Toezicht is een uitgave van het Bureau Financieel Toezicht en verschijnt 3 keer per jaar. Strijd tegen witwassen en terrorismefinanciering

Transcriptie

1 Tweede jaargang Nummer 2 September 2006 Toezicht Toezicht is een uitgave van het Bureau Financieel Toezicht en verschijnt 3 keer per jaar Inhoud: Pag. 2 Interview met Jolanda van de Streek, Hoofd Financial Intelligence Unit Nederland (FIU-NL) Pag. 4 Notaris moet Mot-melding doen Pag. 5 Jaarverslag 2005 BFT Pag. 10 Twee klachtzaken vanwege negatieve bewaringspositie Pag. 11 Colofon Pag. 12 Column door Marcel Pheijffer Interview met Jolanda van de Streek, Hoofd Financial Intelligence Unit Nederland (FIU-NL) Strijd tegen witwassen en terrorismefinanciering wordt steeds effectiever Praktijkvoorbeelden Financieel Toezicht Notarissen Twee klachtzaken vanwege negatieve bewaringspositie Voor het handhaven van een goede kwaliteit van de notariële dienstverlening en het vertrouwen dat het publiek in het notariaat mag stellen, is een adequaat en goed georganiseerd toezicht op het financiële beheer van de notariële praktijk onmisbaar. Alleen dan kan tijdig worden gesignaleerd of er een situatie is ontstaan die de notariële bediening in gevaar kan brengen en het nemen van maatregelen via het tuchtrecht noodzakelijk maakt. In de komende edities van Toezicht worden praktijkvoorbeelden gegeven die tot een klacht hebben geleid. In dit nummer wordt ingegaan op een zeer ernstige situatie: de negatieve bewaringspositie. Lees verder op pagina 10

2 2 Jolanda van de Streek, Hoofd Financial Intelligence Unit Nederland (FIU-NL) Strijd tegen witwassen en terrorismefinanciering wordt steeds effectiever Als professional die valt onder de meldplicht inzake de Wet Mot, bent u vanzelfsprekend geïnteresseerd in de ontwikkelingen die in de strijd tegen witwassen en financiering van terrorisme gaande zijn. Zo n ontwikkeling is de fusie tussen het MOT en het BLOM die per 1 januari van dit jaar samen de Financial Intelligence Unit Nederland vormen en die als zelfstandige unit is ondergebracht in de DNRI bij het KLPD. Aan het hoofd van deze unit staat Jolanda van de Streek. Door deze fusie vergroten we de effectiviteit van de meldketen.

3 3 Door de fusie tussen het Meldpunt Ongebruikelijke Transacties (MOT) en het bureau ter politionele ondersteuning van de landelijke officier van justitie inzake de Wet Mot (BLOM) is een 56-mens sterke projectorganisatie ontstaan die in de Dienst Nationale Recherche Informatie (DNRI) van het Korps Landelijke Politiediensten een herkenbare eenheid vormt die zelfstandig functioneert. Van de Streek: Het samengaan van het MOT en het BLOM in de Financial Unit Nederland (FIU-NL) heeft als belangrijke doelstelling dat de opvolging en opsporing met betrekking tot MOT-meldingen sterk worden verbeterd. Intensievere samenwerking Het gebruik van MOT-informatie door opsporingsdiensten wordt, doordat de FIU-NL intensiever gaat samenwerken met alle betrokkenen in de meldketen, extra gestimuleerd. Door meer aandacht te besteden aan het relatiemanagement met melders, toezichthouders, inlichtingenen opsporingsdiensten worden vraag en aanbod beter op elkaar afgestemd waardoor de effectiviteit van de meldketen toeneemt. Er wordt meer aandacht besteed aan strategische analyses waardoor meer inzicht wordt verkregen in de trends en ontwikkelingen ten aanzien van het witwassen en de financiering van terrorisme. Daarnaast is een extra officier van justitie voor witwassen bij het Functioneel Parket benoemd en heeft ieder parket een eigen officier van justitie aangewezen als aanspreekpunt voor witwassen. Van de Streek: Daarmee zijn wij als FIU-NL beter in staat met de arrondissementsparketten in samenwerking met het Functioneel Parket, de bijzondere opsporingsdiensten en de politie aan het werk te gaan. Terugkoppeling resultaten Een ander punt van aandacht is dat de FIU- NL ervoor gaat zorgen dat er beter wordt gecommuniceerd over de resultaten van MOT-meldingen. Van de Streek: Als FIU-NL verschaffen we dus uitleg, in de vorm van Organogram FIU-Nederland terugkoppeling, over wat er is gebeurd met de MOT-informatie. Waarbij uiteraard alle zorg voor vertrouwelijkheid en integriteit in acht wordt genomen. Een belangrijk instrument in het relatiemanagement is dat de FIU-NL speciale melderdagen in het voorjaar van 2007 wil gaan organiseren. Daarmee maken we ons werk inzichtelijker en bevorderen we de samenwerking met de melders op het gebied van MOT-meldingen. Ook zien we mogelijkheden om bij toezichthouders, zoals het BFT, aan te haken op presentaties die zij voor onder toezicht gestelden organiseren. En uiteraard zullen wij gebruik maken van publicaties in media, zoals bijvoorbeeld Toezicht, om doelgroepen van informatie te voorzien die voor hen relevant is. Teamleider Faciliterend proces Beleid Nationaal Internationaal ICT Analyse Verwerking Expertise Van rule- naar risk-based De ontwikkeling, die heeft geleid tot de oprichting van de FIU-NL, is voortgekomen uit het WODC-rapport Uit onverdachte bron, evaluatie van de keten ongebruikelijke transacties, van Faber c.s. (het zogeheten Faber-rapport). Een andere ontwikkeling die ook voortkomt uit het rapport, is dat per 1 november 2005 de Wet Mot is gewijzigd en de indicatoren zijn herzien, waarvoor een nieuwe indicatorenlijst is opgesteld. Van de Streek: Met de invoering van de nieuwe Hoofd / Plv hoofd Teamleider Administratief proces Automatisch Proces Verzoeken LovJ/BIBOB Eigen onderzoek indicatorenlijst heeft een verschuiving plaatsgevonden van een rule-based meldsysteem naar een meer risk-based meldsysteem. Daarbij ligt het accent op het melden van díe transacties die, naar hun aard, door de melders beoordeeld worden als risicovol. In de praktijk kan dit bijvoorbeeld betekenen dat een potentiële melder ook een transactie, waarbij een bedrag van pakweg h 9000 is gemoeid, als ongebruikelijk kan beschouwen en dus een MOT-melding doet. Op dit moment hebben wij daarmee nog onvoldoende ervaringen opgedaan; dit jaar zal uitwijzen of de verschuiving naar het meer risk-based systeem goede effecten sorteert. Informatie-uitwisseling met toezichthouders De andere wijziging van de Wet Mot, die op 1 mei 2006 van kracht is geworden, houdt in dat er meer mogelijkheden zijn voor informatie-uitwisseling tussen de FIU-NL en de toezichthouders. Ook regelt zij een uitbreiding van bevoegdheden ten dienste van het handhaven van de meldplicht door toezichthouders. Van de Streek hierover: Het komt erop neer dat wij op verzoek informatie kunnen aanleveren. Daarvoor Lees verder op pagina 4 Management ondersteuning Teamleider Politieel proces Onderzoek t.b.v. opsporing Accountschap Overige Verzoeken Ondersteuning

4 4 dit problemen opleveren bij de verwerking door de FIU-NL. De kans bestaat dat de persoon helemaal niet kan worden getraceerd en dat aan de MOT-melding geen opvolging kan worden gegeven. Fouten in meer strategische analyses en typologieën, toevoegen. Die stukjes kunnen bepalend zijn voor een succesvolle opsporing en vervolging. En daarbij beperken we ons uiteraard niet tot Nederland. De strijd Door het samengaan van het MOT en het BLOM in de FIU-NL wordt de opvolging en opsporing met betrekking tot MOT-meldingen sterk verbeterd zullen in de loop van dit jaar, in overleg met de verschillende toezichthouders, protocollen worden opgesteld. Correcte opgave MOT-melding Van de Streek wijst er - wellicht ten overvloede - op dat het doen van een MOT-melding uiterst secuur moet verlopen. Het is van het grootste belang dat de melder alle gegevens, zoals naam, voorletters, geboortedatum van het door te melden subject correct noteert. Als bij wijze van spreken een voorletter of een geboortedatum onjuist wordt ingevuld, kan meldingen bemoeilijken het werk van de opsporingsdiensten aanzienlijk. Glimmende ogen Toen Van de Streek werd gevraagd om leiding te gaan geven aan de FIU-NL, werd zij direct enthousiast. Mijn ogen begonnen te glimmen. Ik realiseerde mij dat de nieuwe werkwijze van de FIU-NL geweldige kansen biedt om de strijd tegen het witwassen en de financiering van terrorisme voortvarend aan te pakken. Als FIU-NL zijn we in staat om informatie over netwerken en daarin lopende geldstromen aan elkaar te linken. Om het maar eens plastisch te zeggen: wij kunnen ontbrekende stukjes aan een puzzel, bijvoorbeeld met behulp van onder tegen het witwassen en de financiering van terrorisme wordt immers niet alleen nationaal maar ook internationaal gevoerd. Daartoe werken we in de zogenoemde Egmont groep intensief samen met FIU s uit andere landen. Binnen de Egmont groep wisselen de leden informatie, kennis en ervaring uit over de witwasbestrijding en de bestrijding van terrorismefinanciering Wilt u nadere informatie over de FIU-NL, dan vindt u die op de site Daarop vindt u ook het Jaaroverzicht 2005 en vooruitblik 2006 Meldingen Ongebruikelijke Transacties. Ook in deze editie van Toezicht treft u weer een voorbeeld aan van een ongebruikelijke transactie. Dit keer betreft het een transactie die betrekking heeft op de (door)verkoop van onroerend goed. Notaris moet Mot-melding doen Forse prijsstijging zonder aannemelijke verklaring A verkoopt een pand voor h aan B. De koopovereenkomst wordt opgemaakt op 30 maart B verkoopt hetzelfde pand door aan C voor h De koopovereenkomst wordt opgemaakt op 29 april De juridische levering van zowel het transport A-B als B-C vindt plaats op 17 mei 2005 bij dezelfde notaris. B beschikt zelf niet over financiering en gebruikt de koopsom van C om A te betalen. B geeft als reden voor de waardestijging dat het pand grondig is verbouwd. In het dossier van de notaris bevinden zich offertes van een aannemer waaruit de verbouwing zou moeten blijken. De notaris dient zich kritisch op te stellen, aangezien bij verbouwingen van panden er een verhoogd risico voor witwassen aanwezig is. Verbouwing niet waarschijnljk In dit geval heeft de notaris de gegevens van de aannemer bij de Kamer van Koophandel gecontroleerd. Uit de gegevens van de Kamer van Koophandel blijkt dat de aannemer niet voorkomt in het register van de Kamer van Koophandel. Ten slotte dient de notaris zich af te vragen wanneer die verbouwing, zoals B verklaart (en C beaamt) dan zou hebben plaatsgevonden. Als B geen sleutel heeft van het pand, dan kan er onmogelijk een verbouwing hebben plaatsgevonden. Aangezien eerst op 17 mei 2005 de juridische levering plaatsvindt, kan B niet eerder over de sleutel hebben beschikt, dan wel zou A hier toestemming voor hebben moeten gegeven, hetgeen in dit geval onwaarschijnlijk is. Op basis van bovengenoemd feitencomplex (een forse prijsstijging zonder aannemelijke verklaring dat dit te wijten is aan een daadwerkelijk gerealiseerde verbouwing vóór de levering) moet de notaris overgaan tot een Motmelding.

5 5 Jaarverslag 2005 BFT Sector Financieel Toezicht Meer onderzoeken en ingediende klachten In 2005 heeft het BFT meer onderzoeken uitgevoerd dan in Tevens werden in 2005 meer klachten naar aanleiding van onderzoeken ingediend bij de Kamers van Toezicht en de Kamer voor Gerechtsdeurwaarders. Resultaten in het notariaat Stijging honorarium, daling kantoorwinst In 2005 werden de jaarstukken over 2004 beoordeeld. Daaruit is gebleken dat het gemiddeld honorarium per notaris in 2004 licht is gestegen ten opzichte van Stijgende kosten hebben er echter voor gezorgd dat de gemiddelde kantoorwinst per maatschapslid enigszins daalde. De winstgevendheid daalde vooral bij kantoren met een bovengemiddelde kantoorwinst. Daardoor is het aantal kantoren waarbij de ontwikkeling van de kantoorwinst door het BFT als zorgwekkend wordt beschouwd, niet toegenomen. Ondanks de daling van de winstgevendheid is de gemiddelde kantoorwinst per notaris nog altijd circa h De financiële situatie van circa 90 procent van de notarissen is solide. Op basis van de in 2005 uitgevoerde analyse van de jaarstukken over 2004 kan dan ook worden geconcludeerd dat het notariaat in het algemeen financieel gezond is. Geconcludeerd kan worden dat het notariaat over het algemeen financieel gezond is Het aantal solitair werkende notarissen is in 2005 verder afgenomen. Desondanks vormen de solitaire kantoren nog altijd circa de helft van het totaal aantal notariskantoren. Uit analyse van jaarstukken over 2004 blijkt dat de gemiddelde kantoorwinst per notaris hoger is bij samenwerkingsverbanden dan bij solitaire kantoren. Niet alleen reeds benoemde notarissen werken in toenemende mate samen, ook de meerderheid van de startende notarissen kiest voor een opvolging of een uitbreiding in maatschapsverband. Status van toezicht Verscherpt toezicht Per 31 december 2005 vallen 33 notarissen (2,2 procent) onder verscherpt toezicht (32 in 2004). Ruim de helft van de notarissen die onder verscherpt toezicht vallen, stond ook onder verscherpt toezicht ultimo Bij deze notarissen is in 2005 een onderzoek uitgevoerd. Van de 33 notarissen die eind 2005 onder verscherpt toezicht vallen, zijn 6 notarissen in 2005 benoemd. Oplettend toezicht Per 31 december 2005 vallen 124 notarissen (8,5 procent) onder oplettend toezicht (132 in 2004). Ten opzichte van 2004 is sprake van een lichte daling van het aantal notarissen dat onder oplettend toezicht valt. Toename aantal onderzochte notariskantoren In 2005 zijn 264 (203 in 2004) notariskantoren onderzocht, waarvan 21 onderzoeken plaatsvonden bij een kantoor waar in 2005 al eerder een onderzoek is uitgevoerd. De 264 onderzoeken bestaan uit 186 reguliere onderzoeken, 59 vervolgonderzoeken en 19 bijzondere onderzoeken. Stringenter rappelbeleid vanaf 2005 Aard ingediende klachten is verschoven Het BFT heeft in klachten ingediend bij de Kamers van Toezicht (27 in 2004 en 22 in 2003). In onderstaande Mutaties status van toezicht 2005 Stand Benoemd Mutaties Gedefungeerd Stand ,6 % Normaal ,3 % 9,2 % Oplettend ,5 % 2,2 % 32 6 Verscherpt ,2 % 100,0 % / ,0 %

6 6 tabel is een overzicht opgenomen van het aantal ingediende klachten onderscheiden naar klachten die betrekking hebben op het niet tijdig indienen van jaarstukken over het voorgaande boekjaar en verrichte onderzoeken. Voor wat betreft de onderzoeken is aangegeven op welke bevindingen de klachten betrekking hebben. Dit kunnen meerdere bevindingen per klacht zijn. In 2003 en 2004 had de meerderheid van de door het BFT ingediende klachten betrekking op het niet tijdig indienen van de jaarstukken. Deze verhouding is in 2005 veranderd naar meer ingediende klachten als gevolg van gedane onderzoeken. De daling in het aantal klachten naar aanleiding van het niet tijdig indienen van jaarstukken, kan wellicht deels worden toegeschreven aan het meer stringente rappelleren van het BFT vanaf begin De meeste klachten naar aanleiding van gedane onderzoeken hebben betrekking op een negatieve bewaringspositie. Alle door het BFT ingediende klachten Aantal ingediende klachten naar type klacht waarop een uitspraak is gedaan, zijn uiteindelijk gegrond bevonden. Resultaten gerechtsdeurwaarders Toename voorfinanciering baart zorg Gemiddeld honorarium gerechtsdeurwaarder stijgt Uit analyse van de cijfers over 2004 blijkt dat de gemiddelde kantoorwinst per gerechtsdeurwaarder in dat jaar circa h bedraagt. Ten opzichte van 2003 is sprake van een stijging van ruim 10 procent. De gemiddelde kantoorwinst per gerechtsdeurwaarder is aanzienlijk hoger bij samenwerkingsverbanden dan bij solitaire kantoren. Het gemiddelde honorarium nam toe met bijna 7 procent. De stijging van het honorarium valt voor een deel toe te schrijven aan een toename van het onderhanden werk. In toenemende mate worden de kosten die gerechtsdeurwaarders maken om de vordering van de opdrachtgever te incasseren, voorgefinancierd. Afhankelijkheid van grote opdrachtgevers kan gerechtsdeurwaarders ertoe bewegen eisen van de opdrachtgever ten aanzien van de voorfinanciering van de kosten in te willigen. Zorgwekkende ontwikkeling Het BFT vindt dit een zorgwekkende ontwikkeling waaraan grote financiële risico s verbonden kunnen zijn. Daarom volgt het BFT de ontwikkeling van de voorfinanciering nauwgezet. Dit gebeurt aan de hand van verplicht in te dienen kwartaalopgaven van de bewaringspositie. Voorfinanciering vergroot de financieringsbehoefte en kan zo leiden tot bewarings- en liquiditeitsproblemen. De liquiditeitspositie was ultimo 2005 bij 16 procent van de gerechtsdeurwaarderskantoren negatief. Negatief vermogen Hoewel het kantoorresultaat over 2004 bij slechts 2 procent van de kantoren negatief is, heeft 11 procent van de kantoren een negatief eigen vermogen. Betaling van goodwill, tegenvallende Totaal Tijdigheid indienen jaarstukken Onderzoeken Totaal Specificatie bevindingen uit onderzoeken 1 Negatieve bewaringspositie Beschikking over gelden 3 3 Negatieve solvabiliteit en/of liquiditeit Negatief resultaat 1 1 Kasontvangsten meer dan Tekortkomingen in de administratie Overig 1 2 3

7 7 Stand Benoemd Mutaties Gedefungeerd Stand ,8 % Normaal ,9 % 12,1 % 43 3 Oplettend ,7 % 5,1 % 18 - Verscherpt ,4 % 100,0 % / ,0 % Mutaties status van toezicht 2005 resultaten in het verleden of bovenmatige privé-onttrekkingen ten opzichte van het resultaat en het vermogen zijn de belangrijkste oorzaken hiervan. Het aantal kantoren met een negatieve liquiditeit en/of solvabiliteit per ultimo 2004 is niet significant veranderd ten opzichte van Het BFT volgt de financiële ontwikkelingen door naast jaarstukken ook tussentijdse cijfers te beoordelen en zonodig hieraan een onderzoek te verbinden. Ontzetting uit ambt In 2005 zijn twee gerechtsdeurwaarders van één kantoor uit het ambt ontzet, vanwege een voortdurend negatieve bewaringspositie en hoge risico s ten aanzien van de resultaten en de solvabiliteit. Het BFT heeft hiervoor zowel in 2004 als in 2005 klachten ingediend. Tussentijds werden bijzondere onderzoeken uitgevoerd. Het gerechtsdeurwaarderskantoor is failliet gegaan. Drie vormen van toezicht Per 31 december 2005 vallen 20 gerechtsdeurwaarders (5,4 procent) onder verscherpt toezicht, 32 gerechtsdeurwaarders (8,7 procent) onder oplettend toezicht en 316 gerechtsdeurwaarders (85,9 procent) onder normaal toezicht. In onderstaande tabel wordt de procentuele verdeling van gerechtsdeurwaarders naar de drie niveaus van toezicht weergegeven. Ongunstige financiële situatie als basis Lichte toename van verscherpt toezicht Ten opzichte van 2004 is het aantal gerechtsdeurwaarders, dat onder verscherpt toezicht valt, met 2 gerechtsdeurwaarders toegenomen van 18 naar 20. Bij alle gerechtsdeurwaarders die per 31 december 2005 onder verscherpt toezicht vallen, heeft het afgelopen jaar een onderzoek plaatsgevonden. Een ongunstige financiële situatie vormt de belangrijkste reden voor de verscherpte status van toezicht. De meeste gerechtsdeurwaarders die per 31 december 2005 onder verscherpt toezicht vallen, vielen ook onder verscherpt toezicht per ultimo Het aantal gerechtsdeurwaarders, dat onder oplettend toezicht valt, is ten opzichte van 2004 gedaald van 43 (12,1 procent) naar 32 (8,7 procent). Van 11 in 2004 naar 5 in 2005 Aantal ingediende klachten verminderd In 2005 heeft het BFT 5 klachten ingediend bij de Kamer voor Gerechtsdeurwaarders (11 in 2004 en 10 in 2003). In bijgaande tabel is een overzicht opgenomen van het aantal klachten, gesplitst naar klachten naar aanleiding van het niet tijdig indienen van jaarstukken over het voorgaande boekjaar en gedane onderzoeken. Bij de verrichte onderzoeken is aangegeven op welke bevindingen de klachten betrekking hebben. Dit kunnen meerdere bevindingen per klacht zijn. In 2005 zijn geen klachten naar aanleiding van het niet tijdig indienen van de jaarstukken ingediend. Het relatief lagere aantal klachten naar aanleiding van het niet tijdig indienen van jaarstukken kan, in vergelijking met het notariaat, wellicht deels worden toegeschreven aan de termijn van zes maanden na afloop van het boekjaar waarbinnen de jaarstukken gereed moeten zijn. Voor de notarissen geldt hiervoor een termijn van vier maanden na afloop van het boekjaar. De meeste klachten naar aanleiding van gedane onderzoeken hebben betrekking op een negatieve bewaringspositie. Voor alle klachten die op basis van onderzoek door het BFT zijn ingediend, heeft de Kamer voor Gerechtsdeurwaarders een maatregel opgelegd.

8 Totaal Tijdigheid indienen jaarstukken Onderzoeken Totaal Specificatie bevindingen uit onderzoeken 1 Negatieve bewaringspositie Negatieve solvabiliteit en/of liquiditeit Negatief resultaat Tekortkomingen in de administratie Overig Aantal ingediende klachten naar type klacht Sector Wid/Mot Toezicht Driesporenbeleid verder ontwikkeld Veel tijd voor onderzoek en vergroting awareness In 2005 heeft de sector toezicht Wid/ Mot van het BFT het toezicht op de naleving van de Wid en de Wet Mot voortvarend ter hand genomen. Het driesporenbeleid is verder ontwikkeld. Er zijn tal van onderzoeken uitgevoerd. Via beroepsorganisaties en verenigingen zijn professionals geïnformeerd over het belang van een strikte en correcte naleving van de Wid en de Wet Mot. De sector heeft ook veel inspanning geleverd om de awareness rond deze wetgeving te vergroten, in de vorm van publicaties en presentaties. Met 14 medewerkers houdt de sector Wid/Mot toezicht op ruim professionals die al dan niet wettelijk georganiseerd zijn. Dit levert een uitdaging op voor de toezichthouder. Met name de niet-(wettelijk) georganiseerden vormen voor het BFT een grote, moeilijk te bereiken en te monitoren groep. Deze groep brengt bij de naleving van de wetgeving wellicht meer risico met zich mee dan andere onder toezichtgestelden. Uit de markt bereiken ons signalen dat er cliënten zijn die de wijk nemen van georganiseerde beroepsbeoefenaars naar ongeorganiseerden, waarschijnlijk omdat zij verwachten daar minder strikt te worden behandeld met betrekking tot de naleving van wet en regelgeving. Driesporenbeleid Het driesporenbeleid van de sector Wid/Mot Toezicht is geformuleerd in het plan van aanpak Wid/Mot. Het beleid is in 2005 verder ontwikkeld. Er worden verschillende instrumenten ingezet om als toezchthouder de naleving van de Wid en de Wet Mot voor (kandidaat-) notarissen, advocaten, accountants, belastingadvisuers en overige juridische dienstverleners te bevorderen. Eerste spoor In het eerste spoor wordt er naar gestreefd om met de relevante ((wettelijk) georganiseerde)) beroepsorganisaties tot afspraken te komen. Zo wordt in het kader van kwaliteitborgingsactiviteiten van bijvoorbeeld de advocaten vanaf 2006 de naleving van de Wid en de Wet Mot via peer-reviews ter hand genomen. Tweede spoor In het tweede spoor richt het BFT zich op het verhogen van de awareness rond regelgeving, (witwas-)risico s en het belang van de terrorisme- en witwasbestrijding. Op verschillende wijzen poogt het BFT het kennisniveau van de beroepsbeoefenaren te verhogen. Zij krijgen daardoor meer inzicht in de risico s die zij lopen en herkennen beter de situaties waarin pogingen worden ondernomen om hen te gebruiken c.q. te misbruiken voor (mogelijk) onoirbare transacties. Derde spoor Het derde spoor richt zich op het toetsen van de naleving van de wet door de bovengenoemde professionals, door middel van eigen onderzoeken van het BFT. Deze geven inzicht in aard, niveau en omvang van de naleving. Presentaties De activiteiten die leiden tot verhoging van de awareness worden door de beroepsbeoefenaren op prijs gesteld. De sector Wid/Mot wordt regelmatig gevraagd om presentaties te verzorgen.

9 9 In 2005 hebben 15 bijeenkomsten plaatsgevonden, waarbij tussen de 15 en 150 belangstellenden per keer aanwezig waren. Sanctionering als middel tot bevordering van de naleving In het geval dat wordt vastgesteld dat de regelgeving niet of niet afdoende wordt nageleefd zijn hierop verschillende reacties van een toezichthouder mogelijk. De reactie van de toezichthouder kan variëren van het nogmaals uitleggen van wet- en regelgeving tot aan het doen van aangifte bij het Openbaar Ministerie. Afhankelijk van de specifieke situatie, de historie, de achtergronden en de aard van de organisatie c.q. de persoon van de professional met wie de toezichthouder te maken heeft, dient passend gereageerd te worden, waarbij ook het wettelijk tuchtrecht dat bij verschillende professionals van toepassing is op hun beroepshandelen, een middel kan zijn om het aangetroffen gedrag te laten toetsen en eventueel sanctioneren. Opmerkelijke stijging aanvullende Mot-meldingen Resultaten van reguliere en risicogerichte onderzoeken In 2005 heeft het BFT reguliere en risicogerichte onderzoeken uitgevoerd, waarvan de resultaten, de status, de betekenis en de gevolgen nader worden toegelicht. Opmerkelijk is de stijging van het aantal Mot-meldingen. Op het gebied van het eerste spoor afspraken met relevante beroepsorganisaties - worden (nog) niet de resultaten geboekt die het BFT nodig acht om zijn toezichthoudende taak (efficiënt en effectief toezicht) goed uit te kunnen oefenen. Wel is in 2005 gesproken met de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA). De NOvA heeft in 2005 uitgebreide voorbereidingen getroffen om per 1 januari 2006 het toezicht op de naleving van de Wid en de Wet Mot zelf vorm te geven. Met de NOvA is afgesproken dat het een experiment betreft. Reguliere onderzoeken Het aantal uitgevoerde onderzoeken is in 2005 nagenoeg gelijk gebleven: 104, respectievelijk 112 in Risicogerichte onderzoeken In 2005 heeft het BFT 12 risicogerichte onderzoeken afgerond. Daarbij werd het risico groot geacht dat één of meer transacties door een professional hadden moeten worden gemeld. Ultimo 2005 waren er 7 onderzoeken onderhanden. Dit soort onderzoeken vergt aanzienlijk meer (voorbereidings-) tijd dan reguliere onderzoeken. Het BFT moet omzichtig te werk te gaan: een lichtvaardig oordeel kan reputaties immers schaden. Een risicogericht onderzoek leidt mogelijk tot het oordeel dat een professional verwijtbaar betrokken is bij witwassen van geld. Zo n oordeel kan alleen tot stand komen, als een zorgvuldig onderzoek en een dito rapportage heeft plaatsgehad. Per geval wordt dan afgewogen welke vervolgstappen (geen maatregel, tuchtrecht en/of strafrecht) het BFT moet initiëren. Over concrete resultaten van bijzondere, risicogerichte onderzoeken kunnen nog geen mededelingen worden gedaan omdat desbetreffende rapportages ofwel nog onderdeel zijn van lopende juridische procedures ofwel daarvan alsnog onderdeel kunnen gaan uitmaken. Aanvullende Mot-meldingen Vóór onderzoek was het aantal aanvullende meldingen bij de in 2005 onderzochte organisaties 15. Opmerkelijk is het aantal extra Mot-meldingen dat door de instellingen, naar aanleiding van een BFT-onderzoek, is gedaan, namelijk 42 (12 in 2004). Gesteld kan worden dat in 2005 circa 40 procent (10 procent in 2004) van de reguliere onderzoeken leidt tot aanvullende meldingen bij het Motmeldpunt. Gevolgen en klachten In 2005 is de sector Wid/Mot Toezicht bij 12 klachten bij een Kamer van Toezicht betrokken geweest. Met betrekking tot 2 van deze klachten is de sector als deskundige gevraagd een onderzoek ten behoeve van de Kamer uit te voeren en heeft het BFT zelf géén klacht ingediend. Er zijn door het BFT wel 5 klachten ingediend met betrekking tot het niet melden van een contante transactie (ingaand of uitgaand > h ), wat in 4 gevallen heeft geleid tot een gegrondverklaring van de klacht, maar niet tot het opleggen van een maatregel. In één geval heeft het niet melden van zo n transactie wèl geleid tot het opleggen van een maatregel (berisping). Eén van de onderzoeken (een ambtshalve klacht op grond van een rapport van de sector dat verzonden was naar de Kamer) heeft geleid tot een ongegrondverklaring. De overige klachten zijn nog niet door een Kamer behandeld. Een drietal klachten is ingediend tegen 3 notarissen die géén (volledige) inzage wilden verstrekken in de dossiers. Het BFT beschouwt de desbetreffende procedures van principieel belang. Om als toezichthouder adequaat toezicht uit te kunnen oefenen is inzage in de dossiers en de daarbij behorende administratie essentieel. De behandeling van de genoemde 3 klachten vergt een lange voorbereidingstijd van beide kanten. De verwachting is dat halverwege 2006 de behandeling ter terechtzitting plaats zal vinden. Bij één regulier onderzoek heeft het BFT een zodanige wijze van niet-naleven van de Wet Mot aangetroffen dat is overgegaan tot aangifte bij het Openbaar Ministerie. Op onze website kunt u het complete jaarverslag downloaden.

10 10 Vervolg van pagina 1 Praktijkvoorbeelden Financieel Toezicht Notarissen Twee klachtzaken vanwege negatieve bewaringspositie Op basis van risicoanalyse worden onderzoeken ter plaatse uitgevoerd door registeraccountants van het BFT. De onderzoeken leiden tot bevindingen die de onderzoeker met de notaris bespreekt. In de rapportage aan de notaris zijn afspraken opgenomen over het oplossen van de geconstateerde tekortkomingen. De onderzoeker verifieert, eventueel door middel van een vervolgonderzoek, in hoeverre de notaris de afspraken is nagekomen. In de Wet op het notarisambt is geregeld dat het BFT in de gevallen waarin daarvoor aanleiding bestaat, de Kamer van Toezicht (KvT) kan informeren over zijn bevindingen terzake van een notaris en zonodig kan overgaan tot het indienen van een klacht tegen een notaris. Klachtwaardige situatie? Het BFT maakt onderscheid tussen een incidentele en een structurele tekortkoming. Een structurele tekortkoming leidt eerder tot een klachtwaardige bevinding dan een incidentele tekortkoming. Om het door het BFT beoogde doel te bereiken is een klacht niet in alle gevallen noodzakelijk. Afhankelijk van de aard van de bevinding wordt de notaris in de gelegenheid gesteld de vereiste verbeteringen binnen de door het BFT gestelde termijn tot stand te brengen. Als de notaris hierin slaagt, vindt geen rapportage in de vorm van een klacht plaats. Indien vastgesteld wordt dat de notaris hierin niet is geslaagd of niet bereid is de vereiste verbeteringen tot stand te brengen is sprake van een klachtwaardige situatie. Ernstige zaak Klachten naar aanleiding van een negatieve bewaringspositie worden als ernstig beschouwd. In de afgelopen drie jaar zijn in 15 gevallen klachten ingediend waarbij onder andere de negatieve bewaringspositie als bevinding is aangemerkt. In bijgaande tabel wordt van deze klachten de afhandeling tot en met 31 maart 2006 van de Kamers van Toezicht weergegeven. In alle gevallen waarin een uitspraak is geweest, is de klacht gegrond bevonden. Afhandeling van klachten uit 2003 t/m 2005 inzake negatieve bewaringspositie Uitspraak Geen maatregel 4 Waarschuwing 1 Berisping 5 Ontzetting uit het ambt 1 Lopend 4 Totaal 15 Klachtzaak 1 In 2005 heeft het BFT onder meer een klacht ingediend tegen een notaris omdat gedurende enkele maanden sprake was van een negatieve bewaringspositie. De notaris heeft schriftelijk kunnen reageren op de klacht. Zorgwekkende ontwikkeling De cijfers over twee maanden vertoonden een zorgwekkende ontwikkeling in de bewaringspositie (resp. h negatief en h negatief) en de financiële positie van het notariskantoor. Uit de cijfers twee maanden later bleek dat de bewaringspositie verder was verslechterd. Het BFT heeft de daarop volgende maand wederom een onderzoek uitgevoerd. Hieruit is gebleken dat de notaris gelden op de derdenrekening van het kantoor heeft gestort, waardoor de bewaringspositie is aangezuiverd tot ruim h Toch bleef de financiële positie van de notaris onverminderd zorgwekkend. Dit had te maken met het feit dat de onttrekkingen van de notaris structureel op een te hoog niveau waren in relatie tot het kantoorresultaat.

11 11 Niet voldoende nauwgezet De notaris erkende dat hij gedurende een aantal maanden niet voldoende nauwgezet heeft gelet op zijn bewaringspositie. De notaris heeft met zijn accountant afgesproken dat hij wekelijks een overzicht krijgt van zijn bewaringspositie en zijn liquiditeitspositie. Het BFT krijgt deze maandelijks. De notaris heeft verklaard dat hij een in privé opgenomen bate heeft aangewend om zijn bewaringspositie aan te zuiveren. Voorts heeft hij versneld gefactureerd en zijn bedrijfsvoering aangepast. In toenemend mate negatief De Kamer van Toezicht stelt voorop dat het voor een notaris buitengewoon belangrijk is een negatieve bewaringspositie te voorkomen. Dat de bewaringspositie van het kantoor van de notaris gedurende enige maanden in toenemende mate negatief is geweest, acht de Kamer dan ook ontoelaatbaar, zeker gezien de omstandigheid dat de notaris op het moment al geruime tijd onder verscherpt toezicht stond en er gesprekken hebben plaatsgevonden met de Voorzitter van de Kamer. Maatregel van berisping Bovengenoemde gedragingen van de notaris nopen de Kamer tot het opleggen van de maatregel van berisping. Aan deze beslissing kan niet afdoen dat de zorgwekkende financiële situatie intussen is verbeterd, aangezien deze verbetering niet was gegrond op een nieuwe goed doordachte deugdelijke aanpak van de problematiek, maar slechts is gerealiseerd door kunst en vliegwerk. Klachtzaak 2 In 2005 heeft het BFT een klacht ingediend tegen de notaris vanwege een negatieve bewaringspositie en het niet beschikken over gelden ten tijde van het passeren van een akte. Positief door kredietfaciliteit Het BFT stelde dat slechts aan het einde van elk kwartaal sprake is van een positieve bewaringspositie, doordat de notaris gebruik maakt van de kredietfaciliteit van het kantoor. Aan het begin van het kwartaal worden de gelden van de kredietfaciliteit weer teruggeboekt. Volgens artikel 15 van de verordening beroeps- en gedragsregels dienen de aan de notaris toevertrouwde gelden te allen tijde ten volle in geldmiddelen aanwezig te zijn. De notaris dient in alle gevallen vast te stellen dat zijn bewaringspositie toereikend is voor de overboeking van de toekomende gelden van de kwaliteitsrekening naar zijn kantoorrekening alvorens daadwerkelijk tot boeking over te gaan. De notaris stelt dit niet vast. Slechts eenmaal per kwartaal wordt de controle op de bewaringspositie uitgevoerd, nadat deze door storting van gelden vanuit de kredietfaciliteit positief is gemaakt. Strijdig met de regels De notaris stelde dat in de dagelijkse praktijk het continu opnemen van de kredietfaciliteit geen noodzaak bleek om aan de financiële verplichtingen te kunnen voldoen. Het was al jaar en dag gewoonte om de kredietfaciliteit niet gedurende het hele jaar op te nemen. Het niet beschikken over gelden ten tijde van passeren betrof een incident. De Kamer stelt dat zowel de regelgeving als de verordening aan duidelijkheid niets te wensen overlaat. De strijdigheid met de regels acht de Kamer van grote importantie. Het verweer dat het incidenteel gebruik maken van de kredietfaciliteit een jarenlange gewoonte is, is ongegrond. Maatregel van berisping De klacht betreffende het niet beschikken over gelden tijdens passeren rechtvaardigt een waarschuwing. Echter het feit dat de notaris geen blijk heeft gegeven van inzicht in het foutief handelen en dat de notaris geen maatregelen heeft getroffen om herhaling van een negatieve bewaringspositie te voorkomen rechtvaardigt de maatregel van berisping. Colofon Toezicht is een uitgave van Bureau Financieel Toezicht Euclideslaan 201, 3584 BS Utrecht Postbus 14052, 3508 SC Utrecht Telefoon: Fax: Website: bft.post@bureauft.nl Redactie: Jan van Woudenberg RA (BFT), Klaas Faber RA (BFT) en Erik Timmer Vormgeving en realisatie: Peter van der Poel Toezicht verschijnt drie keer per jaar. Het Bureau Financieel Toezicht besteedt de uiterste zorg aan de betrouwbaarheid en actualiteit van de informatie in dit blad. Onjuistheden kunnen echter voorkomen. Het Bureau Financieel Toezicht is niet aansprakelijk voor onjuistheden of enig handelen op grond van de in dit blad geschreven artikelen. Uitsluitend met schriftelijke toestemming en met uitdrukkelijke bronvermelding van het BFT is het toegestaan de in dit van het BFT afkomstige blad opgenomen informatie geheel of gedeeltelijk op enigerlei wijze over te nemen en/of te verspreiden.

12 12 Column Belastingadviseurs Motten ook, maar doen het (nog) niet De vrije beroepsbeoefenaren vallen nu zo n drie jaar onder de meldplicht zoals opgenomen in de Wet Melding Ongebruikelijke Transacties (Wet MOT). De groep vrije beroepsbeoefenaren bestaat enerzijds uit de puur juridische beroepsbeoefenaren (die met een verschoningsrecht), namelijk de advocaten en notarissen, en anderzijds uit de bedrijfseconomische vrije beroepen, te weten accountants, belastingadviseurs en bedrijfseconomische adviseurs. Zij hebben dus allen een meldplicht, zij het dat die voor de puur juridische beroepen door het verschoningsrecht wat is uitgekleed. Politics, lies and statistics they re all the same, of toch niet? In het overzicht van de zogeheten MOT-meldingen in het jaar 2005 valt al snel iets op: het aantal meldingen door belastingadviseurs blijft achter bij die van de andere vrije beroepsbeoefenaren. Het overzicht hieronder leert het volgende: advocaten en met name de notarissen laten echter zien dat zelfs het bestaan van een verschoningsrecht nog ruimte laat voor situaties waarin wel moet worden gemeld. Ter gelegenheid van de invoering van de meldplicht voor de vrije beroepsbeoefenaren schreef advocaat Dirk van der Landen in het Tijdschrift voor Onderneming en Strafrecht (TOS), het volgende: Ik voorspel dat de resultaten van de Wet MOT voor de advocatuur bedroevend zullen zijn. Immers de wet strekt er niet alleen toe advocaten te dwingen hun cliënten aan te geven bij de overheid maar zij moeten deze judasdaad vervolgens ook nog verzwijgen tegenover hun cliënt. Ik vrees dat uitsluitend advocaten zonder enig zelfrespect Beroepsgroep Ongebruikelijk Verdacht Ongebruikelijk Verdacht Accountants Advocaten Bedrijfseconomische Adviseurs Belastingadviseurs Notarissen Ook opvallend, maar daar gaat het mij nu niet om, is het relatief grote aantal meldingen door notarissen. De belastingadviseurs melden niet alleen weinig, de kwaliteit van de meldingen is ook nog eens laag (immers: een gering deel van de ongebruikelijke transacties is ook verdacht). Bovendien is het geldbedrag dat met de verdachte transactie uit 2005 (en afkomstig van de belastingadviseur) is gemoeid slechts euro. Kennelijk krijgen de belastingadviseurs geen warme gevoelens bij deze meldingsplicht die hun is opgelegd. Het is echter uiterst onwaarschijnlijk (en wat mijn ervaringen betreft: volstrekt niet geloofwaardig) dat belastingadviseurs bij de uitvoering van hun werkzaamheden niet of nauwelijks zicht zouden krijgen op zwart geld transacties. Alleen het aantal keer dat zij namens hun cliënten een beroep doen op de fiscale inkeerbepaling geeft daarvoor al een indicatie. Een beroep op die regeling zou mijns inziens gepaard moeten gaan met een MOT-melding. De belastingadviseurs zijn juridisch geschoold maar hebben geen verschoningsrecht. Indien zij dat wel hadden gehad, was dat wellicht de verklaring voor het ontbreken van meldingen. De tot dat laatste bereid zijn. Zo bezien is de vernieuwde Wet MOT een lakmoesproef voor de advocatuur. Van de overige meldingsplichtige beroepsgroepen weet ik te weinig om een voorspelling te doen over de te verwachten effectiviteit van de nieuwe regeling maar ik kan mij voorstellen dat daar hetzelfde geldt als in de advocatuur, namelijk dat de schurken onder de beroepsbeoefenaren hun cliënten niet zullen aanmelden vanwege hun schurkachtigheid en dat het keurige deel van de beroepsgroep dat niet zal doen uit keurigheid zodat de effectiviteit van de regeling geheel afhangt van het karakterloze deel van de desbetreffende beroepsgroep. En nu maar afwachten welke beroepsgroep de meeste meldingen scoort. U zult mij niet horen zeggen dat de veelmelders, de notarissen, karakterloos zijn. Wel durf ik te stellen dat de weinigmelders, de belastingadviseurs, minder keurig zijn dan dat ik dacht. Onder mijn definitie van keurig zijn, valt namelijk ook dat je je dan aan de wet houdt. Dat mot immers in een democratische rechtstaat. Marcel Pheijffer