VERANTWOORDELIJKHEDEN EN OPLOSSINGSRICHTINGEN INZAKE FALSIFICATEN

Transcriptie

1 1 VERANTWOORDELIJKHEDEN EN OPLOSSINGSRICHTINGEN INZAKE FALSIFICATEN 1 INLEIDING Het (MOB) rekent falsificaten van eurobankbiljet tot één van de veiligheidsrisico s in het betalingsverkeer en heeft de gevraagd te werken aan concrete (communicatieve) maatregelen. De Werkgroep heeft het veiligheidsrisico geanalyseerd, waarbij is geïnventariseerd wat de verantwoordelijkheden zijn van de deelnemers aan het MOB. De al door hen getroffen risicobeperkende maatregelen zijn op een rijtje gezet en gekeken is welke verdere verbeteringen wenselijk zijn. De heeft naar aanleiding van haar bevindingen een advies uitgebracht aan het MOB dat hieronder in bewerkte vorm is afgedrukt. Onderaan het artikel is een aantal links opgenomen naar aanvullende informatie over echte en valse biljetten. 2 ANALYSE VAN HET RISICO De aanhoudende groei van de hoeveelheid en de kwaliteit van falsificaten ten opzichte van het guldentijdperk heeft drie oorzaken. Allereerst is het vervalsen van eurobankbiljetten aantrekkelijker dan het namaken van bankbiljetten in het guldentijdperk. Het afzetgebied van de euro is immers veel groter dan van de gulden. Ten tweede doen valsemunters steeds meer ervaring op met het vervalsen, waardoor kenmerken beter geïmiteerd worden. Een voorbeeld hiervan is dat controle met een UV lamp minder eenvoudig is dan in het guldentijdperk. Ten slotte zijn goedkope en betere reproductieapparatuur en programmatuur de laatste jaren steeds ruimer voorhanden. Gelet op deze omstandigheden valt te verwachten dat het aantal vervalsingen de komende jaren nog verder zal stijgen boven het niveau van het guldentijdperk. 3 BETROKKEN PARTIJEN EN RISICOBEPERKENDE MAATREGELEN Bestrijding van vals geld is een ketenaangelegenheid waarbij meerdere organisaties een (formele) rol spelen. Hieronder wordt aandacht geschonken aan de volgende schakels in de keten: (i) Politie en OM; (ii) Het Eurosysteem: ECB & DNB; (iii) Banken; (iv) Toonbankinstellingen en publiek. (i) Politie en Openbaar Ministerie Kort gezegd, is opsporing in Nederland de verantwoordelijkheid van de politie (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) en vervolging van het Openbaar Ministerie (Ministerie van Justitie). Het Korps Landelijke Politie Diensten (KLPD) vormt samen met de 25 regionale korpsen de Nederlandse politie. Het KLPD werkt op nationaal en internationaal niveau en heeft zelfstandige, ondersteunende en coördinerende taken. Opsporing van valsemunterij is de

2 2 verantwoordelijkheid van de regiokorpsen. Ten behoeve van deze opsporing vervult de Groep Documenten & Betaalmiddelen Criminaliteit (DBC) van de divisie Nationale Recherche Informatie (NRI) een ondersteunende en coördinerende rol. Nu het speelveld van valsemunters zich uitstrekt over heel Europa, is het zonneklaar dat internationaal samengewerkt moet worden. Zo heeft Europol, een organisatie die zich bezighoudt met ernstige vormen van georganiseerde criminaliteit waarbij twee of meer landen van de Europese Unie zijn betrokken, op 1 juli 1999 het mandaat gekregen zich ook met valsemunterij bezig te houden. De internationale tegenhanger van Europol is Interpol. Eindgebruikers van chartaal geld komen overigens normaal gesproken niet in aanraking met Interpol of Europol. DNB en de NRI hebben voorafgaande aan de introductie van de chartale euro de toen bestaande richtlijnen en regelgeving ten aanzien van opsporingsactiviteiten rond falsificaten verzameld en voorstellen gedaan voor nieuw beleid. De DBC heeft vervolgens een document opgesteld: Van Nederland naar Euroland afhandeling vals geld in Nederland, van 21 november Dit vertrouwelijke document vormt momenteel de basis voor de voorkoming en opsporing van valsemunterij in Nederland. In het belang van een effectieve opsporing lijkt het nuttig het document te actualiseren. Ten aanzien van communicatie zou de politie gevraagd kunnen worden, ook indien geen sprake is van incidenten, een inspanning op het gebied van communicatie binnen de Nederlandse politie te leveren zodat de verschillende onderdelen van haar organisatie de maatschappij wat betreft dit onderwerp goed te woord kan staan. In dat kader wordt het ook als nuttig gezien dat de politie aanschuift wanneer (in MOB verband) gesproken wordt over falsificaten. (ii-a) Het Eurosysteem: de Europese Centrale Bank De Europese Centrale Bank (ECB) is met de nationale centrale banken (NCBs) verantwoordelijk voor de uitgifte en het in omloop brengen van eurobankbiljetten binnen de Gemeenschap. De ECB en de NCBs formuleren samen het beleid met betrekking tot informatie over echtheidskenmerken van de biljetten. Immers, het vergroten van het kennisniveau kan twijfel aan de echtheid van de bankbiljetten verminderen en draagt zo bij aan tijdige herkenning van vervalsingen. De ECB faciliteert nationale informatiecampagnes met betrekking tot de echtheidskenmerken. Hiertoe zal de ECB bijvoorbeeld informatiemodules beschikbaar stellen aan de NCBs.

3 3 (ii-b) Het Eurosysteem: DNB Uit wet- en regelgeving kunnen drie rollen voor DNB worden afgeleid ten opzichte van vals geld. Ten eerste waarborgt de kwaliteit van de bankbiljettencirculatie in Nederland door valse biljetten uit circulatie te verwijderen. Het is dan ook in het belang van DNB dat ook andere partijen falsificaten uit circulatie halen. Daarnaast zijn in heel Europa zogenaamde nationale analysecentra aangewezen met betrekking tot falsificaten. Voor Nederland is DNB aangewezen als Nationaal Analyse Centrum (NAC), de ECB vervult in dit opzicht als Centraal Analyse Centrum een overkoepelende rol. Opsporingsautoriteiten in Nederland verschaffen DNB elk type bankbiljet waarvan men vermoedt dat het vals is. DNB stuurt de biljetten na een kwantitatieve en kwalitatieve analyse en registratie door naar de ECB die de informatie opslaat in een door haar beheerde database. Vervalsingen worden zodoende op uniforme wijze geclassificeerd. De NCBs en de KLPD hebben toegang tot deze gegevens. Ten slotte vervult DNB in Nederland al geruime tijd de rol van bewaarder van in beslaggenomen valse bankbiljetten. Zij onderwerpt deze biljetten aan een nadere controle. Tevens stelt DNB de biljetten ter beschikking voor onderzoeksdoeleinden. Na afstemming met opsporingsinstanties vernietigt DNB de falsificaten. DNB heeft bovendien een rol ten aanzien van echt geld. Behalve het in omloop brengen van nieuwe biljetten en het waarborgen van de circulatiekwaliteit, neemt DNB in Europees verband deel aan de ontwikkeling van echtheidskenmerken voor de nieuwe modellen eurobiljetten en voert DNB een actief beleid met betrekking tot verdere informatie over echtheidskenmerken. Kennis van echtheidskenmerken bij het publiek is naar mening van DNB een belangrijk wapen bij het herkennen van valse eurobiljetten. DNB heeft daarom een CD-ROM ontwikkeld met informatie over echtheidskenmerken en falsificaten, getiteld Echt of Vals?. Deze CD ROM wordt gratis verspreid vanaf begin juli 2004 maar kan ook ingezien worden op de website van DNB. 1 Naar aanleiding van een oproep van branche-organisaties en koepels van de detailhandel heeft DNB een inventarisatie uitgevoerd op apparatuur voor detectie van falsificaten. De resultaten daarvan zijn op de website van DNB gepubliceerd, zodat potentiële kopers geholpen worden bij het maken van een gefundeerde keuze voor het apparaat dat voor hen het meest geschikt is. DNB 1 U kunt de inhoud van de CD ROM als volgt bereiken vanaf de DNB homepagina: Publiek Geld en betalen De euro Echt of Vals?. De URL van deze pagina is:

4 4 zal deze inventarisatie regelmatig herhalen, in beginsel eens per zes maanden. 2 Ten behoeve van informatieverstrekking in Nederland actualiseert DNB de al eerder door haar gebruikte communicatiemiddelen. Daarbij zullen de bestaande communicatiekanalen naar toonbankinstellingen en het publiek intensiever worden benut. Zo is naast bovengenoemde ontwikkeling van een CD ROM, de gratis publieksfolder van DNB over echtheidskenmerken geheel herzien. DNB zal de door de ECB opgestelde informatiemodules tijdig en waar mogelijk doorgeven aan branches en koepels van de detailhandel opdat zij hun eigen communicatie hierop kunnen afstemmen. Tevens heeft DNB, net als tijdens de euro-omwisseling, een aantal zogenaamde kassierstrainingen georganiseerd die vertegenwoordigers van bijvoorbeeld toonbankinstellingen in staat stellen hun personeel adequaat te trainen. Deze trainingen zijn in samenspraak met de Raad Nederlandse Detailhandel, Koninklijk Horeca Nederland en MKB Nederland ontwikkeld. Bij blijk van voldoende belangstelling zal DNB de kassierstrainingen continueren. (iii) Banken Banken zijn een belangrijke schakel in de strijd tegen falsificaten. Zij hebben met andere professionele geldverwerkers de verplichting alle ontvangen eurobankbiljetten waarvan zij weten of voldoende redenen hebben te vermoeden dat deze vals zijn, uit omloop te nemen en deze in te leveren bij de bevoegde nationale autoriteiten. Op overtreding staan flinke straffen en boetes. Momenteel worden in Europees verband regels opgesteld voor machinale controle van biljetten die middels apparaten worden uitgegeven. Deze verplichtingen zullen ook gelden voor biljetten die worden uitgegeven via apparatuur die in winkels is opgesteld. Het teruggeven van extra geld aan de kassa, de zogenaamde cash-back faciliteit, wordt vooralsnog niet door deze verplichtingen geraakt. Banken hebben initiatieven ontplooid om hun cliënten te informeren over falsificaten. Zo heeft één bank een checklist ontwikkeld voor echtheidskenmerken in de vorm van een placemat. Hierop wordt tevens gesuggereerd hoe te handelen in geval een falsificaat aangeboden wordt. Deze placemat is via de NVB ook aan andere banken aangeboden en inmiddels heeft een tweede grote bank deze placemat op grote schaal besteld voor haar zakelijke cliënten. 2 U kunt informatie over de inventarisatie op detectieapparatuur als volgt bereiken vanaf de DNB homepagina: Professioneel Betalingsverkeer Valse eurobankbiljetten Detectieapparatuur. De URL van deze pagina is:

5 5 (iv) Toonbankinstellingen en het publiek Toonbankinstellingen en het publiek hebben geen formele plicht ten aanzien van vervalsingen. De verplichting voor banken alle ontvangen verdachte eurobankbiljetten uit omloop te nemen en in te leveren, geldt dus niet voor winkeliers. Dit kan anders komen te liggen zodra deze zich met geldverwerkingsactiviteiten gaan bezighouden, zoals de uitgifte van biljetten via apparaten die in hun winkel is opgesteld. Wel is op grond van het Wetboek van Strafrecht degene strafbaar die met opzet valse bankbiljetten als echt uitgeeft. Essentieel bij de strafbaarheid is de opzet de valse biljetten als echt uit te geven. Iemand die een vals biljet dat hij heeft ontvangen en te goeder trouw weer uitgeeft, is dus niet strafbaar. Het aannemen en het in bezit hebben zelf is ook niet strafbaar. Ook hier geldt weer als voorwaarde dat deze persoon te goeder trouw moet zijn. Winkeliers en het publiek zijn ten slotte niet verplicht aangifte te doen in geval zij geconfronteerd worden met falsificaten, wenselijk is dit echter wel. Vertegenwoordigers van toonbankinstellingen achten het daarbij van belang dat hun leden op passende wijze gestimuleerd worden meer dan voorheen aangifte te doen. Naar aanleiding van specifieke voorstellen van toonbankinstellingen heeft DNB (zowel als de minister van Financiën) desgevraagd aangegeven niet te zullen overgaan tot het vergoeden van te goeder trouw aangenomen falsificaten, aangezien dit het aantal falsificaten niet terugdringt maar juist een aanzuigende werking heeft. De toonbankinstellingen hebben verder gesuggereerd dat de overheid (de aanschaf van) detectieapparatuur dient te subsidiëren. De minister van Financiën heeft in Kamerstukken aangegeven dat de aanschaf van apparatuur bedoeld voor de detectie van falsificaten fiscaal aftrekbaar is maar verder niet gesubsidieerd zal worden. Bij dit alles dient in het oog gehouden te worden dat het risico op schade door het aannemen van vals geld veelal af te dekken is met een verzekering. 4 VERDERE VERBETERINGEN Het MOB heeft alle betrokken partijen opgeroepen actief mee te werken in de strijd tegen falsificaten en hierbij zoveel mogelijk onderling samen te werken en inspanningen te coördineren. Het MOB zelf zal de ontwikkelingen rond het aantal en de kwaliteit van falsificaten nauwlettend blijven volgen. In het navolgende worden enige suggesties gedaan voor aanvullende (communicatieve) oplossingen rond het probleem van falsificaten. (i) Beschikbaarheid van informatie over aantallen en kwaliteit van falsificaten Actuele informatie over de hoeveelheid en de kwaliteit van vervalsingen is een vereiste voor een succesvolle strijd tegen falsificaten. Het doen van aangifte draagt in belangrijke mate bij aan het beschikbaar komen van informatie over falsificaten. Ook kunnen falsificaten rechtstreeks naar

6 6 DNB gestuurd worden. Winkeliers en het publiek zijn niet verplicht aangifte te doen als zij een falsificaat aantreffen. Wel kan op branche- en koepelniveau positieve aandacht gegeven worden aan het verwijderen van falsificaten uit circulatie op een wijze die bijdraagt aan de beschikbaarheid van informatie over vervalsingen. (ii) Afhandeling van aangiftes Het MOB heeft een oproep gedaan aan de verantwoordelijke minister dat aangiftes landelijk op uniforme wijze door de politie worden behandeld en worden opgevolgd waarbij het doen van versnelde en vereenvoudigde aangifte onderzocht moet worden. De zal het doen van versnelde en vereenvoudigde aangifte inventariseren. Het MOB heeft tevens aandacht gevraagd voor actualisering van het conceptdocument dat momenteel de basis vormt voor de voorkoming en opsporing van valsemunterij in Nederland. (iii) Communicatie Verschillende partijen hebben al inspanningen geleverd op het gebied van communicatie. Het MOB vraagt deze partijen hun communicatieactiviteiten te continueren en waar nodig te intensiveren. De politie is in dat kader opgeroepen een actievere rol aan te nemen bij de communicatie rond falsificaten. Hierbij kan naast het regelmatig informeren van de eigen organisatie ten behoeve van informatieverstrekking aan het publiek, gedacht worden aan het verstrekken van (cijfermatige) informatie van bijvoorbeeld daderprofielen en modus operandi, zodat externe partijen zoals branches en koepelorganisaties van toonbankinstellingen zich gerichter kunnen beschermen tegen pogingen vals geld bij hen in omloop te brengen. Daarbij moet er voor gewaakt worden dat dergelijke informatie vervalsers niet in de kaart speelt. DNB zal zover mogelijk recente informatie over vervalsingen bekend maken.