Rapportage Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer 2004

Transcriptie

1 Rapportage Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer 2004 Rapportage aan de Minister van Financiën Maart 2005

2 INHOUD VOORWOORD RESULTATEN TOEGANKELIJKHEID EN BEREIKBAARHEID... 8 OPLOSSINGSRICHTINGEN BEREIKBAARHEID BANKDIENSTEN...9 VERBETERING VOORLICHTING CASHBACK...13 WAARDEVERVOER VERHOGING EFFICIENCY VERDERE EFFICIENCY IN HET TOONBANKBETALINGSVERKEER...15 SUCCESVOLLE LANDELIJKE UITROL AFRONDEN OP 5 EUROCENT VEILIGHEID ACTIES TEGEN VALSE EURO S...20 CENTRAAL NUMMER BLOKKERING PASSEN...23 VERZENDTRAJECT CARDS...23 FRAUDE VIA SKIMMING TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN EMV MIGRATIE...25 RE-DESIGN OF THE DUTCH POS PAYMENT SYSTEM...26 MIGRATIE IN HET TOONBANKBETALINGSVERKEER NAAR HET INTERNET PROTOCOL...26 STANDAARD VOOR BETALINGEN OP INTERNET PRIORITEITEN MOB IN TOEGANKELIJKHEID EN BEREIKBAARHEID...28 EFFICIENCY

3 VEILIGHEID...28 TECHNOLOGIE...29 EUROPESE ONTWIKKELINGEN...29 BIJLAGE 1 MISSIE EN ORGANISATORISCHE STRUCTUUR MOB MISSIE EN TAAKOPDRACHT...30 SAMENSTELLING MOB...30 PROCEDURE DEELNAME MOB...31 BIJLAGE 2 STATISTISCHE INFORMATIE BIJLAGE 3 EVALUATIE MOB

4 VOORWOORD Het betalingsverkeer in Nederland moet in principe voor iedereen toegankelijk en bereikbaar zijn. Dat is één van de uitgangspunten van het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer (MOB). De laatste jaren doet zich de tendens voor dat bankkantoren worden gesloten, waardoor de bereikbaarheid en serviceverlening in het geding komt. Dit treft vooral ouderen en mensen met een functiebeperking zwaar, omdat deze groepen over het algemeen minder mobiel zijn dan overige consumenten. Ook toonbankinstellingen ervaren de verminderde bereikbaarheid als een probleem bij het halen van wisselgeld en het afstorten. Het MOB wil dat basisdiensten in het betalingsverkeer bereikbaar blijven. Partijen in het MOB zijn zich bewust van de maatschappelijke aspecten van het betalingsverkeer en het is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle betrokkenen (marktpartijen, consumenten, koepels en overheid), waarbij een belangrijke rol voor de banken is weggelegd, om te komen tot concrete oplossingen om de basisbankdiensten dichter bij de consument en ondernemers te brengen en alternatieven te bieden. Het eind 2004 door het MOB uitgebrachte rapport hierover draagt daaraan bij. In het komende jaar zal in dit verband specifiek aandacht worden geschonken aan de ondernemer. De Nederlandse betaalmarkt kent een hoge graad van efficiency. Verwerkingsprocessen zijn in hoge mate gestandaardiseerd, geautomatiseerd en gecentraliseerd. Toch zijn verdere verbeteringen mogelijk. Uit onderzoek naar de kosten van het afrekenen met de meest gangbare betaalmiddelen voor toonbankbetalingen - te weten contant geld, pinpas, chipknip en creditcard - is gebleken dat maatschappelijke kosten kunnen worden bespaard door meer elektronisch te betalen. Door efficiënt betaalgedrag te stimuleren en te faciliteren is deze besparing te realiseren. De succesvolle landelijke doorvoering van het afronden op 5 eurocent bij het afrekenen van het totaalbedrag in contant geld aan de kassa levert besparingen op voor de winkelier en meer betaalgemak voor de consument. Bij efficiënt betaalgedrag gaat het niet alleen om de (maatschappelijke) kosten maar ook voor consumenten en toonbankinstellingen belangrijke factoren als veiligheid, snelheid en gebruiksgemak. Inzicht daarin kan bijdragen aan mogelijke verbeteringen in het betalingsverkeer. Daarom heeft DNB onderzoek gedaan naar de beleving van de consument ten aanzien van de verschillende betaalproducten. De uitkomsten daarvan zullen worden ingebracht in verdere besprekingen in het MOB. De veiligheid van het betalingsverkeer heeft een hoge prioriteit voor alle organisaties die deelnemen aan het MOB. Dit geldt zowel voor veiligheid van betaalproducten als de persoonlijke veiligheid. Zo besteedt het MOB nadrukkelijk aandacht aan verdere terugdringing van het aantal valse euro s en 4

5 verbetering van de veiligheid van pinpas en creditcard. In MOB-verband wordt onderzocht waar specifieke verbeteringen mogelijk zijn. Ook technologische ontwikkelingen in het betalingsverkeer, zoals de EMV chip migratie, krijgen aandacht. Het MOB zal daarbij steeds een afweging maken tussen de mogelijkheden die deze bieden en de mate waarin deze bijdragen aan de doelstellingen van het MOB: het verbeteren van maatschappelijke efficiency, veiligheid, toegankelijkheid en bereikbaarheid. Drs. H.J. Brouwer Voorzitter 5

6 1 RESULTATEN 2004 Bereikbaarheid bankdiensten Om de bereikbaarheid van bankdiensten blijvend te waarborgen zijn gerichte acties nodig. Het MOB heeft hiertoe in 2004 een rapport uitgebracht met daarin een analyse van ontwikkelingen en oplossingen om het bestaande voorzieningenniveau op peil te houden. Het rapport is bedoeld voor banken, andere dienstverlenende partijen, lokale bestuurders en overige belanghebbenden en is gepubliceerd op de MOB pagina van de website van DNB ( Verbetering voorlichting cash back Om meer duidelijkheid richting consumenten te scheppen over de mogelijkheden om gebruik te maken van cashback in winkels als manier om contant geld op te nemen, heeft het MOB aan de winkeliers die deze faciliteit bieden het verzoek gedaan dit via een duidelijk zichtbare sticker kenbaar te maken. Deze sticker geeft aan dat 1) cashback mogelijk is, en 2) welk maximumbedrag kan worden opgenomen en 3) welk tarief hiervoor eventueel in rekening wordt gebracht. De stickers zijn sinds medio oktober 2004 beschikbaar via Interpay. Afronden op 5 eurocent Vanaf 1 september 2004 zijn ongeveer winkeliers op vrijwillige basis begonnen met het afronden op 5 eurocent bij het afrekenen van het contante eindbedrag aan de kassa, en zo n partijen in de ambulante handel. Een succesvolle proef met het afronden in Woerden is hieraan voorafgegaan. Met het afronden wordt op jaarbasis 30 miljoen euro bespaard. De ervaringen met het afronden zijn positief. Aan de retourstroom van 1 en 2 eurocenten bij DNB is af te lezen dat het gebruik van deze munten daadwerkelijk sterk is afgenomen. Onderzoek Betalen kost geld DNB heeft samen met vertegenwoordigers van banken, Interpay, toonbankinstellingen en de Consumentenbond onderzoek uitgevoerd naar de kosten van het afrekenen met de meest gangbare betaalmiddelen voor toonbankbetalingen, te weten chartaal geld, pinpas, chipknip en creditcard (zie het rapport Betalen kost geld via de MOB pagina van de website van DNB, Verlaging van de maatschappelijke kosten in het betalingsverkeer kan worden bereikt door vervanging van contante betalingen door pinpas- en chipknipbetalingen. 6

7 Maatregelen tegen valse euro s Er zijn door het MOB diverse acties ondernomen om de alertheid bij het publiek op valse euro s te vergroten. Na gesprekken met de marktpartijen in het MOB heeft DNB een groot aantal valsgelddetectoren getest en de resultaten op haar website openbaar gemaakt. Op deze website is ook meer algemene informatie over vals geld te vinden. Op verzoek van de toonbankinstellingen zullen deze testen regelmatig worden herhaald. DNB heeft daarnaast een gratis instructie CD ROM inzake falsificaten verspreid en zal binnenkort een antwoordnummer openen waar het publiek falsificaten per post kan opsturen. Verzendtraject cards Het veiligheidsrisico bij het verzenden van cards is door het MOB in 2004 geanalyseerd en hieruit is gebleken dat dit risico is afgenomen onder meer door maatregelen van kaartuitgevende instellingen (banken en creditcardmaatschappijen) en TPG. Het resterende veiligheidsrisico wordt momenteel als laag beoordeeld. Het MOB adviseert kaartuitgevende instellingen hierover actief te communiceren, bijvoorbeeld via artikelen in consumentenbladen of via een bijsluiter. EMV migratie De magneetstrip op bankpassen en creditcards zal in de nabije toekomst worden vervangen door een chip, via de invoering van de zogeheten EMV standaard. Het MOB heeft hierover een gezamenlijk paper opgesteld, gepubliceerd op de MOB pagina van de website van DNB ( Sinds april 2004 is er overleg over de migratie naar het gebruik van de EMV standaard in het elektronische betalingsverkeer gestructureerd in de zogeheten Afstemgroep EMV. Hierin wisselen betrokken marktpartijen (bestaande uit 15 vertegenwoordigers van toonbankinstellingen, terminalleveranciers, acquirers en banken) informatie uit over de EMV migratie en zetten ze zonodig gemeenschappelijke acties op. 7

8 2 TOEGANKELIJKHEID EN BEREIKBAARHEID Banken leveren hun betalingsverkeerdiensten via diverse kanalen, zoals kantoren, telefoon en internet. De mate van bereikbaarheid en toegankelijkheid van deze kanalen is een belangrijk onderwerp in het MOB. In de loop der jaren heeft een verschuiving plaatsgevonden van geldopnamen aan de balie van bankkantoren naar geldopnamen via geldautomaten (ruim 80%) en bij winkeliers (cashback, circa 13%). Door de opkomst van het elektronisch betalen, internet bankieren, call centra etc, is er tegenwoordig een veelheid aan distributiekanalen beschikbaar. Dit heeft de rol van de bankfilialen doen veranderen. Zij richten zich meer op hoogwaardig advies en relatiemanagement. Het aantal kantoren is afgenomen, zie grafiek 1, die een overzicht geeft van het totale aantal bankfilialen en geldautomaten in Nederland. Grafiek 1 Aantal geldautomaten en bankfilialen Duizenden Bankfilialen Geldautomaten Bron: NVB. De sluiting van bankkantoren levert voor bepaalde groepen problemen op. Voor consumenten vormt het opnemen van contant geld het belangrijkste probleem, terwijl voor toonbankinstellingen het verkrijgen van wisselgeld en het afstorten van overtollige contante middelen de belangrijkste knelpunten zijn. Verschralende serviceverlening is overigens geen specifiek probleem van banken, maar doet zich voor bij ook andere vormen van dienstverlening, zowel in de private als de publieke sfeer. 8

9 Banken hebben een maatschappelijke verantwoordelijkheid om de bereikbaarheid van bankdiensten te waarborgen en zo hun bijdrage aan een optimale leefbaarheid en een optimaal ondernemingsklimaat te leveren. Vaak is daarbij de samenwerking tussen alle betrokken partijen (banken, winkeliers, lokale bestuurders, politie en dergelijke) gewenst om op adequate wijze de problemen het hoofd te bieden. Door het combineren van activiteiten van banken en andere dienstverlenende partijen kunnen naar de mening van het MOB kosten gedeeld worden en kan een ruim assortiment van goederen en diensten aangeboden worden zodat consumenten niet naar naburige gemeenten hoeven uit te wijken voor hun geld en aankopen. Oplossingsrichtingen bereikbaarheid bankdiensten Het MOB heeft in 2004 het rapport Bereikbaarheid bancaire dienstverlening gepubliceerd met 1) een analyse van ontwikkelingen en 2) mogelijkheden om knelpunten op te lossen. Het eerste deel beschrijft de problematiek en presenteert kengetallen om de bereikbaarheid te kwantificeren. Gemeenten kunnen zodoende hun situatie vergelijken met die in een aantal geselecteerde gemeenten en hun locale problematiek in perspectief plaatsen. De volgende twee kaarten geven de spreiding van bankfilialen en geldautomaten weer in Nederland. In het tweede deel worden de initiatieven besproken die banken samen met andere dienstverlenende partijen hebben ontplooid om de knelpunten aan te pakken, zoals het openen van servicewinkels, geldservicepunten en een multifunctionele servicebus. Daarnaast komen ook oplossingsrichtingen aan bod die meer generiek van aard zijn en die een bijdrage kunnen leveren aan het wegnemen van de knelpunten, zoals de uitbreiding van mogelijkheden voor kleinschalig waardevervoer. De al geïnitieerde oplossingen richten zich vooral op de consumenten. Het MOB zal in haar toekomstige werkzaamheden nog nader ingaan op de ondernemersproblematiek. In box 1 staat een meer gedetailleerde beschrijving van het rapport. 9

10 Box 1 Bereikbaarheid Bancaire Dienstverlening Analyse e n inventarisatie van oplossingen en best practices Het rapport is bedoeld voor al diegenen die zich zorgen maken over de leefbaarheid van hun omgeving en vooral over het afnemende voorzieningenniveau, waaronder dat van banken. Het gaat hier niet alleen om bankiers en toonbankinstellingen, maar ook om lokale bestuurders, politici, et cetera. Het rapport beoogt al diegenen een handvat te bieden om de knelpunten aan te vatten. Partijen die op lokaal niveau (consumenten, winkeliers, horeca, benzinestations, lokale bestuurders) meer willen weten over de mogelijkheden om (bancaire) voorzieningen op peil te kunnen houden, worden verwezen naar het tweede deel van het rapport. De op lokaal niveau uitgewerkte initiatieven van banken, andere dienstverlenende partijen, lokale bestuurders en dergelijke kunnen inspiratie geven bij het zoeken naar oplossingen. Het wiel zal niet iedere keer opnieuw uitgevonden hoeven te worden wanneer partijen lering trekken uit door anderen opgedane ervaringen. De analyse van bancaire voorzieningen op gemeentelijk niveau in het eerste deel kan behulpzaam zijn voor de lokale bestuurders om hun probleem in perspectief te plaatsen. Voor politici en andere bestuurders zullen de algemene karakterisering van de bereikbaarheidsproblematiek in het eerste deel en de inventarisatie van de door banken genomen initiatieven van nut kunnen zijn. Ook de algemene, voorwaardenscheppende oplossingsrichtingen die het MOB heeft geïdentificeerd, zijn voor hen relevant. De banken hebben een maatschappelijke verantwoordelijkheid om de toegankelijkheid en bereikbaarheid zo goed mogelijk te waarborgen. Het rapport kan voor hen behulpzaam zijn om te bezien hoe hun dienstverlening op peil gehouden c.q. verbeterd kan worden. Ook voor branche- en koepelorganisaties kunnen de in het rapport opgenomen analyse en oplossingen een nuttige en inspirerende rol vervullen. Het MOB spreekt de hoop uit dat het rapport van nut zal zijn voor al diegenen die de leefbaarheid van stad, dorp en buurt een warm hart toedragen en verwacht dat het rapport een handvat biedt om de knelpunten aan te pakken. Het rapport is ruim verspreid onder belanghebbenden en gepubliceerd op de MOB pagina van de website van de Nederlandsche Bank ( Voor vragen, suggesties en opmerkingen over dit onderwerp is een mailbox geopend (bereikbaarheid@dnb.nl). 10

11 11

12 12

13 Verbetering voorlichting cashback Om meer duidelijkheid richting consumenten te scheppen over de mogelijkheden om gebruik te maken van cashback in winkels als manier om contant geld op te nemen, heeft het MOB aan de winkeliers die deze faciliteit bieden het verzoek gedaan dit via een duidelijk zichtbare sticker kenbaar te maken (zie box 2). Deze sticker geeft aan dat 1) cashback mogelijk is, en 2) welk maximumbedrag kan worden opgenomen en 3) welk tarief hiervoor eventueel in rekening wordt gebracht. De stickers zijn sinds medio oktober 2004 beschikbaar via Interpay. Aan de aanschaf van de stickers zijn voor de winkelier geen kosten verbonden, ook geen porto. Box 2 Cashback stickers Een extra bedrag bijpinnen: dit gebeurt al op grote schaal en het biedt zowel de consument als de winkelier voordelen. In MOB verband is afgesproken dat de winkelier via duidelijk zichtbare stickers informatie over de mogelijkheid tot cashback verschaft. Het bieden van cash back is overigens op vrijwillige basis. Door middel van één van de twee hiernaast afgebeelde stickers kan een winkelier communiceren richting klant of en hoe hij cashback aanbiedt. Op de sticker kan de winkelier het bedrag aangeven dat maximaal extra kan worden gepind en kan hij aangeven of de cashback faciliteit gratis wordt aangeboden dan wel dat hij er een tarief voor rekent. Cashback is mogelijk via pinpas en chipknip. Het is aan de winkelier om te beslissen of deze service aangeboden wordt; er is niet sprake van een verplichting om het verzoek om cashback te honoreren. Als er bijvoorbeeld niet voldoende contant geld in kas beschikbaar is, kan de winkelier een verzoek 13

14 naast zich neerleggen. De veiligheidssituatie in winkels moet immers niet verslechteren doordat de winkelier extra geld in kas zou moeten houden om aan de vraag naar cashback te kunnen voldoen. Er is dus niet sprake van extra regelgeving en dit is naar de mening van het MOB ook niet nodig. Het aantal falsificaten verandert overigens niet door het bieden van cashbackfaciliteiten. Waardevervoer Het MOB heeft de Minister van Justitie opgeroepen de wetgeving aan te passen om de mogelijkheden voor geldvervoer voor derden door niet-waardevervoerders te verruimen. Dit kan als aanvulling worden gezien op de bancaire dienstverlening. Voor het kleinschalige waardevervoer lijken de risico s relatief gering. Specifiek ten aanzien van de veiligheidsaspecten van het kleinschalige biljettentransport is het MOB van mening dat een aantal minimumeisen gerespecteerd dient te worden. Het risico voor de persoonlijke veiligheid zal bijvoorbeeld niet groter mogen zijn dan dit risico binnen het huidige gepantserde transport en ook zal de prijs van het kleinschalige waardevervoer laag moeten worden gehouden opdat zoveel mogelijk partijen er gebruik van kunnen maken. Uit haar analyse van het waardevervoer concludeert het MOB verder dat binnen de huidige wetgeving al enkele verbeteringen mogelijk zijn. Zo kan de efficiëntie van het transport verhoogd worden door verruiming van de venstertijden, (waar mogelijk) vermindering van personeel op de auto s en door gecombineerde transporten met andersoortige bevoorrading. Ook kan door voorlichting over de verborgen kosten en de risico s van het zelf uitvoeren van transporten, de bereidheid tot uitbesteding toenemen. In aanvulling op haar oproep de wetgeving in dit kader aan te passen, zal het MOB haar bevindingen inbrengen bij de werkgroep die onder leiding van het ministerie van Justitie de Wet op de particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus (WPBR) evalueert. Het MOB zal de voortgang van deze evaluatie nauwlettend volgen. Het MOB heeft zich in 2004 ingezet om een algemene landelijke ontheffing van gemeentelijke besluiten inzake venstertijden mogelijk te maken. Indien een landelijke ontheffing voor venstertijden voor geldvervoer zou worden ingevoerd, dan zou dit de veiligheid rondom het contante betalingsverkeer kunnen vergroten. Ook kunnen de kosten en daarmee de vervoerstarieven omlaag. De Minister van Verkeer en Waterstaat heeft na overleg met lagere overheden het MOB begin februari 2005 formeel advies gevraagd met betrekking tot de vraag of en hoe een collectieve ontheffing van gemeentelijke venstertijden voor geldtransport kan worden vormgegeven. Het MOB zal op korte termijn advies uitbrengen. 14

15 3 VERHOGING EFFICIENCY Bij het streven naar efficiënt betalingsverkeer moet steeds een afweging worden gemaakt tussen de kosten die gemoeid zijn bij de keuze voor een bepaald betaalproduct of systeem, en meer kwalitatieve factoren als veiligheid en gebruiksgemak, bereikbaarheid, toegankelijkheid en tijd (hoe lang duurt een transactie in de winkel, hoeveel tijd kost het om geld op te nemen). De consument wordt in Nederland veelal niet geconfronteerd met de kosten en laat zich vooral leiden door niet-kwantitatieve factoren zoals veiligheid en betaalgemak en kiest ook veelal uit gewoonte voor een bepaald betaalproduct. Inzicht in de kosten van het toonbankbetalingsverkeer is een eerste stap die kan leiden tot sturing naar efficiënt betaalgedrag. Verlaging van de maatschappelijke kosten in het betalingsverkeer kan worden bereikt door vervanging van contante betalingen door pinpas- en chipknipbetalingen, zo is gebleken uit een door DNB in nauwe samenwerking met het MOB uitgevoerd onderzoek naar de kosten van de meest gangbare betaalproducten in 2002 (pinpas, contant geld, chipknip en creditcard). Zie Box 3 voor de uitkomsten van dit onderzoek. Het onderzoek is in 2004 uitgebracht en in MOB verband besproken. Box 3 Onderzoek Betalen kost geld DNB heeft samen met vertegenwoordigers van banken, Interpay, toonbankinstellingen en de Consumentenbond de kosten van het afrekenen met de meest gangbare betaalmiddelen voor toonbankbetalingen, te weten chartaal geld, pinpas, chipknip en creditcard, in kaart gebracht. In 2002 bedroegen de totale kosten EUR 2,9 miljard, oftewel 0,65% bbp. Dit komt neer op ruim EUR 400 per huishouden. Een transactie kost daarmee gemiddeld EUR 0,35. De chipknip blijkt het meest kostenefficiënte betaalproduct te zijn, ongeacht de grootte van het transactiebedrag, terwijl de creditcard het duurste betaalproduct is. Bij de keuze tussen chartaal geld en de pinpas blijken transacties met een waarde beneden de EUR 11,63 het beste contant te kunnen worden afgerekend, terwijl voor bedragen daarboven de pinpas het goedkoopst is. Maatschappelijke kostenbesparingen zijn dus mogelijk door grote bedragen met de pinpas in plaats van contant af te rekenen. De kosten dalen het sterkst wanneer, ongeacht het specifieke transactiebedrag vaker met de chipknip betaald zou worden. Verdere efficiency in het toonbankbetalingsverkeer Vooral veiligheid en betaalgemak zijn belangrijke elementen in de afweging van de consument om te kiezen voor een bepaald betaalproduct. In september 2004 is in opdracht van DNB door het 15

16 onderzoeksbureau CenTERdata een onderzoek uitgevoerd naar de beleving van de consument ten aanzien van deze meer kwalitatieve elementen. Het MOB is nauw betrokken geweest bij het opstellen van de onderzoeksvragen en heeft onder meer aangegeven het belangrijk te vinden dat vooral de mogelijke weerstanden ten aanzien van de verschillende betaalproducten uit de vragen naar voren dienen te komen. Uit het onderzoek volgt onder meer dat de meeste consumenten tevreden zijn over de veiligheid, het gebruiksgemak, de transactiesnelheid en de kosten bij het betalen met contant geld, de pinpas, de chipknip en de creditcard. Wat betreft gebruiksgemak, veiligheid en transactiesnelheid wordt de pinpas het hoogst gewaardeerd van de vier beschouwde betaalproducten. Alleen ten aanzien van de kosten is de waardering voor contant geld groter. Uit het onderzoek zijn duidelijke voor- en nadelen naar voren gekomen bij het betalen met de verschillende producten in feitelijke betaalsituaties. Dit levert een aantal aanknopingspunten om consumenten te stimuleren meer kostenefficiënt te betalen. De resultaten van het onderzoek worden in het Kwartaalbericht van DNB van maart 2005 gepubliceerd. Gesteld kan worden dat zowel op basis van het onderzoek Betalen kost geld als op basis van kwalitatieve elementen de maatschappelijke efficiëntie en de veiligheid in het betalingsverkeer kan worden verhoogd door het stimuleren van elektronisch betalen. Bezien zal worden in hoeverre inzicht in de maatschappelijke kosten, bijvoorbeeld de kosten die gemoeid zijn met het contante geld of het pinnen, en verbetering van de onderlinge communicatie tussen partijen een bijdrage kunnen leveren aan verdere bevordering van efficiëntie. In het kader van deze discussie levert het betalingsverkeer in Noorwegen een interessante case study op. Noorwegen is één van de weinige landen ter wereld waar consumenten transactietarieven betalen voor het gebruik van betaalproducten en waar die tarieven in belangrijke mate de bancaire kosten van het gebruik weerspiegelen. In Noorwegen heeft dit mede geleid tot een (nog) grootschaliger gebruik van elektronische betaalproducten dan in Nederland (zie box 4). Om daadwerkelijk efficiënt betalingsverkeer te bevorderen is het van groot belang dat partijen in een open en goede verstandhouding kunnen spreken. Er bestaat hierbij een spanningsveld tussen concurrentie eisen enerzijds en de noodzakelijke samenwerking op het gebied van betalingsverkeer anderzijds. De uitspraak van de NMa in april 2004 betreffende pintarieven, waarbij de banken en Interpay boetes zijn opgelegd wegens overtredingen van de Mededingingswet, heeft tot gevolg gehad dat partijen zich terughoudend hebben opgesteld in het gezamenlijk spreken over en het verdere streven naar efficiencyverbeteringen in MOB verband in. Inmiddels is duidelijk 16

17 geworden dat een vrije gedachtewisseling kan plaatsvinden over mogelijkheden tot vergroting van de efficiency en eerst bij het maken van concrete afspraken mededingingsrechtelijke overwegingen een rol gaan spelen. Box 4 Kostendekking betaaldiensten in Noorwegen Het tariferen van betaalproducten is in Noorwegen medio jaren tachtig begonnen toen banken voor cheques een bedrag in rekening gingen brengen (dit is ook in Nederland gebeurd) en sindsdien is tarifering in Noorwegen uitgebreid naar alle betaalproducten. De banken in Noorwegen hebben bij het invoeren van directe(re) prijzen voor betaalproducten de dekking vanuit andere inkomstenbronnen verlaagd vanwege de nieuwe inkomsten door tarifering en besparingen doordat klanten meer gebruik maken van efficiënte(re) diensten. Het aantal pinbetalingen per hoofd van de bevolking in Noorwegen is 130 per jaar, terwijl dit aantal in Nederland 70 is (cijfers 2003). Uit onderzoeken naar de kosten van banken blijkt dat de directe inkomsten uit het betalingsverkeer de productiekosten (incl. overhead) van betaalproducten in 1988 slechts voor 26% konden dekken en dit is gestegen naar 70% in Inkomsten uit float bedroegen in 1988 nog 41% en deze zijn gedaald tot 0% in 2001 (sinds juli 2000 is float bij wet verboden in Noorwegen). Over het algemeen reflecteren prijzen relatieve kostenverschillen en worden in ieder geval de variabele kosten gedekt. De meeste papieren betaalproducten zijn duurder dan hun elektronische tegenhangers. Prijzen voor elektronische betaalproducten voor particulieren zijn de afgelopen jaren stabiel gebleven, terwijl de prijzen van diverse papieren betaalproducten de afgelopen jaren zijn gestegen. Zo werden in 1995 nog 63 miljoen giro s contant aan de bankbalie betaald tegen gemiddeld 11,00 Nkr ( EUR 1,25 ) per transactie; in 2003 was dit aantal gereduceerd tot 13 miljoen waarvoor gemiddeld 41,68 Nkr ( EUR 4,72 ) per transactie werd betaald. Het aantal overschrijvingen per post was in 1995 nog 97 miljoen waarvoor 2,88 Nkr ( EUR 0,33 ) per transactie werd betaald (exclusief postzegel); in 2003 werden 52 miljoen overschrijvingen per post verstuurd tegen 6,53 Nkr ( EUR 0,74 ) per transactie. Via internet werden in 1998 slechts 3 miljoen overschrijvingen gedaan tegen 1,98 Nkr ( EUR 0,22 ) per transactie; in 2003 werden 96 miljoen overschrijvingen via internet gedaan tegen 1,88 Nkr ( EUR 0,21) per transactie. Voor wat betreft opnamen van contant geld in Noorwegen worden de prijzen per bank gedifferentieerd naar tijdstip van opname (tijdens of buiten kantooruren) en plaats van opname (bij de eigen bank of bij een andere bank, oftewel gastgebruik). Alle banken, één uitgezonderd, bieden gratis geldopnamen bij de eigen geldautomaten tijdens kantooruren. De prijsspreiding tussen banken is aanzienlijk groter voor wat betreft geldopnamen bij de eigen geldautomaat buiten kantooruren en voor gastgebruik. Bron: Norges Bank, Annual Report on Payment Systems 2003, juni Succesvolle landelijke uitrol afronden op 5 eurocent Het MOB heeft op 1 juli 2004 haar advies voor het landelijk doorvoeren van het afronden op 5 eurocent bij het afrekenen van het contante eindbedrag aan de kassa naar buiten gebracht. Vanaf 1 september 2004 zijn ongeveer winkeliers en zo n partijen in de ambulante handel op vrijwillige basis van start gegaan. Een succesvolle proef met het afronden in Woerden is hieraan 17

18 voorafgegaan. Met dit advies wil het MOB het betaalgemak vergroten en de kosten van het maatschappelijke betalingsverkeer verlagen. Op jaarbasis kan 30 miljoen euro worden bespaard met de afrondingsregel. 18

19 Box 5 Sticker afronden op 5 eurocent De winkelier moet duidelijk zichtbaar op de pui en/of bij de kassa met een sticker aangeven dat in de betreffende winkel wordt afgerond op 5 of 0 eurocent bij contante betalingen. De 1 en 2 eurocent munten blijven wettig betaalmiddel, consumenten kunnen er mee blijven betalen. Gelet op de positieve ervaringen met de proef en het landelijk doorvoeren van de afrondingsregel vindt het MOB een wettelijke regel niet noodzakelijk. Het MOB als geheel, Platform Detailhandel, alsook de Consumentenbond en NVB hebben hun achterban duidelijk geïnformeerd via de eigen vakbladen, mailings en websites. Ook heeft het MOB een website in het leven geroepen, waarop informatie over de landelijke uitrol en uitleg over wat het afronden precies inhoud te vinden is. Ook is een aantal persberichten uitgebracht over proef en de landelijke uitrol. Winkeliers kunnen door middel van de sticker afronding eurocent aangeven dat in de winkel wordt afgerond (zie box 5). De ervaringen met het afronden zijn positief. Er zijn ruim 100 klachten en vragen van consumenten binnengekomen bij de Consumentenbond. Dit is een zeer gering aantal gelet op de miljoenen contante transacties die dagelijks plaatsvinden. Aan de retourstroom van 1 en 2 eurocenten bij DNB is af te lezen dat het gebruik van deze munten daadwerkelijk is afgenomen. 19

20 4 VEILIGHEID Veiligheid is cruciaal voor de goede werking van het betalingsverkeer en heeft in wezen betrekking op elk aspect ervan. In 2004 zijn door het MOB een aantal acties ondernomen tegen valse euro s. Met betrekking tot de veiligheid van passen heeft het MOB de noodzaak onderzocht van een centraal nummer blokkering passen en ook gekeken naar de veiligheidsrisico s rond het verzendtraject van passen. Daarnaast is in het MOB gesproken over fraude via skimming, waarbij met speciale apparatuur de gegevens van vooral creditcards worden gekopieerd om die vervolgens te gebruiken voor het doen van betalingen. Acties tegen valse euro s Binnen het MOB worden de ontwikkelingen rond falsificaten nauwlettend gevolgd. Hoewel het probleem rond vervalsingen niet is opgelost, is het groeitempo van het aantal falsificaten vooral in de tweede helft van 2004 afgenomen. Er zijn diverse acties ondernomen om de alertheid bij het publiek te vergroten. Zo verspreidt DNB een gratis instructie CD ROM inzake falsificaten (de bestanden staan ook op de website en opent DNB een antwoordnummer waar het publiek falsificaten per post kan opsturen. Mede na gesprekken met de marktpartijen in het MOB heeft DNB een groot aantal valsgelddetectoren getest en de resultaten op haar website openbaar gemaakt. Op verzoek van de toonbankinstellingen zullen deze testen regelmatig worden herhaald. Het MOB als geheel alsook een aantal van de deelnemende partijen hebben hun achterban duidelijk geïnformeerd via presentaties, de eigen vakbladen, mailings en hun websites. Het MOB vraagt deze partijen hun communicatieactiviteiten te continueren en waar nodig te intensiveren. De politie is in dat kader opgeroepen een actievere rol aan te nemen bij de communicatie rond falsificaten. Daarbij moet er voor gewaakt worden dat dergelijke informatie vervalsers niet in de kaart speelt. DNB zal zover mogelijk recente informatie over vervalsingen bekend maken. Bestrijding van vals geld is een ketenaangelegenheid waarbij een aantal schakels kunnen worden onderscheiden: politie en het Openbaar Ministerie (OM), het Eurosysteem, de Europese Centrale Bank (ECB) en DNB, banken, toonbankinstellingen en het publiek. Box 6 geeft een overzicht van de verantwoordelijkheden van de verschillende schakels in de keten van veiligheid betreffende falsificaten. 20

21 Box 6 Verantwoordelijkheden inzake falsificaten Politie en Openbaar Ministerie Kort gezegd, is opsporing in Nederland de verantwoordelijkheid van de politie (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) en vervolging de verantwoordelijkheid van het Openbaar Ministerie (Ministerie van Justitie). Het Korps Landelijke Politie Diensten (KLPD) vormt samen met de 25 regionale korpsen de Nederlandse politie. De regiokorpsen zijn verantwoordelijk voor de opsporing van valsemunterij. Het Eurosysteem: de Europese Centrale Bank De Europese Centrale Bank (ECB) is met de nationale centrale banken (NCBs) verantwoordelijk voor de uitgifte en het in omloop brengen van eurobankbiljetten binnen de Gemeenschap. De ECB en de NCBs formuleren samen het beleid met betrekking tot informatie over echtheidskenmerken van de biljetten. Het vergroten van het kennisniveau kan twijfel aan de echtheid van de bankbiljetten verminderen en draagt zo bij aan tijdige herkenning van vervalsingen. Het Eurosysteem: DNB Uit wet- en regelgeving kunnen drie rollen voor DNB worden afgeleid ten opzichte van vals geld. Ten eerste waarborgt DNB de kwaliteit van de bankbiljettencirculatie in Nederland door valse biljetten uit circulatie te verwijderen. Daarnaast zijn in heel Europa zogenaamde nationale analysecentra aangewezen met betrekking tot falsificaten. Voor Nederland is DNB aangewezen als Nationaal Analyse Centrum (NAC). Ten slotte vervult DNB in Nederland de rol van bewaarder van in beslaggenomen valse bankbiljetten. Zij onderwerpt deze biljetten aan een nadere controle en na afstemming met opsporingsinstanties vernietigt DNB de falsificaten. DNB heeft daarnaast een rol ten aanzien van echt geld. Behalve het in omloop brengen van nieuwe biljetten en het waarborgen van de circulatiekwaliteit, neemt DNB in Europees verband deel aan de ontwikkeling van echtheidskenmerken voor de nieuwe modellen eurobiljetten en bovendien voert zij een actief beleid met betrekking tot informatie over echtheidskenmerken. Banken Banken zijn een belangrijke schakel in de strijd tegen falsificaten. Zij hebben met andere professionele geldverwerkers de verplichting alle ontvangen eurobankbiljetten waarvan zij weten of voldoende redenen hebben te vermoeden dat deze vals zijn, uit omloop te nemen en deze in te leveren bij de bevoegde nationale autoriteiten. In Europees verband zijn regels opgesteld voor machinale controle van biljetten die door apparaten worden uitgegeven. Voor biljetten die worden uitgegeven via apparatuur die in winkels is opgesteld zullen deze verplichtingen ook gelden. Toonbankinstellingen en het publiek Toonbankinstellingen en het publiek hebben geen formele plicht ten aanzien van vervalsingen. De verplichting voor banken alle ontvangen verdachte eurobankbiljetten uit omloop te nemen en in te leveren, geldt dus niet voor winkeliers. Dit kan anders komen te liggen zodra deze zich met geldverwerkingsactiviteiten gaan bezighouden, zoals de uitgifte van biljetten via apparaten die in hun winkel zijn opgesteld. Wel is op grond van het Wetboek van Strafrecht degene strafbaar die met opzet valse bankbiljetten als echt uitgeeft. Winkeliers en het publiek zijn niet verplicht aangifte te doen in geval zij geconfronteerd worden met falsificaten. Als zij echter kennis hebben van de herkomst van de falsificaten, is dit echter wel wenselijk.vertegenwoordigers van toonbankinstellingen achten het in die gevallen van belang dat hun leden op passende wijze gestimuleerd worden meer dan voorheen aangifte te doen. 21

22 Het aantal onderschepte en geregistreerde valse eurobiljetten in Nederland is in 2004 uitgekomen op , zo n 2% minder dan de in De daling deed zich vooral voor in de tweede helft van Toen werden valse biljetten aangetroffen tegen in de eerste jaarhelft. In het gehele eurogebied steeg het totale aantal aangetroffen valse eurobiljetten in 2004 met 8% naar ongeveer , maar ook daar is het groeitempo van valse euro s afgenomen. In de tweede helft van 2004 werden in totaal valse euro s aangetroffen, tegen in de eerste jaarhelft (zie grafiek 2). Dat houdt onder meer verband met het oprollen van internationaal opererende bendes valsemunters en met maatregelen die de betrokken landen hebben genomen. Overigens zijn tot nu toe in totaal zo n 9 miljard echte eurobiljetten in omloop gebracht. Kwantitatieve informatie ten aanzien van falsificaten zal DNB tweemaal per jaar aan het MOB verstrekken. Grafiek 2 Aangetroffen falsificaten in Nederland per halfjaar Duizenden I 02 II I 03 II I 04 II 0 NL (schaal links) EU (schaal rechts) Aandeel falsificaten in Nederland per coupure (2004) Totaal Aandeel 0% 2% 8% 44% 37% 6% 3% 100% 22

23 Centraal Nummer Blokkering Passen In 2004 heeft het MOB de mogelijkheden onderzocht tot inrichting van een centraal meldpunt waar vooral fraude met alle pinpassen en creditcards snel gemeld kan worden en waar schadebeperkende maatregelen centraal kunnen worden geïnitieerd (zoals het blokkeren van passen). Geconcludeerd is dat een nieuw centraal meldpunt relatief weinig toevoegt aangezien banken en kaartuitgevende instellingen aanzienlijk hebben geïnvesteerd om adequate helpdesks op te zetten en bovendien voor het blokkeren al een gratis centraal meldnummer beschikbaar is: (vanuit het buitenland is het nummer ). Hierdoor kunnen nagenoeg alle passen worden geblokkeerd. Grote kaartuitgevende instellingen hebben bovendien een eigen nummer, vaak met aanvullende service. In 2005 zal de werking van het bestaande centrale nummer voor de blokkering van passen door het MOB worden geëvalueerd. Verzendtraject cards Het veiligheidsrisico bij het verzenden van cards is door het MOB in 2004 geanalyseerd en hieruit is gebleken dat dit risico is afgenomen onder meer door maatregelen van kaartuitgevende instellingen (banken en creditcardmaatschappijen) en TPG, alsook door het ontwikkelen en gebruiken van nieuwe TPG-producten. Zo is er de mogelijkheid om cards via speciale postdistributiecentra te verzenden en tot aan de brievenbus apart van de overige poststukken te houden. Ook de card zelf kan op beveiligde wijze worden verzonden, bijvoorbeeld door de ontvanger de card te laten activeren via het intoetsen van een code via de telefoon. Kaartuitgevende instellingen kiezen, per instelling en soms ook per regio verschillend, een mix van verzendwijzen en kaartbeveiligingen die het risico zo klein mogelijk maakt in relatie tot de kosten die ermee gemoeid zijn. Het resterende veiligheidsrisico wordt hiermee momenteel als laag beoordeeld. Het MOB adviseert kaartuitgevende instellingen hierover actief te communiceren, bijvoorbeeld via artikelen in consumentenbladen of via een bijsluiter. Fraude via skimming In het MOB is gesproken over creditcardfraude via skimming, het met speciale apparatuur kopiëren van de gegevens om deze vervolgens te gebruiken voor het doen van betalingen. Ondernemers kunnen hierdoor financ iële schade lijden en door creditcardmaatschappijen verantwoordelijk worden gesteld als werknemers meewerken aan deze vorm van fraude. Vastgesteld is dat het om een enkel geval per jaar gaat (vooral in horeca en mode-branche) en dat de fraude met de op deze wijze verkregen gegevens vaak in het buitenland plaatsvindt. Echter, ook de creditcardmaatschappijen zijn gericht op het voorkomen of snel stoppen van deze fraudevorm en hebben hiervoor detectiesystemen actief, zodat de financiële schade voor de ondernemer beperkt wordt. Afgesproken is dat, in overleg 23

24 tussen Interpay en toonbankinstellingen gewerkt wordt aan het verhogen van de bewustwording onder ondernemers en gebruikers van creditcards. Het MOB zal in 2005 nader advies hierover formuleren. 24

25 5 TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN In MOB verband vindt tussen de betrokken partijen informatie-uitwisseling plaats over de mogelijkheden die het gebruik van nieuwe technologie ën kan bieden ter bevordering van de veiligheid en efficiëntie van het betalingsverkeer. EMV migratie De magneetstrip op bankpassen en creditcards zal in de nabije toekomst worden vervangen door een chip, via de invoering van de zogeheten EMV standaard. De vervanging is voor de consument een relatief kleine wijziging, maar voor banken en toonbankinstellingen is het een forse operatie. De EMV standaard stelt een aantal eisen met het oog op de verhoging van veiligheid en interoperabiliteit van kaarten die met deze chiptechnologie zijn uitgerust. Sinds april 2004 is het overleg over de migratie naar het gebruik van de EMV standaard in het elektronisch betalingsverkeer gestructureerd in de zogeheten Afstemgroep EMV. Hierin wisselen betrokken marktpartijen (bestaande uit 15 vertegenwoordigers van toonbankinstellingen, terminalleveranciers, acquirers en banken) in een open en goede verstandhouding informatie uit over de EMV migratie en zetten ze zonodig gemeenschappelijke acties op. Er is een globale planning van de EMV migratie gemaakt waaruit blijkt dat de infrastructuur voor het gebruik van EMV creditcards in de loop van het eerste kwartaal 2005 beschikbaar zal zijn. De uitgifte van EMV kaarten van de labels Maestro, PIN en Chipknip wordt op zijn vroegst begin 2006 verwacht. Om niet-ingewijde marktpartijen en geïnteresseerden te informeren is begin 2004 door het MOB een document gepubliceerd over de EMV migratie. Box 7 geeft meer informatie over de verschuiving van de aansprakelijkheid voor fraude met passen, de zgn. liability shift, als gevolg van de EMV migratie. Box 7 Liability shift EMV Enige jaren geleden hebben de creditcardmaatschappijen Europay, MasterCard en VISA het initiatief genomen om te komen tot een wereldwijde standaard voor chiptechnologie voor de betaalproducten Maestro (grensoverschrijdend pinnen), MasterCard en VISA (creditcards). De standaard werd, naar de initiatiefnemers, kortweg EMV genoemd en is in wezen een set van specificaties waarin wordt beschreven hoe een transactie met een chip en een automaat op een veilige manier dient te verlopen. In Europa hebben met name landen die op grote schaal te maken hebben met creditcardfraude zoals het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk gekozen voor een snelle migratie naar de EMV standaard om zodoende compliant te zijn aan de EMV specificaties per januari De aansprakelijkheid voor fraude met cards is in Europa conform de productvoorwaarden van de internationale creditcardmaatschappijen per 1 januari 2005 namelijk verschoven naar de partij die niet EMV compliant is. 25

26 (Vervolg van vorige pagina) Een gevolg van deze zogeheten liability shift is dat de aansprakelijkheid voor fraude met een EMV kaart op een niet-emv terminal (met terugval op de magneetstrip) bij de contractpartij (bank of creditcardmaatschappij) van het kaartaccepterende bedrijf komt te liggen. Nederland heeft naar verhouding minder last van creditcardfraude en er is voor gekozen om de EMV standaard meer geleidelijk in te voeren. Banken hebben in het MOB aangegeven dat deze liability shift niet leidt tot doorberekenen van fraudekosten door banken aan toonbankinstellingen zolang de infrastructuur niet is aangepast en daarom toonbankinstellingen niet EMV compliant kunnen zijn. Re-design of the Dutch POS payment system Bij het aanpassen van het betalingsverkeer aan de EMV chiptechnologie wordt ernaar gestreefd dat de voordelen daarvan zoveel mogelijk ten goede komen aan zowel de toonbankinstellingen als de consumenten. De chip biedt mogelijkheden om de elektronische betaalproducten zoals ze nu bestaan op consumentvriendelijke manier te integreren. Ook kan de betaalinfrastructuur zodanig worden ingericht dat de transacties met de nieuwe pas voor de winkeliers op een veilige en efficiënte wijze worden verwerkt. De banken en gezamenlijke toonbankinstellingen hebben hieromtrent een aantal keren overlegd aan de hand van het discussiestuk Re-design of the Dutch POS payment system opgesteld door de gezamenlijke toonbankinstellingen. De besprekingen hebben vooralsnog een verkennend karakter. De onderwerpen die in dat kader worden besproken zijn: administratieve eenvoud voor de winkelier, de noodzaak of wenselijkheid om alle betalingen online te laten plaatsvinden, consumentvriendelijkheid en de snelheid van het afrekenproces. Doel van de besprekingen is om te verkennen of partijen tot een gemeenschappelijke visie kunnen komen over mogelijkheden om de efficiëntie van de betaalketen te verbeteren. De besprekingen verlopen constructief en dragen bij aan wederzijds begrip over wensen en technische (on) mogelijkheden. Migratie in het toonbankbetalingsverkeer naar het Internet Protocol Bij de introductie van de nieuwe EMV standaard is voor het zogenoemde Internet Protocol (IP) gekozen als het standaardprotocol. Met de komst van EMV wordt IP daarmee geleidelijk aan ook het standaardprotocol voor het elektronische betalingsverkeer van toonbank naar processor. Door de toepassing van IP voor betaalautomaten worden de aansluitmogelijkheden vergroot. Zo kunnen 26

27 betaalautomaten bijvoorbeeld op breedbandnetwerken worden aangesloten, maar ook op mobiele netwerken waardoor nieuwe toepassingen kunnen ontstaan. De consequenties van de nieuwe mogelijkheden, zowel voor de technische infrastructuur als voor de kosten van communicatie voor de toonbankinstelling, zijn nog niet duidelijk. In een aantal workshops waarin onder andere banken, toonbankinstellingen, betaalautomatenleveranciers en een netwerkaanbieder zijn vertegenwoordigd wordt een inventarisatie gemaakt van de impact voor marktpartijen van deze migratie. Standaard voor betalingen op internet Sinds de opkomst van het internet is een belangrijk punt van discussie tussen verschillende partijen de verdere ontwikkeling van mogelijkheden om te betalen op internet. De banken ABN AMRO, ING Bank, Postbank en Rabobank hebben 15 september 2004 via een persbericht aangekondigd dat zij het initiatief nemen tot de ontwikkeling van een algemene standaard voor het afrekenen van aankopen via internet. In de vergadering van het MOB van 15 november 2004 is deze standaard, Ideal genaamd, nader toegelicht door een vertegenwoordiger van de grootbanken. Door de banken is specifiek gekozen voor een open standaard die aansluit bij de Nederlandse betaalgewoonten en infrastructuur omdat daar nu behoefte aan is. De banken wilden daarom niet wachten op eventuele toekomstige Europese ontwikkelingen en bovendien is er al een standaard voor internationale betalingen, namelijk de creditcard. Het MOB vindt de standaard een mooi initiatief en product en zal de ontwikkelingen hieromtrent actief volgen. 27

28 6 PRIORITEITEN MOB IN 2005 Toegankelijkheid en bereikbaarheid In 2005 zal het MOB specifiek aandacht richten op de gebruiksvriendelijkheid van betaalautomaten met als doel daarvoor richtlijnen vast te stellen die de toegankelijkheid van betaalautomaten beogen te verbeteren voor vooral blinden en slechtzienden. Het MOB zal in het kader van de bereikbaarheid van basisbankdiensten verder aandacht besteden aan een nadere analyse en oplossingsrichtingen gericht op de ondernemer. Het MOB zal een advies uitbrengen naar aanleiding van het door het Ministerie van Financiën in 2005 uit te voeren onderzoek naar de overstapservice die in 2003 door de banken werd geïntroduceerd. Met de overstapservice verandert de klant eenvoudiger van bank met zijn betaalrekening. Het MOB zal een advies uitbrengen aan de minister van Verkeer en Waterstaat over de vormgeving van een collectieve ontheffing van gemeentelijke venstertijden voor het geldtransport. Effic iency Het MOB zal zich in 2005 buigen over de vraag hoe het gebruik van de meest efficiënte betaalproducten nog meer kan worden gestimuleerd en die van de meest inefficiënte kan worden ontmoedigd (prikkels). Met de herstructurering van de bankbiljettendistributie in Nederland door DNB wordt beoogd de efficiëntie te bevorderen door de chartale distributieketen te verkorten en overdrachten, transporten en verwerkingsslagen te beperken. Het MOB zal de consequenties van de wijzigingen voor de verder gelegen schakels (banken, toonbankinstellingen) in de chartale keten in 2005 analyseren. Het MOB zal verdere efficiëntieverbeteringen bij het betalen op afstand (girale overboekingen, acceptgiro s, machtigingen in zowel papieren als elektronische vorm) in kaart brengen. Veiligheid Het MOB zal een aantal informatieve modules opstellen voor woordvoerders en voorlichters van betrokken partijen ter verhoging van de bewustwording rond falsificaten. Onderwerpen daarbij zijn 28

29 (i) verzekeringsaspecten inzake valse biljetten; (ii) procedures die gelden als een verdacht biljet wordt aangetroffen; en (iii) tips en trucs. Het MOB heeft een oproep gedaan aan de verantwoordelijke minister dat aangiftes landelijk op uniforme wijze door de politie worden behandeld en worden opgevolgd waarbij het doen van versnelde en vereenvoudigde aangifte onderzocht moet worden. Hiertoe zal het MOB het doen van versnelde en vereenvoudigde aangifte inventariseren. Het MOB zal haar bevindingen rapporteren naar aanleiding van een door DNB uitgevoerd vervolgonderzoek naar de initiatieven en maatregelen die de banken hebben genomen over verdere verbeteringen op het gebied van veiligheid van de betaalproducten pinpas en incasso. Het MOB zal een nader advies opstellen naar aanleiding van verdere maatregelen van betrokken partijen ten aanzien van fraude door skimming. De laatste jaren worden consumenten, bedrijven en banken vaker slachtoffer van fraude met identiteitsgegevens. Criminelen gebruiken unieke (identiteits)gegevens om de identiteit van de rechtmatige bezitter aan te nemen en zo frauduleuze handelingen te plegen, binnen en buiten het betalingsverkeer. Het MOB zal een bewustwordingscampagne initiëren over identiteitsfraude en verschillende deelonderwerpen op dit gebied verder uitwerken. Technologie In 2005 zal een document worden gepubliceerd om de toonbankinstellingen te informeren over de implicaties van IP migratie. De mogelijke gevolgen voor de verschillende betrokken marktpartijen worden hiervoor in kaart gebracht. Tevens zal een nadere detaillering van de tijdsplanning voor de introductie van de EMV technologie worden opgesteld. Daarbij is het streven dat de overgang naar EMV en IP tot een enkelvoudige investering voor de toonbankinstellingen zal leiden. Europese ontwikkelingen Het MOB zal de Europese ontwikkelingen en (toekomstige) EU wet- en regelgeving in kaart brengen en bezien op effecten voor de Nederlandse betaalmarkt. 29

30 BIJLAGE 1 MISSIE EN ORGANISATORISCHE STRUCTUUR MOB Missie en taakopdracht Het MOB is in 2002 door de Minister van Financiën ingesteld met als taakopdracht bij te dragen aan een maatschappelijke efficiënte inrichting van het Nederlandse retailbetalingsverkeer door: Periodiek overleg over knelpunten en maatschappelijke gevolgen van ontwikkelingen in het betalingsverkeer. Het samenwerken bij het verzamelen, analyseren en publiceren van cijfermatige, nietconcurrentiegevoelige gegevens. Het maken van principeafspraken over efficiencymaatregelen en maatregelen op het terrein van veiligheid, toegankelijkheid en bereikbaarheid in het betalingsverkeer en standaardisatie (bijvoorbeeld gezamenlijke campagnes om het gebruik van efficiënte betaalproducten te stimuleren). Tijd te reserveren voor een open en vrije gedachtewisseling met betrekking tot beleidsvraagstukken in het betalingsverkeer. Samenstelling MOB Het MOB staat onder voorzitterschap van de Nederlandsche Bank en is breed samengesteld, en bestaat uit instanties die aanbieders en gebruikers van het betalingsverkeer vertegenwoordigen. De Nederlandsche Bank verzorgt tevens de secretariaatsfunctie. Het MOB komt twee keer per jaar bijeen. Deelnemers: Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen Chronisch Zieken en Gehandicapten Raad Consumentenbond Federatie Slechtzienden- en Blindenbelang Gebruikersplatform Betalingsverkeer Koninklijk Horeca Nederland MKB Nederland Nederlandse Vereniging van Banken Raad Nederlandse Detailhandel Nederlandse Thuiswinkel Organisatie 30

31 Vereniging Nederlandse Gemeenten Vereniging Nederlandse Petroleum Industrie Waarnemers: Ministerie van Financiën Ministerie van Economische Zaken Interpay heeft in 2004 haar zetel in het MOB als waarnemer ter beschikking gesteld, in het licht van de gewijzigde governance structuren in het betalingsverkeer. Procedure deelname MOB Instellingen en organisaties kunnen een aanvraag indienen om deel te nemen aan het MOB. Om deelnemer te worden moet worden voldaan aan een aantal criteria. Het dienen organisaties of instellingen te zijn die: optreden namens vragers of aanbieders in het betalingsverkeer die de belangen vertegenwoordigen van een bepaalde achterban (banken, retailers als aanbieder, consumenten, specifieke / kwetsbare groepen, retailers als afnemers); representatief zijn, dat wil zeggen: - koepelorganisaties/branche organisaties dienen een achterban in het betalingsverkeer te vertegenwoordigen; - groepen die in dit verband al elders vertegenwoordigd zijn in meer algemene zin maar niet ten aanzien van het specifieke belang dat zij vertegenwoordigen; een professionele bijdrage leveren aan het tot stand brengen van een maatschappelijk efficiënt ingericht betalingsverkeer. Deze bijdrage moet blijken uit: - inbreng van expertise in de werkgroepen; - een professionele/beleidsmatige/inhoudelijke bijdrage aan het overleg. Ook kunnen er waarnemers deelnemen aan het MOB. Zij dienen eveneens aan een aantal criteria te voldoen. Voor waarnemers geldt dat zij, gelet op de maatschappelijk relevante positie die zij vervullen en de taakopdracht die zij in het betalingverkeer hebben: een beleidsmatig belang dienen te hebben om als waarnemer deel te nemen in het MOB en indien nodig, input leveren om zodoende de doelstelling van het MOB - maatschappelijk efficiënt betalingsverkeer - te ondersteunen. 31

32 Organisaties die zich wensen aan te melden bij het MOB dienen dit schriftelijk te doen bij de voorzitter van het MOB, met een onderbouwing waarom vertegenwoordig ing of deelname als waarnemer in het MOB gerechtvaardigd is. Een verzoek tot een beslissing over deelname wordt voorbereid door de kerngroep van het MOB die als taak heeft de voortgang van de MOB activiteiten te bewaken en de coördinatie daarvan te verzorgen. Over verzoeken terzake wordt door de voorzitter van het MOB beslist. Werkgroepen De taken van het MOB zijn verdeeld over de volgende werkgroepen: De Werkgroep Toegankelijkheid en Bereikbaarheid heeft als taak te bezien hoe de fysieke toegankelijkheid en bereikbaarheid van het betalingsverkeer voor consumenten en ondernemers gewaarborgd en verbeterd kan worden. De Werkgroep Maatschappelijke Efficiëntie beziet mede in het licht van technologische en maatschappelijke ontwikkelingen hoe de maatschappelijke efficiency in het betalingsverkeer kan worden verbeterd. Gekeken wordt naar kostenstructuren en effectiviteit van prikkels voor efficiënt betaalgedrag. De Werkgroep Veiligheid heeft als taak te bezien hoe de veiligheid van het betalingsverkeer gewaarborgd kan worden, mede in het licht van het vergroten van de maatschappelijke efficiency. Het werkterrein betreft zowel de persoonlijke veiligheid als de veiligheid van betaalproducten. De Werkgroep Technologie heeft als taak informatie uit te wisselen tussen aanbieders en gebruikers van het elektronische betalingsverkeer over huidige en toekomstige (lange termijn) technologische ontwikkelingen. De Werkgroep Statistiek heeft als opdracht het structureel verzamelen en publiceren van cijfermatige niet-concurrentiegevoelige gegevens over het Nederlandse betalingsverkeer. 32

33 BIJLAGE 2 STATISTISCHE INFORMATIE Met behulp van statistische informatie kunnen nadere analyses worden uitgevoerd om verdere verbeteringen in het retailbetalingsverkeer in Nederland te bewerkstelligen. Ten behoeve van het MOB zijn cijfers verzameld over de (infrastructuur van) het elektronische betalingsverkeer, het contante geldverkeer, betaalsystemen en betaalproducten (zie hieronder). Op de website van het MOB zijn deze tabellen beschikbaar. DNB werkt momenteel samen met banken en andere aanbieders van betaaldiensten aan de verbetering van verder bronmateriaal. Cijfers over 2004 waren op het moment van publicatie van voorliggende rapportage (februari 2005) niet in alle gevallen beschikbaar of betreffen een voorlopige schatting. A. Infrastructuur betalingsverkeer Tabel A1 Institutioneel overzicht aanbieders Ultimo **** Centrale bank aantal kantoren Banken aantal banken aantal bankkantoren * aantal overige kantoren ** Overige geldpunten *** Overige aanbieders betaaldiensten aantal creditcardmaatschappijen aantal Wtkgeregistreerde elektronischgeldinstellingen Bron: DNB en banken * Algemene en Coöperatieve banken. ** Kantoren geregistreerde wisselkantoren + postkantoren / postagentschappen. *** Geldservicepunten, servicewinkels. **** Prognoses 33

34 Tabel A2 Belangrijke betalingssystemen Aantal (mln) en waarde (EUR mrd) Interpay* Aantal transacties 1.902,6 2009, , , , , ,8 Waarde transacties TOP Aantal transacties 3,5 3,2 3,7 4,0 4,5 4,7 4,8 Waarde transacties Bron: Interpay en DNB * De productiegegevens van Interpay zijn exclusief gastgebruiktransacties van geldautomaten en buitenlandse transacties Tabel A3 Infrastructuur elektronisch toonbankbetalingsverkeer Aantallen ** Pinnen Geldautomaten betaalautomaten pin pinpassen (in mln) 19,9 20,3 21,0 21,1 21,6 21,7 22 Chippen betaalautomaten chip chipknippen (in mln) 13,4 14,3 15,1 15,4 17,3 17,6 18 oplaadpunten chipknip * Creditcards creditcards (in mln) 4,1 4,5 5,0 5,0 5,1 5,7 5,8 Bron: DNB, Interpay en creditcardmaatschappijen Opschoning bestand (oplaadpunten die zijn opgeheven of de laatste 2 maanden van 2001 niet actief zijn geweest) **Prognose NVB 34

35 B. Gebruik van betaalmiddelen Tabel B1 Gebruik betaalmiddelen in Nederland (aantallen) Miljoenen * 2004 Giraal Overschrijvingen incasso-opdrachten Toonbank (niet-contant) Pinnen Chippen Creditcard Cheques Totaal PM Toonbank contant (schatting) * Giraal schattingen DNB Bron: DNB, banken, Interpay, creditcardmaatschappijen en toonbankinstellingen Tabel B2 Gebruik betaalmiddelen in Nederland (waarde) Miljarden euro's * 2004 Giraal Overschrijvingen incasso-opdrachten Toonbank (niet-contant) Pinnen Chippen Creditcard Cheques Totaal PM Toonbank contant (schatting) 66 * Giraal schattingen DNB Bron: DNB, banken, Interpay, creditcardmaatschappijen en toonbankinstellingen 35

36 C. Efficiency betalingsverkeer Grafiek C1 Papierratio giraal betalen 30% ,6% 22,4% 19,8% 17,9% 15,4% 14,4% 25% bron: binnenl rappmodel: posten (6,9,15,17,18)/Totaal Giraal Totaal giraal = 6,8,9,10,12,15,16,17,19 20% 15% 10% Toelichting: Aandeel van het aantal overschrijvingsformulieren en acceptgiro's in het totaal aantal schriftelijke en elektronische overschrijvingen (via elektronisch & internetbankieren en via machtigingen). In het algemeen geldt hoe lager deze ratio, hoe efficiënter er wordt betaald. Verhouding gebruik toonbankbetaalmiddelen in 2002 Aandeel in totaal aantal toonbanktransacties in miljoenen 36