Nanotechnologie. beeld uit octrooiaanvragen ( ) Opdrachtgever: SenterNovem. KOB/2007/nanotechnologie. Definitief

Transcriptie

1 Nanotechnologie beeld uit octrooiaanvragen ( ) Opdrachtgever: SenterNovem Colofon Dit rapport is opgesteld door M. (Marije) Braun M.Sc. Drs. J.J. (Jos) Winnink DATUM 10 december 2007 KENMERK STATUS KOB/2007/nanotechnologie Definitief

2 Cluster Kennisontwikkeling en Beleidsinteractie (KOB) KOB analyseert octrooi-informatie ter ondersteuning van beleidsontwikkeling op het gebied van innovatie en industrieel eigendom. Door de combinatie van databases met bibliografische gegevens van octrooien, octrooiregisters en bronnen met andere (economische) gegevens is het mogelijk om analyses te maken die beleidsrelevante informatie verschaffen. Vragen die KOB ondermeer kan beantwoorden, zijn: Wie is binnen een bepaald technologiegebied actief en met welke technologie in het bijzonder? Welke bedrijven zijn (in potentie) concurrenten? En welke zijn (in potentie) partners? Wat is de positie van de BV Nederland ten opzichte van de belangrijkste concurrenten op de wereldmarkt? Welke zijn de belangrijkste Nederlandse spelers in een technologiegebied? Welke geografische concentraties (valleys) zijn er te identificeren en wie maken er deel van uit? Wat zijn opkomende technologiegebieden? Wat is de octrooistructuur van een land? Op welk gebied worden naar verhouding veel octrooien aangevraagd en op welk gebied minder? Hoe verhoudt deze situatie zich met die in de EU en die in Nederland? 2

3 Abstract In opdracht van Senternovem is de data van het onderzoek naar Nanotechnologie dat in 2004 door KOB is uitgevoerd geactualiseerd. Enkele onderdelen die in het onderzoek uit 2004 naar voren komen zijn weggelaten, wij hebben ons ditmaal gefocused op Nederlandse octrooiaanvragers, de gegevens zijn verwerkt in spindiagrammen. Er is gebruik gemaakt van de aanvragen gedaan bij het Europees Octrooibureau (EOB) en de World Intellectual Property Organisation (WIPO). De data is geëxtraheerd uit de EPODOC-database van het EOB. Dit is een live database hetgeen betekent dat er dagelijks documenten aan de database worden toegevoegd. Voor het traceren van de octrooien op het gebied van nanotechnologie is gebruik gemaakt van de bij het EOB in gebruik zijnde ECLA classificatie. De belangrijkste uitkomsten, na het actualiseren van de data, van het onderzoek zijn: De Verenigde Staten is nog steeds koploper op het gebied van nanotechnologie. Biotechnologie is niet meer het belangrijkste deelgebied van de nanotechnologie, nano-ict en nano-materials zijn dat nu. De Bondsrepubliek Duitsland is binnen Europa het land met de meeste nanotechnologie octrooien op zijn naam. Nano-ICT is Nederlands sterkste tak Philips is de grootste speler in Nederland op het gebied van nanotechnologie De technische universiteit Delft heeft van de Nederlandse universiteiten de meeste octrooien op haar naam staan. 3

4 4

5 Inhoudsopgave Abstract...3 Inhoudsopgave Inleiding Nanotechnologie Methodiek Definities Deelgebieden van de nanotechnologie Het totaalbeeld Ontwikkeling in de tijd Herkomst Specialisatie-indexen nanotechnologie (totaal) Verdeling over de deelgebieden Specialisatie-indexen per nano-deelgebied Nano-Biotech Nano-ICT Nano-Materials Nano-Sensing Nano-Optica Nano-Magnetics Nederlandse Universiteiten Conclusies Wat wordt verstaan onder nanotechnologie? Wat zijn de ontwikkelingen in de tijd? Welke is de herkomst van de nano-octrooien? Welke rol speelt de BV Nederland? Verschillen met uitkomsten rapport Bijlagen Literatuurverwijzingen Gebruikte afkortingen...25 Lijst tabellen en figuren Tabel 1 Specialisatie indexen...12 Tabel 2 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van Nano-Biotech...14 Tabel 3 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van Nano-ICT...16 Tabel 4 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van Nano-Materials...18 Tabel 5 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van Nano-Sensing...19 Tabel 6 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van Nano-Optica...20 Tabel 7 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van Nano-Magnetics...21 Tabel 8 Octrooiaanvragen van Universiteiten...22 Figuur 1 10-jaar octrooiaanvragen grotere landen...10 Figuur 2 10-jaar octrooiaanvragen kleinere landen...11 Figuur 3 Herkomst Nanotechnologie octrooien...11 Figuur 4 Grafische weergave specialisatie indexen...12 Figuur 5 Verdeling nano-octrooien over de aandachtsgebieden...13 Figuur 6 Grafische weergave specialisatie index Nano-Biotech...14 Figuur 7 Grafische weergave specialisatie index Nano-ICT...15 Figuur 8 Grafische weergave specialisatie index Nano-Materials...17 Figuur 9 Grafische weergave specialisatie index Nano-Sensing...19 Figuur 10 Grafische weergave specialisatie index Nano-Optica...20 Figuur 11 Grafische weergave specialisatie index Nano-Magnetics

6 6

7 1 Inleiding Nanotechnologie wordt beschouwd als een nieuwe bron van economische groei. Het doel van de nanotechnologie is het bouwen van materialen met uitzonderlijke eigenschappen uit individuele atomen, moleculen of kleine groepjes moleculen. Wetenschappers verwachten dat nanotechnologie zal leiden tot betere behandeling van ziekten en dat energieproblemen ermee kunnen worden opgelost (NRC ). Wereldwijd investeren overheden en bedrijven miljarden euro s in nanotechnologie. Vanuit Europa worden tal van onderzoeksprojecten naar deelgebieden van de nanotechnologie gesubsidieerd. De Europese commissie heeft in 2005 een actieplan aangenomen om de strategische en leidende positie van Europa op het gebied van de nanotechnologie te handhaven. Nederland heeft zich tot doel gesteld als kenniseconomie tot de koplopers van Europa te behoren en heeft daartoe een subsidiepot van 802 miljoen euro [1] beschikbaar gesteld, waarvan momenteel 165 miljoen voor nano/microtechnologie beschikbaar gesteld zijn [2]. Net als in andere delen van de wereld, vindt ook in Nederland -mede dankzij deze stimulans- een toename plaats in Research & Development (R&D) op het gebied van nanotechnologie. Waartoe deze R&D inspanningen zullen leiden, is echter nog niet te voorzien. Op dit moment is een toename waarneembaar in het aantal octrooiaanvragen en octrooien op het gebied van nanotechnologie. Octrooien en octrooiaanvragen zijn niet alleen goede indicatoren van innovatieve ontwikkelingen, maar bevatten ook informatie over samenwerking tussen landen, regio s, bedrijven en kennisinstellingen. De toestroom van octrooiaanvragen kan zicht geven op een technologische ontwikkeling of doorbraak. Als een octrooi praktisch wordt toegepast duurt het een aantal jaren voordat dit ook daadwerkelijk het geval is. Octrooien hebben om die reden een zekere voorspellende waarde. In het vorige onderzoek uit 2004 naar octrooien en octrooiaanvragen is gekeken hoe het gebied van de nanotechnologie zich in het algemeen ontwikkelt en wat de rol van Nederland is. Daarnaast is onderzocht welke Nederlandse bedrijven en Universiteiten zich bezig houden met nanotechnologie. Ook is naar de samenwerking met buitenlandse uitvinders gekeken. Uit voorgaand onderzoek is naar voren gekomen dat: In het maatschappelijke debat onderscheid gemaakt wordt tussen goede en slechte nano-deeltjes Tussen 1994 en 2000 is het aantal EP- en WO-aanvragen voor nano-octrooien in 6 jaar tijd verdubbeld De meeste octrooien op het gebied van nanotechnologie komen uit de Verenigde Staten Biotechnologie is het grootste deelgebied binnen de nanotechnologie Binnen Europa is Duitsland de belangrijkste speler. ICT is Nederlands sterkster tak binnen de deelgebieden van de nanotechnologie Philips is koploper in Nederland gevolgd door ASML De universiteit van Utrecht is van de universiteiten in Nederland de grootste op het gebied van nanotechnologie Verenigde Staten en Japan zijn voorkeurslanden voor bescherming Van de octrooien die in handen zijn van Nederlandse bedrijven met een buitenlandse uitvinder komt het grootste deel van de uitvinders uit Zuid-Afrika In opdracht van Senternovem is een deel van de gegevens uit het voorgaande onderzoek geactualiseerd en zijn enkele analyses meer in detail genoemd. Concreet zijn in dit onderzoek de volgende vragen gesteld: 1. Wat is de herkomst van de nano-octrooien, met name: - In welke landen wordt veel onderzoek naar nanotechnologie gedaan en wat zijn hun specialiteiten? 2. Welke rol speelt de BV Nederland op dit terrein en welke Nederlandse bedrijven en uitvinders zijn actief op dit gebied? 7

8 2 Nanotechnologie 2.1 Methodiek Om de verzamelde octrooi-informatie op een juiste wijze te kunnen interpreteren, moet deze volledig, betrouwbaar en consistent zijn. Octrooiaanvragen die via het EOB of via de World Intellectual Property Organization (WIPO) zijn gelopen, voldoen aan deze voorwaarden. Van octrooien die de zogenaamde Europese route (via het EOB) of de PCT-route (via de WIPO) hebben gevolgd wordt aangenomen dat zij in potentie van grotere economische waarde zijn dan octrooien die slechts in één afzonderlijk land zijn aangevraagd. Om deze reden is er voor gekozen om alleen octrooien te beschouwen die één van de twee genoemde internationale routes hebben gevolgd. Voor het traceren van de octrooien op het gebied van nanotechnologie is gebruik gemaakt van de bij het EOB in gebruik zijnde ECLA classificatie. De ECLA heeft op andere classificatiesystemen voor, dat zij regelmatig wordt herzien. Hierdoor kunnen nieuwe technologieën, zoals nanotechnologie, systematisch worden toegevoegd en kan de indeling worden aangepast aan ontwikkelingen. De indeling in aandachtsgebieden zoals die door het EOB wordt gebruikt voor nanotechnologie is in dit onderzoek overgenomen. Daarnaast is gebruik gemaakt van indicatoren [3] die door de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) zijn ontwikkeld. De volgende indicatoren zijn gebruikt: - Tellingen van octrooiaanvragen zijn gedaan op basis van geclusterde ECLA-codes, waarbij dubbeltellingen zoveel mogelijk zijn vermeden of verwijderd. - De tellingen per instelling zijn gedaan op basis van eenvoudige tellingen. Om het te gebruiken tijdvenster te bepalen is gekeken naar factoren die vertragend werken op het beschikbaar komen van de benodigde octrooigegevens. Van octrooien die na 2005 zijn aangevraagd is het niet zeker of de gegevens in de databases zijn opgenomen en of ze volledig zijn. In dit onderzoek zijn om die reden alleen octrooipublicaties, waarvan de aanvraag gedaan is in de periode , meegenomen. 2.2 Definities De term nanotechnologie bestaat al sinds 1974, maar tot op heden is er geen definitie geweest die het gebied naar ieders tevredenheid beschrijft. Nanotechnologie omvat een diversiteit aan technologieën. Gemeenschappelijk is voor al deze technologieën dat zij zich bezighouden met structuren ter grootte van enkele nanometers 1. Een op dit moment gangbare werkdefinitie is: nanotechnologie het manipuleren, plaatsen, meten, vormgeven of fabriceren van materialen op sub-100 nanometerschaal Omdat deze definitie te weinig houvast geeft heeft de Europese Unie (EU) een studie [4] laten uitvoeren. In deze studie is een aantal deelgebieden binnen nanotechnologie afgebakend. De gevonden indeling blijkt niet helemaal adequaat om alle ontwikkelingen binnen nanotechnologie goed te kunnen signaleren. Het EOB heeft daarom begin 2003 een tweetal deelgebieden toegevoegd aan de vier die uit de studie van de EU kwamen. Voor dit onderzoek is de keuze van het EOB overgenomen en wordt de nanotechnologie opgedeeld in de volgende zes aandachtsgebieden: Nanobiotechnology (Biotech); Nanotechnology for information processing, storage and transmission (ICT); Nanotechnology for materials and surface science (Materials); Nanotechnology for interacting, sensing or actuating (Sensing); Nanooptica (Optica); Nanomagnetics (Magnetics). 1 1 nanometer = meter 8

9 2.3 Deelgebieden van de nanotechnologie Nanobiotechnology (Biotech) Nanobiotechnologie wordt ook wel aangeduid als nanotechnologie voor lifesciences. In het bijzonder wordt hieronder begrepen filtratie, zuivering en scheidingstechnieken, bijvoorbeeld ten behoeve van het ontdekken van stoffen of afgeven van medicijnen. Nanocapsules als dragers van farmaceutische middelen en biomoleculaire motoren, zijn andere voorbeelden van producten uit deze moleculaire nanobiotechnologie. Nanotechnology for information processing, storage and transmission (ICT) DNA- en quantum-computing zijn voorbeelden van wat we onder nanotechnologie voor ICT moeten verstaan. Biomoleculen voor gebruik in elektronica en dataopslag worden ook tot dit deelgebied gerekend, evenals lees- en schrijfkoppen met nanometer precisie. Ook lithografie om structuren te creëren op nanometer schaal vallen hieronder. Nanotechnology for materials and surface science (Materials) Hierbij moet worden gedacht aan het precies controleren van de morfologie van materialen of substanties op nanometerschaal. Hieronder vallen zaken als nanofragmentjes, supramoleculaire systemen, selfassembling monolayers en andere ultradunne lagen. Nanotechnology for interacting, sensing or actuating (Sensing) Het meten van fysieke, chemische en biologische eigenschappen van oppervlakten en grensvlakken, met een nauwkeurigheid op nanometerschaal. Ook instrumenten om dit soort metingen en dit ultraprecieze constructiewerk te doen worden hiertoe gerekend. Het gaat dan bijvoorbeeld om Scanning Probe Microscopen en quantum dot labels om biologisch materiaal te analyseren. Nano-optica (Optica) Nano-optica omvat zaken als Quantum optica, optische quantum well structuren, fotonische kristallen nearfield optical probes, single quantum well (SQW) lasers en multiple quantum well (MQW) lasers, quantum cascade lasers, enz. Nanomagnetics (Magnetics) Nanomagnetics omvat technologiën zoals low dimensional magnetism (LDM); extraordinary magnetoresistance (EMR); giant magnetoresistance (GMR); anisotropic magnetoresistance (AMR); tunelling magnetoresistance (TMR) en andere XMR technologieën met magnetoresistance effecten. Deze technologieën voor de sensing van magnetische velden maken bijvoorbeeld dataopslag mogelijk met een zeer grote capaciteit en zeer korte responsetijd. 9

10 3 Het totaalbeeld In hoofdstuk drie wordt eerst de ontwikkeling in de tijd van octrooiaanvragen behandeld, de herkomst van octrooiaanvragen en de ontwikkeling van de totale nanotechnologie aan de hand van specialisatie-index. Vervolgens worden de deelgebieden per paragraaf behandeld en de rol die Nederland op ieder deelgebied speelt. 3.1 Ontwikkeling in de tijd Sinds 1977 zijn er wereldwijd ruim octrooiaanvragen op het gebied van nanotechnologie ingediend. De ontwikkeling van het aantal aanvragen ingediend bij het EOB (EP-route) en bij de WIPO (PCT-route) is voor de periode in figuur 1 en 2 weergegeven. In 1999 is het aantal EP en WO aanvragen meer dan verdubbeld, in vergelijking met 1995, maar de beschikbare statistische informatie van na 2004 wordt als te weinig betrouwbaar (lees: volledig) geacht, om zonder correctie te worden gebruikt. Dit komt door de tijd die verloopt tussen indiening, ter inzage legging, verlening en publicatie van een octrooi. Octrooiaanvragen Nanotechnologie grotere landen (EP+WO , indexcijfers 2000=100) 400 Aantal Totaal Verenigde Staten Japan Bondsrepubliek Duitsland Frankrijk EU15 Nederland Jaar van indiening Figuur 1 10-jaar octrooiaanvragen grotere landen 10

11 Octrooiaanvragen Nanotechnologie kleinere landen (EP+WO , indexcijfers 2000=100) Aantal EU15 Verenigd Koninkrijk Canada Zwitserland Zuid-Korea Italië Nederland Jaar van indiening Figuur 2 10-jaar octrooiaanvragen kleinere landen 3.2 Herkomst Grafisch weergegeven ziet de herkomst naar land van de nanotechnologie octrooien er als volgt uit. Japan en de Verenigde Staten zijn duidelijk toonaangevend op het gebied van nanotechnologie. Duitsland, Frankrijk en Verenigd Koninkrijk zijn de belangrijkste Europese spelers. Nederland scoort met 3% goed. Octrooiaanvragen Nanotechnologie (EP+WO ) Canada 2% Verenigd Koninkrijk 5% Zwitserland 2% Zuid-Korea 3% Italië 1% Nederland 3% Overig 1% Verenigde Staten 44% Frankrijk 5% Bondsrepubliek Duitsland 11% Japan 23% Figuur 3 Herkomst nanotechnologie octrooien 11

12 3.3. Specialisatie-indexen nanotechnologie (totaal) Gekeken is in hoeverre landen meer of minder dan gemiddeld ten opzichte van hun totaal aantal octrooien, aanvragen verrichten op het gebied van nanotechnologie. Dit gedrag wordt uitgedrukt in de zogenaamde specialisatie-index. Een specialisatie-index groter dan 1 geeft aan dat er meer dan gemiddeld aanvragen voor nanotechnologie-octrooien worden ingediend. Een waarde kleiner dan 1 betekent dat juist minder octrooien dan gemiddeld worden aangevraagd op het gebied van de nanotechnologie. Het specialisatie indexcijfer van het Verenigd Koninkrijk en Nederland is bijna gelijk aan het gemiddelde. Totaal WO- en EP-octrooien Nationaliteit Aanvragers Alle aanvragen % Aanvragen Nanopatenten Totaal Generaal: waarvan Nano: % Specialisatie index Verenigde Staten ,2369 Japan ,3427 Duitsland ,6675 Verenigd Koninkrijk ,9406 Frankrijk ,8080 Nederland ,9119 Zuid-Korea ,2239 Zwitserland ,6374 Canada ,8837 Italië ,3987 Totaal Selectie: Tabel 1 Specialisatie indexen Hieronder wordt deze tabel weergegeven in een spindiagram. In één oogopslag is te zien dat Japan, de Verenigde Staten en Zuid-Korea bovengemiddeld octrooien op het gebied van nanotechnologie aanvragen. Specialisatieindex Totaal Nano (EP+WO ) Ne derland Verenigde Staten 1,50 1,00 Japan Italië 0,50 Bondsrepubliek Duitsland 0,00 Zuid-Korea Frankrijk Zwitserland Verenigd Koninkrijk Canada Figuur 4 Grafische weergave specialisatie indexen 12

13 3.3 Verdeling over de deelgebieden De verdeling van de gepubliceerde octrooiaanvragen over de zes aandachtsgebieden van de nanotechnologie is weergegeven in onderstaande grafiek. Octrooiaanvragen nanotechnologie (EP+WO ) 2000 aantal Verenigde Staten Japan Bondsrepubliek Duitsland Frankrijk Verenigd Koninkrijk Canada Zwitserland Zuid-Korea Italië Nederland 0 Biotech ICT Materials Sensing Optics Magnetics Figuur 5 Verdeling nano-octrooien over de aandachtsgebieden In vijf van de zes deelgebieden voeren de Verenigde Staten de boventoon. Alleen op het gebied van Magnetics is het aantal aanvragen uit Japan groter, zij het dat het verschil met de Verenigde Staten niet erg groot is. Zeker opvallend is de positie van Nederland op het gebied ICT en op het gebied Magnetics. 3.4 Specialisatie-indexen per nano-deelgebied In deze paragraaf word per deelgebied aan de hand van specialisatie-indexen de positie van Nederland weergegeven door middel van spindiagrammen. De tabellen in deze paragraaf geven per deelgebied de belangrijkste Nederlandse spelers waar. Daarbij baseren wij ons op het aantal octrooiaanvragen dat een organisatie op zijn of haar naam heeft staan. 13

14 3.4.1 Nano-Biotech Op het deelgebied van de nano-biotech is Frankrijk de belangrijkste speler gevolgd door de Verenigde Staten. Beide landen vragen bovengemiddeld octrooien aan op het gebied van de nano-biotech. Het Verenigd Koninkrijk en Canada vragen iets meer octrooien aan dan gemiddeld. De andere landen vragen minder octrooien aan dan gemiddeld aan. Specialisatieindex Nano-Biotech (EP+WO ) Nederland Verenigde Staten 2,0 1,5 Japan Italië 1,0 0,5 0,0 Bondsrepubliek Duitsland Zuid-Korea Frankrijk Zw itserland Canada Verenigd Koninkrijk Figuur 6 Grafische weergave specialisatie index nano-biotech Op het gebied van nano-biotech zijn in Nederland Philips, Unilever en Farmac de belangrijkste spelers. Aanvrager Totaal AKZO NOBEL NV BRACCO BUSSCHER GUUSKE FREDERIKE 1 1 COTY BV DSM NV ERASMUS UNIVERSI- 2 2 TEIT ROTTERDAM FARMARC NEDER- LAND BV INTROGENE BV KONINKLIJKE PHILIPS ELECTRONICS NV ORGANON NV 1 1 PHARMACHEMIE BV 1 1 QUEST INT 1 1 SYNTARGA BV 1 1 UNILEVER Tabel 2 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van nano-biotech 14

15 3.4.2 Nano-ICT Opvallend is de positie van Nederland in deze specialisatie-index. Na Zuid-Korea komt Nederland op de tweede plek met een meer dan het gemiddeld aantal octrooienaanvragen op het gebied van nano-ict. Andere belangrijke landen op dit gebied zijn de Japan en de Verenigde Staten. Waarbij Japan gemiddeld net iets mee octrooien aanvraagt dan de Verenigde Staten. Specialisatieindex Nano-ICT (EP+WO ) Nederland Verenigde Staten 2,0 1,5 Japan Italië 1,0 0,5 0,0 Bondsrepubliek Duitsland Zuid-Korea Frankrijk Zw itserland Verenigd Koninkrijk Canada Figuur 7 Grafische weergave specialisatie index nano-ict 15

16 Philips, ASML, Hitachi en Mapper zijn op het gebied van nano-ict in Nederland de belangrijkste spellers. Philips steekt echter met kop en schouders boven de anderen uit. Aanvrager Totaal ASML NETHERLANDS BV BARLOVENTO INTERNAT 1 1 ERASMUS UNIVERSITEIT 2 2 ROTTERDAM HITACHI LTD KONINKLIJKE PHILIPS ELECTRONICS NV MAPPER LITHOGRAPHY IP B V MOLECULAR BIOPHY- 1 1 SICS INC NXP BV 2 2 ODME INTERNAT BV 1 1 PLANT RES INT BV 1 1 RIJKS UNIVERSITEIT 2 2 GRONINGEN RIJKS UNIVERSITEIT 4 4 LEIDEN RIJKS UNIVERSITEIT 1 1 UTRECHT STICHTING DUTCH PO- 1 1 LYMER INST STICHTING FOM STICHTING TECH WE- 1 1 TENSCHAPP TECHNISCHE UNIVERSI- 2 2 TEIT TWENTHE TECHNISCHE UNIVERSI TEIT DELFT TNO UNIVERSITEIT VAN AM- 1 1 STERDAM YAMAHA MOTOR EUROP 1 1 Tabel 3 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van nano-ict 16

17 3.4.3 Nano-Materials Belangrijkste spelers op het gebied van de nano-materials zijn Zuid-Korea, Japan en de Verenigde Staten. Specialisatieindex Nano-Materials (EP+WO ) Nederland Verenigde Staten 1,5 1,0 Japan Italië 0,5 Bondsrepubliek Duitsland 0,0 Zuid-Korea Frankrijk Zw itserland Verenigd Koninkrijk Canada Figuur 8 Grafische weergave specialisatie index nano-materials 17

18 In Nederland hebben Philips, DSM en Akzo op het gebied van nano-materials de meeste octrooiaanvragen op hun naam staan. Aanvrager Totaal AKZO NOBEL NV ALBEMARLE CORP 1 1 ASML NETHER- LANDS BV 2 2 BASELL TECHNO- LOGY CO BV 1 1 COTY BV 1 1 DSM NV DUTCH SPACE BV 1 1 INDIGO NV 1 1 KONINKLIJKE PHI LIPS ELECTRONICS NV LANDBOUW UNI- 1 1 VERSITEIT WAGE- NINGEN NKI - NEDERLANDS 1 1 KANKER INSTITUUT PAMGENE BV 1 1 RIJKS UNIVERSI- 1 1 TEIT LEIDEN RIJKS UNIVERSI- 1 1 TEIT LEIDEN - LUMC RIJKSUNIVERSITEIT 1 1 UTRECHT SCHLUMBERGER 1 1 TECHNOLOGY BV SHELL STICHTING DUTCH 1 1 POLYMER INST STICHTING TECH 2 2 WETENSCHAPP TECHNISCHE UNI VERSITEIT EIND- HOVEN TECHNISCHE UNI- 1 1 VESITEIT DELFT TEIJIN TWARON BV 1 1 TNO 4 4 Tabel 4 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van nano-materials 18

19 3.4.4 Nano-Sensing Zwitserland als partij die op veel gebieden van de nanotechnologie niet als voorloper naar voren komt doet dat op het gebied van nano-sensing juist wel. Net als de VS vragen zij meer dan gemiddeld octrooien aan. Specialisatieindex Nano-Sensing (EP+WO ) Nederland Verenigde Staten 1,5 1,0 Japan Italië 0,5 Bondsrepubliek Duitsland 0,0 Zuid-Korea Frankrijk Zw itserland Canada Verenigd Koninkrijk Figuur 9 Grafische weergave specialisatie index nano-sensing Op het gebied nano-sensing is Philips de grootste speler. Aanvrager Totaal HITACHI LTD 1 1 KONINKLIJKE PHI- LIPS ELECTRONICS NV STICHTING DIENST LANDBOUWKUNDI 1 1 STICHTING TECH WETENSCHAPP TECHNISCHE UNI- VERSITEIT TWEN- THE 1 1 TECHNISCHE UNI- VESITEIT DELFT VERENIGING VOOR CHRISTELIJK HOGER ONDER- WIJS 1 1 Tabel 5 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van nano-sensing 19

20 3.4.5 Nano-Optica Japan en het Verenigd Koninkrijk vragen op het gebied van nano-optica meer dan gemiddeld octrooien aan. De Verenigde Staten en Canada doen dit ook maar in mindere mate. Specialisatieindex Nano-Optics (EP+WO ) Nederland Verenigde Staten 2,0 1,5 Japan Italië 1,0 0,5 0,0 Bondsrepubliek Duitsland Zuid-Korea Frankrijk Zw itserland Canada Verenigd Koninkrijk Figuur 10 Grafische weergave specialisatie index nano-optica Philips is ook op het gebied van nano-optica de belangrijkste speler. Aanvrager Totaal ERASMUS UNIVERSI- TEIT ROTTERDAM 1 1 HELIANTHOS BV 1 1 HULST NIEK VAN 1 1 KONINKLIJKE PHILIPS ELECTRONICS NV PLANT RES INT BV 1 1 STICHTING FOM 1 1 TECHNISCHE UNIVE- 1 1 SITEIT DELFT UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM 1 1 Tabel 6 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van nano-optica 20

21 3.4.6 Nano-Magnetics Op het gebied van nano-magnetics zijn Japan en Nederland de belangrijkste spelers. Zwitserland en de Verenigde Staten blijven op hun gemiddelde steken, de andere landen die in de index genoemd worden zakken daar zelfs onder. Specialisatieindex Nano-Magnetics (EP+WO ) Italië Nederland Verenigde Staten 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Japan Bondsrepubliek Duitsland Zuid-Korea Frankrijk Zw itserland Verenigd Koninkrijk Canada Figuur 11 Grafische weergave specialisatie index nano-magnetics Philips en Hitachi zijn samen op het gebied van nano-magnetics degene die de meeste octrooiaanvragen in Nederland op hun naam hebben staan. Aanvrager Totaal HITACHI LTD KONINKLIJKE PHI LIPS ELECTRONICS NV RIJKSUNIVERSITEIT 1 1 UTRECHT STICHTING TECH WETENSCHAPP U CAT B V 1 1 Tabel 7 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van nano-magnetics 21

22 3.5 Nederlandse Universiteiten De Technische universiteit Delft en de universiteit Leiden hebben in de periode 1995 tot 2005 de meeste octrooiaanvragen gedaan. Nano-ICT Nanobiotech Nano- Materials Nano- Sensing Nano- Optica Nano- Magnetics Landbouw Universiteit Wageningen 1 1 Rijksuniversiteit Groningen totaal 2 2 Rijksuniversiteit Utrecht Technische universiteit Delft Technische universiteit Eindhoven 3 3 Technische universiteit Rotterdam Technische universiteit Twente Universiteit van Amsterdam Universiteit Leiden totaal Tabel 8 Octrooiaanvragen van Universiteiten 22

23 4 Conclusies 4.1 Wat wordt verstaan onder nanotechnologie? De in de inleiding gestelde vragen zijn in de hoofdstukken hiervoor behandeld en hieronder zijn de belangrijkste conclusies samengevat. Onze invalshoek waren de octrooiaanvragen en de classificatie daarvan in aandachtsgebieden. We hebben gekozen voor de bij het EOB aangetroffen onderverdeling. In het maatschappelijke debat over eventuele gezondheidsrisico s van geïnhaleerde of ingebrachte nanodeeltjes, probeert men onderscheid te maken tussen goede en slechte nanodeeltjes. Daarbij wordt nu ook onderscheid gemaakt tussen rode (medische), groene (agrarische) en witte (industriële) nanotechnologie. Binnen het kader van het onderhavige onderzoek is deze bezorgdheid van minder belang, maar het valt niet te ontkennen dat men zich in toenemende mate bewust is van het feit dat een overmatig enthousiasme over de toepasbaarheid van de vindingen niet op zijn plaats is. Men spreekt over een moratorium op de commerciële productie van nanomaterialen, totdat de risico s voor de consument helder zouden zijn. Men wil dus eerst duidelijkheid over de effecten op het milieu en de gezondheid, totdat het vertrouwen van het publiek breed genoeg is. De tot nu toe forse investeringen in de opkomende nanotechnologie-industrie zouden anders wel eens verloren kunnen gaan. 4.2 Wat zijn de ontwikkelingen in de tijd? Tussen 1995 en 2005 is het aantal EP- en WO-aanvragen voor nano-octrooien verviervoudigd. Gelet op de gemiddelde groei in het aantal gepubliceerde octrooiaanvragen en de specificatie-indexcijfers over de periode , voorzien we dat de groei van het aantal octrooiaanvragen door zal zetten. De toepassingsmogelijkheden kunnen een vergelijkbare sterke groei doormaken. 4.3 Welke is de herkomst van de nano-octrooien? De Verenigde Staten koploper. De meeste octrooien op het gebied van nanotechnologie komen uit de Verenigde Staten. Verenigde Staten belangrijkste speler bij nanobiotechnologie. In de nanobiotechnologie is de Verenigde Staten het land met veruit de meeste octrooien. Op vijf van de zes gebieden van de nanotechnologie is de Verenigde Staten koploper. Alleen op het gebied van nano-magnetics vraagt Japan meer octrooien aan dan de Verenigde Staten. ICT en Materials grootste deelgebieden. Binnen de nanotechnologie worden voor het deelgebied ICT en Materials veruit de meeste octrooien aangevraagd. Bondsrepubliek Duitsland voert de Europese landen aan. Van de Europese landen is Duitsland het land met de meeste octrooien op het gebied van nanotechnologie. Het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk volgen op enige afstand. 4.4 Welke rol speelt de BV Nederland? ICT Nederlands sterkste tak. Van de zes deelgebieden die worden onderscheiden in de nanotechnologie is ICT de sterkste tak van Nederland, gevolgd door Magnetics. Philips koploper in Nederland. Van de Nederlandse bedrijven is Philips veruit de grootste op het gebied van nanotechnologie. Philips is in alle deelgebieden aanwezig. 23

24 ASML tweede op gebied van ICT. Op het gebied van ICT is ASML de tweede partij in Nederland als het gaat om nanotechnologieoctrooien. DSM tweede op gebied van Materials Op het gebied van Materials is DSM de tweede partij in Nederland als het gaat om nanotechnologieoctrooien. Hitachi tweede op gebied van Magnetics Op het gebied van Magnetics is Hitachi de tweede partij in Nederland als het gaat om nanotechnologie-octrooien. Universiteiten De aanvraag en publicatie van een octrooi via de internationale wegen, veroorzaken een pijplijn van 30 tot 50 maanden. Deze storende factor heeft zijn grootste invloed op kleine verzamelingen. Op basis van de voor ons toegankelijke octrooidatabases, heeft de Technische Universiteit Delft, één van de negen Nederlandse universiteiten die octrooien bezitten in de nanotechnologie, de meeste octrooien. 4.5 Verschillen met uitkomsten rapport 2004 De belangrijkste verschillen uit het onderzoek in vergelijking met het onderzoeksrapport uit 2004 zijn: De meeste octrooien op het gebied van nanotechnologie komen nog steeds uit de Verenigde Staten, maar op het deelgebied van de nano-magnetics komen de meeste octrooien uit Japan. Nanobiotechnologie is niet meer het grootste deelgebied, dat zijn nano-ict en nanomaterials nu. Uit het huidige onderzoek komt naar voren dat de technische universiteit Delft als Nederlandse universiteit de meeste octrooien op haar naam heeft staan in plaats van de universiteit van Utrecht. 24

25 Bijlagen 1. Literatuurverwijzingen [1] Ministerie van Economische zaken: Besluit subsidies investeringen in de kennisinfrastructuur (BSIK) (november 2003) [2] SenterNovem: Kenmerken gehonoreerde projecten; Microsysteem- en nanotechnologie [3] Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), Directorate for Science, Technology and Industry (STI): Methodology used to calculate patent-based indicators (juni 2004) [4] Nanotechnology Expert Group & Eurotech Data: Mapping Excellence in Nanotechnologies Preparatory Study (December 2001) 2. Gebruikte afkortingen Afkorting ECLA EOB EP EP-route PCT PCT-route WIPO WO Verklaring European CLAssification system. Classificatie systeem dat door het EOB wordt gebruikt om octrooiaanvragen te classificeren. Europees Octrooi Bureau, een regionaal bureau dat de octrooiverlening afhandelt voor de landen aangesloten bij het Europees Octrooi Verdrag (EOV) Bij het EOB ingediende aanvragen krijgen een nummer EPxxxxxxx en worden daarom ook wel aangeduid EP-aanvragen. Route die octrooiaanvragen volgen die bij het EOB worden ingediend. Patent Cooperation Treaty, een verdrag waarbij een groot aantal landen is aangesloten. Octrooien kunnen bij de WIPO worden ingediend. Na indiening gaan de octrooien de regionale- of nationale fase in. Route die octrooiaanvragen volgen die via de WIPO onder het PCT-verdrag worden ingediend. World Intellectual Property Organisation, onderdeel van de Verenigde Naties, gevestigde in Génève, dat zich bezighoudt met IE. Aanvragen die worden ingediend via de PCT-route krijgen als nummer WOxxxxxx. Om die reden worden ze ook wel WO-aanvragen genoemd. 25