EEN SATELLIETREKENING VOOR DE CREATIEVE SECTOR IN DE EUROPESE UNIE

Transcriptie

1 EEN SATELLIETREKENING VOOR DE CREATIEVE SECTOR IN DE EUROPESE UNIE Juli 2019

2 EEN SATELLIETREKENING VOOR DE CREATIEVE SECTOR IN DE EUROPESE UNIE SAMENVATTING Juli

3 PROJECTTEAM EUIPO Nathan Wajsman, hoofdeconoom Carolina Arias Burgos, econoom DANKBETUIGING De auteurs zijn de volgende personen dankbaar voor hun opmerkingen over het ontwerpverslag: Marta Beck-Domzalska (Eurostat), Giles Fontaine (Europees Waarnemingscentrum voor de audiovisuele sector), Inna Garkova (Europese Commissie), Ruth Towse (Universiteit van Bournemouth) en Peter van de Ven (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling OESO). 3

4 INLEIDING De economische activiteit wordt gekwantificeerd en gemeten in nationale rekeningen. De basismethode daarvoor wordt beschreven in het systeem van nationale rekeningen (SNR), een internationaal overeengekomen reeks aanbevelingen voor het meten van economische activiteit. Het SNR is voor het eerst door de Verenigde Naties gepubliceerd in 1953 en wordt vandaag gehanteerd door de VN, het IMF, de Wereldbank, de OESO en Eurostat. De jongste versie werd gepubliceerd in Het in de Europese Unie gebruikte systeem voor het meten van de economische activiteit is een aanpassing van het SNR, genaamd het Europees systeem van rekeningen (ESR). Het wordt gehanteerd door Eurostat en is voor het laatst bijgewerkt in Het systeem van nationale rekeningen was oorspronkelijk ingegeven door de noodzaak om de industriële productie, de toegevoegde waarde, de werkgelegenheid en de buitenlandse handel in de verschillende sectoren en in de economie als geheel te kunnen meten. Daartoe werd de economische activiteit opgedeeld in een primaire, een secundaire en een tertiaire sector. Tot de primaire sector behoren de landbouw en de winningsindustrieën, de secundaire sector bestaat voornamelijk uit de verwerkende industrie, de openbare nutsvoorzieningen (levering van elektriciteit, gas, water, enz.) en de bouw, terwijl de tertiaire sector diensten omvat. Elk van deze hoofdgroepen wordt verder onderverdeeld in gedetailleerdere subklassen. Deze classificatie wordt in de EU de NACE genoemd (Nomenclature statistique des Activités économiques dans la Communauté Européenne). In zijn meest gedetailleerde vorm splitst de NACE de economische activiteit op in ongeveer 700 bedrijfstakken. In de praktijk kunnen sommige economische activiteiten echter niet uit het huidige systeem van nationale rekeningen worden afgeleid. Met name bepaalde activiteitengebieden die voor beleidsmakers en het grote publiek belang hebben, zijn niet rechtstreeks in de gepubliceerde statistieken terug te vinden, ofwel omdat zij de standaardclassificatie overstijgen, ofwel omdat zij betrekking hebben op goederen of (eerder nog) diensten die niet op de markt worden gekocht en verkocht en daardoor buiten het toepassingsgebied van economische statistieken vallen 1. Dit kan worden verholpen door zogenoemde satellietrekeningen. Deze bieden een kader dat gekoppeld is aan de nationale rekeningen, maar spitsen zich toe op bepaalde aspecten van het economisch en maatschappelijk leven die in de nationale rekeningen niet rechtstreeks tot uiting komen. Gangbare voorbeelden zijn satellietrekeningen voor toerisme, het milieu of onbetaald huishoudelijk werk of vrijwilligerswerk. In sommige gevallen (bv. het toerisme) biedt de satellietrekening voornamelijk alternatieve groeperingen voor economische activiteiten die reeds in de traditionele nationale rekeningen zijn vervat. In andere gevallen (bijvoorbeeld onbetaald vrijwilligerswerk) kan de satellietrekening het toepassingsgebied van de rekening (de productiegrens) uitbreiden. In dit verslag worden de mogelijkheden verkend voor het opzetten van een dergelijke satellietrekening voor de creatieve sector (creative industries satellite account CISA), alsook de eventuele methoden om dit te doen. Na deze inleiding wordt in hoofdstuk 1 de afbakening en classificatie van culturele en creatieve activiteiten besproken. Hoofdstuk 2, de kern van het verslag, beschrijft mogelijke methoden om een CISA tot stand te brengen en formuleert een specifiek voorstel, gebaseerd op aanbevelingen van Eurostat, de OESO, het IMF, Unesco en andere Europese en internationale organen. Tot slot wordt in hoofdstuk 3 ingegaan op kwesties in verband met de verzameling van de gegevens die nodig zijn voor de totstandbrenging van een CISA. 1 In economisch jargon: dergelijke activiteiten liggen buiten de productiegrens van de nationale rekeningen. 4

5 5

6 SAMENVATTING Satellietrekeningen verschaffen een kader dat gekoppeld is aan de nationale rekeningen, maar spitsen zich toe op bepaalde aspecten van het economisch en maatschappelijk leven die in de nationale rekeningen niet rechtstreeks tot uiting komen. In dit verslag worden de mogelijkheden verkend voor het opzetten van een satellietrekening voor de creatieve sector, alsook de eventuele methoden om dit te doen. De creatieve sector wordt hier gedefinieerd als economische activiteiten die betrekking hebben op het genereren en exploiteren van kennis, informatie en cultuur. Dergelijke activiteiten zijn belangrijk in de moderne economie, maar ze kwantificeren is geen makkelijke opgave, deels vanwege de classificatieproblemen en deels omdat dergelijke activiteiten vaak buiten de markteconomie worden uitgevoerd, waardoor hun waarde moet worden geschat aan de hand van andere soorten statistieken uit zowel publieke als private bronnen. Desondanks hebben verscheidene landen op dit terrein werkzaamheden verricht die als uitgangspunt kunnen dienen, en organisaties zoals de OESO, het IMF of Unesco hebben blijk gegeven van toenemende belangstelling voor de ontwikkeling van methoden om de economische waarde van cultuur te meten. Om de haalbaarheid van een EU-CISA te beoordelen, zijn de volgende aspecten in aanmerking genomen: classificatie van bedrijfstakken en producten; behandeling van gratis of gesubsidieerde digitale diensten; opneming van inbreuken op intellectuele-eigendomsrechten in het huidige kader van de nationale rekeningen en in een CISA; rekeningen en institutionele sectorrekeningen die relevant zijn voor de CISA. De bedrijfstakken die worden voorgesteld voor opname in de creatieve sector, kunnen worden onderverdeeld in de volgende gebieden: cultureel erfgoed, archieven en bibliotheken; boeken en pers; beeldende kunsten; podiumkunsten; audiovisuele media en multimedia; architectuur; reclame; software en webportalen. Zoals gewoonlijk moeten de hoofd-, secundaire en bijkomstige activiteiten van deze bedrijfstakken in aanmerking worden genomen, maar ook de productie van creatieve producten door niet-creatieve sectoren moet worden opgenomen. Veel bedrijven in niet-creatieve sectoren publiceren bijvoorbeeld boeken, tijdschriften of software, of maken reclame als secundaire of nevenactiviteit. Daarom zou een negende gebied moeten worden toegevoegd om rekening te houden met andere, niet-creatieve sectoren die creatieve producten produceren. Dit gebied omvat dus die delen van de andere sectoren die als secundaire activiteit creatieve producten voortbrengen en die dan uit de respectieve sectoren moeten worden verwijderd in de standaardclassificatie. 6

7 Een belangrijk aandachtspunt is de digitale economie, die niet alleen de manier waarop bedrijven in de creatieve sector actief zijn heeft veranderd, maar ook de manier waarop consumenten hierbij betrokken zijn. Vaak is het verband tussen het voordeel voor de consument en de verlening en financiering van de dienst niet direct, waardoor het moeilijk is om het economische belang en het gebruik van deze diensten door de verschillende economische actoren weer te geven in de nationale rekeningen. Toch is het, gezien het belang van deze activiteiten, belangrijk te verduidelijken wie deze gratis diensten produceert, wie ze betaalt en wie ervan profiteert, en de waarde van dergelijke diensten te kwantificeren. De gratis digitale diensten worden onderverdeeld in drie hoofdcategorieën: diensten gefinancierd door reclame; diensten gefinancierd door gegevens; diensten geproduceerd door vrijwilligers. Alle drie categorieën diensten worden in de voorgestelde CISA opgenomen met behulp van standaardmethoden om aan de betrokken activiteiten een waarde toe te kennen. Tot slot bespreekt het verslag hoe activiteiten waarbij inbreuk op intellectuele-eigendomsrechten wordt gepleegd, in de nationale rekeningen worden behandeld en hoe deze in de CISA zouden kunnen worden opgenomen. Volgens de laatste herziening van het internationale systeem van nationale rekeningen (en ESR voor de EU) moeten illegale activiteiten in de nationale rekeningen worden opgenomen zolang de transactie tussen beide partijen met wederzijdse instemming gebeurt. In het kader van de CISA betekent dit met name activiteiten die inbreuk maken op intellectuele-eigendomsrechten, zoals de illegale toegang tot auteursrechtelijk beschermde werken. Voor sommige van de in dit verslag opgenomen voorstellen is statistische informatie vereist die niet in alle EU-landen beschikbaar is. Niettemin wordt getracht een zo volledig mogelijke methode aan te bieden en te voorzien welke gevolgen verschillende besluiten hebben voor de CISA en de verhouding daarvan met het centrale kader van nationale rekeningen. In veel gevallen moeten de gegevens worden verkregen via indirecte methoden en moet de bijbehorende economische waarde worden toegekend. De conclusie van het verslag luidt dat de ontwikkeling van een satellietrekening voor de creatieve en culturele sector weliswaar een uitdaging is maar ook mogelijk en wenselijk, omdat op die manier belangrijke aspecten van de moderne economie (niet in de laatste plaats in de digitale sfeer) die momenteel niet of slechts impliciet in de economische statistieken terug te vinden zijn, kunnen worden gekwantificeerd. Gezien de complexiteit van de taak zou de volgende stap moeten bestaan in het uitvoeren van een proefproject voor de oprichting van een CISA in een of twee EU-lidstaten. 7

8 EEN SATELLIETREKENING VOOR DE CREATIEVE SECTOR IN DE EUROPESE UNIE Juli 2019