Naast Frankrijk en Italië is het ook in Engeland bezig, de hofcultuur, maar dat wordt te breed.

Transcriptie

1 Hoorcollege 1 Kunst Algemeen Hofcultuur 16 de eeuw Italië, 17 de eeuw Frankrijk Algemene Inleiding Naast Frankrijk en Italië is het ook in Engeland bezig, de hofcultuur, maar dat wordt te breed. In de 16 de eeuw trouwt Hendrik II (Frankrijk) met Catharina de Medici (Italië). Hendrik IV (Frankrijk) trouwt met Maria de Medici (Italië). De ontwikkelingen in Frankrijk en Italië heeft invloed op andere landen. Later ook op de burgerij. Invalshoeken: 1) Italië heeft meerdere vorsten, Frankrijk heeft maar 1 vorst. Legitimatie van politieke visie op wereldlijke en geestelijke figuren via de kunsten Heersers met een absolute gave. Ze3 willen hun persoon plaatsen in de mythologische, historische en geestelijke context. Humanistische opvattingen in Italië. In Frankrijk wordt het koningschap gelegitimeerd door het geloof. 2) Architectuur + esthetica + persoonlijke visie op kunst om eigen visie ten gehore te brengen. Waardering voor het schone. Het schone wordt steeds belangrijker. In omgangsvormen en disciplines in de kunst. Het is een weerspiegeling van goddelijk en humanistisch ideaal. 3) Positie van wie het maakt en wie het laat maken. Politieke redenen kunnen invloed hebben. De kunstenaar is geen ambachtsman meer, hij wordt gewaardeerd omdat hij ideeën heeft. Hij heeft verstand van de artes liberales, ook van wetenschappelijke bronnen en de klassieken. Status hofkunstenaar: Hij is gewild om zijn talenten. Tijdens de 17 de eeuw in Frankrijk werd de positie van kunstenaars versterkt. Academies werden opgericht: Doelen: - Academie is instrument ter benadrukking van de positie van de koning - Kunst is propagandamiddel voor de daden van een vorst - Theoretisch instituut, geen praktijk. Bronnen ontleend aan Klassieken en Renaissancekunst - Academie is kweekvijver voor nieuw artistiek talent (in dienst verbreiding van de positie van de vorst) Talent wordt gewaardeerd aan wat academisch voorschrijven. 4) Vermaak in Italië, (tuin)- architectuur, kunsten, theater en dans. Soms nemen vorsten deel aan het stuk, soms niet. Soms plat, vaak meerder dimensies, het moet geleerd zijn. Franse vorst wend vermaak aan ten bate van positie. Koning moet vermaakt worden en moet het middelpunt zijn van de vermaak. Vermaak voor aristocratie om ze tevreden te houden. Frans koninklijk vermaak is uit op bewondering (van de vorst) en verwondering (door de aristocratie). Entertainment voor de aristocratie. 5) Toenemende Rol ontleend aan klassieke en empirische denkwijze. Proefondervindelijk. Hoe functioneren verschijnselen? niet meer goddelijke voorstellingen.

2 6) Sinds ontdekkingen andere werelddelen is Europees oogpunt groter en kleiner geworden. contacten met andere vorsten, Europese cultuur moet verbreid worden in andere werelddelen. De Europeaan met de wereld de Europese cultuur opleggen. Voelen zich bedreigd door Islamitische cultuur die betrekkingen moeten ervoor zorgen dat de Islamitische cultuur niet verder optrekt. Bespreking cultuur van het hof Italië Verschillende stadstaten met verschillende vorsten (families, heersers, vaak niet Koninklijk bloed). Inspiratie hofcultuur pausen in Rome. Hoogtepunt cultivering hovelingen algemeen aanvaarde beschavingscodes: etiquette Frankrijk Ontwikkeling één territoriaal gebied, Louvre en Versailles werd genegeerd. Dezelfde grenzen als nu. 1 vorst, Lodewijk XIV, absoluut vorst. Geïnspireerd door Italië. Huwelijk Hernik II en Catharina de Medici heeft Italiaanse cultuur binnen de muren van Frankrijk gebracht. De Medici s bestonden uit bankwezen en militairen. Italiaanse hofcultuur werd vertaald naar Franse hofcultuur. Context Engelse hofcultuur anders dan het vaste land. eigen ontwikkelingen Hendrik VIII. In Nederland was er geen noemenswaardige hofcultuur. Geen leidende politieke status voor de koning. 1648: Vrede van Münster In Nederland politiek en juridische en republiek. Oorsprong hofcultuur Portretbuste, nieuw, doorsneden metworst. Prachtige plooival grote beweeglijkheid waardoor het ophouden van het lichaam minder opvalt. Gian Lorenzo Bernini Portretbuste Lodewijk XIV, 1665 Ideaalbeeld vorst. Kijkt van ons af, koning kijkt onderdanen niet in de ogen. Hyacinthe Rigaud portret van Lodewijk XIV, 1701 Staatsieportret het zwaard (militaire positie kroon, positie als vorst, zwarte pruik)

3 Vergroot in breedte (mantel, binnen hermelijn en blauw), zodat je nog zijn benen kunt zien Zwarte, hoge pruik, status van een man. Hyacinthe Rigaud, Lodewijk in harnas Elegantie is belangrijk, mate van deftigheid. Europese hofcultuur uit Middeleeuwen ging terug op invloeden uit Middellandse zeegebied. Sporen uit Egypte. Karolingers, Grote hof van Romeinse cultuur, hofcultuur. Christelijke en klassieken. innerlijke en uiterlijke idealen worden samengebracht. Middeleeuwse vorst had enkele hoedanigheden: - Religieuze: zalving aanspraak wijsheid die Goed bezat (Salomon) - Dynastieke: door middel van erving en instandhouding dynastie, moest blijven voor hoven. Prestige was belangrijk. - Wereldlijke: wereldlijk, politiek en militair doel. Verantwoording kunnen afleggen. Trouw en toewijding van de ridder, de vorst moest worden vormgegeven. Middeleeuwen was geënt op Christelijk ideaal. Rafaello Stanzio, Portret van Castiglione. Hovelingen waren ook belangrijk voor hofcultuur. de deelnemers van en gebouw van hofcultuur is belangrijk. - Kunst van het vechten - Kunst van lichaamsbeheersing - Kunst van paardrijden - Kunst van de jacht (valken) - Kunst van toernooien Opgevoed in Christelijke waarden, theologie en rechten, letteren, tekenen, artes liberales. Christelijke ridder spreekt voor en met God. En onderdanen in het land. Mannen waren belangrijker dan vrouwen. Dynastie veiligstellen, vrouwen waren alleen maar voortplanting. Hoofse denken, met hoofse liefde. De positie van de vorst veranderd in de 13 de /14 de eeuw. - Opkomst stadscultuur opkomst geldhandel (economische voorspoed) emancipatieproces stedelijke burgerij Vorst raakte bekend met het wereldse. Meer gevoel voor realiteit. Maar beroept zich nog steeds op een goddelijke afgeleide. Vanaf 15 de eeuw werd het hof een bestuurlijk en cultureel centrum. Er komt een roep naar kunstenaars.

4 16 de eeuw Italië Soevereine staat Bevochyten werkelijkheid, één koninkrijk. Stadstaten, 2 koninkrijken: Napels en Sicilië. Italië is wat de grenzen betreft nooit veranderd. De staten bevochten en beconcurreerden elkaar. Heel veel soorten hofcultuur Creëren van nieuwe dynastieën. Heerser die niet uit een oud geslchat was door de nieuwe economische mogelijkheden. Condatieri, bank, avonturiers. Veel invloed voor vrouwen. De heersers waren afkomstig uit huis van Aragon (Spanje) of Monteverdo (Urbino) Bijdrage aan eigen hofcultuur. Middeleeuwen Renaissance Teruggrijpen op ideeën Humanisme houding die individu binnen de schepping diende weer te geven. Zocht uitgangspunten in het vermogen van de mens om zich te ontwikkelen, geschiedde door de rede en de deugd Imago Positie en afkomst duidelijk maken door middel van de kunsten en huwelijkspolitiek. Ideeën uit de Klassieke Oudheid. Vorst en hof omringde zich met de beste mensen die de ideeën van Arestoteles (voortreffelijkheid) nastreven. De Volmaaktheid (Plato) moest ook nagestreefd worden. Er werd veel van je verlangd. De vorst had de beste mensen nodig (historici, kunstenaars, schrijvers, filosofen en wetenschappers). De reputatie van de vorst moest door hen weergegeven worden. Imago had een grote betekenis, plaatste tegen de achtergrond van Klassieke Verhalen. Villa s laten bouwen, tuinen aanleggen, composities, theater vergroot ook het imago van de vorst. Verzamelingen van kostbaarheden: artificialia (kunstvoorwerpen), naturalia (bijzondere voorwerpen uit de natuur), en exotica (buitenlands, dierentuinen etc.). Door ten strijde te trekken tegen vijandige staten. Inhuren van mensen. Vorst heeft een hoveling nodig. Ben je pas als je een bijzondere opvoeding had genoten. Verstand van: - decorom (gedrag) - etiquette - tekenen - toneel - dansen - musiceren - Schrijven van gedichten/uiteenzettingen - artes liberales Beschikte over: - goede manieren - hoffelijk zijn - welbespraakt - veel ideeën hebben

5 - schoonheid kunnen cultiveren (tot ontwikkeling brengen) Hoveling had als doel autoriteit te verwerven, net als de koning. Muziek is van groot belang om te kunnen communiceren. Graag geziene gasten uit buitenlandse hoven. Artistieke eigenschappen bevordert door eigen cultuur. Bovendien speelde het gedrukte woord bij aan de verspreiding over hoe je je moet gedragen aan het hof. Franse hoveling. Jean Nocret Lodeewijk XIV en zijn familie als Olympische Goden, In Europa gingen vorstendommen zich vormen tot nationale staten. Lodewijk XIV, le roi soleil Geïmiteerd door veel buitenlandse staten. verbeeldde de persoon van de koning. Politiek, architectuur en kunst hadden een bijdrage; Koning Lodewijk XIV bevrijdde zich van zijn ministerraad en zorgde er voor dat er nog maar weinig adel was. De oude adel was grotendeels buiten spel gezet hofadel ceremoniële ondersteuning van de koning, maar hadden niet veel macht meer. Bestuurlijk werk geadviseerd door: - ambtsbekleders - ministers Nieuwe inzichten koning: koning was verantwoording verschuldigd aan ministers en regering. Het hof werd een instrument ter beheersing van de adel. Directe onderdanen werden afhankelijk gemaakt (geld). Iedereen ging dansen om dicht bij de koning te kunnen komen. Er ontstond concurrentie tussen de edellieden. Er waren paden die je moest volgen om er te komen. Een formele cultuur. Je beantwoordt de regels met hoe je je gedraagt. Reputatie van de koning het belangrijkst. De koning richt een groot aantal academies op. Deze voldoen aan de wensen en de eisen van de vorst.

6 Hoorcollege 2 Kunst Algemeen Hofcultuur 16 de eeuw Italië, 17 de eeuw Frankrijk Beeldend Kunstprincipes: translatio (vertalen), imitatio (imiteren) en aemulatio (eroverheen). Er was een dialoog tussen de Antieken en de Modernen. De oudheid werd gezien als een prefiguratie van het Christendom met behoud van de Oudheid ging men de cultuur met het geloof verbinden. In de hofcultuur was er een netwerk van hoofse relaties, vooral in het afsluiten van huwelijken. Aan het hof was vooral kennis, kennis waar mee de koning kon pronken. Koningen gingen elkaar overtreffen. Imagebuilding. Eindigt bij koning Lodewijk XIV. Kwam ook uit de Oudheid (Romeinse Keizers (Trajanus, Augustus en Alexander de Grote). Michelangelo, Da Vinci, Rafael en Titiaan. Michelangelo wordt door Vasari Il Divino de goddelijke Michelangelo genoemd. Da Vinci was Rafael kreeg een staatsbegrafenis. De kunstenaars werden aan het hof enorm gewaardeerd. In de Stanza Della Segnatura is een schilderij van Rafael. De schildering is in perspectief heel belangrijk om dat te kunnen!! De school van Athene. In het midden staan Plato en Aristoteles. Plato wijst omhoog, naar de ideale wereld, het paradijs. Aristoteles zegt kijk om je heen, wat zie je hier gebeuren? Empirische gedacht gaat in de 16 de en de 17 de eeuw een grote rol spelen in het leven. Gemaakt in opdracht van Julius II De Heer heeft de kosmos geschapen naar mathematische wetten. Dit is ook te zien in het schilderij. Vierkanten, het vierkant werd belangrijk als grondplan. Allemaal filosofen, wetenschappers, etc. Rafael wist hoe je moest zijn in de omgang. En hij zet eigentijdse mensen neer als mensen uit de Oudheid, de filosofen etc. Filosofie: rationele waarheid Justitia: rechterlijke waarheid Poëzie: dichterlijke waarheid Theologie: goddelijke waarheid Justitia is een van de grootste deugden die er zijn. Latijnse inscripties: Latijn was de voertaal. Griekse inscripties: Grieks was de taal van het orakel. Hiërogliefen: Ze wisten niet meer wat er stond, maar het was de taal van Mozes. Lucht sanguïstisch kindtijd. Michelangelo was de andere grote schilder. Vasari schreef een boek over de levens van de grootste kunstenaars.

7 Hogere geest is verdeeld in de rede van de geest - rede geest - logisch intuïtief - verstandig scheppend - daadkracht contemplatie - Vita achiva (actief leven) vita contemplativa (nadenkend leven) - Jupiter Saturnus God beslist alles. Als koning leef je actief, kennis vergaren etc., en naar boven kijken. God trouw blijven. Michelangelo krijgt een opdracht om een graf te maken voor twee broers van de Medici s. Het heeft een vierkant grondplan. Links Lorenzo: Romeins soldaat, daadkracht, open, Jupiter. Rechts Giuliano: intuïtief, gesloten, spaarzaam, Saturnus. Lorenzo: dageraad en schemering (liggen bij de beelden) Giuliano: dag en nacht (liggen bij de beelden) De kosmos staat met elkaar in verband. Het zijn types die hij heeft afgebeeld. Temperamenten, rivieren (aarde) uit de onderwereld, dagdelen, vita activa/contemplativa. Opvolgers van Plato. Theosofie: het opklimmen van de ziel naar de hemel. Je kan niet alleen maar zeuren, je moet een actief leven leiden en kennis vergaren. Op aarde ben je gebonden aan tijd. Je wilt alles onderzoeken. Platonische academie, teruggaan naar Plato. Het ideale, wat is dat? Regels: schilderkunst is wetenschap Alberti: disegno, een onderscheid Fibonacci-reeks Vitruviaanse man Da Vinci, in eerste instantie door Vitruvius neergezet. Ideaalbeeld van de mens. Je moet weten hoe een lichaam er van binnen en van buiten uit ziet. Leonardo was meer wetenschapper dan kunstenaar. Lichamen worden steeds beter getekend. Andreas Vesalius: Humani Corpus (Andries Wesel) Rond 1450 had je allerlei verzamelingen omd e schpepping vn God te kunnen doorgronden, om een idée te krijgen van de kosmos. In Italië heette het een studiolo. Je had er naturalia (natuur), artificialia (wat door kunstenaars gemaakt is) en exotica (uit andere werelddelen). Isabella d Este, Mantua: Grotto en studiolo om contemplatief te kunnen zijn (om na te kunnen denken)

8 Urbino Battista Sforza della Francesca En profil, net als op munten en hoe keizers worden afgebeeld. Hij kreeg alle kardinale deugden, zij kreeg alle goddelijke deugden. inspireerde afbeelden. Het paleis. Hij trok zich terug in de antichambre, daarnaast was een kleine kapel. In zijn studiolo liet hij alle personen die hem Muziek staat voor de harmonie maar ook voor de goddelijke oorsprong van de personen. Oividius Methamorphosen. relaties, liefdesrelaties. Ekphrasis, descriptio: literaire beschrijvingen van kunstwerken Plinius - Naturalis Historia Philostratus, d Este - Imagines (het nut van een schilderij) Lucianus - Waargebeurde geschiedenis Een exact zelfde schilderij maken Mythologische schilderijencycli. - Mantua, d Este: deugden, Venus - Mantua, Gonzaga: metamorphoses, Amor en Psyche Neoplatonisme door intellect (kennis) en via de wil. Ook via de liefde. Met liefde kom je overal. Mantua Een van de belangrijkste schilders was Mantegna. Lucovico II Gonzaga Een zoon moest koning worden, en anders een hoge functie in de kerk bemachtigen. Romeinse keizers zijn grote voorbeelden voor de deugden. Francesco Gonzaga, trouwde met Isabella d Este. Zij was beschermvrouw van de kunsten. Getekend door Michelangelo, Titiaan heeft haar geschilderd, en Rubens heeft naar aanleiding van Titiaans schildering haar ook een keer geschilderd. Hij was altijd op het slagveld. Maar je moest altijd trouw afleggen aan de Heer. Koraal staat voor het boze oog. Als Venus in het spel is laat Mars al zijn wapens vasllen. Belangrijk zijn de muzen van de God Apollo. Mangtegna: Minerva verjaagd de ondeugden (in opdracht van Isabella d Este, in haar studiolo). Mantegna Parnassus Lorenzo Costa De kroning van een dame Hele fijne thema s die ze heeft verzameld. Het gaat altijd om de goddelijke liefde.

9 Alles wat je niet uit de Oudheid te pakken kon krijgen liet je gewoon maken kunstagenten. Lorenzo Lotto (Andrea Odoni). Titiaan Jacopo Strada Tintoretto Ottavia Strada zeer geilde mensen, konden te pakken krijgen wat de mensen aan het hof wilden. De bucolische (pastorale/herders) poëzie is in oorsprong een literair genre uit de Oudheid. Men dacht dat herders echte liefde hadden. Om hierover na te denken had je een Villa Urbana, een huis op het platteland. Voor rust en liefde. Komt al voor bij Vergilius: Liefde overwint alles. Aeneas (vluchtte uit Troje, heeft Rome gesticht) Fredericus Gonzaga Kamer van Amor en Psyche. Het moest overweldigen. In Florence zat de familie De Medici. Cosimo had de macht. Trouwde met Eleonora del Toledo Orpheus kon met zijn klanken de natuur bedwingen. Andrew Graham Dixon. Bernardo Buotalenti Oud met nieuw gecombineerd. Je moest verbaasd staan. Machinerieën. Theater. Alles komt eigenlijk uit de Oudheid. Salone dei Cinquecento in Palazzo Vecchio. alle gevechten die de stad gewonnen had (Florence). Legitieme heerser. Zoon hield zich bezig met wetenschap. Eigen studiolo. Met de vier elementen wat hij verzamelde kwam in de eigen muur (koraal kwam bij water). In Frankrijk bestaat de cultuur uit Italië. Dat komt doordat Catharina en Maria de Medici naar Frankrijk waren verhuisd (doordat ze trouwden met Franse koningen). Ze namen hun gehele hofhouding mee. Spiegelzaal (Versailles) komt ook uit Italië. Sabbioneta, Il Corridor Kunstenaars aan het hof waren zeer zelfbewust. Dat is te zien aan de zelfportreten. Louis Le Vau Charles le Brun

10 Hoe moet je uitdrukkingen weergeven? allemaal regels worden gegeven door koning Lodewijk XIV. Iedereen is bezig met de kosmos, maar koning Lodewijk XIV is het middelpunt. 1. Vuur ==> warm en droog: gele gal: cholerisch 2. Lucht ==> warm en vochtig: bloed: sanguisisch 3. Water ==> koud en vochtig: flegma: flegmatisch 4. Aarde ==> koud en droog: zwarte gal: melancholisch.

11 Hoorcollege 3 Kunst Algemeen Hofcultuur 16 de eeuw Italië, 17 de eeuw Frankrijk Muziek Italië, heel veel stadstaten. Alle families hadden huneigen cultuur. De belangrijke families hadden een eigen wapen. Nu bestaan ze nog. Als je naar de pausen kijkt, zie je de wapens terug. Het waren rijke en belangrijke families. Zij hadden allemaal eigen componisten, hofcomponisten. Vlaamse polyfonisten, uit het zuiden Nederland. Ingewikkelde polyfonie. Veel componisten naar Italië om les te geven in Italië. Orlando di Lasso schreef motetten. De tekst werd door verschillend stemmen gezongen, verschillende teksten onverstaanbaar. Ze zingen hun eigen lijn door elkaar heen Monteverdi: een nieuwe, verstaanbare manier: seconda prattica. - De Palestrina ging missen componeren, onder invloed van Lassus. Typische kerkmuziek. Muziek had verschillende functies gekregen: - aankondiging: er is iets belangrijks aan de hand tromgeroffel en blaasinstrumenten (van koepel) Instrumentengroepen afwisselen gebeurde veel. Er kon ook gezongen worden. De gezongen muziek kon ook instrumenteel gespeeld worden. Echo in de kerk tegenover elkaar spelen, maar ook dat je elkaar na doet. Wereldlijke muziek werd steeds belangrijker. Frottola (een frutje) Homofoon: een melodie Polyfoon. Ze deden elkaar na, maar het volt elkaar op. Muziek werd gedrukt met blokjes. Heidens karwei. Hovelingen musiceerden zelf, werden vermaakt met spektakel. Camarata: Soort academie. Voer muziek, wat kun je vastleggen? Veel vaktermen uit de muziek zijn in het Italiaans. Trionfo gespeeld door blazers. ter ere van iets belangrijks Minerva werd beschermheilige van de stad Siena. Wisselen van hoge en lage stemmen en wisselingen van tempo. Je componeerde voor wie het maar wilde spelen. Ze hielden geen rekening met een instrument. Hielden er globaal rekening mee. Over de hemel: fluiten, snaarinstrumenten, harpen, trompetten voor de herders. Instrumenten verbeterden zich steeds meer. ook in families ingedeeld, op stem. Dan kon dus de kerkmuziek op muziek worden gezet. In de kerk mochten nog steeds geen instrumenten, in de wereldlijke muziek wel. Pythagoras rekende de toenen uit, maar liep vast onderzoek naar stemming van de instrumenten in 1680 werd dit gedaan alles wordt een beetje fout gestemd, want dan kon je over naar andere toonladders. Di Vincentio Galilei (vader van Galileo) je moet instrumenten anders stemmen. Musicus moet muziek lezen en meerdere instrumenten kunnen bespelen. Vrouwen moesten elegant zijn. Aan het hof wilden ze eigen hofliedjes kunnen zingen + alles was in het Latijn. Petrarca schreef al in 130 in het Italiaans vernieuwend. Twist over het schrijven in Latijn of in het Italiaans. Nu ook in dialect villanella volksliedjes met een wereldlijk onderwerp

12 kon niet aan het hof liedjes die erop leken madrigaal ingewikkelder, in het goed Italiaans. veel waardering Al snel werden de madrigalen gekoppeld: een aantal madrigalen achter elkaar. - Contrappunto bestiale homofoon wel meerstemmig cantus firmus polyfoon (verschillende even belangrijke melodieën door elkaar homofoon Niet heel hoofs (netjes en beschaafd) maar werd wel aan het hof gedaan. - Amfiparnaso madrigale komedie typetjes van commedia dell arte tekst is grappig Poging tot een reconstructie. Beeld geven van die tijd. Voorbode voor de Camarata (wijzen in Florence) wilden terugkijken naar de Grieken. Ze snapten de notatie echter niet. Camarato: astrologie, filosofie, kunstenaars Maria de Medici en Hendrik IV opera: Euridice gemaakt Gonzago en Striggi. Men zag er toch wel wat in al was het een fiasco. Medici s hadden Péri Frankrijk Gonzago s hadden Monteverdi die was veel creatiever dan de componisten in Frankrijk bij Mantua. l Orfeo (publiek bij het drama betrekken, liefde, God en het hiernamaals drama door muziek Alles laten zingen geeft stilistisch meer eenheid. Humanistisch manifest. Schoonheid, opvoeden Monteverdi was heel belangrijk, maar eigenlijk is hij later dan de tijd die behandeld wordt. Harnoncourt, opera zo authentiek mogelijk nagespeeld wij verstaan het niet (Italiaans) maar je hoort en ziet het wel Er kwamen regels om gevoelens uit te drukken. Orfeo heeft een hoop vast symbool van Apollo. Geestelijk: Mis, motet Wereldlijk: Kunstlied, volkslied, instrumentale muziek, dansen. Veel veranderingen in maat, heel erg meerstemmig. Barok Oratorium in de kerk (geestelijke opera)

13 Versailles, Lodewijk XIV En suite gebouwd; je moet door alle kamers om in de volgende kamer te kunnen komen. In het midden is de slaapkamer van Lodewijk XIV, dat was de belangrijkste kamer. Lodewijk XIII componeerde zelf instrumentale en vocale muziek. klavecimbelachtig, maar ook een vocale versie. Tu crois ô beau soleil Lodewijk XIV kwam dus uit een muzikale familie. Er was al invloed uit Italië. Divertissement (tussenstukken), gelegenheden, tijdens het eten. Ook voor het gewone volk. Voor ontspanning en opluister. Carrousels waren oorspronkelijk een rit op het paard op het binnenplein. Groot verschil met Monteverdi. Het orkest wordt vooraf samengesteld met strijkers, enkele trommels, koperen blazers, blazers en vooraan een klavecimbel, waar de dirigent op speelde. Later veranderde dit. Lully en Molière. Molière wilde actueel zijn en een spiegel voorhouden. was een beetje stout. Recitatore: niet gezongen, niet echt gesproken. Zingend spreken. Molière (of Monteverdi, ik weet het niet meer) Lodewijk had veel muziek. Een kok

14 Hoorcollege 4 Kunst Algemeen Hofcultuur 16 de eeuw Italië, 17 de eeuw Frankrijk Drama Tekst: het deel over Italië en over Frankrijk (dus Spanje, Engeland en Nederland niet leren, misschien wel lezen). Italië en Frankrijk in de 16 de en de 17 de eeuw. Molière, uit Frankrijk levensverhaal Italië en Frankrijk Het Middeleeuws theater was vooral geestelijk toneel, dominante vorm. Bijna altijd verbonden met religie. Men stopt er niet zomaar mee in de Renaissance. Het wordt verboden door de kerk. Religie staat minder centraal in het leven. Men gaat neerkijken op theater. In de Middeleeuwen ging men naast elkaar verschillende locaties verbeelden, geen eenheid van plaats simultaan decor. Ook theater op karren. Het publiek blijft staan, de karren rijden langs. Kan lang duren, bijvoorbeeld een aantal dagen. Het leven staat dan in het teken van theatrale dingen. Later wordt er korter gespeeld, theater waarna je weer wegkan. Boek: Het leven van de heer Molière Michail Boelgakov. Lodewijk hield erg van de stukken van Molière. Het bijzondere van deze tijd is dat kunstenaars wereldfaam hadden en bekend werden in het land. Ze krijgen een status als van een koning. Molière is een van de eerste die van uitschot tot zeer gewaardeerde kunstenaar veranderde. Molière komt uit een gewoon milieu, eenvoudig. Zijn vader was een handelsman en die wilde dat zijn zoon dat ook werd. Maar Molière was meer geïnteresseerd in theater. Marktpleintje waar theater wordt opgevoerd. Acteren was iets verwerpelijks. Rond de Renaissance waren er groepen acteurs die rontrokken. Het was uitschot Molière mocht dus niet spelen van zijn vader; van opa mocht hij studeren, hij brak zijn studie af en richtte een theatergroep op: Illustre théatre. Theater en prostitutie heeft heel lang met elkaar te maken gehad. Italië, 16 de eeuw Het theater uit Italië is na 100 jaar ook naar Frankrijk gegaan. Italië was nog niet één land. Alle vorstendommen willen laten zien hoe belangrijk ze zijn spektakelstukken. Enorme constructies. Was voor de hovelingen. Belangrijk om aan het te laten zin dat je belangrijk was. (Door Lodewijk XIV over gedaan). In de 16 de eeuw was er veel invloed van bronnen uit de Oudheid. Ook in theater (Griekse en Romeinse tragedies en komedies). In Italië leeft men tussen enkele Griekse en voornamelijk Romeinse theaters. Men gaat de theaters nabouwen. Téatro Olympico, overgenomen van Romeins theater, met aanpassingen. Vitruvius heeft geschreven over Romeins theater, neemt hem als voorbeeld. Ook nieuwe dingen maken. manto: soortlijst, onzichtbaar Men kon in Grieks/Romeins theater alleen af aan de achterkant Coulissen. Je kon er ook op schilderen diepte.

15 Kunst- en vliegwerk (ook al bij de Romeinen) Italiaans theater blonk uit in spektakel. Toneelstukken Griekse/Romeinse stukken lezen, vertalen en navolgen. Translatio: vertalen Imitatio: nadoen Aemulatio: eroverheen/verbeteren Zeker bij de Fransen, zij zijn erger in het navolgen van de regels dan de Italianen. In een voorstelling wil men niet meer verschillende verhalen vertellen (net als bij de Grieken). Heel belangrijke verandering ten opzichte van de Middeleeuwen. Men gaat nu maar enkele belangrijke dagen vertellen uit het leven zuiverheid. Een verhaal centraal stellen: - Eenheid van handeling - Eenheid van tijd (binnen een beperkte tijd) - Eenheid van plaats (op een locatie) Men wil iets laten zien dat gebeurtenissen de wetten der noodzakelijkheid of waarschijnlijkheid opvolgen. Je moet iets noodzakelijk doen, daarom gebeurt het ook. Deze eenheden voert men terug op Aristoteles. Hij heeft een tekst geschreven over het Griekse theater/tragedie. Zoekt erin erg naar eenheid, naar een noodzakelijkheid. Men leest de Griekse en Romeinse tragedies vanuit Aristoteles standpunt. Het boek heet poetica. Classicisme in het theater baderen op de Klassieken. Men neemt ook iets anders over van de Grieken: het ernstig en het luchtig theater: tragedies, komedies, satyrspelen (parodies op de mythen); pastoraal theater. In de Middeleeuwen kon men makkelijk spotten met bijvoorbeeld de Bijbel. Shakespeare mengt het luchtige en het ernstige theater door elkaar. Het acteren is heel formeel, zeker in de tragedies. Alle belangrijke gebeurtenissen er uit filteren en dat wordt gespeeld. Voor de komedie is men wat soepeler. De Italianen kunnen er niet echt leven in blazen, het wordt niet echt interessant gevonden. Er worden wel opera s opgevoerd, maar niet echte tragedies of komedies. Maar de commedia dell arte wordt ontzettend populair. Was niet zo strikt. Je hebt geleerde komedie: commedia erudita en de commedia dell arte (ambachts- /beroepskomedie). Theater die gespeeld werden door beroepsacteurs. Op pleintjes. Zeer populair, maar door de geleerde mensen werd er eerst een beetje op neergekeken. Later werd er ook in de hogere kringen mee gepronkt. Typetjes. Maskers waren belangrijk. Pantalone, Arlequino. Vaste personages die verschillende keren terugkomen in verschillende stukken. Een masker dwingt je om lichamelijk te spelen. Fysiek, levendig. Vaak weinig tekst, maar veel uitbeelden met lichaamstaal. Vorm ontstaat in Italië. Het was een bron waar men naar terugging in de 20ste eeuw, want het was zo levendig. Een van de grote wortels.

16 In Frankrijk neemt men een heleboel over van Italië. In Frankrijk is nog strenger in de leer aan de Académie Française. Pierre Corneille: belangrijke toneelschrijver. Komedie en tragedie Jean Racine: belangrijke toneelschrijver: tragedies Slaagt er in om en heel streng in de leert e zijn, maar ook is hij goed in staat om het levendig te houden. Wel allemaal in woorden, verheven taal. Ze willen ook geen decorwisselingen meer. Zo wel, dan in het donker. - Molière L illustre théâtre, grote mislukking schilden ze gaan de hort op. Men neemt niet alleen tragedie over, maar ook komedie. De Fransen gaan de Commédia dell arte vermengen met de commédie erudite. Onder andere Molière. Molière, een rondreizend gezelschap. Meen keek hier echt op neer. Zwaar bestaan, jaar of 16 gedaan, waar we niets over weten. Hij wilde het liefst tragedies opveoeren, spelen. Hij gaat komedies schrijven. Hij kreeg steeds meer succes hiermee. Op een gegeven moment kwam hij op een plaats waar hij al komedies had gespeeld, hadden ze dus nieuw materiaal nodig. Dus hij ging zelf schrijven. Hij was een goede speler én schrijver. Bekend in het hele land. Meer vaste voeten in de grond. Geschilderd door Mignard, die ook vorsten schilderde! Een kunstenaar wordt dus belangrijk. Molière ging steeds beter. Als je geen beschermheer had, kon je weinig. Molière had wel een beschermheer, maar door Mignard mocht hij spelen voor de broer van de koning. De koning was er ook bij. Hij begon met een tragédie, koel ontvangen, en daarna komedie. Onder bescherming van broer koning (Filip), later door koning Lodewijk XIV. Had ook andere toneelgroepen in dienst: onenigheid. Toelage van de koning, maar hij moest leven van de inwoners van Parijs. Molières types lijken wel op de typen van de commedia dell arte, maar ze waren geen commedia dell arte groep. Hij ga ze meer tekst. Molière maakte de commedia dell arte tot literatuur. En spotte met alles en iedereen, op een na: de koning. Hij wist haarscherp de problemen er uit te halen en de personen waren heel levendig geschreven. Hij maakte daarom de koning belangrijker dan de adel. Maar spotte ook met de kerk, dat vond de kerk niet leuk. En de kerk had veel invloed op Lodewijk XIV. Tartuffe werd verboden net als Don Juan. Waarom werden die stukken verboden? Iemand doet of hij een geestelijke is, maar hij is het niet.. Je ziet dat het een schijnheilige is. Italianen spotte met het geloof zelf. Daar zijn de geestelijken niet zo gevoelig voor. Maar Molière spotte met de personages van de kerk. Molière werd peetvader over kind van Lodewijk XIV. De kerk bleef het theater verketteren. Toneelspelers moesten op hun sterfbed de kunst afzweren, anders kreeg je geen christelijke begrafenis. Molière had het toneel niet afgezworen, maar kreeg uiteindelijk toch een christelijke begrafenis.

17 Hoorcollege 5 Kunst Algemeen Hofcultuur 16 de eeuw Italië, 17 de eeuw Frankrijk Dans Lodewijk XIV Hofballet (klassiek/academisch). Ontwikkeling theaterdans combinatie theater en dans: De beweging (dans) beeldt iets uit (theater), begint in de Renaissance. Het bestaat uit oudere vormen dans-toernooien (paardendressuur patronen (zegt iets over de manier waarop er gedanst werd lijnen) Middeleeuwen - Hoofse dans hofdans - Standenmaatschappij adel, geestelijken, burgerij - Bourgondië leidend in ontwikkeling hofdans 15 de eeuw - Dansonderricht door rondtrekkende jongleurs (vaak joods belangrijk in het leven) Wat werd er gedanst? Bijna uitsluitend bewegen van voeten en bovenlichaam kwam door de kleding die werd gedragen. Populaire dans: Carole Bas-danse: geen of weinig sprongen. Statige dans, deftig bewegen. Er zaten vaste onderdelen in de dansen. Hoe weten we dat? dansnotatie (de dansen werden genoteerd) Je hebt een instructeur nodig om de notatie te kunnen lezen. Later werd er in een code genoteerd, zodat meer mensen de notatie lezen konden. Waarom moet het opgeschreven worden? Dans speelde een rol in meerdere lagen van de bevolking. Thoinot Arbeau Orchessographie ( ) Belangrijk om afbeeldingen waarin staat hoe je moet dansen. Maar je moet al wel kennis van dansen hebben. Als je aan een hof woont behoor je te laten zien hoe goed je kunt dansen. Dat gaat terug op Aristoteles Ethica Nicomachea: als je je lichaam kon beheersen liet je zien dat je intelligent was. Dus aan het hof telde: Je moest kunnen dansen, wilde je een hoveling zijn. Wat moet een goede danser kunnen: - Met verfijnde gratie bewegen Tegen Moresca (gemaskerd bal) dan ben je anoniem en kun je zo gek doen als je wilt. Aan hoven werd de brante gedanst in de Renaissance. Was iets gevarieerder: stappen, wijsvinger, klappen, springen. Het feit dat er steeds meer gesprongen wordt in de dans is een opzetje naar de hofdans. Castiglione vond dit niet goed, maar hij werd genegeerd. Pavane: ingehouden, plechtige dans, lijkt op bas-danse. Gaillarde: snellere dans, sprongen werden complexer bij de mannen. Allemande Parendans in processie gelopen. Complex.

18 Volta Man tilt vrouw op en draaiende beweging Dans was onzedelijk door het lichaamscontact. Weet hoe je een buiging moet maken. De dansen worden steeds complexer. Je moet ook sprongen maken. Je redt het niet meer met een leraar of notitieboekje dansmeesters. Zorgt ervoor dat je veel dansen, veel stijlen kent je lijkt ontwikkelder. Het zijn nog steeds rontrekkende mensen, gespecialiseerd en op de hoogte van de etiquette. Dansmeester kon ook schermen beheersing. Dansmeester kon spektakels organiseren. Je kunt hofdansmeester worden. Goede positie. Publiceerden dansboeken; notatie, etiquette, passen, muziek; allemaal staat het er in. Codificatie. Teruggrijpen op Klassieke bronnen. - Domenico de Piacenze: eerste bekende dansmeester Arte Saltandie et choreas ducendi Aandacht voor Aristoteles. Je moet het je goed kunnen herinneren. Als je goed kunt dansen, ben je binnen. - Guglielmo Elorea da Pesaro: werkt voor verschillende hoven - Fabrizio Caroso da Sermoneta Balletto dans Choreografie met muziek en etiquette. - Cesare Negri: Werkt voor belangrijke hoven (Visconsi s, De Medici s, d Este s. Figurendans. - Francois de Lauze Plié en élevé (strekoefeningen aan de bar). - Antonio Cornazona, edelman Niet minderwaardig om dansnotatie te schrijven. - Caroso: kledingvoorschriften Alles wat je doet is gebaseerd op klassieke bronnen. Hofballet is iets anders dan de hofdans. groot spektakel al een klein beetje spektakel Je beheerst je lichaam en bent het waard een hoveling te zijn. Intermedi! Tussenstukje bij banket wat steeds wordt uitgebouwd. Elke belangrijke gebeurtenis werd gevierd met een banket. Tussenstukjes bestonden uit pantomime, muziek of dans. Het wordt gecombineerd met spektakel. Het word een zelfstandige uitvoering. De meest grote spektakels waren aan het hof van De Medici. Dagenvullend programma. Het organiseren hiervan is de taak van een dansmeester. Theatrale effecten etc. komt van de trionfi (triomfoptochten). Het moest steeds extravaganter worden. Je moest beter zijn dan andere families.

19 Comedia dell arte Het statige is verdwenen, vertier; het hofballet komt onder andere door de commedia dell arte. Men ging meer sprongen maken: zapetto (hopje) begonnen ze mee. Uiteindelijk maakte mannen grote sprongen en hielen tegen elkaar etc. Vrouwen mochten dit niet! (springen). Balletto Bij hofballet draait het om het hele hof hovelingen dansen bij de hofdans. behoefte aan geleerde dansers Omdat het steeds moeilijker wordt met alle sprongen en passen etc. In het hofballet zie je de combinatie van disciplines. Pleiades: denken na over hoe de muziek en dans er in de Oudheid uitzagen. Baïf Ballet Masqué: nadruk op aankleding Ballet Comique: met doorlopend verhaal Ballet Mélodramatique: muziek Catharina de Medici Introduceert hofballet aan het Franse hof. Het hele hof ging mee. Ook dansmeesters. In Frankrijk wist men niet precies hoe ze in Italië dansen, maar hierdoor wel. Ook konden de dansmeesters spektakels organiseren, dus nu ook in Frankrijk. Ballet Comique de la Reine Louise, ,5 uur. Figuurdansen, maar ook optochten gouden frankstukken. Dat was alles wat er in de kas zet, alles ging op aan zo n stuk. Artistieke eenheid (Aristotelische eenheid van handeling, plaats en eenheid). Met dit soort spektakels! Om het hof te promoten. Van hofballet naar klassiek (academisch) hofballet Strikte regelgeving. Frankrijk, Lodewijk XIV belangrijkste staat in Europa. Ontstaan hofopera door Lully. Het hofballet wordt overgenomen door het Koninklijke hof. Lodewijk XIV was een goede danser. Lodewijk XIV danste ook en noemde zich ook Zonnekoning. Regelgeving wordt steeds sterker. Multimedia: alle disciplines bij elkaar. Politieke boodschap. Koning is het middelpunt. Antieke bronnen. Gebruik maken van recitatief (gezongen/gesproken tekst).

20 Lodewijk XIV was een absoluut vorst. Hij had alle macht. Versailles: Alle hovelingen werden verplicht om in Versailles te gaan wonen veel spektakel om ze te vermaken. Daarvoor is de tuin aangelegd. Alles draait om Lodewijk XIV. Ballet de la Nuit: komt op als zon, zon verslaat het slechte; Lodewijk verslaat al het slechte. Veel gewerkt met machinerieën. Wordt meer opera, later. Lully heel belangrijk, invloed op muziek. Molière: Le Bourgeois Gentilhomme. Lodewijk XIV richtte academis op: Académie Royale de Danse (1661). Met Koninklijke invloed, dus hij kon veel invloed uitoefenen. Dansers die alleen maar dansen. Hovelingen mochten niet meer dansen (te oud om zelf te dansen? Dansers alleen maar dansen) Code: professional Basisposities vastgelegd. Buitenwaarts draaien. Onnatuurlijk is heel fraai. Eigen notatiesysteem: Pierre Beauchamp (directeur Academie) Veel aandacht voor sprongen danse haute of elevatiedans. Maar de sprongen waren nog beperkt door het kostuum. Dankzij notatie, academie en de moeilijkheidsgraad van de dans kwamen er professionele dansers. Klassiek ballet is voor dans, hofballet was er niet alleen meer voor dans.