Onderzoek naar de voor verschillende wetenschappen benodigde intelligenties
|
|
- Tessa Jonker
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Onderzoek naar de voor verschillende wetenschappen benodigde intelligenties Naar aanleiding van: Huarte de San Juan, J. (1659), Onderzoek der byzondere vernvftens eygentlijkke abelheen. Op het louterste betoonende (volgens de zuyverste grondt-regulen der naatuurlijkke Wijsgeerheydt) tot welk weetenschap, konst, of oefenening, ieder een daarom het bequaamste is, Amsterdam: Johannes van Ravesteyn Door: Jan Kaldeway Een bijzonder werk waar ik op stuitte toen ik werkte aan de Universiteit Utrecht en onderzoek deed naar leer- en denkstijlen, was dat van de zestiende-eeuwse Spaanse arts en geleerde Juan Huarte. De oorspronkelijke titel van het in 1575 uitgegeven werk was: Examen de ingenios para las ciencas. De universiteitsbibliotheek beschikte over de Engelse vertaling uit 1575, in een facsimile uitgave uit 1991: The examination of mens wits. Die uitgave ben ik, ondanks het weerbarstige gotische schrift, met toenemend enthousiasme gaan lezen. Intussen is de Nederlandse vertaling uit 1659, Onderzoek der byzondere vernuftens eygentlijkke abelheen, via internet gemakkelijk beschikbaar. Waarom werd ik door dit werk gegrepen? In mijn onderzoek naar leer- en denkstijlen was ik vooral gefascineerd door het gegeven dat voor verschillende vakken verschillende stijlen nodig leken. Studenten met een hbo-achtergrond die ik begeleidde, stuitten erop dat hun hbo-stijl van denken, waarmee ze op hun vorige opleiding uitstekende Onderzoek naar intelligenties 147
2 resultaten bereikten, op de universiteit voor problemen zorgde. Toen ik op latere leeftijd een conservatoriumopleiding ging volgen, merkte ik hoe mijn universitaire denkstijl afweek van die van veel medestudenten en bepaald geen garantie vormde voor succes. Maar ook op het niveau van vakken binnen een opleiding kunnen leer- en denkstijlen een rol spelen: bij één opleiding kon ik laten zien dat een specifieke leer- en denkstijl positief correleerde met de resultaten voor een bepaald vak en negatief met de resultaten voor een ander vak. Dit was een duidelijke illustratie van het gegeven dat het bij studeren niet per se gaat om wel of niet slim zijn, maar eerder om de specifieke match van leerkwaliteiten en vakken. Leerstijlen In de leerstijlliteratuur is de samenhang tussen leerstijlen en disciplines uitvoerig besproken door David Kolb in zijn klassieker uit 1984: Experiential learning. Opvallend genoeg is juist dit facet uit zijn werk altijd onderbelicht gebleven en is de nadruk komen te liggen op een gevarieerde didactiek om alle leerlingen aan hun trekken te laten komen. In een andere leerstijlklassieker uit 1992, Leerstijlen en sturen van leerprocessen in het Hoger Onderwijs van Jan Vermunt, wordt de samenhang tussen stijlen en vakken helemaal niet gethematiseerd en gaat het met name om het bevorderen van een meer betekenisgerichte leerstijl, in plaats van een reproductiegerichte leerstijl. Bij Huarte vond ik een verrassende ruggesteun voor mijn specifieke interesse in de samenhang tussen stijlen en specifieke vakken. Te constateren dat een zestiende-eeuwse geleerde zich met dezelfde vragen heeft beziggehouden als waar je zelf mee bezig bent is op zich natuurlijk al een bijzondere ervaring. Over persoon en leven van Huarte zijn de gegevens minimaal. Zijn volledige naam was Juan Huarte de San Juan. San Juan was het 148 Vuur dat vuur ontsteekt Onderwijs
3 plaatsje in Navarra waar hij was geboren. Het grootste deel van zijn leven bracht hij door in de Spaanse stad Baeza in Andalusië, waar hij praktijk hield als arts. Hij was getrouwd en had drie zonen en vier dochters. Zijn Examen de ingenios was een bestseller. Het werd vele malen herdrukt en vertaald in het Latijn, Engels, Frans, Nederlands en Duits. In het werk betoont Huarte zich een oprecht gelovige; toch bracht het hem in conflict met de inquisitie, waarschijnlijk wegens een al te materialistisch-wetenschappelijke benadering die twijfels zou kunnen doen ontstaan over bijvoorbeeld de onsterfelijkheid van de ziel. In zijn werk maakt Huarte meteen zijn punt met een levendige anekdote. In de Nederlandse vertaling:,,wy waaren dry kaameraaden te saamen die te gelijk in het school besteldt wierden om Latijn te leren, waar dat den een met wondere ligticheydt en gaauwicheydt meesterlijk in voort ging en de twee andere en kosten nooyt eenighe braave reedeneering daar van op het pampier stellen. Maar wy onder ons dryen koomende tot de reeden-kaavelende konst, een van die twee die de slegte woorden-konst niet begrijpen kost, steeg terstondt in die konst verheeven op gelijk een braave aarendt in de wolken, waar van die andere twee weer niet een enkel woordt en wisten te zeggen, zoo lang als al die lessen duurden. Waar naa zoo wy alle dry quaamen om s Heemels loop te hooren uyt leggen, was dat een wonderlijk werk om aan te schouwen, dat die geen die geen Latijn leeren en kost, en die de reden-kaavelende konst gantsch niet vatten kost, was in korte daagen daar in onze meester die zelfs ons leerde over het hoofdt geleerd, en met de andere weetenschappen en kost hy gantsch niet mee door. Drie studenten dus, en drie vakken: Latijn, Logica (de reeden-kaavelende konst) en Sterrenkunde. Wat blijkt: de één leert met gemak Latijn, terwijl de andere twee er niets van maken, de tweede is superieur in de Logica, de derde excelleert in de Sterrenkunde en zelfs zo dat hij al snel Onderzoek naar intelligenties 149
4 de docent daarin de baas is. Het is iets wat we kunnen herkennen: de één is goed in dit vak, de ander in een ander vak. Doorgaans nemen we dit voor lief: de één heeft nu eenmaal meer aanleg voor talen, de ander voor wiskunde, een derde voor muziek. Specifiek vernuft Huarte wordt evenwel diep getroffen door deze verschillen:,,ik hier heel oover verstompdt staande begost hier daadelijk met al mijn verstandt oover te reeden-kaavelen, en vondt door goedt en vast slot van dien, dat elk een weetenschap vereyschen most een vernuft dat byzonderlijk voor die weetenschap was afgerigt volgens ieders vereys, waar van zoo het afgezonderdt wierdt, het in geen andere verscheyden iets zou kunnen op doen. Huarte slaat aan het denken en redeneren hoe hij de waargenomen verschillen kan verklaren. Hij komt tot de conclusie dat voor elke wetenschap een specifiek vernuft, wij zouden zeggen een specifieke denkstijl of intelligentie, nodig is. Vervolgens komt Huarte tot een driedeling van intelligenties: geheugen, inbeelding (in hedendaags Nederlands: verbeelding) en begrip. In de tweede intelligentie kunnen we het hedendaagse beelddenken herkennen, in de laatste het begripsdenken. Huarte omschrijft de drie ingenios als volgt:,,de eerste hier af Lat. Memoria, by ons Geheugen, een kragt des Reedelijkken ziels waardoor zy het eens gekende gestaadig by haar kan houden De tweede Lat. Imaginatio, by ons Inbeelding, een kragt waar door de Reedelijkke ziel alle dingen haare beeltenissen zo braaf by haar weet af te beelden als de zinnen dat uyterlijk zien. De derde Lat. Intellectus, by ons begrip is die kragt waar door de Reedelijkke ziel de grondt-reegels van een vaste weetenschap is bekennende, en dies volgens de aardt, en oorzaak der dingen. Op basis van dit onderscheid komt Huarte vervolgens tot een indeling van vakgebieden. Onder de geheugenvakken schaart 150 Vuur dat vuur ontsteekt Onderwijs
5 hij Latijn, Grammatica, de overige talen, Rechtstheorie, Positieve Theologie, Aardrijkskunde en Rekenkunde. Tot de begripsvakken horen Scholastieke Theologie, Theoretische Geneeskunde, Logica, Natuurlijke en Morele Filosofie en Toegepast Recht. De verbeeldingsvakken zijn alle vakken waarin figuur, overeenstemming, harmonie en proportie een rol spelen, zoals Poëzie, Welsprekendheid, Muziek, Schilderen en Preekkunde, maar ook Toegepaste Geneeskunde, Wiskunde, Sterrenkunde, Bestuurskunde en Krijgskunde en verder alle ambachtelijke disciplines. Hiermee is ook de verklaring gegeven voor de opvallende verschillen tussen Huarte en zijn medestudenten toen zij achtereenvolgens de lessen Latijn, Logica en Sterrenkunde volgden. Voor Latijn is veel geheugen nodig, voor Logica veel begrip en voor Sterrenkunde veel verbeelding en blijkbaar verschilden de studenten in de mate waarin zij over deze kragten beschikten. Uiteraard roept deze theorie allerlei vragen op: kunnen mensen niet in meerdere intelligenties excelleren, zouden mensen met een afwijkende intelligente dan niet aan een vak moeten beginnen, zijn er binnen studierichtingen niet allerlei specialisaties die juist een ander type intelligentie vragen, enzovoort. Aardig aan Huartes boek is dat hij uitvoerig op al deze vragen ingaat. Hij bespreekt in afzonderlijke hoofdstukken de drie hoofddisciplines van zijn tijd; theologie, rechtsgeleerdheid en geneeskunde en brengt dan allerlei nuanceringen aan in zijn theorie. Het hoofdstuk over de rechtsgeleerdheid wordt als volgt ingeleid:,,betoonende dat de School- Regts-geleerdtheyt aan een goedt geheugen is hangende. Maar het pleyten, en vonnissen, waar in deszelfs oefening, en bewerking bestaat, aan een braaf begrip. En het zinnelijk regeeren, en het bestieren van een gemeente, aan een goede inbeelding. Onderzoek naar intelligenties 151
6 En het hoofdstuk over theologie als volgt:,,bewijzende dat de School- Godts-geleerdtheydt aan een braaf begrip eygentlijk is hangende; en dat het Predikken, waarin deszelfs oefening eygentlijk bestaat, aan een braave inbeelding. Retorische en inhoudelijke kwaliteit Dit hoofdstuk is interessant omdat het een problematiek aansnijdt die ook voor docenten actueel is. Het docentschap vraagt zowel retorische als inhoudelijke kwaliteiten en hoe verhouden die twee zich tot elkaar? Je kunt goed van begrip zijn en inhoudelijk uitstekend op de hoogte, maar als dat gepaard gaat met gebrekkige verbeelding en je daardoor niet in staat bent de boodschap over te brengen, bereik je alsnog geen resultaat. Andersom kan een boeiende, onderhoudende en afwisselende presentatie een matige inhoud maskeren. In Huartes optiek kun je nu eenmaal niet over alle kwaliteiten beschikken en zal dus meestal ofwel de retorische verbeeldingsofwel de inhoudelijke begripskwaliteit domineren. Dit kan een geruststellende gedachte zijn: de flitsende presentatie van een collega hoeft je niet zenuwachtig te maken als je weet dat je kwaliteiten elders liggen, en je hoeft niet koste wat het kost de vakmatige diepgang van een collega na te streven als jouw kwaliteit ligt in de verbinding met de studenten. We hoeven geen homo universalis te worden maar vormen samen een kleurrijke gemeenschap. Terwijl Huarte erkent en onderbouwt dat welsprekendheid een typische kwaliteit van de verbeelding is, heeft hij er toch moeite mee de verbeelding als evenwaardig aan het begrip te beschouwen. Als hij zou moeten kiezen tussen een sterke presentatie met iets minder inhoud of een saaiere presentatie van een degelijk verhaal kiest hij voor het laatste en blijkt hij begrip toch net iets hoger te waarderen dan 152 Vuur dat vuur ontsteekt Onderwijs
7 verbeelding of geheugen. Dit blijkt uit de criteria die Huarte schetst voor het selecteren van een predikant. Voor die selectie geeft hij een nauwkeurige handleiding. Het liefst zou Huarte een predikant kiezen die alle kwaliteiten in huis heeft:,,de vernuften dan die men behoorde uyt te kiezen tot het ampdt van Preediken hoorden gelijkkelijk van stark begrip en groote inbeelding en braaf geheugen te zijn. Maar daar zijn diergelijkke zoo waynig dat ik slechts een zulk vernuft gevonden heb onder de honderdt duyzendt daar ik wel eer agt op genoomen heb. Een goede tweede plaats is er voor de combinatie van begrip met verbeelding:,,by gebrek van dien volgen in haar plaats die van starken begrip zijn en groot van inbeelding. Dog die schort het aan een goedt geheugen. Dies en kunnen die niet rijk en oovervloeyende van woorden zijn als zy voor eenige gemeente komen te Preediken. Keuzes Je zou nu als volgende keuze verwachten: degenen met sterke verbeelding en iets minder begrip, aangezien preken toch in tegenstelling tot de School-Godts-geleerdtheydt aan een braave inbeelding hangt. Maar het pakt anders uit:,,de derde hier aan zijn luy van groot begrip, dog kleyn van inbeelding en geheugen. Die zullen wel met zeer waynig bevallicheydts Preeken, maar zullen lijkkewel de grondige waarheydt leeren. Hieruit blijkt Huartes duidelijke keuze: inhoud gaat vóór presentatie; dan maar weinig bevalligheid. Dit wordt nog eens bevestigd bij de laatste keuze: De laatste (die ik het ampdt van Preediken niet toevertrouwen en toevoegen zou) zijn die groot van inbeelding en geheugen te zaamen zijn, dog kleyn van begrip. Het is een onverdraachelijk ding, te zien met wat een stoute vermeetelheydt de sommige beginnen te Preedikken die nogtans niet een zier van de School- Godts-geleerdtheydt en verstaan of hebben enige gaaf by haar om die daar door te leren. Onderzoek naar intelligenties 153
8 Het is mooi om te zien hoe Huarte zich kwaad maakt om predikers die wel een mooi verhaal houden, maar onvoldoende kennis van zaken hebben. De actualiteit van de in Huartes ogen verderfelijke Reformatie speelt hierbij overigens ook mee. Intussen houdt Huarte ons als beeldcultuur ook een spiegel voor: hoe waarderen we diepgang en inhoudelijke precisie in verhouding tot een vlotte en levendige presentatie? Maar vooral Huartes brede visie op kwaliteiten, nog niet verengd tot de eenvoudige meetlat van de Citoof IQ-score, en zijn genuanceerde beschouwingen over de kwaliteiten die nodig zijn in verschillende deeldisciplines, vormen een blijvende stimulans om verschillen in kwaliteiten te signaleren, te waarderen en te benutten. 154 Vuur dat vuur ontsteekt Onderwijs
Latijn: iets voor jou?
: n j i t a L r o o v s iet jou? De Romeinen en wij Waar komen onze letters vandaan? Hoe komen we aan de namen van de maanden? De antwoorden op vele van deze vragen vind je vaak in het verleden bij de
Nadere informatieUit het resultaat van mijn test kwamen voornamelijk de doener en beslisser naar voren.
Metawerk Fedor. Semester 1a Opdracht 1. Ik heb voor opdracht 1 de leerstijlentest van Kolb gemaakt. Deze test heeft als doel om te kijken op wat voor manier je het beste informatie kunt opnemen en verwerken.
Nadere informatieOp reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid
History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane
Nadere informatieSLB eindverslag. Rozemarijn van Dinten HDT.1-d 12053449 11-11-12
SLB eindverslag Rozemarijn van Dinten HDT.1-d 12053449 11-11-12 Eindverslag De afgelopen periode heb ik een aantal lessen SLB gehad. Hierover ga ik een eindverslag schrijven en vertellen hoe ik de lessen
Nadere informatieProfielkeuze-test (PKT)
Profielkeuze-test (PKT) Anoniem 2014 TalentFocus Inleiding Het kiezen van een profiel is voor veel leerlingen lastig. Want als je nog niet precies weet wat je later wilt studeren is het moeilijk om op
Nadere informatie3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken?
Werkblad: 1. Wat is je leerstijl? Om uit te vinden welke van de vier leerstijlen het meest lijkt op jouw leerstijl, kun je dit simpele testje doen. Stel je eens voor dat je zojuist een nieuwe apparaat
Nadere informatieProfilering derde graad
De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,
Nadere informatieSint-Jan Berchmanscollege
Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Klassieke Talen (2de en 3de graad ASO) Leerlingprofiel Je leest graag, je wil je taalvaardigheid versterken, en je hebt interesse in cultuur en maatschappij? Een
Nadere informatieOm mee te beginnen: boekfragment en opdrachten
Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Bron: http://ninabrackman.blogspot.nl/p/de-alchemist-paulo-coelho.html Dit is een deel van een blog over De Alchemist van Paulo Coelho door Nina Brackman.
Nadere informatieLatijn en Grieks in de 21ste eeuw
Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het
Nadere informatieLeonardo Da Vinci. Doel: Na deze opdracht weet meer over het leven van Leonardo Da Vinci
Thema: de boer op Geschiedenis Tijd van Ontdekkers en Hervormers Renaissance Leonardo Da Vinci Moeilijkheid: **** Tijdsduur: **** Juf Carolien Doel: Na deze opdracht weet meer over het leven van Leonardo
Nadere informatieSTUDIERICHTINGEN DERDE GRAAD
STUDIERICHTINGEN DERDE GRAAD WICO Campus Sint-Hubertus Stationsstraat 5 90 NEERPELT Tel. + 6 07 0 Fax + 6 6 info@shn.wico.be www.shn.wico.be www.wico.be STUDEREN IN DE DERDE GRAAD VAN HET ASO Het doel
Nadere informatieSpotlight: Joris van Leeuwen
Om bekende en onbekende schrijvers van Nederlandse bodem die in de genre spanning / fantasy druk bezig zijn en een aantal boeken hebben gepubliceerd, toch wat meer bekendheid te geven, heb ik besloten
Nadere informatieMOOI. Motiveren Oefenen Overhoren Informeren
MOOI Motiveren Oefenen Overhoren Informeren Programma. Wat is uw definitie van leren?. Tijden veranderen inzichten over leren ook!. Hoe (de)motiveer ik mijn kind om te leren?. Zonder oefening geen kunst.
Nadere informatieProfilering derde graad
Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige
Nadere informatieU levert maatwerk, wij ook. Zakelijke taaltrainingen op maat.
Klantbeoordelingen 2015 - zakelijke taaltrainingen januari t/m december 2015, n = 1.247 Klantenwaardering Vraagstelling Uitstekend Goed Voldoende Onvoldoende Slecht Wat vindt u van het gebruikte lesmateriaal?
Nadere informatieLeerstijlen en e-leren
Leerstijlen en e-leren Studiedag MBO Taalcoach Academie 3 februari 2012 Marga Tubbing Dromers, denkers, doeners Een hoger leerrendement met e-learning, dat rekening houdt met leerstijlen en leerstrategieën??
Nadere informatieRESEARCH CONTENT. Loïs Vehof GAR1D
RESEARCH CONTENT Loïs Vehof GAR1D INHOUD Inleiding ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ blz. 2 Methode -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatie1Help: faalangst! 1.1 Verkenningen
11 1Help: faalangst! Karel heeft moeite met leren. Dat zal wel faalangst zijn! zegt iemand. Een gemakkelijk excuus, want Karel is wel erg snel klaar met zijn huiswerk. Ellen, die ook moeite heeft met leren,
Nadere informatieMAAK WERK VAN JOUW TALENT
MAAK WERK VAN JOUW TALENT Schatgraven heeft altijd iets spannends. Zeker als je weet dat je iets gaat vinden. Wat komt er tevoorschijn? De komende jaren ga jij schatgraven. Als het kan op onze school.
Nadere informatieGrowth & Reflection. Opleverdatum: 18 juni 2014
Growth & Reflection Growth & Reflection Opleverdatum: 18 juni 2014 Multimediaal Reclamebureau 2013/2014 Inleiding Er zit alweer een half jaar bij MMR op en ik heb weer veel nieuwe dingen geleerd en nieuwe
Nadere informatieHet gymnasium: iets voor jou?
Het gymnasium: iets voor jou? Stel jezelf eens de vraag... Ben ik nieuwsgierig? Heb ik een brede belangstelling? Hou ik van onderzoeken? Ben ik gek op cultuur? Houd ik van nieuwe dingen leren? Ben ik kritisch?
Nadere informatiewww.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was.
www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was. Benjamin Plant student Aardrijkskunde Ik weet wat ik wil Het leukste moment van mijn stage is wanneer leerlingen mij uit zichzelf aanspreken
Nadere informatieHeer, U zocht mij, toen ik was weggegaan U bracht mij veilig in Uw gezin U vergaf mij, mijn schuld is weggedaan U gaf mijn leven een nieuw begin
Met Deliver zingen we voor de dienst; Dat is genade! - Opwekking 722 Heer ik dank U Voor wat U heeft gedaan Ik kon niet doorgaan op eigen kracht Maar dankzij Jezus mag ik nu voor U staan U spreekt mij
Nadere informatieGebruiksvriendelijkheid: Gebruiksaanwijzing:
Gebruiksvriendelijkheid: Elon Education is een tool waarmee online woordjes geleerd kunnen worden voor de vreemde talen. Ook is het mogelijk om met Elon Education de tafels te oefenen, werkwoorden enz.
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieProfilering derde graad
Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige
Nadere informatieHoogbegaafdheid: Een uitdaging! Clarinda de Jonge en Marjo Oosterbaan
Hoogbegaafdheid: Een uitdaging! Clarinda de Jonge en Marjo Oosterbaan Hoogbegaafdheid, pff, dat bestaat niet. Hoezo hoogbegaafd, hij moet eerst maar eens een voldoende halen voor de wiskunde repetitie.
Nadere informatieNaam: Louay Alzaghtity StudentNum:1593536 GroepNum: imm08309
Naam: Louay Alzaghtity StudentNum:1593536 GroepNum: imm08309 Abstract In dit essay zal ik uitleg geven over het samenwerken en wat ik vooral geleerd hebt. Verder zal ik uitleggen over mijn interactieve
Nadere informatiebw Prima Filosofie 2005 09-08-2005 13:47 Pagina 1 Ton Vink Prima Filosofie Een eerste kennismaking met de filosofie
bw Prima Filosofie 2005 09-08-2005 13:47 Pagina 1 Ton Vink Prima Filosofie Een eerste kennismaking met de filosofie bw Prima Filosofie 2005 09-08-2005 13:47 Pagina 3 Inhoud HOOFDSTUK 1 5 Filosofie is:
Nadere informatieExamen VWO. Wiskunde A1,2 (nieuwe stijl)
Wiskunde A1,2 (nieuwe stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 20 juni 13.30 16.30 uur 20 01 Voor dit examen zijn maximaal 90 punten te behalen; het examen bestaat
Nadere informatieJohannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,
Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...
Nadere informatieVIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN
E-BLOG VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN in samenwerken Je komt in je werk lastige mensen tegen in alle soorten en maten. Met deze vier verbluffend eenvoudige tactieken vallen
Nadere informatieMindful Coachen Amsterdam tweejarige opleiding
Mindful Coachen Amsterdam Academie voor Open Bewustzijn Wil je minder gehaast je werk doen en meer aandacht hebben voor mensen? Wil je weten hoe je stress bij jezelf en anderen kunt herkennen en verminderen?
Nadere informatieTolstoj als pedagoog CAHIER. Waarom Tolstoj onderwijs in aardrijkskunde en geschiedenis overbodig en zelfs schadelijk vond
Tolstoj als pedagoog CAHIER 3h Waarom Tolstoj onderwijs in aardrijkskunde en geschiedenis overbodig en zelfs schadelijk vond Waarom Tolstoj onderwijs in aardrijkskunde en geschiedenis overbodig en zelfs
Nadere informatieVoorbereiding assessment
Voorbereiding assessment 1. Zelfportret gemaakt door malou... 1 2. Samenvatting... 3 3. Zelfportret door een docent... 5 4. Zelfportret door Slc er... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5. Aanvullende
Nadere informatieTRAINING WERKBEGELEIDING
TRAINING WERKBEGELEIDING Door Martje Kuijlenburg Student no: 500618854 Jaar 3 Hogere Beroepsopleiding Verpleegkunde In opdracht van: de Hogeschool van Amsterdam Docent: Yvonne van Marle INHOUDSOPGAVE Inleiding...
Nadere informatieELSEVIER HULP BIJ STUDIEKEUZE
ELSEVIER HULP BIJ STUDIEKEUZE Naam:... Klas:... Stap : Wat Kan ik? Voor welke vakken haal(de) je de hoogste cijfers op school? Aardrijkskunde Algemene natuurwetenschappen Bewegen, sport en maatschappij
Nadere informatieolvp ieder1 telt Kies voor jouw talent juiste accent! het
olvp Beste ouder(s) Een school en studiekeuze maken na zesde leerjaar is niet gemakkelijk. U krijgt heel wat informatie en wilt met zoveel mogelijk zaken rekening houden. In deze kleine brochure maken
Nadere informatieEconomie - Moderne talen
ASO Economie - Moderne talen Derde graad Economie - Moderne talen LESSENTABEL Vak Type 5e jaar 6e jaar Katholieke godsdienst AV 2 2 Aardrijkskunde AV 1 1 Duits AV 3 3 Economie AV 4 4 Engels AV 3 3 Esthetica
Nadere informatieWie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg
Wie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg Voor wie? Waarom? Wat? Hoe? Voor Omdat leiding Ervaringsgerichte Door middel van leidinggevenden, geven, adviseren en coaching en werkvormen waarbij het adviseurs
Nadere informatieWICO Campus Sint-Hubertus Stationsstraat 25 3910 NEERPELT. Tel. +32 11 64 07 01 Fax +32 11 64 41 46. info@shn.be www.shn.be www.wico.
STUDIERICHTINGEN DERDE GRAAD 0-0 WICO Campus Sint-Hubertus Stationsstraat 5 90 NEERPELT Tel. + 6 07 0 Fax + 6 6 info@shn.be www.shn.be www.wico.be STUDEREN IN DE DERDE GRAAD VAN HET ASO Het doel van het
Nadere informatieELSEVIER HULP BIJ STUDIEKEUZE
ELSEVIER HULP BIJ STUDIEKEUZE Naam:... Klas:... Stap : Wat Kan ik? Voor welke vakken haal(de) je de hoogste cijfers op school? Aardrijkskunde Algemene natuurwetenschappen Bewegen, sport en maatschappij
Nadere informatieChecklist Presentatie geven 2F - handleiding
Checklist Presentatie geven 2F - handleiding Inleiding De checklist Presentatie geven 2F is ontwikkeld voor leerlingen die een presentatie moeten kunnen geven op 2F. In deze handleiding wordt toegelicht
Nadere informatieDe Jefferson Bijbel. Thomas Jefferson
De Jefferson Bijbel Thomas Jefferson Vertaald en ingeleid door: Sadije Bunjaku & Thomas Heij Inhoud Inleiding 1. De geheime Bijbel van Thomas Jefferson 2. De filosofische president Het leven van Thomas
Nadere informatiehavo-top! hv.penta.nl
havo-top! In Hoogvliet start per 1 augustus 2015 een havo- TOP opleiding in het profiel Economie en Maatschappij. Door de samenwerking tussen de PENTA business school Hoogvliet, het VAVO Rijnmond College
Nadere informatiePostmaster opleiding spelpsychotherapie. De docenten hebben veel ervaring, staan dichtbij het werkveld en halen het beste in je naar boven.
mensenkennis De docenten hebben veel ervaring, staan dichtbij het werkveld en halen het beste in je naar boven. Postmaster opleiding spelpsychotherapie Postmaster opleiding spelpsychotherapie Kinderen
Nadere informatieOverzicht curriculum VU
Overzicht curriculum VU Opbouw van de opleiding Ter realisatie van de gedefinieerde eindkwalificaties biedt de VU een daarbij passend samenhangend onderwijsprogramma aan. Het onderwijsprogramma bestaat
Nadere informatieGymnasium. Op het Hondsrug College. Het Hondsrug College, een slimme start voor je toekomst!
Gymnasium Op het Hondsrug College Het Hondsrug College, een slimme start voor je toekomst! Gymnasium Hondsrug Het Gymnasium Hondsrug is een afdeling van het Hondsrug College. Het is onderdeel van het vwo,
Nadere informatieDagelijks werkperiode 3
Naam Huric Medina Klas 3LAW Schooljaar 2013-2014 Latijn 68 Goed gewerkt, Medina. Wiskunde Mooi resultaat, Medina. Je werkt hard aan wiskunde en dat is te zien aan je punten. Doe zo verder tot aan het examen.
Nadere informatieProfilering derde graad
De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,
Nadere informatieSint-Jozefscollege: studierichtingen 3 de graad ASO
Economie-Moderne Talen Economie Moderne Talen natuurwetenschappen 2 2 Duits 3 3 Engels 3 3 Frans 4 4 economie 5 5 wiskunde 3 3 In deze studierichting wordt inzicht in het economisch gebeuren gecombineerd
Nadere informatieDe presentatie: basisprincipes
De presentatie: basisprincipes Een presentatie is eigenlijk een voordracht of spreekbeurt. De belangrijkste soorten: a Een uiteenzetting: je verklaart bv. hoe taal ontstaan is, behandelt het probleem van
Nadere informatieEERSTE GRAAD HET TWEEDE LEERJAAR: LATIJN-GRIEKS
EERSTE GRAAD HET TWEEDE LEERJAAR: LATIJN-GRIEKS Je wil extra uitdaging op theoretisch vlak. Je hebt doorzettingsvermogen, je werkt nauwkeurig en kunt een stevig studieritme aan. Door de 7 uren Latijn en
Nadere informatieMét code voor 11 online video s!
Mét code voor 11 online video s! 5 Voorwoord Mijn eerste kennismaking met de bijbelstudies van Beth Moore was in 2006 in onze gemeente in Amerika. Mijn echtgenoot Mark had kort daarvoor zijn baan opgezegd
Nadere informatieDraaiboek voor een gastles
Draaiboek voor een gastles Dit draaiboek geeft jou als voorlichter van UNICEF Nederland een handvat om gastlessen te geven op scholen. Kinderen, klassen, groepen en scholen - elke gastles is anders. Een
Nadere informatieNaam: Huseyin Ayaz St. Nummer: 1683039 Groep: imm08209 Universiteit der dromen
Naam: Huseyin Ayaz St. Nummer: 1683039 Groep: imm08209 Universiteit der dromen Onze film gaat over een droom van een student die de Vrije universiteit doorloopt en aan het eind van het film woedend wakker
Nadere informatieSint-Jan Berchmanscollege
Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Klassieke Talen (2de en 3de graad ASO) Leerlingprofiel Je leest graag, je wil je taalvaardigheid versterken, en je hebt interesse in cultuur en maatschappij? Een
Nadere informatieStuderen na het HBO. stand van zaken 2013-2014. Informatie van het Avans Studentendecanaat
Studeren na het HBO stand van zaken 2013-2014 Informatie van het Avans Studentendecanaat 1 Studeren na het HBO: onderwerpen 1. Wat moet je weten over het collegegeld als je kiest voor een nieuwe bachelor
Nadere informatieThema Kinderen en school
http://www.edusom.nl Thema Kinderen en school Lesbrief 20. Het adviesgesprek. Wat leert u in deze les? Advies vragen. / woorden die hetzelfde betekenen. Advies geven. / woorden die hetzelfde betekenen.
Nadere informatieJuridische medewerker
28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...
Nadere informatieHandleiding Lesmethode Groep 7 &8 Huiswerk Bikkels. Inkijkexemplaar
Handleiding Lesmethode Groep 7 &8 Huiswerk Bikkels versie 2016 Inhoudsopgave Introductie 5 Verantwoording methodiek 6 Doorgaande lijn Po en Vo 7 Preventief en curatief 8 Organiseer je les 9 Praktische
Nadere informatieCHATTEN. verborgen verdriet MARIAN HOEFNAGEL
CHATTEN verborgen verdriet MARIAN HOEFNAGEL Stotteren Kom op, Roy. Het is allang tijd. De leraar informatica legt een hand op Roys schouder. Maar Roy kijkt niet op of om. Hij zit achter de fijnste computer
Nadere informatieOPZOEKEN IN HET WOORDENBOEK (1)
OPZOEKEN IN HET WOORDENBOEK (1) In de les leer je vaak nieuwe woorden. Je docent kan je helpen, maar je kan nieuwe woorden ook in het woordenboek opzoeken. Wat moet je doen? 1. Neem een woordenboek en
Nadere informatieINFORMATIEAVOND PROFIEL- EN PAKKETKEUZE LEERJAAR III WELKOM!!
INFORMATIEAVOND PROFIEL- EN PAKKETKEUZE LEERJAAR III WELKOM!! PROGRAMMA Informatie over de 2e Fase De opbouw van de bovenbouw De profielen Nieuwe vakken Extra vak(ken) Slaag- / Zakregeling Dyslexie en
Nadere informatieJONG HOEZO ANDERS?! EN HOOGGEVOELIG. Informatie, oefeningen en tips voor hooggevoelige jongeren
Ellen van den Ende in samenwerking met Mariëtte Verschure JONG EN HOOGGEVOELIG HOEZO ANDERS?! Informatie, oefeningen en tips voor hooggevoelige jongeren Uitgeverij Akasha Inhoud Hooggevoelig, hoezo anders?!
Nadere informatieWat was de prijs/maand om deze accommodatie te huren? 326 Hoe was de prijs/kwaliteit verhouding voor deze accommodatie?
VRAAG ANTWOORD Gewoon een nummer voor de administratie van de bevraging 55 Heb je een taaltest moeten afleggen voor je mocht starten met studeren aan de universiteit die je gekozen hebt? Nee Hoe zag de
Nadere informatieLatijn-wiskunde Latijn-moderne talen wetenschappen economie-wiskunde economie-moderne talen humane wetenschappen
Tweede graad aso In de tweede graad aso kies je voor een bepaalde richting. Ongeacht je keuze, blijft er een groot gemeenschappelijk basispakket van 26 lesuren algemene vakken. Het niveau van deze vakken,
Nadere informatieVragen gesteld in het evaluatieformulier + Antwoorden
Verslag Studenten Evaluatie Videoproject Door Tonny Mulder, a.b.mulder@uva.nl, 26 sept 213 De studenten van de opleidingen Biologie, Biomedische Wetenschappen en Psychobiologie krijgen in het 1 ste jaar
Nadere informatieIk ben maar een eenvoudige ezel, maar ik wil je graag een mooi verhaal vertellen
De ezel van Bethlehem Naar een verhaal van Jacques Elan Bewerkt door Koos Stenger Ik ben maar een eenvoudige ezel, maar ik wil je graag een mooi verhaal vertellen over iets wat er met me gebeurd is. Het
Nadere informatieKraak de geest van de DJ
Kraak de geest van de DJ Een observatie Door Nicky van Veen Inleiding Hoe komt het dat creatievelingen zo goed kunnen performen en zo creatief kunnen zijn op het moment dat ze moeten schitteren. Om dit
Nadere informatieGemeente in Christus,
meditatie voor 3 mei 2015 thema geloof EN wetenschap Gemeente in Christus, Misschien heb je wel eens gehoord van de film The Matrix, of misschien heb je m zelfs wel eens gezien. De film gaat over een kleine
Nadere informatieGelukkig wie nederig van hart is, voor hen is het koninkrijk. les 4 FOLLOW MENTOR
Gelukkig wie nederig van hart is, voor hen is het koninkrijk van de hemel les 4 DEEL 3 FOLLOW MENTOR ONS HART Matt 5:3 Mensen die nederig van hart zijn, mogen het koninkrijk van de hemel binnengaan. Er
Nadere informatieEvaluatie PvKO Mastersessie 10 april 2014
Verwachting en aanbeveling Evaluatie PvKO Mastersessie 10 april 2014 Heeft de PvKO Mastersessie aan jouw verwachting voldaan? Toelichting: De link met Big Data was me niet echt duidelijk, titel dekte de
Nadere informatierijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005
rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard
Nadere informatieELSEVIERS HULP BIJ STUDIEKEUZE
ELSEVIERS HULP BIJ STUDIEKEUZE Naam:... Klas:... STAP : WAT KAN IK? Voor welke vakken haal(de) je de hoogste cijfers op school? Aardrijkskunde Algemene natuurwetenschappen Bewegen, sport en maatschappij
Nadere informatieUser Centered Design. Personas ontwikkelen
User Centered Design Personas ontwikkelen Persona: Wat is een persona? Een model gebaseerd op realistisch gedrag, motivatie, houding, vaardigheden en behoeften Gefilterd uit het observeren van echte mensen.
Nadere informatieWie ben ik in het koninkrijk? les 1 DISCIPLE MENTOR
Wie ben ik in het koninkrijk? les 1 DEEL 4 DISCIPLE MENTOR In Gen 1, 2 en 3 lezen we direct hoe God denkt over de mens. Hij laat zien wie we zijn, waar we voor gemaakt zijn en wat onze bestemming in het
Nadere informatiea. De hoogte van een toren bepalen met behulp van een stok
Gelijkvormigheid in de 17 de - en 18 de -eeuwse landmeetkunde Heb jij enig idee hoe hoog dat gebouw of die boom is die je uit het raam van je klaslokaal ziet? Misschien kun je de hoogte goed schatten,
Nadere informatieZondag 8 november 2015 Sint Maarten de oogst van ons leven
Zondag 8 november 2015 Sint Maarten de oogst van ons leven Lezing: Marcus 12 : 28 34 De herfst brengt voor veel mensen een zekere weemoedigheid.: de bladeren vallen, de zomer is echt voorbij. In de herfst
Nadere informatieWiskunde en creativiteit
Wiskunde en creativiteit Tom Verhoeff Al op de kleuterschool kreeg ik mijn bedenkingen bij de manier waarop het onderwijs omgaat met creativiteit. Creativiteit kwam toen niet verder dan de (door juffen
Nadere informatieAcademische opleiding leraar basisonderwijs
2015 2016 Academische opleiding leraar basisonderwijs ACADEMISCHE OPLEIDING LERAAR BASISONDERWIJS Vind jij het inspirerend om aan kinderen les te geven? Ben je geïnteresseerd in onderzoek naar verschillen
Nadere informatieSint-Jan Berchmanscollege
Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Klassieke Talen (2de en 3de graad ASO) Leerlingprofiel Je leest graag, je wil je taalvaardigheid versterken, en je hebt interesse in cultuur en maatschappij? Een
Nadere informatieJan de Laat OVERSTAG
Jan de Laat VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van teksten
Nadere informatie3 Hoogbegaafdheid op school
3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit
Nadere informatieLeerstijlentest van David Kolb Davy Jacobs, GDD1B
Leerstijlentest van David Kolb Davy Jacobs, GDD1B Inleiding Mensen, studenten dus ook, verschillen nogal in de wijze waarop ze leren. Als je dat weet, begrijp je beter waarom een student iets aanpakt,
Nadere informatieC. 3 Wat wil ik Wat is je ambitie/drive; jouw motivatie en interesse
C. 3 Wat wil ik Wat is je ambitie/drive; jouw motivatie en interesse en ook: wil ik werken, of door naar een (passende) hbo-opleiding? Optie 1: Een vraag die ieder mens zich vroeg of laat stelt: wat wil
Nadere informatieJeroen Groenewoud. Het rolmodellenproject
Jeroen Groenewoud Het rolmodellenproject Inhoud presentatie Aanleiding project Theoretische achtergrond Inhoud rolmodellenproject Ervaringen en uitkomsten onderzoek Werving rolmodellen en randvoorwaarden
Nadere informatiePieter Jonkers Studentnummer: 695247 22 06 2011
MONTESSORI LYCEUM AMSTERDAM Smartboard De mening van de Leerlingen Pieter Jonkers Studentnummer: 695247 22 06 2011 Inhoud 1. Inleiding... 3 Aanleiding... 3 Doel van het onderzoek... 3 2. Onderzoeksvraag...
Nadere informatieik kies voor mijn talent
2deel 1 Naar de 2 de graad: ik kies voor mijn talent Naam:.. Klas:.. De sterke punten van jouw leven Mijn wensdromen = Mijn energie Jij vandaag Vragen 1. Denk na over volgende vragen. 2. Overleg hierover
Nadere informatieStuderen na het HBO. stand van zaken 2014-2015. Informatie van het Avans Studentendecanaat
Studeren na het HBO stand van zaken 2014-2015 Informatie van het Avans Studentendecanaat 1 Studeren na het HBO: onderwerpen 1. Wat moet je weten over het collegegeld als je kiest voor een nieuwe bachelor
Nadere informatieVwo+ en Gymnasium WINKLER PRINS
Met kop en schouder Vwo+ en Gymnasium OP WINKLER PRINS Grieks en Latijn geven je diploma een gouden randje! Is vwo+ of het gymnasium wat voor jou? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, moet je jezelf de
Nadere informatieVZW LOOPBAANCENTRUM. Tevreden. met je huidige. werksituatie?
VZW LOOPBAANCENTRUM Tevreden met je huidige werksituatie? Kompas loopbaancentrum: een kwarteeuw aan ervaring met diverse loopbaanvragen, coaching op maat van de klant. Kompas is erkend door de Vlaamse
Nadere informatieRubriek. Leerlingbegeleider. Kantine Computers en studiehoeken Mediatheek. Zelf kiezen Theorie en praktijk. Afwisselende werkvormen Samenwerken
Tevredenheidspeiling Goede scholen streven voortdurend naar kwaliteitsverbetering. Welke kwaliteiten en wiens kwaliteiten? Niet alleen de professionals, ook leerlingen hebben een mening over de kwaliteiten
Nadere informatieVoorwoord Met oprechte blijdschap schrijf ik het voorwoord voor dit boek. Ik ken Henk Rothuizen al vele jaren en heb hem zien opgroeien tot een man van God, met een bediening die verder reikt dan zijn
Nadere informatieNeem nu even tijd om de Heilige Geest te vragen je te helpen bij deze studie en inzicht te geven in zowel het Woord als in je eigen leven.
Doel B: Relatie met Jezus de Koning : studenten ontwikkelen zich, vanuit een persoonlijke overtuiging, als leerling, vertrouweling en toegewijde volgeling van Jezus op elk terrein van hun leven. Doel van
Nadere informatieE.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7
E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7 1 Vera Kleuskens groep 7 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Inleiding... 4 1. Wat is E.H.B.O... 5 2. E.H.B.O. vereniging... 6 3. Cursus... 7+8+9 4. Reanimatie en A.E.D....
Nadere informatieDit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.
Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren
Nadere informatieTest: Je ouders als studie oriëntatiecoach
Test: Je ouders als studie oriëntatiecoach Je ouders kunnen perfecte last minute studie oriëntatiecoaches zijn, maar weten ze eigenlijk wel wat je dromen en ambities zijn? En omgekeerd: weet jij hoe jouw
Nadere informatieProfilering derde graad
De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,
Nadere informatie