Leerlingenbundel met werkbladen

Transcriptie

1 Leerlingenbundel met werkbladen Zowel bij het uitvoeren van practica als bij het gebruik van websites in de lessen biologie en fysica is het aan te raden werkbladen te voorzien voor de leerlingen. Zeker wanneer de leerlingen zelf aan het werk worden gezet, en er dus geen demonstratie wordt gegeven. Op die manier voorkom je dat er kostbare tijd verloren gaat met bijvoorbeeld doelloos surfen op het internet. Ook bij practica is het voor leerlingen vaak verwarrend wanneer ze geen neerslag hebben op papier van de uit te voeren opdracht. De indeling van deze werkbladen is gebaseerd op het theoretisch deel. In de titel vind je terug of het om een practicum, een internetopdracht of om een traditioneel werkblad met een invuloefening gaat. De practica kunnen vaak het best gebruikt worden om nieuwe leerstof aan te brengen. Op die manier wordt de interesse van de leerlingen opgewekt. De internetopdrachten zijn heel uiteenlopend. Ze kunnen dienst doen als introductie op een nieuw stuk leerstof, maar ze kunnen evengoed gebruikt worden als herhalingsopdracht. Ze kunnen aan de hand van beeldmateriaal zaken verduidelijken die in een klassieke les minder goed aan bod zijn gekomen, en vormen eveneens een leuke afwisseling in werkvorm. De klassieke invuloefeningen kunnen het best gebruikt worden als middel om de leerstof te herhalen, omdat de leerlingen deze oefeningen zonder voorkennis niet kunnen invullen. Bij elk werkblad wordt duidelijk omschreven welk materiaal er nodig is en wat de werkwijze is.

2 Werkblad 1 BOUW VAN HET OOG PRACTICUM: DISSECTIE VAN EEN OOG Vorm een groepje van 2 à 3 leerlingen. Materiaal: 1 varkensoog 1 dissectiemes 1 dissectienaald 1 schaar met scherpe punten 1 petrischaal 1 vod vuilniszak Dissectie: 1. Verwijder het vet en de spieren die de oogbol omgeven, zonder de oogbol te beschadigen. Soms vind je nog resten van traanklieren. De witte buitenwand van de oogbol is het harde oogvlies. Vooraan wordt het doorzichtig en heet het hoornvlies. Achteraan vind je de dikke witte oogzenuw. 2. Snijd het harde oogvlies door langsheen de evenaarslijn, als hoornvlies en oogzenuw de polen zijn. Maak daartoe eerst een fijne snede met behulp van een scherp mesje en werk dan verder met een goede schaar. Zorg ervoor dat je de onderliggende half-geleiachtige delen niet beschadigt! 3. Naarmate je snijwerk vordert, komen de doorzichtige delen los. Verwijder ze voorzichtig uit de twee kommetjes die nu ontstaan zijn.

3 4. In het achterste kommetje (dat met de oogzenuw) ligt een grijs, geelachtig vlies uitgespreid: het netvlies. Je kunt het met je vinger wegduwen. 5. Daaronder zie je een groen-geel glanzende laag; pel ze voorzichtig af. Ze is zwart aan de kant van het harde oogvlies: dit is het vaatvlies. De groen-geel glanzende laag is het tapetum. Het bestaat uit een vlies dat de lichtstralen die erop vallen, terugkaatst. 6. In het voorste kommetje zie je dat het vaatvlies vooraan vrijkomt van het harde oogvlies en overgaat in twee structuren: naar binnen toe een zwarte straalvormige zoom, het straallichaam (de lens was erin opgehangen door middel van de lensbanden), naar buiten toe een gepigmenteerd vlies dat een ellipsvormige opening vertoont: de iris of het regenboogvlies met de pupil of de oogappel. 7. De ruimte tussen het regenboogvlies en het hoornvlies is de voorste oogkamer. Het waterachtig vocht waarmee ze gevuld was, is weggevloeid tijdens de dissectie. De geulvormige ruimte tussen het regenboogvlies en het straallichaam is de achterste oogkamer. 8. Bekijk nu de vrijgekomen doorzichtige delen: het grootste en slapste deel noemt men glasachtig lichaam, het kleinste is de lens. Maak ze zorgvuldig los van elkaar. 9. Hopelijk zitten er nog resten van het straallichaam en de lensbanden vast aan de lens. Zo kun je de lens ophangen aan een dissectienaald of vastgrijpen met een pincet. Zet enkele centimeters voor de lens een brandende kaars. Aan de andere zijde kun je op een scherm (een blaadje wit papier) een omgekeerd, verkleind beeld opvangen. De afstand tussen lens en scherm is ongeveer dezelfde als die tussen lens en netvlies.

4 Opdracht: Vul nu de ontbrekende delen aan op deze horizontale doorsnede. Opgelet: bij de dissectie werd er een dwarse snede door het oog gemaakt!

5 Werkblad 2 BOUW VAN HET OOG INTERNETOPDRACHT: DISSECTIE VAN EEN VARKENSOOG Open de pagina Klik op het oog om de website te openen. Kies in het menu voor Bouw. Open de hyperlink dissectie van een varkensoog. Opdracht: 1. Verklaar: a. macroscopische studie:. b. uitwendige bouw van het oog:. 2. Welk materiaal heb je nodig om een dissectie op een varkensoog uit te voeren? Waar zijn de traanklieren terug te vinden?...

6 4. Welke delen vind je terug als je het oog aan de achterzijde bekijkt? Noteer telkens de kleur van het weefsel. - Kleur van het weefsel:... - Kleur van het weefsel:... - Kleur van het weefsel:... - Kleur van het weefsel: Hoe komt het dat je bloedvaten kan zien in het wit van je ogen? Welke doorzichtige inwendige delen worden zichtbaar wanneer je het harde oogvlies langs de evenaarslijn doorknipt? Welke kleur heeft het tapetum bij het runderoog?... Wat is de functie van deze laag? Hoe heet de ruimte tussen het regenboogvlies en het hoornvlies?... Hoe heet de geulvormige ruimte tussen het regenboogvlies en het straallichaam?..

7 Werkblad 3 BOUW VAN HET OOG INVULOEFENING: UITWENDIGE BOUW VAN HET OOG Benoem de delen van het uitwendige oog De organen in streepjeslijn zijn niet uitwendig zichtbaar maar liggen buiten de oogbol. 1. Noteer van onderstaande delen de belangrijkste beschermende functie. a. Het vetkussen onder de oogbol:..... b. De oogkas:..... c. De oogleden:.. d. De wenkbrauwen:.. e. De wimpers:... f. Het traanvocht: Waarom loopt in normale omstandigheden het traanvocht niet over de wangen, als je weet dat de traanklier regelmatig vocht afgeeft?

8 Werkblad 4 BOUW VAN HET OOG INTERNETOPDRACHT: UITWENDIGE BOUW VAN HET OOG 1. De delen van het uitwendige oog: Open de pagina Klik op het oog om de website te openen. Kies in het menu voor Bouw. Open de hyperlink de uitwendige bouw van het oog onder het hoofdstuk Uitwendig. Benoem aan de hand van de foto de delen van het uitwendige oog op onderstaande tekening. De organen in streepjeslijn zijn niet uitwendig zichtbaar op de foto, maar liggen buiten de oogbol. 2. Functie van de delen van het uitwendige oog: Open de pagina Klik op het oog om de website te openen. Kies in het menu voor Bouw. Open de hyperlink kruiswoordraadsel onder het hoofdstuk Uitwendig. Vul het kruiswoordraadsel correct in.

9 Werkblad 5 BOUW VAN HET OOG INTERNETOPDRACHT: INWENDIGE BOUW VAN HET OOG Open de pagina Klik op het oog om de website te openen. Kies in het menu voor Bouw. Open de hyperlink combineeroefening onder het hoofdstuk Inwendig. De delen van het inwendige oog: Vul de oefeningen correct in. Klik hiervoor op het pijltje van het bovenste invulveld. Vergelijk met het nummer op de figuur. Kies een van de items met de muis en klik erop. Herhaal dat voor alle nummers. Als je alle nummers hebt ingevuld, klik dan op de knop Antwoord controleren. Heb je alle antwoorden juist? Zo ja, proficiat! Zo neen, verbeter je fouten en klik opnieuw op de knop Antwoord controleren.

10 Werkblad 6 BOUW VAN HET OOG INTERNETOPDRACHT: OOGSPIEREN Open de pagina Klik op het oog om de website te openen. Kies in het menu voor Bouw. Open de combineeroefening onder het hoofdstuk Oogspieren. Materiaal: Applet met de oogspiersimulatie Combineeroefening Werkwijze: 1. Open de applet. Deze applet simuleert de oogbewegingen en toont het effect wanneer één of meer van de 12 oogspieren niet meer werkt. Via deze oefening gaan we de functie van de verschillende oogspieren ontdekken. 2. Beweeg met je muis over het beeldscherm. Je merkt dat beide ogen de muisbewegingen volgen. Doe het kruisje voor één oogspier van het linkeroog weg en beweeg met je muis. Beweeg opnieuw met je muis over het beeldscherm en vergelijk de beweging van het linkeroog met deze van het rechteroog. Als je goed oplet merk je dat het linkeroog een beweging niet kan uitvoeren die het rechteroog wel kan. Hieruit kan je de functie van deze spier afleiden. Let op: verwijder een kruisje van het linkeroog telkens maar voor 1 oogspier tegelijkertijd! 3. Open nu de combineeroefening. Zoek uit welke oogspier instaat voor welke beweging en los de oefening op. 4. Als je alle nummers hebt ingevuld, klik dan op de knop Antwoord controleren. Heb je alle antwoorden juist? Zo ja, proficiat! Zo neen, verbeter je fouten en klik opnieuw op de knop Antwoord controleren.

11 Werkblad 7 BOUW VAN HET OOG PRACTICUM: BOLLETJE DOEN VERDWIJNEN Voer volgend experiment uit: Materiaal: Onderstaande figuur Werkwijze: Hou dit blad met de figuur op armlengte. Sluit het rechteroog en fixeer met je linkeroog op het kruisje. Breng nu langzaam het blad dichter terwijl je blijft kijken naar het kruisje. Wat neem je waar? Hoe verklaar je dit?

12 Werkblad 8 WERKING VAN HET OOG INTERNETOPDRACHT: WEBQUEST OVER LENZEN 1. Vergelijking oog camera: Het oog wordt vaak vergeleken met een camera. Klik op de volgende link: Ga op deze site op zoek naar de overeenkomsten of verschillen en vul onderstaande tabel aan: Omschrijving Oog Camera Het buigt de lichtstralen zodat het beeld kan geprojecteerd worden op het lichtgevoelige oppervlak. Lichtgevoelige oppervlak Hoe wordt het beeld scherp gesteld? Mechanisme dat de hoeveelheid binnenvallend licht regelt 2. Toepassingen van lenzen: Klik op de volgende link: Geef 6 toepassingen die gebruik maken van lenzen:

13 3. Twee soorten lenzen en hun toepassing bij oogafwijkingen: a) Hoe ziet een positieve of convergerende lens eruit? Maak hier een schets: Deze lens noemt men ook wel een convexe/concave * lens Voor welke oogafwijking worden deze lenzen gebruikt? b) Hoe ziet een negatieve of divergerende lens eruit? Maak hier een schets: Deze lens noemt men ook wel een convexe/concave * lens Voor welke oogafwijking worden deze lenzen gebruikt? 4. Werking van een bolle lens: Klik op deze link: a. Wat gebeurt er met de lens wanneer je de vlinder naar rechts beweegt: b. Wat gebeurt er met het beeld op het netvlies? * Doorstreep het foute woord

14 Werkblad 9 WERKING VAN HET OOG PRACTICUM: MAAK ZELF EEN LOEP Materiaal: Een stuk metaaldraad Beker met water Spijker Werkwijze: 1. Draai een stuk metaaldraad om een spijker tot een oog. 2. Doop het oog in het water, zodat er een druppel in zit. 3. Bekijk door de druppel iets kleins. 4. Raak met een schone vinger voorzichtig de druppel even aan, zodat je wat water verwijdert. 5. Kijk opnieuw door de waterloep. Hoe beïnvloedt de dikte van de loep de vergroting?

15 Werkblad 10 WERKING VAN HET OOG PRACTICUM: ACCOMMODATIE 1. Hou met uitgestrekte arm een potlood vast. Kijk strak naar de punt van het potlood met het raam of bord als achtergrond. Zie je nu het bord scherp?. Kijk langs de punt van het potlood naar het raam of het bord. Zie je nu het potlood scherp?. Kijk langs de punt van het potlood naar het raam of het bord en kijk dan snel naar de punt van het potlood. Wat voel je hierbij aan je oog?.. Je merkt dat je voorgrond en achtergrond niet tegelijkertijd scherp ziet. Je oog moet zich instellen op een bepaalde afstand. Dit scherp stellen heet bij het oog accommoderen. Een fototoestel moet je scherp stellen door de lens te verplaatsen. De ooglens kan je niet verplaatsen. Hier gebeurt het scherpstellen door de brandpuntsafstand van de lens te veranderen. 2. Lees deze tekst terwijl een klasgenoot de afstand tussen je ogen en het boek meet. Dit is de leesafstand. Hoeveel bedraagt die?. Breng je hoofd dichter bij het boek, tot je de tekst niet meer scherp ziet. Terwijl je je hoofd dichter bracht, heb je je ogen steeds scherper ingesteld tot dat niet meer lukte. Je boek ligt nu ongeveer op de grens van het vermogen van je ogen om scherp te stellen. Laat nogmaals de afstand meten en noteer die. Dit is je nabijheidspunt. Hoeveel bedraagt dit?...

16 3. Doe dezelfde proef met een paar kinderen die veel jonger zijn dan jij, en ook met enkele mensen die veel ouder zijn (als ze een bril dragen, moeten ze die afzetten). Noteer de resultaten. Jonger persoon: Leesafstand: Nabijheidspunt:... Ouder persoon: Leesafstand: Nabijheidspunt: Besluit:

17 Werkblad 11 WERKING VAN HET OOG INVULOEFENING: BOUW VAN HET NETVLIES - STAAFJES EN KEGELTJES 1. Welke van de zeven zones op de figuur bevat: - alleen staafjes?. - alleen kegeltjes?... - kegeltjes en staafjes?.. - geen kegeltjes en ook geen staafjes?.. 2. Fixeer met je rechteroog de letter b die hier gedrukt staat. Laat een klasgenoot die links van je zit een kleurpotlood van opzij, vanaf een afstand van ten minste 40 cm, naar de letter b toe schuiven. - Vanaf welke afstand zie je het staafje?.

18 - Vanaf welke afstand zie je de kleur van het staafje?.. - Waar vielen de stralen die van het staafje vertrekken achtereenvolgens? Kies en omcirkel de juiste volgorde uit de mogelijkheden: ; ; 6-4-1; Bekijk deze figuur en leid uit de oplossing van vraag 2 af welke lichtreceptoren gevoelig zijn voor vormen en welke voor kleuren. Oppervlak van het netvlies van het rechteroog - Gevoelig voor vormen: - Gevoelig voor kleur:.

19 Werkblad 12 WERKING VAN HET OOG PRACTICUM: GEVOELIGHEID VAN DE KEGELTJES VOOR DE VERSCHILLENDE KLEUREN Met dit practicum gaan we aantonen dat de kleurgevoelige kegeltjes pas actief zijn vanaf een welbepaalde lichtintensiteit. Materiaal: Schoendoos Lijm Papier in verschillende kleuren (rood, groen en blauw) Schaar Werkwijze: Snij uit elk gekleurd blad een vierkantje van 4 cm x 4 cm. Kleef de vierkantjes aan de binnenkant van de schoendoos tegen één lange zijde. Maak ik de zijde aan de overkant een kijkgat. Terwijl je door het kijkgat kijkt hef je zeer langzaam het deksel van de schoendoos op aan de kant van het kijkgat. Wat neem je waar? Verklaring:

20 Gevoeligheid van de drie soorten kegeltjes voor de verschillende kleuren (voor blauw 20 x vergroot)

21 Werkblad 13 WERKING VAN HET OOG PRACTICUM: AFSTANDEN CORRECT INSCHATTEN Met dit practicum gaan we na wat we nodig hebben om een afstand correct in te schatten. Materiaal: Een rode en een blauwe viltstift. Figuur A. Werkwijze: Leg het blad met de cirkels twee meter voor je voeten op de grond. Je partner staat naast jou en houdt met gestrekte arm de blauwe viltstift boven het papier. Je sluit één van de twee ogen en laat nu je partner de viltstift bewegen totdat je denkt dat deze vlak boven de roos (1) hangt. Op jouw signaal laat je partner de stift vallen, die een stip zal maken op het papier herhaal dit experiment 5 keer. Vervolgens wordt het hele experiment over gedaan, maar nu hou jij je beiden ogen open en gebruikt je partner de rode viltstift. Geef voor beide kleuren punten van 1 tot 4 naargelang de plaats op de figuur. Waarneming: Verklaring:

22 Figuur A WERKING VAN HET OOG PRACTICUM: AFSTANDEN CORRECT INSCHATTEN

23 Werkblad 14 WERKING VAN HET OOG PRACTICUM: BEIDE OGEN GEVEN NIET HETZELFDE BEELD Materiaal: Onderstaande figuur Werkwijze: Hou het blad op armlengte voor je. Sluit je linker oog en hou je duim van je vrije hand ergens tussen je rechter oog en je blad, zodanig dat hij het bloempje bedekt (hou je duim een tiental centimeter voor je oog). Sluit nu je rechter oog, terwijl je het linker oog opent. Hou ondertussen je duim en hoofd goed stil. Waarneming: Verklaring:

24 Werkblad 15 WERKING VAN HET OOG PRACTICUM: DE TRAAGHEID VAN ONS OOG Wat zie je als je in een donkere kamer een smeulende houtspaander snel ronddraait?.... Wat wordt bij een filmvoorstelling geprojecteerd: een bewegend beeld of veel stilstaande beelden na elkaar?..... Met dit practicum gaan we zelf op een eenvoudige wijze eens uittesten hoe zo n filmprojectie eigenlijk in zijn werk gaat. Materiaal: Stuk karton (5 cm bij 5 cm) Schaar Papierlijm Wit A4-blad Figuur B Touw Werkwijze: Knip de figuren uit en kleef deze op het stuk karton. Maak 4 gaatjes in de rand, tegenover elkaar, en doe daar touwtjes doorheen. Wind de touwtjes om elkaar heen door het kartonnetje te draaien. Daarna kun je de twee plaatjes snel achter elkaar bekijken door aan de touwtjes te trekken. Waarneming:

25 Verklaring:

26 Figuur B WERKING VAN HET OOG PRACTICUM: DE TRAAGHEID VAN ONS OOG

27 Werkblad 16 WERKING VAN HET OOG PRACTICUM: NAWERKING VAN HET BEELD Materiaal: Fel gekleurd papier (rood, groen en blauw) Schaar Papierlijm Vier witte vellen papier Figuur C Werkwijze: Knip uit elk gekleurd blad één vis (gebruik het model). Kleef telkens één vis op een wit blad papier. Teken op het vierde blad de bokaal (gebruik het model). Zorg ervoor dat je je in een goed verlichte ruimte bevindt. Staar naar de rode vis gedurende een halve minuut. Kijk vervolgens snel naar het centrum van de bokaal en staar op oneindig. Noteer je waarneming. Herhaal vervolgens het experiment met de groene en de blauwe vis. Waarneming: Noteer de kleur van de vis die je waarneemt in de bokaal: VIS VIS IN BOKAAL rood groen blauw Verklaring:

28 Figuur C WERKING VAN HET OOG PRACTICUM: NAWERKING VAN HET BEELD

29 Werkblad 17 WERKING VAN HET OOG PRACTICUM: DE PUPILREFLEX Hoe komt het dat onze pupillen soms groot zijn, en soms klein? Materiaal: Spiegel Loep Zaklamp Werkwijze: Hou de loep tegen de spiegel en kijk erin met één oog. Zorg ervoor dat je een duidelijk vergroot beeld van je oog in de spiegel ziet. Schijn met de zaklamp in dit oog en observeer je pupil. Schijn vervolgens met de zaklamp in je ander oog en observeer opnieuw wat er gebeurt met de pupil in hetzelfde oog. Wat neem je waar? Verklaring:

30 Werkblad 18 OPTISCHE ILLUSIES KAN JE JE OGEN VERTROUWEN? Materiaal: De onderstaande figuren. Werkwijze: Bekijk telkens aandachtig de figuur. Wat zie je? Of juist niet? Verwarrend! Figuur 1: Welke balk is het grootst?... of zijn ze alledrie even groot? Figuur 2: Welke avocado is hol en welke bol?

31 Figuur 3: Zijn het enkel vlekken die je ziet? Of zie je meer? Figuur 4: Staat er wel een driehoek? Figuur 5: Lees eens luidop. Ben je wel zeker van je stuk? Figuur 6: Staar 25 seconden naar de 4 kleine stippeltjes in het midden. Sluit je ogen en buig je hoofd achterover. Wat neem je waar?

32 Figuur 7: Lopen deze lijnen schots en scheef? Figuur 8: Welke is de grootste? Bepaal dit voor de 3 figuren! Figuur 9: Wat zie je hier? Ben je zeker van je stuk?

33 Figuur 10: Klopt dit plaatje? Figuur 12: Stilstaand of bewegend? Figuur 13: Witte of zwarte snijpunten?

34 Werkblad 19 AFWIJKINGEN EN HYGIËNE VAN HET OOG PRACTICUM: ASTIGMATISME Soms is de ooglens of het hoornvlies vervormd. Dan wordt een puntje van een voorwerp afgebeeld als een lijntje op het netvlies. Daardoor ontstaat er altijd een slecht beeld. Dat verschijnsel heet astigmatisme. 1. Controleer zelf of je oog astigmatisch is: Bedek een oog met je hand en bekijk de figuur hieronder. Als je sommige lijnen zwakker ziet dan andere heb je waarschijnlijk een astigmatisch oog. Zo ziet iemand met een astigmatisch oog de controle figuur hierboven:

35 2. Het effect van astigmatisme op de beeldvorming kun je zien met een bekerglas met water. Dat bekerglas met water werkt als een lens. Zet een bekerglas met water voor een stuk millimeterpapier. Bekijk het papier door het glas. Hoe zie je de vierkanten?

36 Werkblad 20 LICHTRECEPTOREN BIJ ANDERE ORGANISMEN PRACTICUM: MAAK ZELF EEN SAMENGESTELD OOG Materiaal: Limonaderietjes Wc-rolletje Schaar Kaars Aansteker Wit papier Werkwijze: 1. Vul het wc-rolletje op met rietjes en knip de stukken die over het karton komen af. Zorg ervoor dat er voldoende rietjes inzitten zodat deze op hun plaats blijven zitten. 2. Zet een kaars voor de rietjes en projecteer het gevormde beeld op het wit blad. Waarneming:

37