Energiemaatregelen voor bestaande bouw. Drie pilotprojecten in Gelderland. Gratis energiescan: wat levert het op?

Transcriptie

1 Energiemaatregelen voor bestaande bouw Drie pilotprojecten in Gelderland Gratis energiescan: wat levert het op?

2 Inhoud Voorwoord 1 Gratis energiescan in de praktijk getoetst 2 Energiemaatregelen bij groot onderhoud en renovatie 4 Discussie zet ons op scherp voor de toekomst 6 Sité Woondiensten, Doetinchem Helder rapport helpt ons ook om bewoners te overtuigen 8 Oosterpoort Wooncombinatie, Groesbeek Durf te investeren in een nieuwe schil 10 Laris Wonen en Diensten, Didam Ook een energiescan laten uitvoeren? 12

3 Kan het nog minder? Ja zeker, het kan nog minder. In de woningbouw kan nog minder energie worden gebruikt. Daarvan zijn we als provincie overtuigd. Niet alleen in de nieuwbouw, maar ook in de bestaande bouw. Dat dit kan met relatief kleine investeringen, zo blijkt uit de enthousiaste verhalen van de woningcorporaties in deze brochure. De bewoners profiteren direct van de investeringen door een besparing op hun energierekening. Dat is belangrijk nu de energiekosten een steeds groter deel uitmaken van de totale woonlasten. Drie woningcorporaties, Sité Woondiensten (Doetinchem), Oosterpoort Wooncombinatie, (Groesbeek) en Laris (Didam) namen deel aan de pilot energiescan bestaande bouw. Hebt u herstructureringsplannen of zijn de woningen aan de beurt voor groot onderhoud of wilt u juist in het dynamisch mutatieonderhoud een belangrijke stap vooruit maken? Is uw ambitie net zo hoog als de onze: betaalbare woningbouw én een hoger energielabel, minstens B? Die vragen worden met ja beantwoord, daarvan zijn we overtuigd. Omdat juist in uw branche veel vernieuwingskracht zit en maatschappelijke ambitie. Wij bieden u graag een adviestraject aan over de technische, bouwkundige en financiële mogelijkheden. Zo werken we gezamenlijk aan een klimaatneutraal Gelderland. Annelies van der Kolk Gedeputeerde voor Klimaat en Milieu Theo Peters Gedeputeerde voor Woonbeleid

4 Gratis energiescan in de praktijk getoetst Toetsen of je op de goede weg zit. Met relatief lage investeringen kun je al veel resultaat boeken. Onze technici kregen veel praktische kennis en tips aangereikt voor de schilisolatie. Dit zijn reacties van de drie Gelderse woningcorporaties die meededen aan de pilot energiescan bestaande bouw. Een aanrader, is de algemene conclusie. Deze brochure geeft u een kijkje in hun keuken. Wat heeft de energiescan hun opgeleverd? De provincie Gelderland zet in op energiebesparing binnen de bestaande woningvoorraad. Om de uitstoot van CO 2 zoveel mogelijk te beperken (klimaatbeleid) maar ook om de woningvoorraad betaalbaar te houden. De energiekosten drukken namelijk steeds zwaarder op de totale woonlasten. Wilt u als woningcorporatie, als Vereniging Van Eigenaren (VVE) of institutionele belegger actief aan de slag met energiemaatregelen in de bestaande woningvoorraad, dan kunt u een beroep doen op ondersteuning door de provincie. De energieconsulent van de provincie helpt u graag op weg. Als u streeft naar minimaal een energielabel B komt u in aanmerking voor een gratis energiescan en procesondersteuning. In deze brochure leest u over de ervaringen van drie Gelderse corporaties die in 2007 een energiescan lieten uitvoeren. Energielabel B Renovatie en groot onderhoud van de bestaande woningvoorraad zijn dé momenten om aandacht te besteden aan energiemaatregelen. Als energiemaatregelen goed in de plannen zijn verwerkt, kunnen deze in de meeste gevallen kosteneffectief worden uitgevoerd. Dat betekent dat de woning minder energie verbruikt, meer comfort biedt met gelijkblijvende woonlasten. En bij verder stijgende energieprijzen is de huurder al gauw goedkoper uit. Uit de eerste energiescans bestaande voorraad blijkt dat bij een levensduurverlening van 25 jaar of meer een Energielabel B goed haalbaar is. Ook het comfort van een woning verbetert als deze goed is geïsoleerd en voorzien van goede installaties.

5 Gratis energiescan: hoe werkt het? De provincie ondersteunt het treffen van energiemaatregelen door inzet van de energieconsulent als aan de volgende voorwaarden is voldaan. Er moet sprake zijn van een renovatie- of groot onderhoudsproject van 50 of meer woningen en de inzet moet minimaal gericht zijn op de realisatie van een energielabel B. Ondersteuning vindt vervolgens plaats door de provinciale energieconsulent. Deze consulent beschikt over uitstekende kennis op het gebied van bouwfysica en energie. Een energiescan vormt de eerste en belangrijkste stap in het adviestraject. In de energiescan worden de kansen voor minimaal een energielabel B in kaart gebracht. De scan dient als onderlegger voor een definitieve keuze van ambitieniveau en/of concrete energiemaatregelen. Ook bij de implementatie van de maatregelen kan de energieconsulent de woningcorporatie met advies terzijde staan. Afspraken Voordat de energieconsulent aan het werk gaat, vindt een intakegesprek plaats met de projectleider van de woningcorporatie, de energieconsulent en een vertegenwoordiger van de provincie. Er worden praktische afspraken gemaakt over ambitie, aanleveren van gegevens, ureninzet en rapportage. Aan het ondersteuningstraject zijn voor de woningcorporatie geen kosten verbonden. Voor het maken van een afspraak voor een intakegesprek kunt u contact opnemen met het energiecluster van de provincie Gelderland. Zie de pagina 12 van deze brochure voor contactgegevens.

6 Energiemaatregelen bij groot onderhoud en renovatie Renovatie en groot onderhoud van de bestaande woningvoorraad: de gelegenheid bij uitstek om te bekijken welke energiebesparende maatregelen kunnen worden doorgevoerd. Hieronder een overzicht in vogelvlucht van mogelijkheden en aandachtspunten. Hoe groter de ingreep, hoe groter de besparing Verschillende onderhoudsingrepen bieden elk hun eigen mogelijkheden voor energiemaatregelen. We zetten ze op een rij voor planmatig onderhoud, groot onderhoud en duurzame renovatie. Planmatig onderhoud Bij planmatig onderhoud wordt collectief eenvoudig onderhoud gepleegd als schilderwerk, vervangen van ketels, kranen en beglazing. Dit moment kan benut worden voor het treffen van energiemaatregelen zoals het plaatsen van HR-ketels, het aanbrengen van beglazing met hogere isolatiewaarde of het toepassen van dak- of vloerisolatie. Daarbij wordt rekening gehouden met ingrepen die de afgelopen jaren reeds zijn verricht. De besparing op dit ingreepniveau kan 20 a 25% ten opzichte van de huidige situatie bedragen. Groot onderhoud Groot onderhoud vindt plaats per complex of voor een aantal complexen. Daarbij kunnen alle onderdelen van het complex worden aangepakt. Dit biedt de mogelijkheid ook op alle onderdelen energiebesparende maatregelen te treffen. Denkbaar is bijvoorbeeld de na-isolatie van gevels en/of dak, vervanging van beglazing en vervanging van individuele geisers en gaskachels door een individueel of collectief verwarmings- en warmtapwatersysteem. Bij geiservervanging kunnen bijvoorbeeld ook zonneboilers worden geplaatst. Bij groot onderhoud worden de woningen voor de volgende 25 tot 30 jaar verbeterd en de levensduur wordt belangrijk verlengd. Bij dit ingreepniveau kan een besparing gerealiseerd worden van ca. 40% ten opzichte van de huidige situatie. Duurzame renovatie Hierbij worden de huizen duurzaam gerenoveerd tot op of boven Bouwbesluitniveau. Naast bouwkundige en bouwfysische maatregelen worden er ook maatregelen genomen om de milieuprestatie, de toekomstwaarde en het comfort van de woningen te verbeteren. De woningen worden daartoe van binnen en van buiten volledig gestript en opnieuw opgebouwd en ingedeeld. Bij dit niveau van renovatie wordt waar mogelijk nieuwbouwkwaliteit nagestreefd. De woningen worden opgeknapt om weer 40 tot 50 jaar mee te kunnen. Op deze manier kan een besparing gerealiseerd worden van ca. 50% ten opzichte van de huidige situatie.

7 Warmtelevering De inzet van geheel of gedeeltelijk klimaatneutrale energiedragers is een belangrijke stap naar verduurzaming van de warmtevoorziening in de gebouwde omgeving. Omdat warmte slecht transporteerbaar is, moet deze liefst op locatie worden geproduceerd. Bij de productie van warmte kan restwarmte, bio-energie en koude-/warmteopslag worden ingezet. Warmte wordt doorgaans geleverd door een derde partij (outsourcing). Woonlasten Gasprijzen zijn het afgelopen decennium ruim verdubbeld. Woningen die onvoldoende geïsoleerd zijn, prijzen zich in rap tempo uit de markt. Ook dragen zij onnodig bij aan de uitstoot van broeikasgassen. Door een betere schilisolatie daalt de warmtebehoefte en daarmee de energievraag. Door ook een zonneboiler of koude-/warmteopslag toe te passen wordt de resterende energievraag op duurzame wijze ingevuld. Koude-/warmteopslag Met koude-/warmteopslag in de bodem kan zomerwarmte in de winter worden benut voor verwarming en winterkou in de zomer voor koeling. Daarmee kan de CO 2 -uitstoot fors worden beperkt. Ook biedt koude-/warmteopslag een goedkoop alternatief voor traditionele airconditioning in de zomer. Toepassing van koude-/warmteopslag is niet altijd mogelijk. Er moeten aquifers of waterhoudende lagen in de bodem aanwezig zijn en de woningen mogen niet boven een grondwaterbeschermingsgebied of boringsvrije zone liggen. Lagetemperatuurverwarming Lagetemperatuurverwarming werkt, in tegenstelling tot gewone centrale verwarming, met aanvoertemperaturen van maximaal 55 C en retourtemperaturen van circa 40 C en is daardoor veel efficiënter. Er is minder energie nodig en het resultaat is aangename warmte en betere luchtkwaliteit. Vanwege de werking op relatief lage temperatuur is het systeem goed te combineren met koude-/warmteopslag. In de meeste gevallen zullen bewoners financieel van de energiemaatregelen profiteren, zeker gezien de verwachting dat energieprijzen in de toekomst sterk zullen blijven stijgen. Maar dit is natuurlijk ook afhankelijk van het individuele stookgedrag. Door (duurzame) energiesystemen te outsourcen rekent de bewoner rechtstreeks af met de exploitant van het energiesysteem. Daarmee kunnen investeringskosten en exploitatievoordelen rechtstreeks tegen elkaar worden weggestreept. Wel dient er rekening mee te worden gehouden dat een deel van het kostenvoordeel ten goede komt aan de exploitant van het systeem. Maar woningcorporaties kunnen de energieexploitatie ook zelf ter hand nemen door oprichting van een energie-exploitatiemaatschappij (vergelijk woningcorporatie Vestia met de projecten Duindorp, Oosterheem-Heemburgh en Pisuissestraat).

8 Discussie zet ons op scherp voor de toekomst Sité Woondiensten, Doetinchem Sité Woondiensten wil 50 huurwoningen opknappen in de Jubileumbuurt in Gaanderen (gemeente Doetinchem). Het gaat om een ruim opgezette wijk uit de jaren vijftig met eengezinswoningen en duplexwoningen in blokken van twee. De corporatie zag af van oorspronkelijke plannen om woningen af te breken na vurige pleidooien van bewoners. Uitgangspunt is nu om de technische staat van de woningen op basiskwaliteit te brengen binnen de grenzen van de huurtoeslag. Energiescan in een oogopslag Bezit: woningen / Locatie energiescan: 50 woningen Jubileumbuurt Gaanderen (bouwjaar 1949) Energiestrategie: duurzaamheid als speerpunt in beleidsplan Uitgevoerd: W/E adviseurs, mei 2007 / Winstpunt: inzicht in energiebesparingsmogelijkheden De woningen zijn 25 jaar geleden gerenoveerd en hebben toen kunststof kozijnen gekregen. Die kozijnen, van de eerste generatie, zijn niet allemaal even kier- en tochtvast meer, legt projectleider Jan Drenthel uit. Bovendien willen we vochtproblemen in de kelders aanpakken en de badkamers, toiletten, keukens en plafonds moderniseren. Met ingang van 2007 heeft de woningcorporatie duurzaamheid tot speerpunt gemaakt, dus lag het voor de hand om bij opknappen direct naar de energieprestaties van het vastgoed te kijken. De oorspronkelijke bouw zou een energielabel G hebben opgeleverd. Dat was na de eerste renovatie in 1982 al verbeterd tot een F. Met maatregelen uit de energiescan verwachten we op B of A uit te komen, aldus Drenthel.

9 Conclusies Voor de energievoorziening in de Jubileumbuurt zijn vijf varianten onderzocht op energieprestatie en investeringen. Uitgangspunt voor Sité was het realiseren van een A-label. Dit was het beste haalbaar door een sterk verbeterde isolatie van de gebouwschil te combineren met toepassing van een zonneboiler (extra investering 9.700), toepassing van individuele warmtepompen (extra investering ) of gebruik van restwarmte (extra investering ). De energielasten zouden afhankelijk van de gekozen variant dalen met 10 tot 50. Tegenover deze daling staat een verhoging van de huur. Tegelijk zullen de bewoners profiteren door een beter comfort. Aanbevelingen - Streven naar een energetische kwaliteit van energielabel A of hoger door sterk verbeterde isolatie in combinatie met een zonneboiler. De stijging van de huur zal lager zijn dan de daling in energielasten. - In alle woningen in ieder geval isolatie van vloeren en gevels. - Bewaken van de ventilatie bij vervangen van het glas door HR ++ glas. Bij een verbeterde kierdichtheid werkt de natuurlijke ventilatie niet meer. Ventilatieroosters of een mechanisch ventilatiesysteem zijn dan noodzakelijk. Drenthel: Zo n energiescan is een uitgelezen kans om meer aan de weet te komen over besparingsmogelijkheden. Het zet je aan het denken en brengt verrassende oplossingen in beeld. De provinciale energieconsulent heeft gekeken naar verbeteringen aan de woningen zelf, het gebruik van restwarmte van een nabijgelegen fabriek en energieopslag in de bodem. Drenthel: De restwarmte was geen optie omdat daar met twee-onder-een-kapwoningen veel leidingwerk bij komt kijken, wat het duur maakt. Bovendien is niet zeker hoe lang de fabriek er blijft. Ook de energieopslag is geen mogelijkheid, omdat we in een waterwingebied zitten. Maar aan de woningen konden we wel het nodige doen. Naast het vervangen van kozijnen en het plaatsen van HR ++ glas zijn ook het aanbrengen van spouwmuurisolatie en vloerisolatie als aanbevelingen uit de scan naar voren gekomen. Daarnaast is gekeken naar zonnepanelen en zonneboilers. Dubbel glas en spouwmuurisolatie hebben een korte terugverdientijd zodat we deze maatregelen sowieso gaan toepassen. Vloerisolatie heeft veel voeten in de aarde. We doen het alleen als bewoners ervoor kiezen. Anders wachten we met deze maatregel totdat de woningen leegkomen. Drenthel wil zich in dit project beperken tot het laaghangend fruit : maatregelen die met relatief lage investeringen al direct veel energiebesparing opleveren. Drenthel: Anders zit het met de zonneboilers en zonnepanelen. Die vergen een flinke extra investering, en voor dit project hadden we ons budget al bepaald. Bovendien heeft niet elke woning een cv-installatie en die heb je wel nodig om het warme tapwater te kunnen bijverwarmen als de zon niet schijnt. Maar de discussie erover zet ons wel op scherp voor toekomstige projecten. Zelfs die over restwarmte en bodemwarmte. Heb je nu een flatgebouw, dan wordt bodemwarmte ineens interessant om te overwegen. Het leidingwerk is eenvoudiger en goedkoper dan bij kleine woningblokken.

10 Helder rapport helpt ons om bewoners te overtuigen Oosterpoort Wooncombinatie, Groesbeek Oosterpoort Wooncombinatie is werkzaam in drie kleinere gemeenten in zuidoost Gelderland en werkt op dit moment hard aan overkoepelend energiebeleid. De energiescan in de wijk Breedeweg sluit daar perfect bij aan. Energiescan in een oogopslag Bezit: woningen / Locatie energiescan: 94 woningen in Breedeweg, Groesbeek (bouwjaar 1970) Energiestrategie: nieuw beleid op ontwikkelen met proefprojecten Uitgevoerd: W/E adviseurs, september/oktober 2007 / Winstpunt: inzicht in energiebesparingsmogelijkheden De corporatie geeft woningen in Breedeweg- Links een grondige opknapbeurt. Het betreft hier een wijk met eengezinswoningen uit de jaren zeventig. De levensduur wordt met 25 jaar verlengd. Oosterpoort wil naast algemene renovatie van bijvoorbeeld badkamers en keukens, ook de schil beter isoleren met (nieuwe) spouwisolatie, vloerisolatie, vernieuwingen op het dak en hoog isolerende beglazing in combinatie met mechanische ventilatie. Naar wens kunnen woningen ook worden opgewaardeerd met bijvoorbeeld een uitbouw. In de directe omgeving van de Breedeweg bouwen we nieuw. Daarmee moeten onze bestaande woningen concurreren, legt projectleider Jeroen Bouwman uit. Energiebesparing en comfort zijn dus belangrijk om de woningen betaalbaar en aantrekkelijk te houden voor onze klanten. We grepen de scan graag aan om te kijken naar de mogelijkheden voor energiebesparing. Daarnaast wilden we ook kennis opdoen voor ons overkoepelende energiebeleid. En we wilden weten hoe ver we met onze eigen plannen al kwamen. De scan leverde verrassende inzichten op voor de corporatie. Bouwman: We bleken met onze eigen plannen al een heel eind op dreef, maar hadden nog niet doorgedacht over aanvullende installaties. Uit de scan bleek dat zonneboilers voor onze woningen een goede

11 Conclusies Oosterpoort Wooncombinatie wil de technische staat van de woningen verbeteren, zodat de levensduur met ten minste 24 jaar verlengd wordt. Daarbij streeft de corporatie een energielabel B of hoger. Met verbeterde isolatie en vervanging van de ketel kan al een C-label worden behaald. Door sterk verbeterde isolatie van de gebouwschil is ook een A-label haalbaar. De extra investeringen die daarvoor nodig zijn bedragen ongeveer In combinatie met een zonneboiler of individuele warmtepomp kan nog een flinke stap verder worden gegaan. De extra investeringen bedragen dan en De kosten van isolatie van de gevel kunnen omlaag als uit controle van de gevel blijkt dat de huidige spouwisolatie nog voldoet. Met het aanbrengen van specifieke vloer- en dak isolatie kan ook een A-label gehaald worden zonder vernieuwde opbouw van de gevel. De woonlasten voor de bewoner zullen het meest dalen bij een hoogwaardige verbetering van de gebouwschil al dan niet in combinatie met een zonneboiler. Maar ook met een individuele warmtepomp zijn de baten voor de bewoner nog positief. Aanbevelingen - Streven naar een energetische kwaliteit van energielabel A of hoger door sterk verbeterde isolatie, bij voorkeur in combinatie met lagetemperatuurverwarming. De huurstijging zal lager zijn dan de daling in energielasten. Bovendien wordt de levensduur van de woningen met zeker 40 jaar verlengd. - Controle van de spouwmuurisolatie in de gevels om de huidige kwaliteit bepalen. - In alle woningen in ieder geval isolatie van vloeren en daken. - Bewaken van de ventilatie bij vervangen van het glas door HR ++ glas. Bij een verbeterde kierdichtheid werkt de natuurlijke ventilatie niet meer. Ventilatieroosters of een mechanisch ventilatiesysteem zijn dan noodzakelijk. - Kiezen voor hoogwaardige spouwisolatie, vloer- en dakisolatie en de plaatsing van HR ++ glas, gecombineerd met HR-combiketel of zonneboiler. - Een stap verder kan ook: kies naast de genoemde maatregelen ook voor toepassing van individuele of collectieve warmtepompen. Resultaat: een energiezuinige woning die ook gekoeld kan worden. en haalbare aanvulling zijn. We hadden zelf zonneboilers eigenlijk terzijde geschoven in de veronderstelling dat de daken daarvoor niet genoeg op de zon georiënteerd stonden. Bovendien had de adviseur voor onze technici veel praktische kennis en tips voor de schilisolatie. Bijvoorbeeld door met behulp van een bepaald soort vloerisolatie heel eenvoudig bestaande vochtproblemen weg te werken. Zoals Bouwman hoopte, geeft de scan ook een handige prognose van kosten én opbrengsten. De aanvullende maatregelen gaan ons per woning vijf- tot zesduizend euro kosten. De besparing voor de bewoners is aanzienlijk. En wij kunnen de investering terugverdienen met een zeer bescheiden huurverhoging. We denken nog over een extra promotieactie richting onze bewoners voor de zonneboilers. De terugverdientijd daarvan is nu met tien jaar relatief lang, maar als de energieprijzen blijven doorstijgen toch aantrekkelijk genoeg. De energiescan is wat Bouwman betreft een aanrader voor corporaties. De scan geeft concrete besparingsmogelijkheden voor de gescande woningen en kijkt daarbij verder dan de conventionele maatregelen. Bovendien kunnen we het heldere rapport gebruiken om onze bewoners te overtuigen van de voordelen van energiebesparing. De scan geeft ons ook aanknopingspunten voor de ontwikkeling van overkoepelend energiebeleid en is daarom voor herhaling vatbaar.

12 Durf te investeren in een nieuwe schil Laris Wonen en Diensten, Didam Zo n 250 woningen in de wijk De Ziep in Didam zijn toe aan technische verbeteringen, zodat de levensduur met tenminste 25 jaar verlengd wordt. Laris Wonen en Diensten is eigenaar van deze woningen. Er wordt begonnen met een pilotproject van 28 woningen. Bij succes zullen dezelfde maatregelen ook op de andere woningen worden toegepast. Energiescan in een oogopslag Bezit: woningen / Scanlocatie: 28 woningen in De Ziep, Didam (bouwjaar 1968) Energiestrategie: investeren in de bouwkundige schil Uitgevoerd: W/E adviseurs, september/oktober 2007 / Winstpunt: bevestiging gekozen aanpak Voor ons was deze energiescan vooral een manier om te achterhalen op welk energielabel we met ons eigen plan uitkomen, vertelt projectmanager Rokus van den Akker. Ons plan zelf gaat op veel meer aspecten in dan alleen de energiezuinigheid van een woning. We willen deze woningen uit de jaren 60 een tweede leven geven. Van den Akker legt het uit: Als we willen dat deze woningen nog jaren goed verhuurbaar zijn, moet vooral de wijk aantrekkelijk zijn om in te wonen. En dan is een goed energielabel niet het enige waar een woningzoekende op let. Daarom hebben we een totale analyse van de wijk gemaakt, waarop we willen reageren met ons vastgoed. In deze aanpassingen willen wij ons voornamelijk richten op de beeldkwaliteit van de woningen en nemen daarbij dan ook direct energienormen mee die gelden bij nieuwbouw. Een hoger energielabel was voor ons geen doel en uitgangspunt, maar een welkom gevolg van de bestaande plannen voor wijk- en woningverbetering. 10

13 Conclusies Met een nieuwe installatie en een verbeterde gebouwschil (na-isolatie van de vloer en het dak en toepassing van dubbel glas) kan een energielabel C gehaald worden. De meerkosten hiervan bedragen Een A-label is haalbaar door een sterk verbeterde isolatie van de gebouwschil te combineren met toepassing van een zonneboiler (extra investering ) of met een individuele warmtepomp (extra investering ). De kosten van isolatie van de gevel kunnen omlaag als uit controle van de gevel blijkt dat de huidige spouwisolatie nog voldoet. Met het aanbrengen van specifieke vloer- en dak isolatie kan ook een A-label gehaald worden zonder vervanging van de gevels. Na bespreking met Laris Wonen en Diensten is een voorkeursvariant naar voren gekomen waarbij de gebouwschil verbetert door hoogwaardige spouwisolatie en dakisolatie en de plaatsing van HR ++ glas. Daarnaast wordt de huidige ketel vervangen door een HR-combiketel met een lagetemperatuurverwarmingssysteem. Daarmee wordt een Energieabel A gerealiseerd in combinatie met een energielastenverlaging van 26. Daarnaast wordt de kruipruimte van de woningen (35-40 cm hoog) gevuld met schelpen. Deze schelpenlaag heeft een isolerende werking en zal het vochtprobleem in de woningen oplossen. Aanbevelingen - Streven naar een energetische kwaliteit van energielabel A of hoger door sterk verbeterde isolatie in combinatie met lagetemperatuurverwarming. De stijging van de huur zal lager zijn dan de daling in energielasten. Bovendien wordt de levensduur van de woningen met zeker 40 jaar verlengd. - Controle van de spouwmuurisolatie in de gevels om de kwaliteit van de huidige spouwmuurisolatie te bepalen. - Bewaken van de ventilatie bij vervangen van het glas door HR ++ glas. Bij een verbeterde kierdichtheid werkt de natuurlijke ventilatie niet meer. Ventilatieroosters of een mechanisch ventilatiesysteem zijn dan noodzakelijk. De woningen vereisen voor de toekomst aanpassingen aan daken, vloeren en gevels. Van den Akker besloot om uit te zoeken wat het vervangen van kozijnen en daken, en zelfs van de complete gevels zou opleveren voor de corporatie. Het aanpakken van de schil als geheel geeft ons de mogelijkheid om de beeldkwaliteit van de woningen beter af te stemmen op de toekomst, en tegelijk vinden wij dat een goed isolerende bouwkundige schil de basis is voor energiebesparing. Als de schil goed is heb je al veel bereikt, voor nu en in de toekomst. Aan een innovatieve HRE-ketel (microwarmtekrachtkoppeling) heb je bijvoorbeeld niets als je isolatie tekortschiet. De ingreep die Van den Akker voor ogen heeft, brengt de woningen op een A-label, zonder dure installaties of alternatieve energievormen. De energiescan geeft een goed inzicht in de maatregelen die je kunt nemen om naar een hoger energielabel te gaan. Wij hadden voorkeur voor een iets andere oplossing. Die hebben wij met de energieconsulent besproken en die is uiteindelijk ook als aanbeveling in het rapport terechtgekomen. De scan werkt hoe dan ook als een manier om na te denken over je vastgoed in de toekomst. Een aanrader dus. 11

14 Ook een energiescan laten uitvoeren? Wilt u als woningcorporatie actief aan de slag met energiemaatregelen in de bestaande woningvoorraad, dan kunt u een beroep doen op ondersteuning door de provincie. De energieconsulent van de provincie helpt u graag op weg. Voorwaarde is dat er sprake is van een project van 50 of meer woningen en dat u minimaal een energielabel B wilt bereiken. In dat geval komt u in aanmerking voor een gratis energiescan en procesondersteuning. In de scan wordt gekeken wat in uw situatie de beste aanpak is, zowel qua bouwfysica en techniek maar natuurlijk ook qua kosten. De praktijkvoorbeelden in deze brochure bewijzen dat een energielabel B of zelfs A goed haalbaar is mits de energiescan tijdig wordt uitgevoerd, zodat de maatregelen goed in de plannen kunnen worden meegenomen. Geïnteresseerd? Voor alle vragen over het Gelderse energiebeleid en over de energiescan bestaande voorraad kunt u zich wenden tot het Energiecluster van de provincie Gelderland. T (026) F (026) E energiecluster@prv.gelderland.nl Postbus GX Arnhem Met dank aan de volgende organisaties en personen: Sité Woondiensten, Doetinchem Oosterpoort Wooncombinatie, Groesbeek Laris Wonen en Diensten, Didam Evert Vrins, directeur van W/E adviseurs Tilburg, voor het uitvoeren van de drie energiescans. 12

15 Februari 2008 Colofon Opdrachtgever Tekst en eindredactie Ontwerp Fotografie Drukwerk Provincie Gelderland Energiecluster van de afdeling Economische Zaken Dieben & Meyer communicatie, Arnhem Loep ontwerp, Arnhem Paul Breuker, Nijmegen Drukkerij Roos en Roos, Arnhem

16 Provincie Gelderland Markt 11 Postbus GX Arnhem T (026) /2008