ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK BEPLANTINGEN ENSCHEDE - ZUID

Transcriptie

1 ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK BEPLANTINGEN ENSCHEDE - ZUID DIENST LANDELIJK GEBIED Januari 2011! C

2 Inhoud Samenvatting 4 1 Inleiding en onderzoekskader Aanleiding onderzoek Onderzoekslocatie Afbakening plangebied Huidige situatie en toekomstig gebruik Onderzoeksdoel 6 2 Het huidig beleid Inleiding Huidige Wet- en regelgeving 7 3 Het gemeentelijk beleid: Enschede Het gemeentelijk beleid Opmerkingen ten aanzien van gemeentelijk beleid 9 4 Het gemeentelijk beleid: Haaksbergen Het gemeentelijk beleid 10 5 Het onderzoeksgebied: Enschede Inleiding Ligging Methode Archeologische verwachting en advies 13 6 Het onderzoeksgebied: Haaksbergen Inleiding Ligging Methode Archeologische verwachting en advies 15 7 Conclusies en aanbevelingen gemeente Enschede Conclusies Aanbevelingen 17 8 Conclusies en aanbevelingen gemeente Haaksbergen Conclusies Aanbevelingen 18 Bijlage 1 Bronnen 19 Bijlage 2 Archeologische beleidskaarten en plangebieden 20! ARCADIS 2

3 Bijlage 3 Overzicht plangebieden 21 Colofon 23! ARCADIS 3

4 Samenvatting Dienst Landelijk Gebied (DLG) is voornemens circa dertig locaties in de gemeente Enschede en de gemeente Haaksbergen in te richten als natuurontwikkelingsgebied. De bodemverstorende activiteiten die met deze plannen gepaard gaan, kunnen eventuele archeologische waarden in de bodem verstoren. Door middel van een inventariserend onderzoek gebaseerd op de gemeentelijke verwachtingskaarten van beide gemeentes zijn deze waarden bepaald en is een advies geformuleerd over hoe men met de archeologische waarden om dient te gaan. In het geval van de gemeente Enschede is gebleken dat in 18 plangebieden verkennend archeologisch veldonderzoek nodig is (6 boringen per hectare), mits de verstoringen dieper zijn dan 50 cm Mv. In plangebied 28 is alleen verkennend booronderzoek nodig als de verstoringen dieper reiken dan 50 cm Mv. Zes plangebieden zijn in het geheel vrijgesteld van archeologisch onderzoek. Voor zes van de zeven plangebieden in de gemeente Haaksbergen is verkennend booronderzoek vereist (6 boringen per hectare), indien de verstoringen dieper reiken dan 40 cm Mv. Plangebied 18 is vrijgesteld van archeologisch onderzoek, vanwege de middelmatige verwachting in combinatie met het kleine oppervlakte van het terrein.! ARCADIS 4

5 1 HOOFDSTUK Inleiding en onderzoekskader 1.1 AANLEIDING ONDERZOEK Dienst Landelijk Gebied (DLG) is voornemens diverse locaties in te richten als natuurontwikkelingsgebied. De bodemverstorende activiteiten die met deze plannen gepaard gaan, kunnen eventuele archeologische waarden in de bodem verstoren. Dit inventariserend onderzoek heeft als doel deze waarden op te sporen en een advies te geven over de omgang met deze archeologische waarden. 1.2 ONDERZOEKSLOCATIE AFBAKENING PLANGEBIED Het plangebied vormt het gebied waarin de geplande bodemverstorende ingrepen zullen plaatsvinden (zie tabel 1.1 en Bijlage 2). Aangezien het gaat om een groot aantal kleine plangebieden, zijn in dit stadium geen coördinaten of Archis-onderzoeksmeldingen opgenomen in deze rapportage. Tabel 1.1 Objectgegevens Objectgegevens plangebied ARCADIS projectnummer C Projectnaam Archeologisch bureauonderzoek natuurontwikkeling Enschede Zuid Plaats Enschede en Haaksbergen Toponiem Enschede Zuid Gemeente Enschede en Haaksbergen Provincie Overijssel Kaartblad 34F Oppervlakte onderzoeksgebied ca. 80 ha (30 plangebieden) Huidig gebruik Grasland Archeoregio 3 Overijssels-Gelderse zandgebied Bevoegd Gezag Gemeente Enschede en gemeente Haaksbergen, vertegenwoordigd door de regio-archeoloog, J.A.M. Oude Rengerink Uitvoeringsperiode onderzoek december 2010 Contactpersonen ARCADIS projectleider uitvoerend archeoloog Bart Oude Groote Beverborg Antje Visser en Fleur Buurmans Beheerder en plaats documentatie ARCADIS Nederland BV, Locatie Apeldoorn. Na deponering: provinciaal depot te Deventer.! ARCADIS 5

6 1.2.2 HUIDIGE SITUATIE EN TOEKOMSTIG GEBRUIK Momenteel bestaat het plangebied overwegend uit grasland. De plangebieden zijn aangemerkt als natuurontwikkelingsgebied. De exacte ingrepen op perceelniveau zijn nog niet bekend, maar de werkzaamheden bestaan waarschijnlijk uit boom- en struikaanplant, verschraling en de aanleg van poelen en dergelijke ONDERZOEKSDOEL Het inventariserend onderzoek resulteert in een verwachtingsmodel omtrent de aard en locatie van eventueel archeologische waarden. Tevens wordt er een advies uitgebracht over deze archeologische waarden zodat er op een juiste wijze kan worden gehandeld met de aanwezige archeologie tijdens de herinrichting van het plangebied.! ARCADIS 6

7 HOOFDSTUK 2 Het huidig beleid 2.1 INLEIDING Het waarderen van archeologisch materiaal hangt nauw samen met de recente ontwikkelingen betreffende het archeologiebeleid in Nederland. Alvorens over te gaan op de resultaten van het onderzoek, wordt eerst aandacht geschonken aan het huidige beleid. 2.2 HUIDIGE WET- EN REGELGEVING Een van de belangrijkste uitgangspunten van het huidige beleid is de archeologie zoveel mogelijk in situ te beschermen. Wanneer de bescherming in de grond niet kan worden gegarandeerd wordt overgegaan tot opgraven. Hiermee wordt de kennis bewaard (bescherming ex situ). Dit zijn enkele resultaten naar aanleiding van onder andere het Verdrag van Malta dat Nederland in 1992 heeft ondertekend, en de daarop volgende Nota Belvedère uit De afspraken die hierin zijn vastgelegd zijn vervolgens uitgewerkt en opgenomen in de Nederlandse wetgeving. In september 2007 is de Wet op de Archeologische Monumentenzorg (WAMz) in werking getreden. De wet regelt hoe het rijk, de provincies en de gemeenten om behoren te gaan met het archeologisch erfgoed bij hun planontwikkelingen. Veel gemeenten hebben daartoe een eigen gemeentelijke verwachtingskaart en/of beleidsadvieskaart met bijbehorend beleid laten opstellen. Sommige gemeenten hebben geen beleidskaart, maar hebben wel een eigen gemeentelijk archeoloog in dienst. Eén en ander impliceert dat al in een vroeg stadium rekening wordt gehouden met de mogelijk aanwezige archeologie op een bepaalde locatie. Zo wordt archeologie als volwaardig onderdeel meegnomen in de planvorming. Het archeologisch (voor)onderzoek bestaat uit verschillende processtappen, ook wel de Archeologische Monumentenzorg-cyclus (AMZ-cyclus) genoemd (zie afbeelding 2.1). De eerste stap bestaat eruit te bepalen of archeologisch onderzoek noodzakelijk is. Soms blijkt bijvoorbeeld dat het gebied al eerder is onderzocht, of dat het gebied op de gemeentelijke beleidsadvieskaart in een zone ligt waar geen onderzoek wordt geëist. Als er wel onderzoek nodig is, zal eerst een bureauonderzoek moeten worden verricht. Als uit dit bureauonderzoek blijkt dat er archeologische waarden in de grond worden verwacht, zal meestal booronderzoek (Inventariserend Veldonderzoek, IVO) worden uitgevoerd. Een proefsleuvenonderzoek wordt uitgevoerd als uit het booronderzoek blijkt dat er archeologische waarden aanwezig zijn. Als uit het onderzoek blijkt dat de archeologische waarden van belang zijn dan volgen twee mogelijkheden. In eerste instantie wordt gekeken naar behoud in situ van de archeologische waarden. Als dit niet mogelijk is wordt overgegaan tot een Definitieve Opgraving (DO). Het plangebied wordt vrijgegeven op het moment dat er geen archeologische waarden zijn aangetroffen of wanneer de archeologische waarden niet van belang zijn.! ARCADIS 7

8 3 HOOFDSTUK Het gemeentelijk beleid: Enschede 3.1 HET GEMEENTELIJK BELEID De gemeente Enschede beschikt over een eigen archeologische verwachtingskaart die in 2005 door BAAC is opgesteld (Boshoven, et al ). Deze kaart toont de archeologische verwachting en de aanwezige archeologische monumenten binnen de gemeente (zie voorgaand hoofdstuk). Het beleid is vormgegeven door Archeologic (2006 & 2008). Op basis van de verwachtingskaart heeft Archeologic een beleidskaart archeologie opgesteld met advies omtrent het uit te voeren archeologisch onderzoek. Deze beleidskaart heeft negen verschillende categorieën met een archeologische verwachting. Afhankelijk van de categorie wordt er al dan geen onderzoek geadviseerd. Tevens kan het onderzoek op verschillende wijzen plaatsvinden naar gelang de te verwachten archeologie zoals in de tabel is te zien. Tabel 3.2 Gemeentelijk beleid Enschede Verwachtingszones archeologisch onderzoek indien ingreep uit te voeren archeologisch groter dan onderzoek 1 Rijksmonument - Contact opnemen met Rijksdiens voor Cultureel Erfgoed (RCE) voor eisen (voor)onderzoek Archeologisch waardevol gebied A - Altijd archeologisch (voor)onderzoek uitvoeren Archeologisch waardevol gebied B Oppervlak> 50 m 2 ; diepte > 50 cm mv Archeologisch vooronderzoek Onderzoeksgebied A oppervlak > 250 m 2 ; diepte > 50 cm mv IVO-verkennend (6 boringen/ha) Onderzoeksgebied B oppervlak > 500 m 2 ; diepte > 50 cm mv IVO-verkennend (6 boringen/ha) Verstoorde gebieden met een hoge en middelhoge verwachting die enigermate verstoord oppervlak > 500 m 2 ; diepte > 50 cm mv Licht archeologisch vooronderzoek (3 boringen/ha; indien een intact bodemprofiel wordt aangetroffen 6 boringen/ha) zijn Gebied met lage verwachting meldingsplicht bij aantreffen mogelijke archeologische waarden tijdens werkzaamheden; geen voorschriften ten aanzien van verstoring Geen onderzoek vereist. 1 het uit te voeren onderzoek verloopt volgens een protocol. Het in de tabel aangegeven onderzoek is na het bureauonderzoek de eerste uit te voeren stap.! ARCADIS 8

9 Verwachtingszones archeologisch onderzoek indien ingreep groter dan uit te voeren archeologisch onderzoek 1 Beleid onbekend Onderzochte archeologische gebieden Meldingsplicht bij aantreffen mogelijke archeologische waarden tijdens werkzaamheden; geen voorschriften ten aanzien van verstoring Meldingsplicht bij aantreffen mogelijke archeologische waarden tijdens werkzaamheden; geen voorschriften ten aanzien van verstoring Geen onderzoek vereist Geen onderzoek vereist Het archeologisch vooronderzoek bestaat uit een bureauonderzoek en heeft als doel informatie te verwerven, aan de hand van bestaande bronnen, over bekende of verwachte archeologische waarden, binnen een omschreven gebied, om daarmee te komen tot een archeologische verwachting. Voor verstoorde gebieden met een hoge en middelhoge verwachting wordt licht archeologisch vooronderzoek geadviseerd. Afhankelijk van de staat van het bodemprofiel worden 3 of 6 boringen per ha uitgevoerd. Het doel is om de mate van verstoring te toetsen zodat de verstoringen nauwkeuriger in kaart worden gebracht en een uitspraak te formuleren over de staat van de te verwachten archeologie. Op basis van de resultaten van de boringen wordt vastgesteld of verder onderzoek nodig of dat het gebied van de kaart wordt afgevoerd. Het Inventariserend Veldonderzoek (IVO) bestaat uit booronderzoek en/of proefsleuvenonderzoek. Het booronderzoek heeft als doel vindplaatsen op te sporen en te begrenzen. Op basis van een gelijkbenig driehoeksgrid van 50 bij 40 m worden 6 boringen per ha uitgevoerd. Het proefsleuvenonderzoek heeft als doel de vindplaats te waarderen. Er wordt gekeken of verder onderzoek nog noodzakelijk is op basis van gaafheid, conservering en zeldzaamheid OPMERKINGEN TEN AANZIEN VAN GEMEENTELIJK BELEID Waarschijnlijk zal de gemeentelijke beleidsadvieskaart in de loop van 2011 worden geactualiseerd. Het vigerende gemeentelijke beleid zal daarbij worden herzien. Een van de zaken die daarbij opnieuw worden bepaald is de vrijstelling ten aanzien van de diepte waarop ontgraven mag worden zonder dat archeologisch onderzoek verplicht is. In dit deel van Nederland liggen eventuele archeologische waarden meestal vlak onder het maaiveld, onder bouwvoor of graszode. In veel gevallen is deze toplaag (aanzienlijk) minder dan 50 cm. Vergraving tot een diepte van 50 cm kan dus, bij een intact bodemprofiel, leiden tot vernietiging van eventuele waarden. In de meeste gemeentelijke beleidskaders is sprake van een vrijstelling van archeologisch onderzoek indien bij een meer realistische grens van maximaal 30 cm Mv ontgraven wordt.! ARCADIS 9

10 4 HOOFDSTUK Het gemeentelijk beleid: Haaksbergen 4.1 HET GEMEENTELIJK BELEID De gemeente Haaksbergen beschikt over een eigen archeologische beleidsadvieskaart, die is opgesteld door RAAP (2009). Deze kaart geeft aan hoe de archeologische verwachting binnen de gemeente is. De in kaart gebrachte archeologische verwachtingen zijn gekoppeld aan een beleidsadvies. In de volgende tabel zijn de drie verschillende verwachtingszones (hoog, middelmatig en laag) en hun subcategorieën weergegeven, evenals de gewenste vorm van archeologisch onderzoek. Tabel 4.3 Gemeentelijk beleid Haaksbergen Verwachtingszones Hoge verwachting, waarschijnlijk goed geconserveerd archeologisch onderzoek indien ingreep groter dan Buitengebied: oppervlak > 2500 m 2 èn dieper dan 40 cm Mv Bebouwde kom: oppervlak > 100 m 2 èn dieper dan 40 cm Mv uit te voeren archeologisch onderzoek 2 IVO-verkennend (6 boringen/ha) Hoge verwachting Buitengebied: oppervlak > 2500 m 2 èn dieper dan 40 cm Mv Bebouwde kom: oppervlak > 100 m 2 èn dieper dan 40 cm Mv IVO-verkennend (6 boringen/ha) Middelmatige verwachting, archeologische resten waarschijnlijk goed geconserveerd Buitengebied: oppervlak > 5000 m 2 èn dieper dan 40 cm Mv Bebouwde kom: oppervlak > 250 m 2 èn dieper dan 40 cm Mv IVO-verkennend (6 boringen/ha) Middelmatige verwachting Buitengebied: oppervlak > 5000 m 2 èn dieper dan 40 cm Mv Bebouwde kom: oppervlak > 250 m 2 èn dieper dan 40 cm Mv IVO-verkennend (6 boringen/ha) Middelmatige verwachting, voor watergerelateerde objecten Buitengebied: oppervlak > 5000 m 2 èn dieper dan 40 cm Mv Bebouwde kom: oppervlak > 250 m 2 èn dieper dan 40 cm Mv IVO-verkennend (6 boringen/ha) Lage verwachting, archeologische resten waarschijnlijk goed geconserveerd Buitengebied: oppervlak > 10 ha Bebouwde kom: oppervlak > 5 ha IVO-verkennend (6 boringen/ha) 2 het uit te voeren onderzoek verloopt volgens een protocol. Het in de tabel aangegeven onderzoek is na het bureauonderzoek de eerste uit te voeren stap.! ARCADIS 10

11 Verwachtingszones Lage verwachting archeologisch onderzoek indien ingreep groter dan Buitengebied: oppervlak > 10 ha Bebouwde kom: oppervlak > 5 ha uit te voeren archeologisch onderzoek 2 IVO-verkennend (6 boringen/ha) Het vooronderzoek bestaat uit een bureauonderzoek dat tot doel heeft om aan de hand van de gemeentelijke beleidsadvieskaart informatie te verwerven over bekende of verwachte archeologische waarden binnen een omschreven gebied. Het bureauonderzoek zal resulteren in een specifiek verwachtingsmodel. Volgens de archeologische beleidsadvieskaart van de gemeente Haaksbergen dient er in het geval van alle zeven bovengenoemde verwachtingszones inventariserend veldonderzoek in de verkennende fase uitgevoerd te worden (indien het plangebied voldoet aan de oppervlakte-eisen). Hierbij worden 6 boringen uitgevoerd per hectare. Het booronderzoek heeft tot doel vindplaatsen op te sporen en te begrenzen. Naar aanleiding van de uitkomsten van het booronderzoek wordt gekeken of nader archeologisch veldonderzoek noodzakelijk is. Volgens het rapport dat onderdeel uitmaakt van de archeologische beleidskaart van de gemeente Haaksbergen (eveneens opgesteld door RAAP) is de aanwezigheid van archeologische waarden in de bovengenoemde verwachtingszones een zekerheid. De dichtheid aan en de ligging, omvang en conservering van terreinen met archeologische waarde is echter slechts in grote lijnen bekend. Door middel van booronderzoek en proefsleuven kunnen archeologische waarden op relatief eenvoudige en goedkope wijze worden opgespoord. Volgens het provinciaal beleid (Provincie Overijssel, 2007) is dit alleen noodzakelijk bij een minimale omvang van het onderzoeksgebied van 50 x 50 m (0,25 ha). Voor de omvangrijke bebouwde kom van Haaksbergen zou dit betekenen dat het merendeel van de plangebieden kleiner is dan 0,25 ha en dat deze daarmee vrijgesteld zouden zijn van archeologisch onderzoek. Hiermee is de kans aanzienlijk dat er archeologische waarden verloren zouden gaan. Zodoende is besloten de archeologische ondergrens naar beneden bij te stellen tot 100 m 2, voor onderzoeksgebieden met een hoge verwachting die binnen de bebouwde kom liggen. Volgens de Monumentenwet 1988 dient de gemeente bij vaststelling van een bestemmingsplan of een beheersverordening altijd rekening te houden met de mogelijk aanwezige archeologie in de bodem. Conform het verdrag van Valletta (Malta) dient gestreefd te worden naar behoud van archeologische waarden in situ, in het geval van alle drie de verwachtingszones. Wanneer er bodemverstorende ingrepen plaats zullen vinden, is verkennend archeologisch onderzoek verplicht. Na vaststelling van archeologische waarden (kartering) zal de gaafheid ervan vastgesteld moeten worden (waardering), door middel van een veldonderzoek. De resultaten van een inventariserend veldonderzoek zouden aanleiding kunnen zijn voor een opgraving. Uit het inventariserend veldonderzoek kan ook blijken dat verder onderzoek niet nodig is. In bepaalde gevallen kan de gemeente Haaksbergen vrijstelling van de onderzoeksplicht verlenen. Het gaat hierbij om de volgende situaties: - bodemverstoringen ondieper dan 40 cm Mv; - plangebieden binnen de bebouwde kom met een omvang van minder dan 100 m 2 ; - plangebieden buiten de bebouwde kom met een omvang van minder dan 2500 m 2 ; - plangebieden binnen de bebouwde kom met een omvang van minder dan 250 m 2 met een middelmatige archeologische verwachting;! ARCADIS 11

12 - plangebieden buiten de bebouwde kom met een omvang van minder dan 5000 m 2 met een middelmatige archeologische verwachting; - lineaire ingrepen in beekdalen en beekdalovestromingsvlakten met een lengte van minder dan 100 m; - plangebieden binnen de bebouwde kom met een omvang van minder dan 5 ha met een lage archeologische verwachting; - plangebieden buiten de bebouwde kom met een omvang van minder dan 10 ha met een lage archeologische verwachting. In plangebieden waar meerdere verwachtingszones samenkomen is de zone met de hoogste verwachting maatgevend. Op de archeologische beleidsadvieskaart van de gemeente Haaksbergen zijn ook de bekende archeologische vindplaatsen en AMK-terreinen ingetekend. In het geval van archeologische vindplaatsen dient men rekening te houden met een rondom attentiezone van 50 m. Zowel in buitengebieden als in de bebouwde kom is inventariserend veldonderzoek (IVO-verkennend) verplicht wanneer de ingreep groter is dan 30 m 2. Bij historische vindplaatsen dient men in het geval van boerderijen rekening te houden met een rondom attentiezone van 200 m en in alle overige gevallen met een rondom attentiezone van 50 m. Zowel in buitengebieden als binnen de bebouwde kom is archeologisch inventariserend veldonderzoek verplicht wanneer de ingreep groter is dan 30 m 2. De gemeentelijke beleidsadvieskaart geeft aan dat bij AMK-terreinen binnen historische kernen gestreefd moet worden naar behoud in situ. Alle bodemingrepen zijn vergunningplichtig.! ARCADIS 12

13 5 HOOFDSTUK Het onderzoeksgebied: Enschede 5.1 INLEIDING Het plangebied is opgedeeld in kleinere gebiedjes. Per plangebied wordt de archeologische verwachting in dit hoofdstuk beschreven en voorzien van een advies. Voorafgaand aan de archeologische verwachting en bijbehorende adviezen volgt eerst aanvullende informatie over de ligging van de plangebieden en de te volgen methode. 5.2 Ligging Het te onderzoeken gebied ligt ten zuiden van de stad Enschede, verspreid binnen dit onderzoeksgebied zijn 30 plangebiedjes aanwezig. De werkzaamheden in de plangebiedjes bestaan uit het aanleggen van nieuwe natuur, waarbij delen van de bodem worden afgeplagd en de nieuwe natuur wordt aangeplant. 5.3 Methode De archeologische verwachting en adviezen zijn gebaseerd op de beleidskaart archeologie van de gemeente Enschede. Door de plangebieden over de beleidskaart te leggen is het mogelijk om de verwachtingen binnen een plangebied vast te stellen en hierover een advies te geven. 5.4 Archeologische verwachting en advies Wanneer in één plangebied meerdere verwachtingszones samenkomen, is de zone met de hoogste verwachting maatgevend. Op basis van de verwachting zal vervolgens geadviseerd worden wat de meest geschikte vorm van archeologisch onderzoek is, indien archeologisch onderzoek nodig is. Een overzicht van de oppervlakte per plangebied is opgenomen in bijlage 3. Archeologisch onderzoeksgebied B Archeologisch onderzoeksgebied B omvat de gebieden in de gemeente die een hoge en middelhoge archeologische verwachting hebben. Deze gebieden bevinden zich voornamelijk in het buitengebied. In totaal zijn zestien plangebieden gekenmerkt als Onderzoeksgebied B. Voor deze gebieden geldt het advies IVO verkennend onderzoek (6 boringen per ha) uit te voeren.! ARCADIS 13

14 Verstoorde gebieden met hoge en middelhoge verwachting De archeologische verwachting is in deze gebieden hoog of middelhoog, zoals bij onderzoeksgebied B, echter is hier sprake van een verstoorde bodem. Het plaatsen van verkennende boringen (3 boringen per ha, licht archeologisch onderzoek) luidt hier als advies, zodat de mate van verstoring wordt getoetst. Voor plangebied 28 worden verkennende boringen geadviseerd, omdat het gebied binnen een verstoorde zone ligt. Gebieden met een lage verwachting De gebieden met een lage verwachting omvat de gebieden met een lage archeologische verwachting en afgravingen waarvoor een ontgrondingvergunning is verleend. Deze gebieden worden vrijgesteld van verder archeologisch onderzoek. Op basis van de beleidskaart archeologie hebben zes plangebieden een lage archeologische verwachting en dus vrijgesteld van verder onderzoek. Tabel 5.4 Aanbevelingen Enschede Verwachting Advies Plangebied Onderzoeksgebied B IVO verkennend (6 boringen/ha) 1, 3, 6, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 29 Verstoorde gebieden met Verkennende boringen (3 28 een middelhoge en hoge verwachting boringen/ha) Gebied met een lage verwachting Vrijstelling verder archeologisch onderzoek 2, 4, 5, 8, 14, 21! ARCADIS 14

15 6 HOOFDSTUK Het onderzoeksgebied: Haaksbergen 6.1 INLEIDING Het plangebied in de gemeente Haaksbergen bestaat uit een aantal kleinere gebiedjes. In dit hoofdstuk zal voor elk van de plangebiedjes de archeologische verwachting beschreven worden en zal er een advies gegeven worden. Hier volgt eerst aanvullende informatie over de ligging van de plangebieden en de te volgen methode. 6.2 Ligging Het te onderzoeken gebied ligt ten oosten van de stad Haaksbergen en bestaat uit zeven kleine plangebiedjes (nummer 7, 16, 17, 18, 19, 19a en 20). De voorgenomen werkzaamheden in deze plangebiedjes zullen bestaan uit het aanleggen van nieuwe natuur, waarbij percelen zullen worden verschraald (verwijdering van de bovengrond). Een overzicht van de oppervlakte per plangebied is opgenomen in bijlage METHODE De archeologische verwachting en de adviezen zijn gebaseerd op de archeologische beleidsadvieskaart van de gemeente Haaksbergen. De plangebieden zijn op de beleidskaart ingetekend (bijlage 2). Hierdoor is het mogelijk de archeologische verwachting voor de verschillende plangebieden af te lezen en hierbij een passend advies te formuleren. 6.4 ARCHEOLOGISCHE VERWACHTING EN ADVIES Per plangebied is gekeken naar de zwaarst wegende archeologische verwachting. Op basis van de verwachting is het advies voor verder archeologisch onderzoek bepaald. Lage archeologische verwachting In gebieden met een lage verwachting is de kans op het aantreffen van archeologische waarden in de bodem klein. Geen van de plangebieden in de gemeente Haaksbergen behoort tot deze categorie. Middelmatige archeologische verwachting De categorie gebieden met een middelmatige archeologische verwachting kent drie subcategorieën: - gebieden met een middelmatige verwachting waarin archeologische resten waarschijnlijk goed geconserveerd zijn;! ARCADIS 15

16 - gebieden met een middelmatige verwachting ; - watergerelateerde gebieden met een middelmatige verwachting. Plangebied 7, 17, 19a en 20 behoren tot de tweede subcategorie en hebben dus een middelmatige verwachting. Voor deze plangebieden wordt verkennend booronderzoek geadviseerd. Plangebied 18 is relatief klein (1570 m 2 ) en is zodoende vrijgesteld van archeologisch onderzoek: de gemeentelijke beleidsadvieskaart eist in buitengebieden met een middelmatige verwachting pas inventariserend veldonderzoek wanneer het gebied groter is dan 5000 m 2. Plangebied 19 behoort grotendeels tot de tweede categorie en heeft dus een middelmatige verwachting. In de westelijke en zuidelijke zijde van het plangebied ligt een watergerelateerd gebied, dat eveneens een middelmatige verwachting heeft. 3 Ook in dit plangebied moet er volgens de gemeentelijke beleidsadvieskaart verkennend booronderzoek uitgevoerd worden. Hoge archeologische verwachting Het grootste deel van plangebied 16 heeft een middelmatige verwachting. In de noordoostelijke hoek ligt echter een klein deel van een gebied met een hoge verwachting, waar archeologische resten mogelijk goed bewaard zijn gebleven. In plangebieden waar meerdere verwachtingszones samenkomen is de zone met de hoogste verwachting maatgevend. Zodoende zal plangebied 16 behandeld moeten worden als een gebied met een hoge verwachting. Volgens de gemeentelijke beleidsadvieskaart dient er verkennend booronderzoek uitgevoerd te worden. Tabel 5.5 Aanbevelingen Haaksbergen Verwachting Advies Plangebied Lage verwachting IVO-verkennend - Middelmatige verwachting IVO-verkennend 7, 17, 19, 19a, 20 Middelmatige verwachting Vrijstelling verder 18 archeologisch onderzoek (vanwege het geringe oppervlakte) Hoge verwachting IVO-verkennend 16 3 Goossens, 2009, 54! ARCADIS 16

17 7 HOOFDSTUK Conclusies en aanbevelingen gemeente Enschede 7.1 CONCLUSIES Op basis van de archeologische beleidskaart is gebleken dat in 16 van de 23 plangebieden verkennend inventariserend veldonderzoek nodig is, mits de verstoringen dieper dan 50 cm -Mv plaatsvinden. Per hectare zijn zes boringen nodig. Verkennende boringen (3 per ha) hoeven alleen in plangebied 28 uit te worden gevoerd als de bodemverstoring dieper reikt dan 50 cm -Mv. Tot slot zijn 6 gebieden in hun geheel vrijgesteld van verder archeologisch onderzoek op basis van hun lage archeologische verwachting. 7.2 AANBEVELINGEN Op basis van bovenstaande conclusies wordt aanbevolen nader archeologisch onderzoek uit te voeren voor die gebieden die daarvoor in aanmerking komen. De overige gebieden kunnen worden vrijgegeven voor de geplande werkzaamheden. De implementaties van deze aanbevelingen zijn afhankelijk van het oordeel van het bevoegd gezag van de gemeente Enschede. Als blijkt dat in de vrijgegeven gebieden toch archeologische vondsten worden aangetroffen, dan dient direct contact opgenomen te worden met het bevoegd gezag, de heer Hans Oude Rengerink, tel ! ARCADIS 17

18 8 HOOFDSTUK Conclusies en aanbevelingen gemeente Haaksbergen 8.1 CONCLUSIES Volgens de gemeentelijke beleidsadvieskaart dient er verkennend booronderzoek uitgevoerd te worden in plangebied 7, 16, 17, 19, 19a en 20, indien er verstoringen plaatsvinden dieper dan 40 cm Mv. Per hectare moeten er 6 boringen uitgevoerd worden. Al deze plangebieden hebben een middelmatige verwachting. Plangebied 16 heeft een hoge verwachting. Ook hier zal verkennend booronderzoek uitgevoerd moeten worden (6 boringen per ha). Plangebied 18 heeft een middelmatige verwachting, maar is vanwege het geringe oppervlakte (1570 m 2 ) vrijgesteld van archeologisch onderzoek. 8.2 AANBEVELINGEN Op basis van bovenstaande conclusies wordt aanbevolen nader archeologisch onderzoek uit te voeren in zes van de zeven plangebieden. De implementaties van deze aanbevelingen zijn afhankelijk van het oordeel van het bevoegd gezag van de gemeente Haaksbergen, de heer Hans Oude Rengerink. Wanneer onverhoeds toch archeologische waarden worden aangetroffen tijdens de geplande grondwerkzaamheden dan dient dit direct te worden gemeld aan het bevoegd gezag, de heer Ouder Rengerink, tel ! ARCADIS 18

19 BIJLAGE 1 Bronnen Archeologische kaarten en databestanden: Gemeentelijke verwachtingskaart Enschede, Bouwhistorie Archeologie Architectuurhistorie Cultuurhistorie (BAAC), s -Hertogenbosch, Beleidskaart archeologie Enschede, Archeologic, Woerden, Archeologische beleidskaart met AMZ-adviezen gemeente Haaksbergen, Weesp, Overige bronnen Archeologiebeleid gemeente Enschede. Archeologic rapportage 402, Woerden, Boshoven, E.H., et al. Gemeente Enschede. Archeologische verwachtingskaart. BAACrapport , Bosman, A., et al. Archeologisch selectiebeleid gemeente Enschede. Archeologic rapportage 199, Woerden, Goossens, E., Gemeente Haaksbergen, Archeologische beleidskaart met AMZ-adviezen. RAAP-rapport 1954, Jager, S.W. Bekenplan herinrichting Enschede-Zuid. Archeologisch vooronderzoek: een bureauonderzoek met AMZ-adviezen. RAAP-rapport 1870, Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.1, Centraal College van Deskundigen, 2007.! ARCADIS 19

20 BIJLAGE 2 Archeologische beleidskaarten en plangebieden! ARCADIS 20

21 Meter Imagine the result Op drach tgever : Dients Landelijk Gebied Project : Beplantingen Enschede-Zuid On derwerp : Beleidskaart met plangebieden On twe rpfa se Ge tekend Datu m Tekeningnummer Sch aal Plangebied met nummer Bladformaat Beleidskaart archeologie: Gemeente Enschede, DSOB, juli 2009 Projectnu mmer K:\C : Definitief : E. Aldershof : 26 / 10 / 2010 : 01 : 1 : : A3 : C Go edgeke urd : A.A. Visser Datu m : 26 / 10 / 2010 Projectleider : E. Brouwer Vestiging ArcGIS project: Layoutnaam Versie : Assen : kaart01.mxd : A3 :0

22 A Meter Legenda Plangebied met nummer Imagine the result Op drach tgever : Dienst Landelijk Gebied Project : Beplantingen Enschede-Zuid On derwerp : On twe rpfa se Ge tekend Datu m Tekeningnummer Sch aal Bladformaat Projectnu mmer K:\C Beleidskaart Gemeente Haaksbergen met plangebieden : Definitief : E. Aldershof : 26 / 10 / 2010 : 01 : 1 : : A3 : C Go edgeke urd : F.R. Buurmans Datu m : 26 / 10 / 2010 Projectleider : E. Brouwer Vestiging ArcGIS project: Layoutnaam Versie : Assen : Haaksbergen.mxd : A3 :0

23 BIJLAGE 3 Overzicht plangebieden Plangebied Archeologische verwachting Oppervlakte (ha) Advies 1 - Onderzoeksgebied B 5,18 IVOverkennend - Verstoorde gebieden met een middelhoge en hoge verwachting - Gebied met lage verwachting 2 - Gebied met lage verwachting 1,80 Geen verder onderzoek nodig 3 - Onderzoeksgebied B 1,44 IVOverkennend 4 - Gebied met lage verwachting 0,11 Geen verder onderzoek nodig 5 - Gebied met lage verwachting 1,22 Geen verder onderzoek nodig 6 - Onderzoeksgebied B 2,30 IVOverkennend 7 - Gebied met middelmatige verwachting 3,59 IVOverkennend 8 - Gebied met lage verwachting 2,81 Geen verder onderzoek nodig 9 - Onderzoeksgebied B 0,91 IVOverkennend 10 - Onderzoeksgebied B 0,56 IVOverkennend 11 - Onderzoeksgebied B 1,34 IVOverkennend 12 - Onderzoeksgebied B 1,71 IVOverkennend 13 - Onderzoeksgebied B 1,09 IVOverkennend 14 - Gebied met lage verwachting 1,48 Geen verder onderzoek nodig 15 - Onderzoeksgebied B 2,47 IVOverkennend 16 - Gebied met hoge verwachting, archeologische resten 3,07 IVOverkennend waarschijnlijk goed geconserveerd 17 - Gebied met middelmatige verwachting 1,11 IVOverkennend 18 - Gebied met middelmatige verwachting 0,16 Geen verder onderzoek nodig 19 - Watergerelateerd gebied met middelmatige verwachting 2,83 IVOverkennend! ARCADIS 21

24 Plangebied Archeologische verwachting Oppervlakte (ha) Advies 19a - Gebied met middelmatige verwachting 3,43 IVOverkennend 20 - Gebied met middelmatige verwachting 6,45 IVOverkennend 21 - Gebied met lage verwachting 6,71 Geen verder onderzoek nodig 22 - Gebied met lage verwachting 1,00 IVOverkennend - Onderzoeksgebied B 23 - Gebied met lage verwachting 3,73 IVOverkennend - Onderzoeksgebied B 24 - Onderzoeksgebied B 2,94 IVOverkennend 25 - Gebied met lage verwachting 12,18 IVOverkennend - Onderzoeksgebied B 26 - Gebied met lage verwachting 4,36 IVOverkennend - Onderzoeksgebied B 27 - Gebied met lage verwachting 11,88 IVO- - Onderzoeksgebied B verkennend 28 - Gebied met lage verwachting 2,18 Verkennend - Verstoorde gebieden met een onderzoek middelhoge en hoge verwachting 29 - Onderzoeksgebied B 0,86 IVOverkennend! ARCADIS 22

25 COLOFON ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK BEPLANTINGEN ENSCHEDE - ZUID OPDRACHTGEVER: DIENST LANDELIJK GEBIED STATUS: Vrijgegeven AUTEUR: F.R. Buurmans MA A.A. Visser BA Archeoloog Archeoloog GECONTROLEERD DOOR: Drs. E.N. Akkerman Senior Prospector VRIJGEGEVEN DOOR: Drs. E.N. Akkerman Senior Prospector 7 december 2010 ISBN: ARCADIS NEDERLAND BV Zendmastweg 19 Postbus AB Assen Tel Fax Handelsregister ARCADIS. Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitzonderingen door de wet gesteld, mag zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbenden niets uit dit document worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, digitale reproductie of anderszins.! ARCADIS 23