat we op bezoek zouden komen. In Artis hebben we de jaargangen 1940 tot en met 1950 opgevraagd. Deze werden door een hulpvaardige bibliothecaris vanuit de catacomben van de bibliotheek naar boven gehaald. In de mooie oude studiezaal hebben we daar met zijn tweeën in zitten bladeren, heel voorzichtig. Een stukje verder zat een mevrouw in een ouder en groter boek te bladeren met eerbiedig twee witte handschoenen aan. Zo n studiezaal dus. Jaap begon uiteraard met de jaargangen 1943 en Ondertussen zat ik in de andere jaargangen te bladeren. Je ziet dan veel nieuwigheden voorbijkomen, zoals de voorspelling dat binnenkort kleurendruk op papier mogelijk zal zijn. Verder veel natuur, allerlei dieren en planten, en opvallend veel paddenstoelen. Mooie plaatjes, maar de begeleidende verhalen waren voor mij meestal moeilijk leesbaar. Niet alleen omdat mijn Duits niet perfect is, maar bovendien omdat er een font gebruikt wordt dat inmiddels als verouderd bestempeld zou kunnen worden. Vooral de hoofdletters waren een lust voor het oog, maar het was wel vaak raden welke letter hier nu weer bedoeld was. In ieder Heft stond een rubriek Zum Nachmachen. Daarin werd een korte proef beschreven, die men thuis zelf zou kunnen uitvoeren. Jaap had inmiddels zijn jaargangen helemaal doorgewerkt en niets gevonden. We waren al bijna tot de conclusie gekomen dat we ons best gedaan hadden en daar vrede mee konden hebben. Maar in het laatste (hoe komt dat toch?) boek dat ik doornam, zag ik ineens een plaatje met twee plussen en twee cirkels. En ik wist dat het raak was. Jaap kon zijn ogen niet geloven. Dus toch! Maar wel op een andere plek dan eerst verwacht. Het was maar goed dat we onze zoektocht uitgebreid hadden tot en met Het stond in het Heft April Een Heft dat aan de voorkant gesierd werd met 5 eieren, liggend in het stro. De allerlaatste bladzijde (de achterkant dus) bevatte het plaatje, hetgeen hoorde bij een verhaal, dat op de voorgaande pagina begon: Zum Nachmachen. Het artikel hebben we gekopieerd en is op de pagina s hierna opgenomen. Jaap en ik kijken tevreden terug op een geslaagde zoektocht. Speuren en verder speuren, search en research. Jaap Zonneveld, Jan Verbakel

26 27 Hierboven het voorblad van de door Jaap en Jan gezochte aflevering van Kosmos. Op de volgende twee pagina s het betreffende artikel Die Betrachtung von Raumbildern ohne Stereoskop in de rubriek ZUM NACHMACHEN. (Het artikel is opgemaakt met de gotische drukletter, die niet door iedereen even makkelijk gelezen wordt. Hopelijk is de afdruk scherp genoeg om ondanks dat nog leesbaar te zijn. - red.)

27 28

28 29

29 New York door Roland de Raeve 30

30 Washington D.C. door Roland de Raeve 31

31 32 Jaap Zonneveld en zijn 3D geschiedenis Jaap In juni van dit jaar vierde onze collega Jaap Zonneveld zijn 90ste verjaardag. Wij vonden in deze mijlpaal een mooie aanleiding hem in dit Bulletin in het zonnetje te zetten, door aandacht te besteden aan zijn 3D geschiedenis. We beperken ons daarbij tot de hoogtepunten. U kent Jaap Zonneveld vooral van de wiskundige objecten. Op menige bijeenkomst van onze vereniging werden 3D plaatjes of sequenties vertoond van Jaap (zie bijvoorbeeld plaatjes uit de transformatie icosidodecahedron naar ruitendertigvlak op de pagina hiernaast). En in menige aflevering van het 3D Bulletin zijn plaatjes van Jaap verschenen, maar ook stukjes, niet alleen over wiskundige objecten, maar over allerlei onderwerpen die 3D betreffen. Prehistorie Maar lang voor de vertoningen bij onze vereniging had Jaap al gespeeld met 3D plaatjes. Jaaps eerste kennismaking met 3D was het blad Kosmos (1941). Meer daarover elders in dit blad. Maar ook in zijn beroep als wiskundige heeft hij 3D plaatjes gebruikt. In 1967 schreef hij een artikel in het Philips Technisch Tijdschrift over een bepaalde differentiaalvergelijking. De oplossing daarvan beschreef hij als een ruimtekromme die hij tekende in 3D als een anaglief. De punten van de kromme werden met een X1-computer berekend en de plaatjes werden met een Calcomp-plotter getekend. Over dat artikel verschijnt binnenkort een stukje in het 3D-Bulletin. Vereniging In de tweede helft van de 80-er jaren (na zijn pensionering) maakte Jaap nader kennis met andere 3D liefhebbers in het land. Eerst was er een 3D vertoning georganiseerd door Ger Becker in de sterrenwacht in Heerlen. Er werden daar 3D plaatjes vertoond op een soort viewmaster, maar ook met diaprojectoren. Kort daarna was er een bijeenkomst van onze 3D vereniging in Nijmegen. En daar liep een groot aantal 3D fanaten in het wild rond. Jaap genoot. Kort daarna is hij lid geworden. Het juiste begintijdstip van zijn lidmaatschap is nog steeds een raadsel, waardoor Jaap de medaille voor 25 jaar lidmaatschap op een ander tijdstip heeft gekregen dan hij zelf verwachtte. Ray Tracer In het Duitse blad DOS (1990) las Jaap een artikel over Ray Tracing: het tekenen van virtuele objecten met behulp van een algoritme. Dat algoritme bepaalt van iedere pixel welke kleur het moet krijgen door de straal te volgen vanuit de camera naar de virtuele wereld. Hij programmeerde dit in Pascal en gebruikt sindsdien dit programma om plaatjes te genereren. Het zijn een soort virtuele foto s van een virtuele wereld, genomen met een virtuele camera. En als we die camera op twee posities zetten, krijgen we twee plaatjes: een virtueel stereoplaatje! Analoge Vertoning De plaatjes die Jaap maakte, bekeek hij naast elkaar op een computerscherm met een spreader. Maar bij de vereniging lag het moeilijker. Daar hadden ze nog geen beamers om digitaal te vertonen. Destijds werd gebruik gemaakt van een analoge stereodiaprojector van Hugo de Wijs, met een stereodiahouder voor de linker- en rechterdia. Dus heeft Jaap toen twee dia s ingestuurd, die gemaakt waren van een monitorbeeld met behulp van een analoge camera. Daarop waren de aarde en de maan te zien, gegenereerd met de computer in 3D. We zien ze in afbeelding 1. De plaatjes waren dus in feite digitaal, maar moesten omgezet worden naar analoog (via analoge fotografie) om te kunnen worden vertoond bij de 3D club. Jaap leverde dus twee losse dia s. Waarschijnlijk is dit de eerste vertoning van digitaal gege-

32 Icosidodecahedron naar ruitendertigvlak door J.Z. 33

33 34 Afbeelding 1. De aarde en de maan gegenereerd met de computer in 3D. nereerde beelden bij de 3D club geweest. Er volgden er nog vele. Jaap bleef virtuele stereoplaatjes maken en vertonen. Succes Die virtuele 3D plaatjes werden ook vertoond bij een diapresentatie op de ISU-conferentie in Rolduc in Naar aanleiding van die presentatie werden een aantal plaa tjes aangekocht door het museum Explora in Frankfurt. In 2001 heeft Jaap een PSA Zilveren medaille ontvangen voor Bird. Voor meer informatie over deze prijs en het plaatje, zie 3D-Bulletin 146, pagina 15 en 3D-Bulletin 153, pagina s 5 en 11. Cobox Op het ISU-congres van 2003 maakte Japan kennis met de Cobox, een product van Co van Ekeren. Co had in Besançon een foto bij zich van een (voorloper van de) Cobox. Bij de eerstvolgende open dag van de 3D vereniging had Co een werkend exemplaar bij zich. Jaap heeft dat exemplaar gekocht, tot en met de stekker. Het was een systeem met twee schermen en Windows zorgde ervoor dat je twee verschillende plaatjes (zeg Links en Rechts) kon vertonen op die schermen. Jaap heeft zijn PC waarop de Ray Tracer stond, verbonden met de Cobox en kon op die manier direct de resultaten zien van zijn programma. Die verbinding was in het begin met floppies, later met kabels en nog later met gedeelde hard disks. Die Cobox is jarenlang DE manier geweest om plaatjes in hoge kwaliteit te bekijken. Digitale camera En toen (juli 2003) kwam de digitale camera (Nikon) in Jaaps leven. En Jaap ging digitale foto s maken, en natuurlijk ook in 3D, met een schuifje en alleen stilstaande objecten. Maar de projecties waren nog steeds analoog. Dus werden de digitale foto s (net zoals eerder de virtuele plaatjes) gefotografeerd vanaf een monitor met een analoge Pentax-camera, en de resulterende dia s werden vertoond bij de 3D vereniging. Een aantal van die foto s is verderop te zien. Dit ontlokte Gert-Jan Wolkers in 3D-Bulletin 164 ( 04-05/1) de opmerking: Wat mij betreft was de digitale knuppel die Jaap Zonneveld in het analoge hoenderhok gooide HET teken aan de wand dat de overgang van onze vereniging in het digitale domein niet meer kan worden gestopt. Boekje In 2005 bracht Jaap een boekje uit met virtuele 3D plaatjes. Het boekje bevat steeds

34 twee plaatjes naast elkaar. Het 3D effect is waar te nemen met een bijgeleverde bril die ervoor zorgt dat het linkeroog alleen het linkerplaatje ziet en het rechteroog alleen het rechterplaatje. Dit boekje is nog steeds te koop. In september 2005 was Jaap met zijn boekje op het ISU-congres in Eastbourne UK. Jaap had ook een CD bij zich met de plaatjes. Bob Aldridge (voorzitter UK en ISU) vertoonde deze sequentie van plaatjes. Een aantal plaatjes uit dat boekje staat op pagina 36. Digitale stereocamera Eind 2006 kocht Jaap een digitale stereocamera: 2x Sony P200 + macrobox. Nu kon hij dus ook bewegende objecten in stereo vastleggen, zelfs van zeer dichtbij. Een aantal van die foto s, waaronder zijn Wantsen staat op pagina 37. Digitale vertoning Een idee, dat voortsproot uit de vertoningen in Huizen, werd uitgewerkt samen met Cees Sidler. Het publiek wil tijdens de vertoning de commando s niet zien, die gegeven worden om de plaatjes en sequenties te vertonen. Een soortgelijk probleem zagen we op de Cobox: dat is de machine waarop de plaatjes worden vertoond. De commando s voor de vertoning worden vanuit een andere machine gegeven en die willen we niet zien op de Cobox. Cees heeft de software geschreven en op beide fronten wordt deze software nu gebruikt. En ook Peter Schnehagen in Duitsland en onze eigen Job van de Groep gebruiken deze software nu. Ars et Mathesis Op de jaarlijkse bijeenkomst in 2012 van Ars et Mathesis, een vereniging die zich bezighoudt met wiskunde en kunst, hebben we een vertoning gehouden van een aantal korte wiskundige sequenties. We (Jaap, Job en Jan) presenteerden ons daar als 3J in 3D. Veel van die sequenties waren al eerder vertoond bij onze 3D club, en zouden op Jaaps 90ste verjaardag nogmaals vertoond worden. Jaap 90 En onlangs heeft Jaap zijn 90ste verjaardag gevierd met een 3D avond, die bol stond van zijn eigen sequenties: 27 van de getoonde 40 sequenties waren van hemzelf. Het was voor ons een genot en een eer om te werken aan deze presentatie. Het was een heerlijke verjaardag voor Jaap, en voor veel van zijn kennissen en vrienden, onder wie een groot aantal leden van de 3D club. De foto s op pagina 40 en de achterpagina geven een indruk van dat feest. Omzien in verwondering De ontwikkeling van analoog naar digitaal is snel gegaan. De eerder genoemde opmerking van Gert-Jan is nog maar 10 jaar geleden! En inmiddels zijn analoge presentaties uitzonderingen geworden, nostalgie. In de 3D presentatie is alles veranderd: van analoog naar digitaal, diaprojectors werden beamers, de digitale resolutie is ondertussen gestegen van 600x800 naar 1080x1920 en wellicht straks naar 4K formaat. Het bekijken van 3D films gebeurt tegenwoordig steeds vaker op een 3D TV met behulp van een mp4-file van enkele Gigabytes die een 3D film bevat. Als we naar de software kijken zien we een ander beeld: het Ray Tracing algoritme is sinds de ontdekking niets veranderd. Dat betekent dat het programma van Jaap sinds 1990 alleen veranderd is in de grootte van het aantal pixels. Naast die steeds veranderende techniek zien we dus die stabiele informatica. En de wiskunde die aan die informatica ten grondslag lag, was er al lang, ze bestond al eeuwen. En ja, als wiskundigen geeft ons dat een goed gevoel. Er is natuurlijk wel veel software bijgekomen, die gebruikt wordt in het proces van foto knippen naar foto vertonen. In feite is het creatieve proces nu echt gesplitst in twee soorten knippen: eerst het knippen van de foto door op een knop van de camera te drukken, en daarna het knippen van de foto met behulp van moderne beeldbewerkingssoftware. Vooral dat laatste knippen is een mooi onderwerp van discussie, ook in onze wekelijkse wiskundeochtend. Jan Verbakel en Job van de Groep 35