Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Transcriptie

1 Cover Page The handle holds various files of this Leiden University dissertation Author: Karoubi, Behrouz Title: Assessor-centered translation quality assessment : a theoretical model and a case study Issue Date:

2 Samenvatting Het concept van vertaalkwaliteit is inherent aan bijna elke discussie over vertalen, aangezien vertaaltheorieën evaluatief van aard zijn en expliciet of impliciet bepaald vertaalgedrag stimuleren of ontmoedigen. Een kritische lezing van vertaaltheorieën door de geschiedenis heen zal zeker helpen om de verborgen aspecten die gerelateerd zijn aan het concept van vertaalkwaliteit in deze theorieën bloot te leggen. Het eerste hoofdstuk van dit proefschrift is aanvankelijk toegewijd aan het traceren van de wisselvalligheden met betrekking tot het concept van kwaliteit in de geschiedenis van vertaaltheorieën. In de loop van de kritische analyse van verscheidene vertaaltheorieën, aan het begin van dit hoofdstuk, zijn er pogingen ondernomen om de lezer te laten zien hoe de betekenis van vertaling, de verwachtingen omtrent de kwaliteit hiervan overeenkomstig de manier waarop het werd beoordeeld constant aan verandering onderhevig waren; met in acht neming van de sociaal-culturele en ideologische ontwikkelingen in het Westen gedurende verschillende historische periodes voor de opkomst van de moderne taalwetenschappen. Door de introductie van structuralisme in de studie van taal aan het begin van de twintigste eeuw onderging deze een enorme verandering, dat vervolgens een grote invloed uitoefende op vertaaltheorieën, vooral op die uit de tweede helft van de eeuw. Het tweede deel van het eerste hoofdstuk behandelt vervolgens de analyse van de meest gangbare moderne benaderingen van de studie van vertalen om te ontdekken wat er wordt bedoeld met de vertaalkwaliteit in deze benaderingen en hoe het geëvalueerd wordt. De kritische evaluatie van deze benaderingen is een vereiste om een nieuwe methodologie voor vertaalkwaliteitsevaluatie te ontwerpen; want hierdoor kunnen de sterke punten van voorgaande theorieën en methodologieën opgenomen worden in het nieuwe model (wat verder uitgewerkt zal worden in de volgende hoofdstukken van het proefschrift) en de mogelijke valkuilen en tekortkomingen kunnen worden vermeden. Dit zal het ook gemakkelijker maken om de waarde van de

3 ASSESSOR-CENTERED TRANSLATION QUALITY ASSESSMENT nieuwe methodologie te laten zien door nauwkeurig te demonstreren hoe en waar het overeenkomsten vertoont of juist verschillend is van haar vorige tegenhanger. Het tweede hoofdstuk richt zich op het ontwikkelen van een conceptueel raamwerk om vertaalkwaliteitsevaluatie te beschrijven als een ingewikkeld proces van besluitvorming. Het begint met een discussie over de grote mate van verwarring die bestaat in het gebruik van terminologieën met betrekking tot het gebied van vertaalkwaliteitsevaluatie en probeert sleuteltermen die veelal voor lief worden genomen, zoals vertalen, evaluatie en kwaliteit, te verhelderen en te (her)definiëren. Dit hoofdstuk behandelt vervolgens de ontwikkeling van een theoretisch model om de verschillende fases van het proces van vertaalkwaliteitsevaluatie uit te leggen, dat wil zeggen het verzamelen, bijeenvoegen en de interpretatie van data met een nadruk op de gewichtigheid van de rol van beoordelaars in het proces. Het theoretische model dat gepresenteerd wordt in dit hoofdstuk neemt bruikbare descriptieve en analytische eigenschappen van verschillende benaderingen in zich op die aan de orde zijn geweest in het eerste hoofdstuk en omvat bovendien verschillende sociaalculturele en ideologische factoren die het evaluatieproces zouden kunnen beïnvloeden. Tegen het einde van het tweede hoofdstuk wordt het primaire aandachtspunt verschoven naar de rol van beoordelaars en het belang van het doel van beoordeling in het vertaalkwaliteitsevaluatieproces. In het derde hoofdstuk ligt de focus op een lokale situatie in Iran. Door de noodzaak te benadrukken voor het begrijpen van het evaluatieve gedrag van de vertaalbeoordelaars binnen de sociaal-culturele en historische context waarin zij hun beoordelingstaak uitvoeren, wordt in dit hoofdstuk een beknopt verslag gepresenteerd over de geschiedenis van vertalen in Iran, waar de deelnemende beoordelaars in de casestudie in dit onderzoek vandaan komen. De geschiedenis van vertaalpraktijken in Iran dateert terug tot tweeduizend jaar geleden. Vertalen heeft altijd een prominente rol gespeeld in het interculturele communicatieproces tussen Iran en de rest van de wereld. In dit hoofdstuk worden grote ontwikkelingen met 214

4 DUTCH SUMMARY betrekking tot vertalen in de geschiedenis van Iran geadresseerd. De tijdsspanne strekt zich van de klassieke tot aan de huidige periode en focust zich hierbij op historische keerpunten, zoals de Arabische verovering van Iran ( ), de Iraanse Constitutionele Revolutie ( ) en de Islamitische Revolutie van 1979, die de oorzaak zijn geweest voor verschillende vertaalstromingen in het land. Vervolgens wordt er een gedetailleerde analyse gegeven van de praktijk en theorie van het vertalen in modern Iran, waarbij een breed scala aan onderwerpen aangedaan wordt, zoals vertaalbeleid, censuur, vertaalindustrie, vertaalpedagogie, enzovoort. Door middel van het overzicht dat wordt geboden in het derde hoofdstuk kunnen lezers de nuances van de discussies over het evaluatieve gedrag van de (academische) vertaalbeoordelaars in Iran in de daaropvolgende hoofdstukken beter begrijpen. In het vierde hoofdstuk wordt een gedetailleerde casestudie beschreven, waarin geprobeerd wordt verschillende aspecten te onderzoeken van het evaluatieve gedrag van twee groepen van beoordelaars gedurende verschillende fases van het vertaalkwaliteitsbeoordelingsproces binnen de specifieke sociaal-culturele context van Iran. Het voornaamste doel van de casestudie in dit hoofdstuk is om het theoretische model dat eerder in het tweede hoofdstuk is gepresenteerd toe te passen om zo informatie te verzamelen over hoe participant-beoordelaars de kwaliteit beoordelen van het geselecteerde vertaalraamwerk van de casestudie. De participanten in de casestudie zijn opgemaakt uit een groep van academische beoordelaars bestaande uit twintig universiteitsdocenten of professoren wiens moedertaal het Perzisch is en die ervaring hebben met het doceren van vertaalcursussen Engels-Perzisch, alsook een groep van beoordelaars bestaande uit twintig Iraanse bachelor- en masterstudenten met verschillende studieachtergronden op Iraanse universiteiten wiens moedertaal eveneens Perzisch is. De materialen die gekozen zijn om in de casestudie te verwerken zijn drie vertaalde nieuwsartikelen in het Perzisch en hun Engelse brontekst, die afkomstig zijn van de website van Voice of America (VOA). Het voornaamste instrument dat gebruikt is voor het verzamelen van data in de casestudie zijn twee online vragenlijsten (één in het Perzisch en de ander in het Engels) die speciaal ontworpen zijn om data te bemachtigen over het 215

5 ASSESSOR-CENTERED TRANSLATION QUALITY ASSESSMENT evaluatieve gedrag van de participanten gedurende verschillende fases van het vertaalkwaliteitsproces en het beoordelingsproces. In het vijfde hoofdstuk wordt het algehele evaluatieve gedrag van de participant-beoordelaar in de casestudie gedurende verschillende stappen in het proces van beoordeling geanalyseerd en bediscussieerd. Deze stappen zijn: identificatie van de problematische gebieden, taalkundige beschrijving van het probleem, beschrijving van de gefrustreerde verwachtingen, het vaststellen van de zwaarte van de problemen, oplossingen suggereren voor de problemen en de resultaten van de evaluatie vermelden. Tot slot bevat het zesde hoofdstuk een samenvatting van het proefschrift en enkele aantekeningen betreffende de beperkingen en praktische toepassingen van het onderzoek. Wat betreft de praktische toepassingen van het onderzoek is er een grote variatie van mensen die kunnen profiteren van dit onderzoek. Het onderzoek kan professionele vertaalbeoordelaars helpen zich meer bewust te worden van hun rol, verantwoordelijkheden en een breder begrip te hebben van de beslissingen die ze moeten maken gedurende verschillende fases van het beoordelingsproces. Het beoordelingsmodel van dit onderzoek zou kunnen fungeren als een basis voor het opzetten van een recursieve wederkerige feedback lus tussen beoordelaars en onderzoekers: door het model te gebruiken kunnen de beoordelaars onderzoekers van behulpzame informatie voorzien over hun evaluatieve gedrag. Onderzoekers kunnen op hun beurt de resultaten van hun experimenten delen met beoordelaars en hen aan hun alledaagse valkuilen en tekortkomingen herinneren en hen op die manier helpen hun evaluatieve vaardigheden te optimaliseren. Vertaalbedrijven kunnen ook profiteren van dit onderzoek, aangezien het beoordelingsmodel dat wordt gepresenteerd in dit onderzoek gebruikt kan worden als een dynamisch instrument om het werk van de beoordelaars te beoordelen. Het model zou vertaalbedrijven kunnen helpen om er zeker van te zijn of de beslissingen die gemaakt worden door een bepaalde beoordelaar in zijn/haar beoordeling van een bepaalde vertaling daadwerkelijk in lijn is met het algehele beleid en doelstellingen 216

6 DUTCH SUMMARY van het bedrijf. Tot slot kunnen vertaaldocenten en studenten mogelijk profiteren van dit onderzoek. Het kan hen inzicht verschaffen in hoe beoordelaars de kwaliteit van vertalingen in de praktijk evalueren. Als vertaalstagiaires wordt verteld hoe hun vertalingen worden beoordeeld door hun potentiële beoordelaars in de praktijk, dan kunnen zij op hun beurt vertalingen produceren die succesvol zijn en aan de verwachtingen voldoen van de beoordelaars in verschillende situaties. 217

7