RAAP-RAPPORT Archeologienota gemeente Veenendaal

Transcriptie

1 RAAP-RAPPORT 3572 Archeologienota gemeente Veenendaal

2 Colofon Titel: Versie: Auteur: ir. E.H. Boshoven Projectcode: GVCU2 Bestandsnaam: RAAPrap_3572_GVCU2_ ISSN: RAAP Leeuwenveldseweg 5b 1382 LV Weesp Postbus GB Weesp Telefoon: Website: RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., 2018 RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.

3 Inhoud Inhoud Inleiding Actualisatie archeologische verwachtingskaart Verschillen tussen de verwachtingskaart uit 2010 en de geactualiseerde kaart Archeologiebeleid beleidsuitgangspunten gemeente Veenendaal Omschrijving van de beleidscategorieën Overzicht van figuren, tabellen en kaartbijlagen RAAP-rapport 3572 / versie [3]

4 1 Inleiding 1.1 Actualisatie archeologische verwachtingskaart De gemeente Veenendaal heeft in 2010 een archeologische verwachtingskaart evenals een maatregelenkaart (ook wel beleidskaart genoemd) laten opstellen. In de afgelopen 8 jaar zijn echter diverse archeologische onderzoeken binnen de gemeente uitgevoerd en zijn ook nieuwe bronnen beschikbaar die relevant zijn voor de archeologische verwachting. Derhalve heeft in het voorjaar van 2018 een actualisatie van de archeologische verwachtingskaart plaatsgevonden. De archeologische waarden- en verwachtingskaart is niet alleen gebaseerd op een analyse van bekende archeologische vindplaatsen en terreinen, maar in nog hogere mate de fysiek - landschappelijke en bodemkundige context daarvan. In de archeologische studie die van het gemeentelijk grondgebied is gemaakt, kunnen op grond van geomorfologische kenmerken en de bodemgesteldheid namelijk verschillende landschappelijke eenheden worden onderscheiden die ieder eigen ontwikkelingen en bewoningsmogelijkheden hebben gekend. De verfijning van het verwachtingsmodel en de actualisatie van de kaarten is gebaseerd op diverse bronnen en heeft voor diverse locaties binnen de gemeente geleid tot een wijziging van de archeologische verwachting. Hierbij kan het gaan om een verhoging van de archeologische verwachting, maar ook om een v erlaging van de archeologische verwachting: Bij de actualisatie zijn nieuwe vindplaatsgegevens geïnventariseerd aan de hand van diverse bronnen: - Het historisch centrum van Veenendaal is aangeduid als AMK-terrein. De begrenzing van het AMK-terrein is echter onjuist. Op basis van het kadastrale minuutplan uit 1832 is de begrenzing van de historische kern aangepast (zie figuur 1). - ARCHIS (landelijke database met archeologische vindplaatsen). In 2010 stonden 13 vindplaatsen geregistreerd in ARCHIS, in 2018 is dit aantal opgelopen tot 28 vindplaatsen; - Historisch kaartmateriaal. Hiermee is de ligging van historische watergangen (als de Grift) en historische bebouwing (begin 19e eeuws of ouder) bepaald. - Op de geactualiseerde kaart is het thema militair erfgoed opgenomen. Deze laag bevat een verwachting voor archeologische resten uit de Tweede Wereldoorlog, maar ook ouder militair erfgoed uit de 18e en 19e eeuw. Hierbij moet gedacht worden aan de forten, werkkampen, bunkers, kazematten, tankversperringen, loopgraven, stellingen en een antitankgracht ; RAAP-rapport 3572 / versie [4]

5 Figuur 1. Verschil in de begrenzing van de historische kern van Veenendaal tussen de Archeologische monumentenkaart en op basis van de kadastrale minuut uit circa Verschillen tussen de verwachtingskaart uit 2010 en de geactualiseerde kaart De verwachtingslaag op de kaart uit 2010 is grotendeels gebaseerd op de landelijke bodemkaart en geomorfologische kaart met kaartschaal 1: Bij onderhavig onderzoek is gebruik gemaakt van gedetailleerde gegevens als het Actueel Hoogtebestand Nederland en beschikbare gedetailleerde bodemkaarten (zie figuur). Op basis van deze gedetailleerde gegevens kon de archeolandschappelijke kaart sterk worden verfijnd. Door deze verfijning is de archeologische verwachting op diverse locaties aangepast. De meest opvallende zaken betreffen: - In het zuidelijke deel van de gemeente: beter beeld waar de dekzandr uggen, -welvingen en - vlaktes bevinden. Sommige gebieden zijn hierdoor gewijzigd van hoge verwachting naar middelhoge of lage verwachting, terwijl aan andere gebieden juist een hogere verwachting is gekoppeld; - Betere begrenzing van het veengebied waardoor aan een aantal gebieden een lagere verwachting is gekoppeld; - Nauwkeurigere begrenzing van het (groot en klein) Veenloo, waardoor aan een groter gebied een hoge archeologische verwachting heeft gekregen; RAAP-rapport 3572 / versie [5]

6 - Op de kaart uit 2010 is aan diverse uitbreidingswijken uit de jaren 1960 en 1970 het label verstoord gekoppeld. Verstoringen zullen zich echter vooral beperken tot de locaties van de gebouwen. Archeologisch onderzoek in diverse bebouwde kommen verspreid door Nederland heeft aangetoond dat archeologische resten onder wegen of in openbaar groen veelal nog ongestoord aanwezig kunnen zijn. Derhalve is voor deze wijken het label verstoord weggelaten. Het overgrote deel van deze wijken ligt nu in een zone met een lage verwachting. Aan enkele (kleine) zones is een middelhoge verwachting toegekend. Figuur 2. Overzicht van de beschikbare gedetailleerde bodemkarteringen binnen de gemeente Veenendaal. Op diverse locaties is de archeologische verwachting verlaagd naar geen verwachting. Het b etreft: - Locaties waar afgelopen jaren archeologisch (voor)onderzoek is uitgevoerd en waaruit is gebleken dat geen nader archeologisch onderzoek nodig was; - Percelen die op basis van AHN tot onder het archeologisch relevante niveau bleken te zijn afgegraven; RAAP-rapport 3572 / versie [6]

7 - Percelen die op basis van de gedetailleerde bodemkaarten bleken te zijn verstoord tot onder het archeologisch relevante niveau; - Locaties waar reeds een bodemsanering heeft plaatsgevonden en de ondergrond hierdoor tot onder het archeologisch relevante niveau verstoord is. Op de kaart uit 2010 stonden locaties met bodemsaneringen ook weergegeven, maar het betrof ruwe data uit bodemloket.nl. Een aantal op deze website weergegeven saneringen betreffen zeer ondiepe bodemsaneringen of in-situ-saneringen, waardoor het archeologisch relevante niveau niet verstoord is. Bij huidig onderzoek zijn de saneringsgegevens van bodemloket.nl gecontroleerd door een medewerker van de gemeente; - Vijvers en waterpartijen (vanaf 20e eeuw gegraven) waar de onderzijde van het water reikt tot onder het archeologisch relevante niveau. RAAP-rapport 3572 / versie [7]

8 2 Archeologiebeleid 2.1 beleidsuitgangspunten gemeente Veenendaal Van verwachtingskaart naar beleid De wet- en regelgeving rond archeologie en ruimtelijke ordening in ons land is sterk in beweging. Op 1 september 2007 is het wettelijk kader voor archeologie, de Monumentenwet 1988, via een wijzigingswet herzien. Per 1 juli 2016 is de Erfgoedwet in werking getreden waarmee de Monumentenwet 1988 is komen te vervallen. In artikel 9.1 van de Erfgoedwet wordt echter aangegeven dat tot de inwerkingtreding van de Omgevingswet (medio 2020) enkele (delen van) hoofdstukken van de Monumentenwet 1988 nog van kracht blijven. 1 Daarnaast is de nieuwe Wet ruimtelijke ordening (Wro) per 1 juli 2008 ingegaan. Gemeenten dienen bij de vaststelling van een bestemmingsplan of beheersverordening als bedoeld in artikel 3.1 en 3.38 Wro altijd rekening te houden met in de grond aanwezige dan wel te verwachten archeologische waarden. Deze bestemmingsplanverplichting brengt met zich mee dat gemeenten het kader moeten stellen voor de archeologische monumentenzorg. Zij hebben dus een kerntaak in de uitvoering van de archeologische monumentenzorg en moeten bij ruimtelijke besluitvorming het archeologische belang afwegen tegen de andere belangen. Per januari 2012 is het Besluit ruimtelijke ordening zodanig gewijzigd, dat naast archeologie ook de overige cultuurhistorische waarden (historische bouwkunst, cultuurlandschap, historische ecologie, aardkundige waarden) in het bestemmingsplan aandacht krijgen. In de toelichting dient te worden gemotiveerd hoe met al die waarden is omgegaan. Om hieraan te voldoen worden de Archeologisch Waardevolle Verwachtingszones (AWV s), uitgezonderd de lage verwachtingsgebieden, opgenomen in de gemeentelijke bestemmingsplannen (aanduiding op de verbeelding en vermelden in de toelichting, bescherming door middel van planregels). In het geval van de archeologische verwachtingszones is de waarde van aanwezige of verwachte archeologische resten nog niet bekend, maar geldt op basis van (landschappelijke) ligging een bepaalde verwachting op het aantreffen van vindplaatsen. Ook kan op basis van historische bronnen, als historische kaarten, zijn vastgesteld dat (zeer waarschijnlijk) sprake is van de aanwezigheid van archeologische resten. Dit kan gaan om grafheuvels, celtic fields, maar ook om historische, vaak meerdere honderden jaren bewoonde huisplaatsen (met bijbehorend erf). Zo zijn op de archeologische verwachtingskaart 118 vlakken met historische woonlocaties wee rgegeven. De meeste vlakken hebben betrekking op 1 woonlocatie, maar in een aantal situaties bevinden zich meerdere woonlocaties binnen een vlak. Dergelijke locaties zijn dan ook beschermd door middel van een strenger vrijstellingenregime. Tot slot zijn locaties waar resten uit de Tweede Wereldoorlog te verwachten zijn aangeduid als een attentiegebied. Het betreft de locaties van antitankgrachten, bunkers, kazematten, versperringen, loopgraven, (wapenop)stellingen en rijkswerkkampen uit deze periode. Aan de ze gebieden met een attentiewaarde is geen beleid gekoppeld, maar de verwachting op het aantreffen van dergelijke vindplaatsen dient wel te worden meegenomen bij de uitvoering van archeologisch (voor)onderzoek. 1 Het betreft hoofdstuk II paragrafen 2 en 3, hoofdstuk IV, hoofdstuk V paragrafen 1 en 9 en hoofdstuk VI van de Monumentenwet Vooruitlopend op de datum van ingang van de Omgevingswet zijn deze artikelen te vinden in het Overgangsrecht in de Erfgoedwet, waar ze ongewijzigd van toepassing blijven zolang de Omgevingswet nog niet van kracht is. RAAP-rapport 3572 / versie [8]

9 Vrijstellingsgrenzen Binnen de verwachtingsgebieden (AWV s) kunnen alsnog grote gebieden voorkomen waarin archeologische resten grotendeels of zelfs geheel ontbreken. Om op een goede manier met deze onzekerheid om te gaan gelden zijn twee afwegingen van belang. De eerste afweging betref t de kans dat er bij een bodemingreep van een bepaalde omvang daadwerkelijk sprake zal zijn van verstoring van waardevolle archeologische resten. Hierbij geldt het eenvoudige principe hoe kleiner de ingreep, hoe geringer de kans op verstoring. De tweede afweging betreft de mogelijkheden die de huidige archeologische onderzoeksmethoden bieden om de aanwezigheid van deze waardevolle resten, en daarmee de verstoring daarvan, werkelijk aan te tonen. In gebieden met een globale archeologische verwachting, waarvoor slechts op hoofdlijnen aangegeven kan worden welke archeologische resten aanwezig kunnen zijn, is het doorgaans niet mogelijk om een onderzoeksmethode te kiezen die naadloos aansluit bij het karakter van de aanwezige archeologische resten. Wanneer de archeologische verwachting niet voldoende gespecificeerd kan worden om onderzoeksmethode en - intensiteit op maat te kunnen bepalen, zal gekozen moeten worden voor een methode met een acceptabele opsporingskans voor een breed scala aan vindplaatstypen. Om arc heologische resten te kunnen opsporen wordt daarom gebruik gemaakt van relatief goedkope standaardonderzoeksmethoden (bureau- en/of booronderzoek, proefsleuven) die gericht zijn op het steekproefsgewijs verzamelen van (globale) informatie met betrekking tot de aan- of afwezigheid van archeologische resten en hun landschappelijke context. Bij dergelijke onderzoeken is het een voorwaarde dat het aantal waarnemingen voldoende groot is en een dusdanige spreiding kent dat het mogelijk is om (via ruimtelijke analyse) tot een interpretatie van de onderzoeksresultaten en tot een waarde nstelling van de aangetroffen archeologische resten te komen. Initiatiefnemers van projecten die kleiner zijn dan 100 m² kunnen op basis van landelijke regelgeving niet worden belast met archeologische onderzoeksplicht. Een gemeente heeft de mogelijkheid beredeneerd af te wijken van de wettelijke vrijstellingsgrens. Het woord beredeneerd is daarbij cruciaal. Er moeten namelijk inhoudelijke redenen zijn om af te wijken, zowel naar bove n als naar beneden. De Raad van State heeft in 2011 bepaald dat een gemeente niet zonder nader onderzoek naar de verstoringsgraad zonder meer bouwblokken mag vrijstellen van een onderzoeksplicht uit het oogpunt van belemmering van de agrarische bedrijfsvoering. Het schrappen van een archeologische onderzoeksplicht aldaar mag pas plaatsvinden als verstoring voldoende is aangetoond (Raad van State, uitspraak /1/R3). In juli 2015 nam de Tweede Kamer een amendement op de Omgevingswet aan, waarin geste ld wordt dat gemeente de archeologische dubbelbestemmingen beter moeten onderbouwen. Daarbij is van belang dat de archeologische monumenten 2 aantoonbaar moeten worden gemaakt. Zo is voor de locaties van de specifieke historische erven door middel van historische bronnen aangetoond dat er resten van vroegere bewoning, van vóór 1832, aangetroffen kunnen worden. Daarmee is de verwachting aantoonbaar en voldoet de vermelding dus aan de nieuwe eisen onder de Omgevingswet. Dat maakt bij een gewenst afwijken van de beleidskaart zoals deze nu voorligt, een onderbouwing voor afwijking van die aantoonbare verwachting, en dat kan bijvoorbeeld een vastgestelde verstoring zijn, extra relevant. 2 Hieronder worden ook de archeologische verwachtingswaarden bedoeld. RAAP-rapport 3572 / versie [9]

10 De gekozen ondergrenzen dienen aan te sluiten bij de aanwezige (dan wel te verwachten) archeologische waarden. Bij het vrijstellingenbeleid van archeologische waarden wordt tevens gekeken naar verlies van informatie bij verstoring van de ondergrond. Bij een historische woonlocatie met een vlak van m 2 zal een vrijstellingsgrens van 500 m 2 leiden tot een aanzienlijk verlies van informatie. Daarnaast is ook van belang te kijken naar de informatiewinst bij onderzoek in een put met een specifieke oppervlakte. Bij sommige vindplaatsen kan een (te) kleine put zo n fragmentarisch beeld van de vindplaats geven, dat de meerwaarde ervan gering is. Op basis van de in 2010 opgestelde beleidskaart en de geactualiseerde verwachtingskaart is in samenspraak tussen RAAP, gemeente Veenendaal en de archeologisch adviseur van de gemeente besloten de onderstaande oppervlakte- en dieptematen en beleidsuitgangspunten per categorie (AWV categorie 1 t/m 6) te hanteren. Het meest ideaal zou zijn om op basis van uitgevoerd onderzoek vast te kunnen stellen welke oppervlaktevrijstelling nog te rechtvaardigen is. Gezien het relatief geringe aantal uitgevoerde onderzoeken in de gemeente (N=61) is het niet mogelijk statistisch tot een conclusie te komen. Derhalve is het verstandig om wat betreft de vrijstellingsgrenzen van de verwachtingszones zo veel mogelijk de beleidsgrenzen van de tot nu toe geldende beleidskaart en waar mogelijk aan te sluiten bij de vrijstellingsgrenzen die gelden in de omliggende gemeenten. gemeente Ede Wageningen Rhenen Utrechtse Heuvelrug Renswoude jaar beleidskaart m 2 cm -Mv m 2 cm -Mv m 2 cm -Mv m 2 cm -Mv m 2 cm -Mv AMK-terreinen hoge verwachting cultuurhistorische vindplaatsen bufferzone hoge verwachting /30/ middelhoge verwachting /30/ lage verwachting /30/ onbekende verwachting Tabel 1. Geldende vrijstellingsgrenzen in de buurgemeenten van Veenendaal De beleidsuitgangspunten worden behandeld per categorie (zie kader voor een korte samenvatting van de beleidsuitgangspunten per categorie). 3 Ede 20/30/40: 20 = 20 cm Mv in natuurgebied; 30 = 30 cm Mv in bebouwde kom; 40 = 40 cm Mv in agrarisch gebied RAAP-rapport 3572 / versie [10]

11 Uitgangspunten archeologiebeleid (incl. onderzoeksverplichting) per categorie Archeologische verwachtingsgebieden AWV categorie 1:Gebieden met een zeer hoge archeologische verwachting. Dit betreft de middeleeuwse kern van Veenendaal en historische (bewonings)locaties. Streven naar behoud in huidige staat; inventariserend archeologisch onderzoek is verplicht als de oppervlakte van de ingreep groter is dan 100 m² én de diepte van de ingreep dieper reikt dan 30 cm Mv; AWV categorie 2: Gebieden met een hoge archeologische verwachting. Naast gebieden waaraan op basis van de archeolandschappelijke kartering een hoge verwachting is toegekend. Streven naar behoud in huidige staat; inventariserend archeologisch onderzoek is verplicht als de oppervlakte van de ingreep groter is dan m² én de diepte van de ingreep dieper reikt dan 50 cm -Mv; AWV categorie 3: Gebieden met een middelhoge archeologische verwachting. Streven naar behoud in huidige staat; inventariserend archeologisch onderzoek is verplicht als de oppervlakte van de ingreep groter is dan m² én de diepte van de ingreep dieper reikt dan 50 cm -Mv; AWV categorie 4: Gebieden met een lage archeologische verwachting. Archeologisch onderzoek is alleen nodig bij MER-plichtige projecten; AWV categorie 5: Water met een archeologische relevantie. Streven naar behoud in huidige staat indien archeologische resten aanwezig zijn; inventariserend archeologisch onderzoek is verplicht als de oppervlakte van de ingreep in de waterbodem groter is dan 100 m². Let wel, de op de waterbodem aanwezige recente sliblaag is vrijgesteld van archeologisch onderzoek ; AWV categorie 6: Gebieden zonder archeologische verwachting. Er is geen archeologisch onderzoek nodig aangezien onderzoek reeds is uitgevoerd waarna het terrein is vrijgegeven, dan wel dat de ondergrond verstoord is tot onder het archeologisch relevante niveau. Attentiegebied: Gebieden met een specifieke verwachting voor resten uit de Tweede Wereldoorlog. Aan deze gebieden is geen vrijstellingsbeleid gekoppeld. De gebieden worden dan ook omlijnd weergegeven op de beleidskaart, zodat het beleid van de onderliggende (landschappelijke) verwachting geldt. RAAP-rapport 3572 / versie [11]

12 3 Omschrijving van de beleidscategorieën AWV categorie 1: zeer hoge verwachting AWV categorie 1- De historische kern van Veenendaal, historische (bewonings)locaties en locaties van 18 e en 19 e eeuws militair erfgoed (Fot aan de Buursteeg). Aanbevolen wordt om de desbetreffende gebieden in het bestemmingsplan op te nemen als AWV met zeer hoge waarden. Ingrepen die kunnen leiden tot verstoring of vernietiging van de archeologische resten binnen deze terreinen dienen te worden voorkomen. Het uitgangspunt van de gemeente Veenendaal voor deze gebieden is om bij ingrepen dieper dan 30 cm -mv (of dieper dan de bekende bodemverstoring) en een omvang groter dan 100 m² een archeologisch onderzoek te verplichten (waarbij het onderzoek wordt uitgevoerd conform de vigerende versie van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie). Dit onderzoek dient allereerst te bestaan uit een gedetailleerd bureauonderzoek. Het bureauonderzoek spitst zich toe op archeologisch en (indien relevant) (bouw)historische informatie, een inventarisatie van de bodemverstoringen, aanvullende informatie van de afdeling bouwen en wonen van de gemeente Veenendaal en een specificatie van de archeologische verwachting met betrekking tot het onderzoeksgebied. Hierbij is van belang dat inzicht ontstaat in de aard van de te verwachten archeologische resten en in de verwachte conservering van deze resten. Bij het laatste moet gedacht worden aan gegevens met betrekking tot de omvang en diepte van de bestaande (of voormalige) bebouwing (uit het bouwkundig archief). Op basis van het resultaat van het bureauonderzoek neemt de gemeente Veenendaal een besluit over het al dan niet uitvoeren van een veldonderzoek en over de aard daarvan (proefsleuvenonderzoek al dan niet als variant begeleiding). Veldonderzoek zal duidelijk moeten maken welke archeologische resten op de desbetreffende locatie aanwezig zijn en wat de datering, conservering en diepteligging daarvan is om zo de behoudenswaardigheid vast te stellen. Aan de hand van de resultaten zal het vervolgtraject moeten worden bepaald. Indien behoud in situ niet mogelijk is, dient rekening gehouden te worden met de noodzaak van gecombineerd bouwhistorisch en archeologisch veldonderzoek (opgraving, eventueel als variant begeleiding) alvorens nieuwbouw gerealiseerd kan worden. AWV categorie 2: Hoge verwachting Gebieden met een hoge archeologische verwachting - Onder AWV 2 zijn alle landschappelijke eenheden met een hoge archeologische verwachting verzameld. In dergelijke gebieden met een hoge archeologische verwachting wordt een relatief hoge dichtheid aan archeologische vindplaatsen verwacht. Ingrepen die kunnen leiden tot verstoring of vernietiging van de archeologische resten binnen deze terreinen dienen te worden voorkomen. Als bodemingrepen met een oppervlakte groter dan m 2 en dieper dan 50 cm mv plaatsvinden, dient archeologisch onderzoek worden uitgevoerd. In geval van planvorming en voorafgaand aan vergunningverlening voor bodemingrepen dient (bij overschrijding van de vrijstellingsgrenzen) vroegtijdig archeologisch onderzoek in de vorm van een bureauonderzoek gevolgd door een inventariserend veldonderzoek (verkennende fase) te worden uitgevoerd. Dit onderzoek vindt plaats conform de vigerende versie van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie. Bij vaststellen van intacte ondergrond en aanwezigheid van archeologisch relevante niveaus dient een karterende fase van het inventariserend veldonderzoek te worden uitgevoerd om RAAP-rapport 3572 / versie [12]

13 archeologische resten daadwerkelijk op te sporen. Indien archeologische waarden worden aangetroffen, zal hiervan de omvang en gaafheid (behoudenswaardigheid) moeten worden vastgesteld aan de hand van een waarderende fase van het inventariserend veldonderzoek. De resultaten van een inventariserend veldonderzoek zouden kunnen leiden tot inpassing van vastge stelde archeologische waarden in een inrichtingsplan van een ruimtelijke ontwikkeling of tot het aanhouden of niet verlenen van een vergunning. Indien behoud niet mogelijk is, kunnen de resultaten van een inventariserend veldonderzoek aanleiding geven tot een opgraving. Hierbij wordt informatie over archeologische resten opgetekend en gedocumenteerd, waarna de geplande maatregelen zonder verdere beperkingen kunnen worden uitgevoerd. De resultaten van een inventariserend veldonderzoek kunnen ook zodanig zijn dat verder onderzoek en/of behoud niet noodzakelijk wordt geacht. Een dergelijke keuze wordt in de vorm van een advies (selectieadvies) ter besluitvorming voorgelegd aan de gemeente als het bevoegde gezag. De gemeente neemt op basis van het (selectie)advies een selectiebesluit. AWV categorie 3: Middelhoge verwachting Gebieden met een middelhoge archeologische verwachting - In gebieden met een middelhoge archeologische verwachting wordt een lagere dichtheid aan archeologische vindplaatsen verwacht dan in gebieden met een hoge archeologische verwachting. Ook voor deze gebieden geldt dat er bij voorkeur geen werkzaamheden dienen te worden uitgevoerd die tot fysieke aantasting leiden van archeologische resten. Het beleid is immers gericht op behoud van archeologische resten in de ondergrond. In geval van planvorming en voorafgaand aan vergunningverlening voor bodemingrepen moet vroegtijdig archeologisch onderzoek in de vorm van een bureauonderzoek, eventueel gevolgd door een inventariserend veldonderzoek (verkenning en indien relevant een kartering) worden uitgevoerd, conform de vigerende versie van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie. Dit betreft bodemingrepen dieper dan 50 cm of dieper dan de bekende bodemverstoring en een omvang groter dan m². Indien archeologische waarden worden aangetroffen, zal hiervan de omvang en gaafheid (behoudenswaardigheid) moeten worden vastgesteld aan de hand van een waarderende fase van het inventariserend veldonderzoek. De resultaten van een inventariserend veldonderzoek zouden kunnen leiden tot inpassing van vastgestelde archeologische waarden in een inrichtingsplan van een ruimtelijke ontwikkeling of tot het aanhouden of niet verlenen van een vergunning. Indien behoud niet mogelijk is, kunnen de resultaten van een inventariserend veldonderzoek aanlei ding geven tot een opgraving. Hierbij wordt informatie over archeologische resten opgetekend en gedocumenteerd, waarna de geplande maatregelen zonder verdere beperkingen kunnen worden uitgevoerd. De resultaten van een inventariserend veldonderzoek kunnen ook zodanig zijn dat verder onderzoek en/of behoud niet noodzakelijk wordt geacht. Een dergelijke keuze wordt in de vorm van een advies (selectieadvies) ter besluitvorming voorgelegd aan de gemeente als het bevoegde gezag. De gemeente neemt op basis van het (selectie)advies een selectiebesluit. AWV categorie 4: Lage verwachting Gebieden met een lage archeologische verwachting - In gebieden met een lage archeologische verwachting wordt een lagere dichtheid aan archeologische vindplaatsen verwacht dan in gebi eden met een hoge en middelhoge archeologische verwachting. Wel kunnen hier toevalsvondsten aangetroffen RAAP-rapport 3572 / versie [13]

14 worden, waarvoor een meldingsplicht geldt. Vooral langs randen naar hogere delen in het landschap bestaat een verhoogde kans op archeologische resten. Voor de natte gebiedsdelen (het veengebied) geldt een lage archeologische verwachting voor nederzettingsresten, maar een hoge archeologische verwachting voor resten van beekaccessen, beekovergangen, tijdelijke jachtkampen, afvaldumps en/of verdedigingswerk en, jachtattributen, rituele deposities, verdedigingswerken, oeverbeschoeiingen, aanlegplaatsen en/of visattributen. Het gaat hier om een intact (oorspronkelijk) landschap waarin zeer bijzondere archeologische resten verwacht kunnen worden. Archeologisch onderzoek is alleen nodig bij MER-plichtige projecten. Bij vaststelling van archeologische waarden zal hiervan de omvang en gaafheid moeten worden bepaald aan de hand van een inventariserend veldonderzoek (waardering). De resultaten van het inventariserend veldonderzoek zouden kunnen leiden tot inpassing van vastgestelde archeologische waarden in een inrichtingsplan van een ruimtelijke ontwikkeling of tot het aanhouden of niet verlenen van een vergunning. Indien behoud niet mogelijk is, kunnen de resultaten van een inventariserend veldonderzoek aanleiding geven tot een opgraving. Hierbij wordt informatie over archeologische resten opgetekend en gedocumenteerd, waarna de geplande maatregelen zonder verdere beperkingen kunnen worden uitgevoerd. De resultaten van een inventariserend veldonderzoek kunnen ook zodanig zijn dat verder onderzoek en/of behoud niet noodzakelijk wordt geacht. Een dergelijke keuze wordt in de vorm van een advies (selectieadvies) ter besluitvorming voorgelegd aan het bevoegde gezag. De gemeente neemt op basis van het (selectie)advies een selectiebesluit. AWV categorie 5: Watergebieden met een archeologische relevantie Aan enkele watergebieden in de gemeente kan een archeologische verwachting worden toegekend. Het betreft specifiek oude delen van de Grift die tot op de dag van vandaag watervoerend zijn alsmede de gracht van het Fort aan de Buursteeg. In geval van planvorming en voorafgaand aan vergunningverlening voor bodemingrepen moet vroegtijdig archeologisch onderzoek in de vorm van een bureauonderzoek, eventueel gevolgd door een inventariserend veldonderzoek (waterbodems) worden uitgevoerd, conform de vigerende versie van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie. Dit betreft elke vorm van bodemingrepen in de waterbodem met omvang groter dan 100 m². Let wel, de op de waterbodem aanwezige recente sliblaag is vrijgesteld van archeologisch onderzoek. Dit betekent dat normale baggerwerkzaamheden, waarbij het slib wordt verwijderd, zonder archeologische beperkingen kunnen worden uitgevoerd. AWV categorie 6: Gebieden zonder archeologische verwachting Bodemverstoringen Voor het te voeren beleid is informatie over de bodemverstoring van grote waarde. Afhankelijk van de diepte en verspreiding van de bodemverstoringen kan de aanwezigheid van archeologische resten wel of niet uitgesloten worden. Wordt op de verwachtingskaart zowel de (ondiep) vergraven gronden en geëgaliseerde gronden als diepe afgravingen weergegeven, op de beleidskaart worden alleen de gebieden weergegeven waarvan is vastgesteld (dan wel aannemelijk gemaakt kan worden) dat de bodemverstoring reikt tot onder het archeologisch relevante (sporen)niveau. Overige ( vermoedelijk ondiepe) bodemverstoringen worden niet weergegeven op de beleidskaart. RAAP-rapport 3572 / versie [14]

15 Onderzoeksgebieden In gebieden waar archeologisch onderzoek heeft plaatsgevonden, en die bovendien op basis van de onderzoeksresultaten zonder beperkingen zijn vrijgegeven, behoeft geen archeologisch onderzoek te worden uitgevoerd. Van de onderzoeken waarbij wel een vervolgonderzoek is geadviseerd, dan wel de enkele onderzoekslocaties waar tijdens onderhavige studie geen rapport van voorhanden was, is alleen de contour van het onderzoeksgebied weergegeven op de beleidskaart. Deze contour heeft een signalerende functie: als ontwikkelingen plaatsvinden in een dergelijk reeds onderzocht terrein, dan dient het aanbeveling om eerst de rapportage van het uitgevoerde onderzoek te bestuderen en in overleg te treden met de gemeente of archeologisch onderzoek noodzakelijk is, en zo ja in welke vorm een archeologisch onderzoek dient plaats te vinden. Attentiegebieden: Gebieden met een specifieke verwachting voor resten uit de Tweede Wereldoorlog Voor diverse gebieden in de gemeente geldt een specifieke verwachting voor resten uit de Tweede Wereldoorlog. Allereerst betreft dit een gebied waar een antitankgracht heeft gelegen. Omdat de ligging van deze antitankgracht niet tot op de meter bekend is en omdat ook aan weerszijden van de gracht verdedingselementen hebben gelegen, is een zone van 100 m breed geselecteerd (50 m aan weerszijden van het hart van de gracht). Daarnaast vallen binnen deze categorie ook kleinere elementen als (de directe omgeving van) bunkers, kazematten, versperringen, loopgraven, (wapenop)stellingen en rijkswerkkampen. Aan deze attentiegebieden geen beleid gekoppeld; deze gebieden zijn derhalve als omlijnd gebied op de beleidskaart weergegeven, waarbij het (vrijstellings)beleid van de onderliggende (landschappelijke) verwachting geldt. Indien de geplande ingrepen de geldende vrijstellingsgrens overschrijden dient archeologisch (voor)onderzoek te worden uitgevoerd, waarbij de specifieke verwachting op WOII -resten wel degelijk tijdens dit archeologisch (voor)onderzoek wordt meegenomen. Mochten de ingrepen de geldende vrijstellingsgrens niet overschrijden, dan is archeologisch onderzoek niet nodig, ondanks de specifieke verwachting op het aantreffen van WOII-resten. RAAP-rapport 3572 / versie [15]

16 Overzicht van figuren, tabellen en kaartbijlagen Figuren: Figuur 1. Verschil in de begrenzing van de historische kern van Veenendaal tussen de Archeologische monumentenkaart en op basis van de kadastrale minuut uit circa Figuur 2. Overzicht van de beschikbare gedetailleerde bodemkarteringen binnen de gemeente Veenendaal. 6 Tabellen: Tabel 1. Geldende vrijstellingsgrenzen in de buurgemeenten van Veenendaal. Kaartbijlagen: Kaartbijlage 1. Archeologische beleidskaart. RAAP-rapport 3572 / versie [16]

17