Capita Selecta Recent Arbeidsmarktonderzoek in Vlaanderen

Transcriptie

1 SAMENVATTING ONDERZOEK ONDERZOEK I.K.V. VIONA STEUNPUNT WSE Capita Selecta Recent Arbeidsmarktonderzoek in Vlaanderen TITEL: MEER DAN INCHAKELING ALLEEN. NAAR EEN BREDE EN REALISTISCHE AFBAKENING VAN DE SOCIALE ECONOMIE IN VLAANDEREN. TECHNISCH VOORRAPORT. Auteur(s): Laura Jacobs, Peter De Cuyper en Caroline Gijselinckx 1

2 1. Korte samenvatting van het onderzoek (abstract) In 2009 werd, in het kader van het Steunpunt Werk en Sociale Economie, voor een eerste keer een monitor voor de sociale inschakelingseconomie in Vlaanderen uitgerold, waarin alle ondernemingen en werknemers binnen de sociale inschakelingseconomie in Vlaanderen gemonitord werden. In het kader van het nieuwe Steunpunt WSE, dat loopt gedurende de periode , wordt een uitbreiding van deze monitor uitgewerkt. Deze uitbreiding situeert zich op twee vlakken: (1) een uitbreiding van de organisaties binnen de sociale economie (2) een uitbreiding van de meerwaarden gerealiseerd door deze organisaties. 1 Voor het eerste luik, de uitbreiding van organisaties, gingen we op zoek naar een afbakening en operationalisering van de sociale economie in Vlaanderen. Doelstelling hierbij was om zowel een theoretische en wetenschappelijk gefundeerde definitie en afbakening op te zetten, die tevens ook in lijn ligt met het beleid in Vlaanderen, Europa en het werkveld zelf. Op basis van deze afbakening wordt de uitbreiding van de monitor ingevuld. Concreet zullen naast de klassieke sociale inschakelingseconomie ook de ondersteuningsorganisatie, de NRC erkende coöperaties en de VSO s worden opgenomen in de monitor. Voor het tweede luik, de uitbreiding van meerwaarden gerealiseerd door deze ondernemingen, zijn we nagegaan welke indicatoren van gerealiseerde meerwaarden we kunnen terugvinden in bestaande administratieve databanken. Key words: 1 Het in kaart brengen van de meerwaarden gerealiseerd door sociale ondernemingen wordt opgenomen door UGent, die een bevraging zullen uitvoeren bij de populatie aan sociale ondernemingen in Vlaanderen. 2

3 2. Doelen van het onderzoek De ondernemingen in de sociale economie, of sociale ondernemingen, worden in Vlaanderen vooral gezien binnen de context van sociale inschakelingseconomie, of de integratie van doelgroepwerknemers met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. In dit onderzoeksproject willen we deze invulling binnen een bredere internationale beleidsmatige en academische context plaatsen, hieruit een bredere definitie van sociale economie afleiden en dit vertalen naar de afbakening van de populatie binnen de monitor sociale economie. Verduidelijking van kernbegrippen + op welke wijze deze aansluiten bij de gangbare internationale definitie(s) + typisch Vlaamse begrippen en structuren 3. Methoden en data (voor meer methodologische toelichting kan je het kaderstuk gebruiken) Uitbreiding van de populatie van ondernemingen: In een eerste fase van het onderzoek voerden we een literatuurstudie uit, waarbij we zowel academische als beleidsmatige definities en afbakeningen bestudeerden. Op basis van een vergelijking van deze verschillende definities en afstemming met het werkveld kwamen we tot een eerste bredere afbakening van sociale economie, waarbij we ook tien criteria definieerden. In een volgende stap gingen we na welke type organisaties in Vlaanderen op basis hiervan tot de sociale economie kunnen gerekend worden, op basis waarvan we een voorstel voor afbakening voor de uitbreiding van de monitor gaven. Uitbreiding meerwaarden gerealiseerd door deze ondernemingen: Om meerwaarden of resultaten van sociale economie organisaties in kaart te brengen, of indicatoren van de meerwaarde gerealiseerd door deze organisaties te meten, vertrokken we van beschikbare methoden om meerwaarden te meten en te rapporteren: het Global Reporting Initiative (GRI) en ISO 26000). We zochten daarnaast inspiratie bij satellietrekeningen. Op basis hiervan, en in afstemming met UGent 2, identificeerden we enkele indicatoren van meerwaarden, waarvan we vervolgens na zijn gegaan in welke mate we deze kunnen terugvinden in bestaande administratieve databanken. 2 UGent zal de bevraging uitvoeren bij de sociale ondernemingen. Voor de identificatie van mogelijke meerwaarden baseerde we ons dan ook op het kader dat zij uitwerkten, om zo een maximale complementariteit na te streven. 3

4 Methodische toelichting (bijvoorbeeld type van survey: statistische technieken) 4. Bevindingen Uitbreiding van de populatie van ondernemingen Op basis van een analyse van internationale onderzoeksliteratuur, beleidsdefinities in Europa en Vlaanderen, de definitie van het werkveld in Vlaanderen en aftoetsing met vertegenwoordigers van het werkveld via focusgroepen definieerden we tien criteria voor sociale ondernemingen. Vier hiervan kunnen aanzien worden als minimale voorwaarden om als sociale onderneming in Vlaanderen te worden bestempeld: 1. Duidelijke omschrijving van een sociaal doel: sociale tewerkstelling, persoonlijke dienstverlening, lokale ontwikkeling van achtergestelde gebieden, 2. Beperking van de winstverdeling: geen winstuitkering of beperkte winstuitkering (bijvoorbeeld maximum 6% zoals VSO of erkende coöperatie) 3. Op continue basis commerciële, financiële of industriële activiteiten ontplooien en daden van koophandel stellen 4. Hoge graad van autonomie: eigen RvB, beslissingsautonomie, niet bestuurd door politieke of andere organisaties Behalve deze minimale voorwaarden, kunnen we ook 6 bijkomende criteria definiëren: 1. Een minimum aan betaalde arbeid hebben (als zelfstandige(n) en/of met werknemers) 2. Een minimum aan marktinkomsten hebben 3. Beslissingsmacht is losgekoppeld van kapitaalsinbreng volgens het principe 1 persoon 1 stem, of een beperking van de stemrechten op de algemene vergadering tot 10% (cf. criteria voor erkenning van coöperaties in België) 4. Participatief karakter, waarin verschillende stakeholders betrokken zijn: deelname van leden, klanten, gebruikers, in bestuur en besluitvorming 4

5 4. Bevindingen (vervolg) 5. BTW-plichtig zijn (of een vrijstelling van BTW-plicht omwille van de aard van de uitgeoefende activiteiten) 6. Initiatief van een groep of organisatie van burgers Deze criteria kunnen gezien worden als ideaaltypische kenmerken die toelaten om sociale ondernemingen te identificeren. Ideaaltypisch zal een sociale onderneming gekenmerkt worden door deze 10 criteria. Deze criteria zijn richtinggevend, maar in de praktijk zullen zeker niet alle organisaties aan al deze criteria voldoen. Op basis van de criteria stelden we een uitbreiding van de populatie aan ondernemingen voor. De uitbreiding wordt schematisch voorgesteld in onderstaande figuur. De kern van de monitor bestaat uit de ondernemingen in de sociale inschakelingseconomie, de groep die op dit moment ook in de huidige monitor voor de sociale inschakelingseconomie is opgenomen. We breiden deze groep evenwel uit met alle arbeidszorginitiatieven, alsook de opstartende sociale economie ondernemingen, gezien zij een belangrijke plaats krijgen toegewezen in het nieuwe Ondersteuningsdecreet. We breiden deze groep uit met de ondersteuningsstructuur voor de sociale economie, CollondSE. Een bijkomende uitbreiding betreft de NRCerkende coöperaties (eventueel aangevuld met de leden van Coopkracht). Binnen de internationale literatuur worden zij traditioneel als pijlers van de sociale economie aanzien en beantwoorden dus ook aan de vooropgestelde criteria. Ook voor de categorie vennootschappen met sociaal oogmerk (vso s) is dit het geval. Tot slot kunnen op basis van de vooropgestelde definitie ook social profit ondernemingen die voldoen aan de ontwikkelde criteria ook als sociale ondernemingen worden beschouwd. Echter, gezien het feit dat deze groep niet omvat wordt door het nieuwe Ondersteuningsdecreet, en er onvoldoende draagvlak bleek te zijn voor deze uitbreiding werd deze groep van ondernemingen vooralsnog niet in de monitor opgenomen. 5

6 4. Bevindingen (vervolg) Uitbreiding van de meerwaarden gerealiseerd door de ondernemingen Aangezien GRI en ISO beiden als standaard aanzien kunnen worden voor respectievelijk de rapportering van duurzaamheid (GRI) en maatschappelijke verantwoording (ISO 26000), waarbij de nadruk ligt op het in kaart brengen van maatschappelijke meerwaarden of resultaten, hebben we beide instrumenten gebruikt als vertrekpunt voor het identificeren van indicatoren van meerwaarde. Concreet onderscheiden we op basis hiervan vijf domeinen: het economische, de mens, gemeenschap, bestuur (governance) en het milieu (of ecologie). Deze indeling is in afstemming met de UGent, die dezelfde domeinen onderscheidt bij het ontwikkelen van indicatoren voor het meten van sociale performantie van sociale economie ondernemingen. Voor de uitbreiding van de indicatoren naar meerdere domeinen en niveaus hebben we ons geïnspireerd op de methodologie van satellietrekeningen (cf. Thiry & Mertens, 2004; Pacolet et al., 2001), de ontwikkelde methodologie voor een satellietrekening voor de sociale economie (Barea & Monzon, 2006; Thiry & Mertens, 2004), de indicatoren in het Global Reporting Initiative en de indicatoren van de ISO Waar de satellietrekeningen voornamelijk focussen op het economische domein, vinden we zowel bij GRI als ISO indicatoren terug voor de vijf hierboven beschreven domeinen. Op basis hiervan zijn we nagegaan welke indicatoren beschikbaar zijn in de nationale administratieve databanken, en die dus mee opgenomen kunnen worden in de monitor (WP1a), alsook voor welke indicatoren dit niet het geval is en die eventueel bevraagd kunnen worden in de vooropgestelde survey en case studies (WP1b). Op basis hiervan identificeerden we 11 indicatoren die teruggevonden kunnen worden in bestaande administratieve databanken. UGent zal via een bevraging een uitgebreid zicht krijgen op meerwaarden, in deze vijf domeinen, die door sociale ondernemingen gerealiseerd worden. 6

7 5. Conclusies en beleidsimplicaties De ondernemingen in de sociale economie worden in Vlaanderen vooral gezien binnen de context van sociale inschakelingseconomie. Dit wijkt af van hoe Europees en binnen de academische literatuur wordt gedacht over sociale economie. Geïnspireerd op de internationale onderzoeksliteratuur, beleidsdefinities in Europa maar getoetst aan het Vlaamse beleid en werkveld werd daarom een uitbreiding voorgesteld van de monitor sociale economie. Hiertoe werden 10 criteria naar voor geschoven. Op basis van deze criteria werden de 'klassieke' sociale inschakelingeconomie, de ondersteuningsorganisatie, de NRC erkende coöperaties en de VSO's weerhouden voor de monitor. De social profit ondernemen die voldoen aan de ontwikkelde criteria werden vooralsnog niet weerhouden en zullen mogelijk in een toekomstige monitor worden opgenomen. Op basis van deze keuzes zullen data aangevraagd worden over deze ondernemingen, en zal een nieuwe monitor worden ontwikkeld. Daarnaast zal een uitgebreide bevraging uitgevoerd worden door UGent bij deze ondernemingen, die een beeld zal schetsen van de mogelijke meerwaarden die ze realiseren op diverse domeinen. 7

8 5. Conclusies en beleidsimplicaties (vervolg) Volledige referentie van onderzoeksrapport(en) of paper(s) en andere sleutelpublicaties van het hier samengevatte onderzoek Jacobs L., De Cuyper P. & Gijselinckx C. (2014), Meer dan inschakeling. Naar een brede en realistische afbakening van de sociale economie in Vlaanderen. Technisch voorrapport, WSE Rapport, 58p. Jacobs, L., De Cuyper, P., Gijselinckx, C. (2013). More than work integration. Strategy for the delimitation of a population of social economy actors for a monitor of the social economy in Flanders. CIRIEC International Research Conference on Social Economy (ICOSE). Antwerp, October