Verantwoording en inhouden
|
|
- Petrus Geerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Verantwoording en inhouden Leerlijn geschiedenis Venster op Nederland 2011, Driestar Educatief en Groen Educatief (Download van 1
2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Principes op hoofdlijnen 4 3. Levensbeschouwelijke verantwoording 4 4. Pedagogische verantwoording 5 5. Didactische verantwoording 6 6. Vakinhoudelijke verantwoording met wettelijke kaders 8 7. Korte toelichting op de producten 9 8. De hoofdstukken. Overzicht van de onderwerpen/thema's 9 2
3 1. Inleiding Met Venster op Nederland voorzien Driestar Educatief en Groen Educatief in een eigen(tijdse) leerlijn geschiedenis. De leerlijn is bedoeld voor groep 5 t/m 8 van het reformatorisch- en protestant-christelijk primair onderwijs. De leerlijn wil de geschiedenis van ons land en de mensen die in ons land gewoond hebben vertellen. Dit komt tot uitdrukking in de titel van de leerlijn: Venster op Nederland. Behalve dit inhoudelijke doel biedt de leerlijn tal van perspectieven voor (aanstaande) basisschoolleerkrachten om op aantrekkelijke wijze geschiedenisonderwijs te geven. De leerlijn biedt een onderscheidende pedagogische en vakinhoudelijke visie op de (historische) werkelijkheid om ons heen. Deze werkelijkheid, het verleden, zit in ons. Het historisch besef dat wij staan op de schouders van voorgaande generaties vormt mede onze identiteit. Dit is nodig om mijzelf, mijn familie, andere mensen en de gebeurtenissen in de wereld om mij heen te leren kennen en waarderen. Het punt waarop we in het heden zijn aangekomen, is bereikt via de weg van het verleden. In dit document leest u welke uitgangspunten aan Venster op Nederland ten grondslag liggen. In de inhoudsopgave vindt u een overzicht van de verschillende aspecten die aan de orde komen. We maken u graag attent op de unieke aanpak van dit project. Alle leermaterialen zijn in samenwerking met leraren tot stand gekomen en getest op de haalbaarheid in de praktijk. U werkt dus met praktijkbeproefd materiaal. Voor nadere inlichtingen kunt u contact opnemen met projectleider drs. A.A. van der Schans, a.a.vanderschans@driestar-educatief.nl. De projectgroep, Drs. A.A. van der Schans (historicus) P.D. Blom (educatief ontwerper) P.A. Baaijens (schrijver verhalen) Drs. A.E. Schimmel (historicus) Drs. B. Kalkman (lector) 3
4 2. Principes op hoofdlijnen Venster op Nederland is een leerlijn geschiedenis die: levensbeschouwelijk is gefundeerd in een christelijke visie op (geschiedenis)onderwijs; aansluit bij de tien tijdvakken van de Rooy en de vensters van de canon van Nederland; de chronologie als uitgangspunt heeft; de samenhang tussen heden, verleden en toekomst zichtbaar maakt; een kwalitatieve verbetering van het geschiedenisonderwijs realiseert; diepgang en betrokkenheid bij leraren en leraren tot stand brengt; een betekenisvolle beperking in de keuze van inhouden aanbrengt ( less is more ); een betekenisvolle ontmoeting tussen leraar, leerlingen en historische inhouden tot stand brengt; een beroep doet op persoonlijke verantwoordelijkheid van leerlingen om historische kennis met het eigen gedrag te verbinden; een verbinding maakt met cultureel erfgoed, de actualiteit en geschiedenis buiten de school; flexibel is in aanschaf en gebruik. 3. Levensbeschouwelijke verantwoording Uitgangspunt We nemen ons uitgangspunt in de christelijke overtuiging en de belijdenis dat God een plan heeft met mens en wereld. Er is een orde in de Schepping. God is op de geschiedenis betrokken. De christelijke visie gaat er vanuit dat de geschiedenis ligt onder Gods voorzienigheid. Antwoord geven is verantwoorden De geschiedenis staat in het teken van het antwoordkarakter van de mens. Het menselijk handelen kan worden gekwalificeerd met de metafoor van het antwoord. De mens staat in interactie met de wereld om hem heen; interpreteert deze, reflecteert er op, geeft er zin aan en heeft de opdracht er op verantwoordelijke wijze vorm aan te geven. Dit betekent dat de werkelijkheid open is en niet gedetermineerd. Zin en doel van de geschiedenis Het resultaat van dit handelen van de mens(heid) is zichtbaar in de huidige beschaving. Via het spoor van de geschiedenis loopt de weg van de mensheid naar een bestemming. De geschiedenis is de ruimte waarin het heil, het Koninkrijk Gods zich baan breekt. Het heil in de persoon en het werk van Jezus Christus raakt ons aan in de gestalte van de geschiedenis. In dat licht gezien heeft de geschiedenisdoel en zin (Berkhof). Tekenmomenten De overtuiging dat geschiedenis plaats vindt tussen Schepping en Wederkomst geeft inhoud en richting aan de duiding en interpretatie van de geschiedenis. Christelijk geschiedenisonderwijs wil de tekenmomenten van de geschiedenis expliciet noemen. We hebben het dan over gebeurtenissen die massief in het teken staan van de doorbraak of afbraak van de kerk als het hart van de wereldgeschiedenis. 4
5 Cultuuroverdracht is cultuurkritiek Geschiedschrijving is een vorm van cultuuroverdracht en cultuurkritiek. Cultuur zonder norm bestaat niet (Van Deursen). Het doel van het geschiedenisonderwijs is onder andere de persoonlijke plaats in de geschiedenis bewuster te leren kennen. Dat heeft consequenties voor de leerstof. Dit betekent vooral overdragen en laten ontdekken wat onze identiteit gestalte geeft. Mede hierom behandelt deze leerlijn relevante onderwerpen als het wezen, de inhoud en de ontwikkeling van het christendom. Christelijk historisch denken Geschiedenis schrijven is nooit neutraal, maar juist ingebed in een levensovertuiging. De mate waarin we ons onze levensgeschiedenis bewust zijn, bepaalt onze persoonlijkheid. Deze persoonlijke identiteit wordt voor christenen ook collectief wanneer de geschiedenis en het mensenbestaan, net als bij de Joden, vanuit de toekomst gelegitimeerd wordt. Christelijk denken en leven is per definitie en bij uitstek historisch. Want we worden steeds geroepen ons te verantwoorden over de in de geschiedenis afgelegde weg. Op weg naar de toekomst 4. Pedagogische verantwoording Ontmoeting Om leerlingen op zinvolle wijze te verbinden aan de geschiedenis dient er sprake te zijn van een betekenisvolle ontmoeting tussen de leraar, zijn leerlingen en inhouden die diepgang hebben. De inzet is om de historie op zodanige wijze te ontsluiten dat leerlingen zich er intrinsiek aan kunnen verbinden, er zin aan kunnen ontlenen en aan toe kunnen kennen. Mensnabij Dit gebeurt door de leerlingen te interesseren voor geschiedenis (historische verschijnselen) en de inhouden, vanuit de historische context, zo dicht als mogelijk bij de leerlingen te brengen. Door samen met hen na te denken over de vragen die in het onderwerp opgesloten liggen worden leerlingen in de gelegenheid gesteld zich aan het onderwerp te verbinden, het langzaam maar zeker beter te begrijpen en te doorzien. Verschillende didactische vormen kunnen deze wijze van werken ondersteunen. Zinvol De gelegenheid om je als leerling persoonlijk aan inhouden te verbinden is stimulerend voor de motivatie. Uit onderzoek is bekend dat de mate waarin persoonlijke zintoekenning mogelijk is, bepalend is voor de inzet tijdens de les. Kinderen maken ook deel uit van de cultuur waartoe ze behoren. De essentie van historisch besef en van historisch denken is het inzicht in de samenhang van verleden, heden en toekomst. De leraar zal in zijn opvoedingstaak dit door het christendom gestempelde aspect van onze cultuur aan zijn leerlingen willen overdragen. Inzicht en begrip Vanuit dit perspectief is deze leerlijn erop gericht bij de leerlingen, passend bij hun ontwikkeling, kennis, inzicht en begrip van de geschiedenis te laten ontstaan. In 5
6 eerste instantie wat betreft de inhouden waar ze wekelijks mee bezig zullen zijn. In tweede instantie doordat ze zich realiseren dat de werkelijkheid een historische dimensie heeft waar binnen de veelheid aan historische feiten samenhang te ontdekken valt. Deze betekenisverlening aan verleden, heden en toekomst door leerlingen komt mede tot stand door ze actief en persoonlijk met geschiedenis in aanraking te brengen. Zo leren ze zelf nadenken over wat geschiedenis voor hen betekent. Om deze reden kiest de leerlijn voor die historische onderwerpen die verleden, heden en toekomst aan elkaar verbinden. Meer aan minder De keuze om uit te gaan van het principe van de ontmoeting als sleutel voor zinvol leren veronderstelt dat er ook sprake is van rust en ruimte om dit mogelijk te maken. Deze leerlijn hanteert om deze reden het principe dat het beter is meer aan minder te leren dan te kiezen voor een grote hoeveelheid leerstof waarmee welzeker minder aan meer geleerd wordt. De gezegden Niet het vele is goed, maar het goede is veel en In de beperking toont zich de meester zijn op deze leerlijn van toepassing. Een streven naar volledigheid bij de geschiedenislessen is zinloos. Persoonlijke ontwikkeling Onze persoonlijke geschiedenis is voor een belangrijk deel gebaseerd op wat onze ouders in de opvoeding en persoonlijke vorming hebben meegegeven. De mate waarin we ons van ons verleden bewust zijn, is constituerend voor onze persoonlijkheid. Dit geldt niet minder voor een land of een volk(sdeel). Voor onze kennis en betekenisverlening aan deze noties staan wij daarmee in een afhankelijkheidsrelatie tot het verleden. Verantwoordelijk handelen De ontmoeting van de persoonlijke geschiedenis van het individu met de grote geschiedenis van land en volk doet een beroep op de verantwoordelijkheid. Kennis van het verleden vraagt om moreel besef en handelen in het eigen heden. 5. Didactische verantwoording s en pijlers De vele historische onderwerpen uit de leerlijn zijn ondergebracht in zogenaamde clusters en pijlers. Een cluster bestaat uit een aantal verschillende onderwerpen die onder een samenhangende thematiek bij elkaar gevoegd zijn. Een pijler biedt de mogelijkheid om gedurende langere tijd met één onderwerp op verdiepende wijze te werken. De pijlers binnen de leerlijn zijn als de pijlers van een brug; zij zorgen voor verdieping en houvast. De clusters daarentegen tonen de diversiteit en rijkdom van vele historische gebeurtenissen en zijn daarmee als het ware de brug die op de pijlers rust. Verhouding De verhouding tussen de clusters en pijlers is ongeveer 60% 40%. Door deze keuze zet de leerlijn in op een inhoudelijke en daarmee verdiepende vernieuwing van het geschiedenisonderwijs 6
7 Klokuren clusters en pijlers De omvang van een cluster en een pijler bedraagt gemiddeld 8-10 klokuren. Een cluster bestaat uit een aantal onderwerpen vensters genoemd waarvoor per onderwerp 2 klokuren beschikbaar zijn. De onderwerpen vensters binnen een cluster kenmerken zich door kleine overzichtelijke, samenhangende inhouden, die eenduidig van aard en inhoudelijk aantrekkelijk is. Een pijlers, is een representatief onderwerp dat van belang is om inzicht en begrip te krijgen van cruciale momenten uit de geschiedenis van ons land en volk. Het biedt mogelijkheden om op betrokken wijze dieper in de achterliggende context van een onderwerp door te dringen. Door gebruik te maken van afwisselende leerhandelingen kunnen leerlingen zich op een natuurlijke manier aan het onderwerp verbinden. De keuze voor binnen de clusters en pijlers voor leseenheden van 2 klokuren te kiezen garandeert een grotere innerlijke samenhang dan binnen losse lessen het geval is. Het is de aan de school of de leraar de keuze te maken de leseenheid in twee delen van een uur dan wel als geheel aan te bieden. Beide is mogelijk. Tijdbalk en tijdlandschap De samenhang tussen de clusters en de pijlers wordt zichtbaar gemaakt door het gebruik van een tijdbalk die aansluit bij de tien tijdvakken en de vensters van de canon. De tijdbalk wordt in alle onderdelen van de leerlijn herhaald en ingevuld. Zo ontstaat inzicht in de samenhang tussen de verschillende historische gebeurtenissen. Door middel van een tijdlandschap worden de verschillende onderwerpen die in een jaargroep aan de orde komen verbeeld. Werken vanuit het vak geschiedenis De inzet van de leerlijn is niet thematisch vanuit verschillende vakgebieden maar vanuit de inhoud van het vak geschiedenis. Hiermee wordt de inhoudelijke verdieping gestimuleerd. Tegelijkertijd zorgt de verdieping er voor dat het vakoverstijgende zichtbaar wordt. Immers, geen vakgebied staat op zichzelf maar kent altijd relaties met andere vakgebieden. Bepalend is echter het perspectief waaruit de inhoud bezien wordt. In dit geval het historisch perspectief. Werken met historisch bronmateriaal De leerlijn is gebaseerd op het gebruik van historisch betrouwbare bronnen. Deze zijn kort en bondig samengevat en bieden de leraar voldoende achtergrondinformatie bij de inhouden van de clusters en pijlers. De achtergrond informatie bevat ook een beknopt overzicht van belangrijke feiten en wetenswaardigheden. Voor de leerlingen geldt dat de leerlijn er voor kiest de historische onderwerpen zo dicht mogelijk bij hun belevingswereld te brengen. Dit wordt gerealiseerd door gebruik te maken van originele historische bronnen en beeldmateriaal. Om deze reden wordt nauw samengewerkt met historische musea, universiteiten, historici, archeologen en andere experts die toegang kunnen geven tot origineel bronmateriaal. Keuzemogelijkheden en flexibiliteit De leerlijn is zodanig opgebouwd dat scholen de mogelijkheid hebben de leerlijn in zijn geheel te volgen dan wel eigen keuzen te maken. 7
8 6. Vakinhoudelijke verantwoording met wettelijke kaders Beeldvorming Geschiedenis is niet wat vroeger gebeurd is, maar het beeld dat wij ons vormen van wat vroeger is gebeurd. Bestaansverheldering Geschiedenis, opgevat als beeldvorming van het vroeger gebeurde, dient gespiegeld te worden met de eigen tijd, mede om tot bestaansverheldering te komen. Identiteitsconstructies De historische werkelijkheid (het beeld daarvan) dient er aan bij te dragen zichzelf en de omgeving beter te leren kennen. Geschiedenis is een bron voor identiteitsconstructies. Dat betekent dat iedereen uit de geschiedenis haalt wat hem voor zijn standpunt of identiteit van pas komt. Over deze keuzen dient verantwoording afgelegd te worden. Wie ben je? Het is nodig te weten wie je bent. Dat kun je pas weten als je ook weet wie je was. En dan weet je ook waar je naar toe gaat. Partij kiezen Onpartijdig kan hij alleen zijn, die partij kiest was de mening van Groen van Prinsterer. Hij bedoelde hier mee dat degene die meent onpartijdig te zijn, zich daardoor zijn partijdigheid niet bewust is en daardoor in feite partijdiger zal oordelen dan degene die zich er wel van bewust is en met het uitspreken van een oordeel hiermee rekening houdt. Aspect Het geschiedenisonderwijs geeft evenwichtig aandacht aan godsdienstige, politieke, sociale, economische, culturele en landschappelijke (aardrijkskundige) factoren in de geschiedenis van Nederland. Geschiedenis is de geestelijke vorm waarin een cultuur zich rekenschap geeft Zonder de bewustwording van ons verleden zijn we identiteits- en cultuurloos zei de cultuurhistoricus Johan Huizinga. Hij noemde geschiedenis de geestelijke vorm waarin een cultuur zich rekenschap geeft van haar verleden. Tien tijdvakken en de canonvensters De tien tijdvakken van De Rooy worden gevolgd. Daarin zijn de canonvensters die bij het vak geschiedenis aan de orde komen ingepast. Chronologie De leerlijn is chronologisch geordend aan de hand van de 10 tijdvakken en de vensters van de canon. Groep 5 biedt in vogelvlucht een overzicht van de geschiedenis. De groepen 6-8 volgen de chronologische lijn. 8
9 Betekenisvolle beperking en verbinding De leerlijn beperkt het aantal te behandelen vensters uit de canon voor het vak geschiedenis. De leerlijn, maakt gebruik van en/of biedt waar mogelijk verbinding(en) met andere vakgebieden door canonvensters vanuit een ander (vak)perspectief te benaderen. 7. Korte toelichting op de producten Voor groep 5 t/m 8 wordt er per leerjaar gemaakt: Lerarenhandleiding Leerlingenboek Leerdagboek Digitaal beeldmateriaal Verantwoording, handleiding en historische achtergrondinformatie. Tekstuele en visuele bronnen, tijdbalk, kaartmateriaal, verhalen en feitjes/weetjes voor de leer Werkboek voor verslaglegging, maken van opdrachten en beschrijving van leeropbrengsten. Ondersteunend en illustratief beeldmateriaal. Hoeveelheid clusters, pijlers en onderwijstijd per jaargroep: Groep s Pijlers Onderwijstijd (circa) uur uur uur uur 8. De hoofdstukken - Overzicht van de onderwerpen/thema's Jaargroep 5 (Werk)titel /Pijler Inhouden Nederland in vogelvlucht Overzicht van de geschiedenis van Nederland. Het kasteel Pijler Leven op en plaats van het kasteel in Nederland. Jaargroep 6 (Werk)titel /Pijler Inhouden Laat de stenen het maar vertellen Prehistorie: jagers en verzamelaars, boeren in steen- en ijzertijd, archeologie. Leven langs de Limes Pijler Romeinse tijd: Limes, Romeinse legerplaatsen, romanisering, contact met Bataven. In Gods naam gelukkig De komst en verspreiding van het christendom in de Lage Landen. Willibrord, Frankische rijk, Karel de 9
10 Grote, hof- en leenstelsel. Stadslucht maakt vrij Pijler Middeleeuwse stad: stadsontwikkeling, leven in de stad, stadsrechten, gilden De lange weg naar de eenheid der Nederlanden Floris V, Filips de Goede, Jacoba van Beieren en Karel V. Jaargroep 7 (Werk)titel /Pijler Inhouden Om religie en vrijheid Pijler Tachtigjarige Oorlog, de Opstand, Willem van Oranje, Jan Arentzn, beeldenstorm Mozes en Aäron in de Republiek Het is niet alles goud wat er blinkt Pijler 2 Het boek der boeken - de Statenvertaling De Nederlandse of reformatorische Verlichting Pijler Voetius, de Republiek, Rooms katholieken in de republiek, stadhouder koning Willem III Migratie in de 17 e eeuw, Klaas Dirksz. de wolkrabber, Michiel de Ruyter, de grachtengordel, VOC De betekenis van de Statenvertaling voor de natie/taal/godsdienstige en culturele vorming in de Republiek Psalmberijming 1773, patriotten, buitenhuizen, trekschuit, stagnatie in de Republiek Jaargroep 8 (Werk)titel /Pijler Inhouden Het ontstaan van het moderne Nederland Natiestaat o.l.v. Koning Willem I, stoommachine/de eerste spoorlijn, Reveil, verzet tegen kinderarbeid, waterleiding, Aletta Jacobs w.o. emancipatie van arbeiders en godsdienstige groepen Interbellum WO I, verzuiling, crisis De Nederlandse burger en de democratische welvaart- en verzorgingsstaat Staatsbestel van de Republiek, Democratische Revolutie, 1848 en 1917 Grondwet, moderne democratie en burgerschap, veelkleurig Nederland, Europa/internationalisering (Srebrenica/blauwhelm) Kolonialisme en slavernij Pijler WIC, Max Havelaar, Suriname, Nederlandse Antillen, Indonesië Tweede Wereldoorlog Pijler Bange meidagen 1940, Anne Frank, hongerwinter, bevrijding
De vijftig vensters en de kenmerkende aspecten van de tien tijdvakken van de commissie De Rooy
De vijftig vensters en de kenmerkende aspecten van de tien tijdvakken van de commissie De Rooy In blauw: de tijdvakken en de kenmerkende aspecten (alleen uitgewerkt voor het en ). In oranje: de canonvensters,
Nadere informatieBeschrijven en herkennen dat zaken bij geschiedenis veranderen maar ook dat zaken hetzelfde blijven.
Historische vaardigheden PO kern subkern inhoud PO tussendoel PO kerndoel Historische vaardigheden Tijdaanduidingen en tijdsindelingen. Tien tijdvakken met bijbehorende kenmerkende aspecten. Het plaatsen
Nadere informatieHistorisch denken. Historische benaderingen
Historisch denken Inleiding Mensen hebben een besef van verleden, heden en toekomst. Ze hebben een bepaald beeld van wat er in hun leven is gebeurd tot op de dag van vandaag. Ze kunnen hun bestaan in het
Nadere informatieGeschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren
Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers
Nadere informatieLeerlijn historisch denken havo
Leerlijn historisch denken havo Albert van der Kaap vwo Tijd en chronologie klas 1 klas 2 klas 3 vwo 6 gebeurtenissen uit zijn eigen leven alsmede verschijnselen, gebeurtenissen en personen uit de geschiedenis
Nadere informatieMens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst)
Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Kerndoelen 36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een
Nadere informatieCanon en kerndoelen geschiedenis PO
Canon en kerndoelen geschiedenis PO bron: http://www.entoen.nu/primair-onderwijs/didactisch-concept/leerplan-(slo)/geschiedenis In dit hoofdstuk over canon en geschiedenis wordt eerst ingegaan op de recente
Nadere informatieJagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten
Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat
Nadere informatieMentor Datum Groep Aantal lln
Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas Stageschool Plaats Dilia Couwenberg P14EhvADT t Startblok Eindhoven Mentor
Nadere informatieGROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1
GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 Tijdvak Jagers en boeren; van de eerste mensen 3000 v. C. prehistorie; van de eerste mensen - 3000 v.c. Samenlevingstype: eerst jagers/verzamelaars,
Nadere informatieONDERZOEK NEDERLANDS ERFGOED DIGITAAL VOOR HET ONDERWIJS
ONDERZOEK NEDERLANDS ERFGOED DIGITAAL VOOR HET ONDERWIJS Utrecht, 10 augustus 2007 Ir. R.M. Beerepoot Drs. P. Kreijen Drs. H. Yamani ONDERZOEK NEDERLANDS ERFGOED DIGITAAL VOOR HET ONDERWIJS INHOUD Blz.
Nadere informatieLeerlijn Oriëntatie op Tijd VSO
Leerlijn Oriëntatie op Tijd VSO Kerndoel 19: De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen, zoals aanwezig in ons cultureel erfgoed, en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling
Nadere informatieNaam leerlingen. Groep BBL1 Mens & Maatschappij. Verdiepend arrangement. Basisarrange ment
Groep BBL1 Mens & Maatschappij Leertijd; 3 keer per week 45 minuten werken aan de basisdoelen. - 3 keer per week 45 minuten basisdoelen toepassen in verdiepende contexten. Verdieping op de basisdoelen
Nadere informatieCOMPENDIUM VAN DE SOCIALE LEER VAN DE KERK
COMPENDIUM VAN DE SOCIALE LEER VAN DE KERK INHOUDSTAFEL INLEIDING Een integraal en solidair humanisme a) Bij het aanbreken van het derde millennium 1 b) De betekenis van dit document 3 c) Ten dienste van
Nadere informatiegeschiedenis (nieuwe stijl)
Examen HAVO 2008 tijdvak 1 dinsdag 20 mei 9.00-12.00 uur geschiedenis (nieuwe stijl) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 29 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 77 punten te behalen.
Nadere informatieNEDERLAND VAN TOEN TOT NU. Geschiedenis in gewone taal
NEDERLAND VAN TOEN TOT NU Geschiedenis in gewone taal Inhoud Inleiding 6 De hunebedden 10 De Romeinse limes 12 Willibrord 14 Karel de Grote 16 Hebban olla vogala 18 Floris de Vijfde 20 De Hanzesteden 22
Nadere informatieVoorbeeld leerplan geschiedenis voor het Primair Onderwijs. Albert van der Kaap
Voorbeeld leerplan geschiedenis voor het Primair Onderwijs Albert van der Kaap Voorbeeld leerplan geschiedenis voor het Primair Onderwijs Albert van der Kaap Enschede, juli 2008 Verantwoording 2008 Stichting
Nadere informatieTijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus
138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de
Nadere informatieMentor Datum Groep Aantal lln
Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas Stageschool Plaats Dilia Couwenberg P14EhvADT t Startblok Eindhoven Mentor
Nadere informatieEindexamen geschiedenis nieuwe stijl havo 2008-I
Door de tijd heen De volgende gebeurtenissen hebben met verschillende godsdiensten te maken en staan in willekeurige volgorde: 1 Jezus Christus wordt geboren. 2 De profeet Mohammed trekt van Mekka naar
Nadere informatiex x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x
Jaarplan GESCHIEDENIS Algemene doelstellingen Eerder gericht op kennis en inzicht 6 A1 A2 A3 A4 A5 Kunnen hanteren van een vakspecifiek begrippenkader en concepten, nodig om zich van het verleden een wetenschappelijk
Nadere informatiegeschiedenis waardoor opgroeiende generaties meer zicht krijgen op wezenlijke aspecten van het mens-zijn.
geschiedenis Belang van het vak Geschiedenisonderwijs is van essentieel belang voor ontwikkeling van historisch besef, dat de samenhang omvat tussen de interpretatie van het verleden, het begrijpen van
Nadere informatieHet huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15
Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 U hebt de Geest niet ontvangen om opnieuw als slaven in angst te leven, u hebt de Geest ontvangen om Gods kinderen
Nadere informatieVerslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen
Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag door Lotte 1570 woorden 19 juni 2017 3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van Grieken
Nadere informatieBeter geschiedenisonderwijs met een canon?
Beter geschiedenisonderwijs met een canon? Een reactie van het IVGD De volgende tekst is tot stand gekomen in overleg met de leden van de Adviesraad IVGD, een landelijk gezelschap van specialisten geschiedenisdidactiek
Nadere informatieSTEDELIJKE DYNAMIEK IN DE LAGE LANDEN ( ) Nascholingsconferentie geschiedenis 2019
STEDELIJKE DYNAMIEK IN DE LAGE LANDEN (1050-1700) Nascholingsconferentie geschiedenis 2019 VANDAAG Programma: - Welkom - Kennismaking Historische Context Oriëntatiespellen (30 minuten) Pauze (10 minuten)
Nadere informatieA. LEER EN TOETSPLAN. Vak: Geschiedenis Leerjaar: 2 Onderwerp: De Nieuwe Tijd (extra uitgereikt materiaal) Kerndoel(en):
A. LEER EN TOETSPLAN Vak: Geschiedenis Onderwerp: De Nieuwe Tijd (extra uitgereikt materiaal) tijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600); tijd van regenten en vorsten (1600 1848). 40. De leerling leert
Nadere informatieGeschiedenis/erfgoed
Geschiedenis/erfgoed Kerndoel: Oriëntatie op jezelf en de wereld Tijd Kerndoel 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling
Nadere informatie. De school uitgangspunten en visie. 1.1. Naam en logo. De naam Rehoboth komt uit de Bijbel (Genesis 26:22).
. De school uitgangspunten en visie 1.1. Naam en logo De naam Rehoboth komt uit de Bijbel (Genesis 26:22). Het betekent: de Heer heeft ons ruimte gemaakt. De Heer geeft ruimte om in vrede en liefde met
Nadere informatieWie ben ik in het koninkrijk? les 1 DISCIPLE MENTOR
Wie ben ik in het koninkrijk? les 1 DEEL 4 DISCIPLE MENTOR In Gen 1, 2 en 3 lezen we direct hoe God denkt over de mens. Hij laat zien wie we zijn, waar we voor gemaakt zijn en wat onze bestemming in het
Nadere informatieArcheologie op school. Handleiding voor de leerkracht
Archeologie op school Handleiding voor de leerkracht 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Aan de slag: verkorte handleiding 4 3. Verantwoording 5 Archeologie en erfgoededucatie 5 Kerndoelen 5 Didactisch concept
Nadere informatieJuist in het openbaar onderwijs
Juist in het openbaar onderwijs Over de aandacht voor levensbeschouwing op de openbare school Legitimatie MARLEEN LAMMERS Wie denkt dat het openbaar onderwijs geen aandacht mag besteden aan levensbeschouwing,
Nadere informatieOm een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.
Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak geschiedenis vwo, tweede tijdvak (2018). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende
Nadere informatieAANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?
AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op
Nadere informatieKeurmerk: Duurzame school
Keurmerk: Duurzame school Doorlopende leerlijn voor duurzame ontwikkeling van basisonderwijs (PO) t/m voortgezet onderwijs (VO) PO-1 Kennis en inzicht (weten) Vaardigheden (kunnen) Houding (willen) Begrippen
Nadere informatie2 juni 2019 [STUDIEPLANNER GESCHIEDENIS VWO TOT KERST] overig. Lesweek. activiteiten. / verrijken/ verdiepen *
Vanaf Vaste activiteiten PERIODE 1 34 19/8 di: start lessen Leerdoelen hoe tijd voor geschiedenis werkt en kunnen er zelf mee aan de slag 35 26/8 de belangrijkste gebeurtenissen in het tijdvak van jagers
Nadere informatieDe daden van de vergoddelijkte Augustus, met welke hij de wereld aan het oppergezag van het Romeinse volk onderwierp.
Het leven van Jezus 2.0 Preek over Handelingen 1:1-5 [dia 1] Pas kregen we van mijn schoonmoeder een foto. Een foto van vroeger, van het gezin van de opa van mijn schoonmoeders moeder. Er staat geen jaartal
Nadere informatieHet leven leren. De theorie en visie achter het levo lesmateriaal
Het leven leren De theorie en visie achter het levo lesmateriaal Waar gaat kaderdocument Het leven leren (2003) over? De levensbeschouwelijke ontwikkeling èn beroepsethische vorming van onderwijsdeelnemers
Nadere informatieWeten waar we goed in zijn 1
Inburgering als voortdurend proces voor allen Lezing ter gelegenheid van de Conferentie Burgerschapsvorming. Islamitisch Onderwijs Ingeburgerd. Jaarbeursgebouw Utrecht Zaterdag 4 juni 2005. A.M.L. van
Nadere informatieMULTIPERSPECTIVITEIT EN ERFGOEDEDUCATIE
MULTIPERSPECTIVITEIT EN ERFGOEDEDUCATIE Carla van Boxtel Meerstemmig erfgoed - 8 juni 2016 Genk MULTIPERSPECTIVITEIT Vormen van multiperspectiviteit Het belang van multiperspectiviteit Didactiek PERSPECTIEVEN
Nadere informatieHoe hieraan exact wordt vormgegeven binnen onze school, wordt duidelijk in dit document.
SOCIALE COHESIE EN BURGERSCHAP Inleiding Een school maakt deel uit van de maatschappij en bouwt mee aan de vorming van jonge burgers. Een groot deel van de dag, brengen jongeren door op school. Zij krijgen
Nadere informatieDescartes schreef dat er geen ander land was "où l'on puisse jouir d'une liberté si entière" (waar men een zo volledige vrijheid kan genieten)
Verslag 25 mei 2018, Salon der Verdieping: Spinoza s politieke filosofie De bespreking van de politieke filosofie doe ik aan de hand van zijn belangrijkste politieke werk, te weten het Theologisch-politiek
Nadere informatieGelijke kansen met cultuur(onderwijs) Barend van Heusden Kunsten, Cultuur en Media Rotterdam, 2 november 2017
Gelijke kansen met cultuur(onderwijs) Barend van Heusden Kunsten, Cultuur en Media Rotterdam, 2 november 2017 11/6/2017 2 1. Cultuur 2. Cultuuronderwijs 3. Gelijke kansen 4. Doorlopende leerlijn 6-11-2017
Nadere informatieInhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10. Les 2. Denken Kunnen dieren denken?
>> Inhoudsopgave Inleiding 4 Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10 Les 2. Denken Kunnen dieren denken? 14 Les 3. Geluk Wat is het verschil tussen blij zijn en gelukkig zijn?
Nadere informatieWAAROM KATHOLIEK ONDERWIJS? Frans Holtkamp
WAAROM KATHOLIEK ONDERWIJS? Frans Holtkamp Waarom katholiek onderwijs, door: Frans Holtkamp (versie: 13-11-2009) 1 WAAROM KATHOLIEK ONDERWIJS? Deze bijlage bestaat uit twee delen: een leestekst en een
Nadere informatieDe geschiedenis van Nederland. in 50 teksten
De geschiedenis van Nederland in 50 teksten Verantwoording De teksten in dit pakket zijn geschreven naar aanleiding van de 50 vensters van de Canon van de Nederlandse geschiedenis. In deze canon worden
Nadere informatieEEN PEDAGOGISCHE CANON VOOR CHRISTELIJKE LERAREN
EEN PEDAGOGISCHE CANON VOOR CHRISTELIJKE LERAREN Dr. Leunis van Klinken & Dr. Ewald Mackay Met medewerking van Dr. Otto Willem Dubois en Drs. Henk Vermeulen Inleiding Kader Binnen het Lectoraat Christelijk
Nadere informatieAlles over. Speurtocht. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen
Alles over Speurtocht Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken. In samenwerking
Nadere informatieLEER- EN TOETSPLAN A. ONDERWERP EN DOELEN. Vak: Geschiedenis Leerjaar: 1 Onderwerp: Introductie geschiedenis Kerndoel:
LEER- EN TOETSPLAN A. ONDERWERP EN DOELEN Vak: Geschiedenis Leerjaar: Onderwerp: Introductie geschiedenis Kerndoel: 0. De leerling leert historische bronnen te gebruiken om zich een beeld van een eigen
Nadere informatieA. LEER EN TOETSPLAN. Vak: Geschiedenis Leerjaar: 3 Onderwerp: De Eerste en Tweede Wereldoorlog (H1 en 2) Kerndoel(en):
A. LEER EN TOETSPLAN Vak: Geschiedenis Leerjaar: Onderwerp: De Eerste en Tweede Wereldoorlog (H1 en ) Kerndoel(en): 7. De leerling leert een kader van tien tijdvakken te gebruiken om gebeurtenissen, ontwikkelingen
Nadere informatieLeerstofaanbod Geschiedenismethode Brandaan
Leerstofaanbod Geschiedenismethode Brandaan Groep 5 Groep 6 Groep 7 Groep 8 01. Tijd van jagers en boeren 02. Tijd van Grieken en Romeinen 03. Tijd van monniken en ridders 04. Tijd van steden en staten
Nadere informatieIk geloof, geloof ik. Levensbeschouwelijk dossier Griftland college Bovenbouw. Mijn naam en klas:
Ik geloof, geloof ik Levensbeschouwelijk dossier Griftland college Bovenbouw Mijn naam en klas: Bezinningsmomenten In de godsdienstlessen stonden de afgelopen jaren verhalen centraal en de verschillende
Nadere informatieHandleiding Echt gebeurd!
Handleiding Echt gebeurd! Inhoud 1. Introductie Pag. 1 2. Echt gebeurd! lessen Pag. 1 3. Kerndoelen Pag. 2 4. Excursies, lezingen en workshops Pag. 3 5. De website Pag. 4 7. Pag. 5 1. Introductie Welkom
Nadere informatieGids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst
Gids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst 1 1 Waarom heet dit vak Rooms-katholieke Godsdienst? Niet neutraal Specifiek mensbeeld Stevige vorming vereist Kennis van de Spreken vanuit eigen levensbeschouwing,
Nadere informatieNaam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel
Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Willibrord Willibrord werd geboren als zoon van pas bekeerde ouders en werd als zevenjarige jongen door zijn vader Wilgis toevertrouwd aan het klooster van Ripon nabij
Nadere informatieEen kasteel in de buurt bezoeken
Een kasteel in de buurt bezoeken Als leerkracht heb je hier een begeleidende en sturende rol. Het is afhankelijk of jij als leerkracht de kinderen meeneemt en dingen aan ze verteld of dat er bijvoorbeeld
Nadere informatieHet is een wonder! Onderwijsprogramma over de Heilig Bloedprocessie van Boxtel groep 5-6 en groep 7-8 primair onderwijs.
Het is een wonder! Onderwijsprogramma over de Heilig Bloedprocessie van Boxtel groep 5-6 en groep 7-8 primair onderwijs Beknopte versie 1 Inhoudsopgave Doelgroep... 2 Algemene leerdoelen...2 Opzet van
Nadere informatieHistorisch café. Verhaal van Ede. 16 april 2014
Historisch café 16 april 2014 Verhaal van Ede www.mijngelderland.nl/ede PROGRAMMA 14.00 uur: Welkom Peter van Beek 14.05 uur: Verhaal van Ede Inke Camphens 14.25 uur: Airborne Gerard Gijsbertsen 14.50
Nadere informatieErfgoedonderwijs als cultuuronderwijs. Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media
Erfgoedonderwijs als cultuuronderwijs Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media 12/14/2012 2 Vragen... Hoe verhoudt erfgoed- zich tot cultuureducatie? Wat zijn kenmerkende eigenschappen van
Nadere informatieAlgemene Docentenhandleiding bij de lesmaterialen over de archeologie van Vlaardingen
Algemene Docentenhandleiding bij de lesmaterialen over de archeologie van Vlaardingen Inhoudsopgave INLEIDING... 3 1 DE LESPAKKETTEN IN HET KORT... 3 2 DE OPBOUW VAN DE LESSEN... 4 3 ACHTEGRONDINFORMATIE
Nadere informatieSchoolplan Inleiding
Inleiding Dit schoolplan geeft de lijnen aan waarlangs onze school zich de komende vier jaar wil ontwikkelen. De inhoud is tot stand gekomen na overleg met alle geledingen in de school. Dit betekent dat
Nadere informatieVorm en inhoud geven aan burgerschap. MaatschapJIJ, passie voor vorming CNV Onderwijs, 30 januari 2013
Vorm en inhoud geven aan burgerschap MaatschapJIJ, passie voor vorming CNV Onderwijs, 30 januari 2013 Inhoud Inleiding Bespiegelingen burgerschap Praktische middelen: - Kijk in mijn wijk - Geen grapjes
Nadere informatieACTIEF BURGERSCHAP EN SOCIALE INTEGRATIE
Heutink ICT ACTIEF BURGERSCHAP EN SOCIALE INTEGRATIE op de C.B.S. De Bruinhorst 22-5-2012 Inhoudsopgave Inleiding 3 Pagina 1. Burgerschap op de Bruinhorstschool 3 2. Kerndoelen 3 3. Visie 4 4. Hoofddoelen
Nadere informatieJanny van der Molen. een inspirerende bruggenbouwer
Janny van der Molen een inspirerende bruggenbouwer Verhalen die ertoe doen Kinderen en jongeren inspireren het beste uit zichzelf en anderen te halen, dat is wat Janny van der Molen met haar boeken wil
Nadere informatieTULE - ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD KERNDOEL 52 EN 53: INHOUD 234. T I J D V A N J A G E R S E N B O E R E N (tot 3000 v.chr.
TULE - ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD KERNDOEL 52 EN 53: INHOUD 234 Inhoud T I J D V A N J A G E R S E N B O E R E N (tot 3000 v.chr.) de levenswijze van jagers en verzamelaars - jagers leven van de
Nadere informatieOm een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.
Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak geschiedenis havo, tweede tijdvak (2019). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de
Nadere informatieSTOOM, MACHINES EN ARBEIDERS
ERFGOEDEDUCATIE Het zinvol beleven van het erfgoed is een centraal begrip in de didactiek voor erfgoededucatie. Het werken met het erfgoed wordt gestuurd door het stellen van betekenisvolle vragen. De
Nadere informatieEducatieflyer Stadsmuseum Zoetermeer
Educatieflyer 2018-2019 Stadsmuseum Zoetermeer Inleiding Met veel plezier bieden wij u het educatie-overzicht Primair Onderwijs van het Stadsmuseum Zoetermeer voor het schooljaar 2018-2019 aan. Een programma
Nadere informatieGROEPSOPDRACHT: Bespreek met elkaar welke relatieverbanden in de Bijbel genoemd worden:
Relaties halen het beste in je naar boven Les 1 GROEPSOPDRACHT: Bespreek met elkaar welke relatieverbanden in de Bijbel genoemd worden: Lees met elkaar de volgende hoofdstukken en laat iemand opschrijven
Nadere informatieExamen HAVO. geschiedenis (nieuwe stijl)
geschiedenis (nieuwe stijl) Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Maandag 22 mei 9.00 12.00 uur 20 06 Vragenboekje Voor dit examen zijn maximaal 78 punten te behalen; het examen bestaat
Nadere informatie...paspoort naar grenzeloos onderwijs...
OBS Waarom kiest u voor De Border? Engelse taal in elk lokaal! Wij bereiden onze leerlingen erop voor om goed te functioneren in de hedendaagse samenleving, die zowel binnen als buiten de Nederlandse grenzen
Nadere informatieVan Bethlehem tot Golgotha
Van Bethlehem tot Golgotha Het Mysterie van Inwijding Esoterische Begrippen Elly Lichtenberg De Bijbel, een mystiek verhaal of..? Deel I De Bijbel: een mystiek verhaal of..? Is het evangelieverhaal juist?
Nadere informatielogoocw De heer prof. dr. F. P. van Oostrom 26 mei 2005 ASEA/DIR/2005/23876 Taakopdracht voor de commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon geen
logoocw De heer prof. dr. F. P. van Oostrom Den Haag Ons kenmerk 26 mei 2005 ASEA/DIR/2005/23876 Onderwerp Taakopdracht voor de commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon Bijlage(n) geen Geachte heer Van
Nadere informatieInterview over de geschiedenis van Joodse Hagenaars
Interview over de geschiedenis van Joodse Hagenaars In deze opdracht maak je een interview met een of meer personen over de Joodse bevolkingsgroep in Den Haag tijdens de Tweede Wereldoorlog. Je moet in
Nadere informatieIdentiteit. Roelofsbrink CK Den Ham (0546)
Identiteit Roelofsbrink 6 7683 CK Den Ham (0546) 672542 juni 2017 Voor u ligt het identiteitsdocument van GBS Domino in Den Ham. In dit document beschrijven we aan de hand van vier bouwstenen wie we zijn
Nadere informatieMentor Datum Groep Aantal lln
Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas Stageschool Plaats Rachel van der Pijl P14EhvADT De Springplank. Eindhoven
Nadere informatielevensbeschouwelijke identiteit van catent Scholen zijn als bomen Leven niet alleen Zonder grond en wortels Leeft geen school, niet één
levensbeschouwelijke identiteit van catent Scholen zijn als bomen Leven niet alleen Zonder grond en wortels Leeft geen school, niet één De scholen van Catent - afzonderlijk en gezamenlijk - zijn als een
Nadere informatieAangenaam: Guido. Informatie over kennismaken met Guido. gelooft
Aangenaam: Guido Informatie over kennismaken met Guido gelooft Welkom op Guido Als u deze brochure leest dan heeft u uw zoon of dochter aangemeld voor GSG Guido. Guido is een school voor christenen in
Nadere informatieTijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen
Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie 1. De levenswijze van jager-verzamelaars. 2. Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen. 3. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.
Nadere informatieEindkwalificaties van de bacheloropleiding Geschiedenis
Eindkwalificaties van de bacheloropleiding Geschiedenis Afgestudeerden van de opleiding hebben de onderstaande eindkwalificaties bereikt: I. Kennis Basiskennis en inzicht: 1. kennis van en inzicht in het
Nadere informatieLeerplan Orthodoxe Godsdienst Secundair Onderwijs - 1 e jaar BSO
Leerplan Orthodoxe Godsdienst Secundair Onderwijs - 1 e jaar BSO Bij 1 BSO worden sommige benadering door elkaar verweven. Het leven van Jezus uit de bijbelse benadering wordt geïntegreerd in het onderdeel
Nadere informatieStartpunt. Handleiding voor het bijbelonderwijs op de basisschool. Wat is Startpunt?
Startpunt Handleiding voor het bijbelonderwijs op de basisschool Wat is Startpunt? Startpunt is een handleiding voor leerkrachten op de basisschool, voortgekomen uit de praktijk van de basisschool. Veel
Nadere informatieWereldoriëntatie en de kerndoelen
Wereldoriëntatie en de kerndoelen In de inleidende tekst van de kerndoelen bij 'Oriëntatie op jezelf en de wereld staat onder andere het volgende: 'Kinderen zijn nieuwsgierig. Ze zijn voortdurend op zoek
Nadere informatieWat zegt deze canon nu, zo n veertig momenten in de geschiedenis. van de Nederlandse christendemocratie? Het is een feest der
Dames en heren, Wat zegt deze canon nu, zo n veertig momenten in de geschiedenis van de Nederlandse christendemocratie? Het is een feest der herkenning, maar het kan ons ook neerdrukken. Kijken we terug
Nadere informatieInstroom pabo geschiedenis
Keuzedeel mbo Instroom pabo geschiedenis gekoppeld aan één of meerdere kwalificaties mbo Code K0050 Penvoerder: Sectorkamer zorg, welzijn en sport Gevalideerd door: Sectorkamer Zorg, welzijn en sport Op:
Nadere informatiein verbinding schoolplan 2012-2016
in verbinding schoolplan 2012-2016 Onze kernwaarden Zo werken we samen Verantwoording Visie Verantwoordelijkheid Verbinding Vertrouwen Vrijheid Waarom zijn we er? De Jacobus Fruytier scholengemeenschap
Nadere informatieOmgevingsonderwijs in Ermelo
Omgevingsonderwijs in Ermelo Docentenhandleiding Vakgroep Geschiedenis Juli 2012 Inleiding Voor u ligt een lessenserie en docentenhandleiding die gaan over omgevingsonderwijs in Ermelo. Deze serie is gemaakt
Nadere informatieWaar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?
Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.
Nadere informatieI N F O R M A T I E B R O C H U R E
I N F O R M A T I E B R O C H U R E BESTE OUDERS Het is de droom van ieder van ons dat onze kinderen en jongeren zich ontplooien tot fijne mensen die in staat zijn later hun eigen weg te gaan. Daarbij
Nadere informatieAlles over. Tijdzaken. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen
Alles over Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken. In samenwerking met de educatieve
Nadere informatieExamenprogramma geschiedenis havo
Examenprogramma geschiedenis havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Domein B Domein C Domein
Nadere informatieGeloven in Jezus Christus
Geloven in Jezus Christus Zoon van God Jezus krijgt God een menselijk gezicht. Immanuel wordt Hij genoemd: God met ons. Het is de naam die Hij bij zijn geboorte krijgt. ZIn Daar begint zijn bijzondere
Nadere informatieSOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale
Nadere informatiePTO Aardrijkskunde
PTO ardrijkskunde 2016-2017 Vereniging voor Protestants-Christelijk Onderwijs te Curaçao Sectie aardrijkskunde r. lbert Schweitzer havo/vwo [meesteradmiraal@gmail.com] Vak: ardrijkskunde Leerjaar: H1 Schooljaar:
Nadere informatieCarla du Pree. Johan Huizinga en de bezeten wereld. De rol van publieke intellectueel tussen twee wereldoorlogen ISVW UITGEVERS
Carla du Pree Johan Huizinga en de bezeten wereld De rol van publieke intellectueel tussen twee wereldoorlogen ISVW UITGEVERS 4 Ik ben ik en mijn omstandigheden. Als ik die omstandigheden niet red, red
Nadere informatieDoel van Bijbelstudie
Bijbelstudie Hebreeën 4:12 Want het woord Gods is levend en krachtig en scherper dan enig tweesnijdend zwaard en het dringt door, zó diep, dat het vaneen scheidt ziel en geest, gewrichten en merg, en het
Nadere informatie