26e jaargang maart Good practice

Transcriptie

1 1 nr 26e jaargang maart 2003 Good practice

2 Handvest Kind en Ziekenhuis Het recht op een optimale medische behandeling is ook voor kinderen een fundamenteel recht 1 ONDEREN worden niet in een ziekenhuis opgenomen als de zorg die zij nodig hebben thuis, in dagbehandeling of poliklinisch kan worden verleend. 2 KINDEREN hebben het recht hun ouders of verzorgers altijd bij zich te hebben. 3 OUDERS wordt accommodatie en de mogelijkheid tot overnachting naast het kind aangeboden zonder dat daar kosten voor in rekening worden gebracht. OUDERS worden geholpen en gestimuleerd bij het kind te blijven en deel te nemen aan de verzorging en verpleging van het kind. 4 KINDEREN en OUDERS hebben recht op informatie. De informatie wordt aangepast aan leeftijd en bevattingsvermogen van het kind. Maatregelen worden genomen om pijn, lichamelijk ongemak en emotionele spanningen te verlichten. 5 KINDEREN EN OUDERS hebben recht op alle informatie die noodzakelijk is voor het geven van toestemming voor onderzoeken, ingrepen en behandelingen. KINDEREN worden beschermd tegen overbodige behandelingen en onderzoeken en tegen oneigenlijk gebruik van persoonlijke gegevens. 6 KINDEREN worden in het ziekenhuis gehuisvest en verzorgd samen met kinderen in dezelfde leeftijdsen/of ontwikkelingsfase. KINDEREN worden niet samen met volwassenen verpleegd. Er bestaat geen leeftijdsgrens voor bezoekers. 7 KINDEREN hebben recht op mogelijkheden om te spelen, zich te vermaken en onderwijs te genieten al naar gelang hun leeftijd en lichamelijke conditie. Kinderen hebben recht op verblijf in een stimulerende, veilige omgeving waar voldoende toezicht is en die berekend is op kinderen van alle leeftijdscategorieën. 8 KINDEREN worden behandeld en verzorgd door medisch, verpleegkundig en ander personeel dat speciaal voor de zorg aan kinderen is opgeleid. Het beschikt over de kennis en de ervaring die nodig zijn om ook aan de emotionele eisen van het kind en het gezin tegemoet te komen. 9 KINDEREN hebben recht op verzorging en behandeling door zoveel mogelijk dezelfde personen, die onderling optimaal samenwerken. 10 KINDEREN hebben het recht met tact en begrip te worden benaderd en behandeld. Hun privacy wordt te allen tijde gerespecteerd.

3 3 Good practice 4 Enquête Kind en Ziekenhuis Uitgave van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis. Verschijnt in maart, juni, september en december. De vereniging heeft tot doel: het bevorderen van het welzijn van het kind vóór, tijdens en na een opname in het ziekenhuis. COLOFON Het tijdschrift KIND EN ZIEKENHUIS wordt vier maal per jaar toegestuurd aan de leden van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis. Losse nummers kosten 7,50 per stuk en kunnen worden besteld door het verschuldigde bedrag over te maken naar girorekening ten name van Kind en Ziekenhuis, Dordrecht, onder vermelding van de jaargang en het nummer. Redactie M. van Bergen-Rodts Mr. I. Harkema-Dun T. Kolman M. van Loon-van Bovene Drs. M. Overbosch-Kamerbeek Eindredactie Van Rosendaal Tekstprodukties, Laqueuille (Fr.) Adres redactie Korte Kalkhaven JM Dordrecht Telefoon: kind.en.ziekenhuis@worldonline.nl Druk Pasmans Offsetdrukkerij BV, Den Haag Ontwerp omslag: Jan A. Veenman Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis ISSN: Gaatje met laser of een oorbuisje 15 Een spoor op ooghoogte 20 Diabolo, brug tussen ziekenhuizen en jeugdhulpverlening 24 Preoperatieve screening door de anesthesioloog 27 In de media 28 Brieven 30 Boeken Het tijdschrift KIND EN ZIEKENHUIS is een uitgave onder verantwoordelijkheid van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis. Het is een middel om de standpunten van de vereniging uit te dragen en haar doelstellingen te verwezenlijken. In samenhang daarmee wordt in het blad ook in bredere zin aandacht besteed aan onderwerpen die met 'kind en ziekenhuis' verband houden. Met name voor bijdragen van derden geldt, dat deze niet noodzakelijkerwijs het standpunt van de vereniging vertolken of dat de vereniging het met de strekking eens is. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, gekopieerd of vertaald zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Citeren van korte passages is toegestaan met juiste vermelding van bron, auteur en paginanummer. Bij overname ontvangt de redactie graag een exemplaar van het medium waarin het overgenomen artikel is geplaatst. Op foto's berust doorgaans copyright; ook voor het overnemen hiervan is schriftelijke toestemming van de uitgever nodig. Correspondentie inzake overname of reproduktie richten aan: Redactie Kind en Ziekenhuis, Korte Kalkhaven 9, 3311 JM Dordrecht. KIND EN ZIEKENHUIS MAART

4 BERICHTEN Landelijke Vereniging KIND EN ZIEKENHUIS Landelijk Bureau Korte Kalkhaven JM Dordrecht tel worldonline.nl M. van Bergen-Rodts, directeur T. Kolman C. Hilhorst Bestuur Mr. I. Harkema-Dun, voorzitter W. Molenaar, secretaris F. van de Putte, penningmeester A. van Bergen Postbank ten name van Kind en Ziekenhuis te Dordrecht Bank ten name van Kind en Ziekenhuis te Dordrecht Website ww w.kindenziekenhuis.nl Lidmaatschap Het lidmaatschap van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis staat open voor iedereen die zich voelt aangesproken door de doelstelling van de vereniging. Aanmelding kan gebeuren: * schriftelijk of telefonisch bij het Landelijk Bureau van de vereniging; * door het insturen van het Aanmeldingsformulier dat elders in dit tijdschrift is afgedrukt. Leden ontvangen vier keer per jaar het tijdschrift Kind en ziekenhuis, de kwartaaluitgave van de vereniging. De contributie bedraagt minimaal 27,27 per jaar. Het verenigingsjaar loopt van 1 oktober tot en met 30 september. Bij toetreding in de loop van het verenigingsjaar is de volledige contributie verschuldigd. In dat geval ontvangen nieuwe leden alsnog de in dat verenigingsjaar reeds verschenen nummers van het tijdschrift Kind en ziekenhuis. Opzeggingen schriftelijk tot drie maanden voor het einde van het verenigingsjaar. Donateurschap Voor wie de vereniging moreel en financieel wil steunen bestaat de mogelijkheid zich als donateur aan te melden. Donateurs dragen jaarlijks een bedrag naar eigen Richtlijn Duchenne In samenspraak tussen patiënten en artsen is een richtlijn tot stand gekomen voor een betere organisatie van de zorg voor Duchenne-patiënten, zo laat de Vereniging Spierziekten Nederland (VSN) weten. Duchenne spierdystrofie is een ernstige spierziekte die vrijwel alleen bij jongens voorkomt. Aan de richtlijn voor de behandeling was behoefte omdat een Duchenne-patiënt in zijn leven met tientallen verschillende artsen en andere hulpverleners te maken kan krijgen. Daardoor is er een grote kans dat er langs elkaar heen wordt gewerkt, dat dingen dubbel gebeuren of juist helemaal niet gebeuren. De richtlijn omvat 46 pagina's met praktische aanwijzingen voor artsen, andere hulpverleners en patiënten. Tegelijk met de richtlijn is de publicatie 'Revalidatie bij spierdystrofie type Duchenne' van de hand van de Een Anderskindje In het televisieprogramma voor kleuters Koekeloere (Schooltv) van woensdag 2 april wordt de aflevering 'Een Anderskindje' uitgezonden. Centraal hierin staat een doof kindje, met wie Moffel en Piertje, de hoofdrolspelers van Koekeloere, op stap gaan. Zij ontdekken dat dove kinderen wel een beetje anders zijn dan andere kinderen, maar dat zij ook spelen, leren en plezier hebben. Ook wordt er een kijkje genomen in een doveninstituut. De uitzending begint om 9.00 uur. Schenking en testament revalidatiearts drs. MJ. van Tol-de Jager verschenen. Hierin is beknopt beschreven welke zorg een Duchenne-patiënt dient te krijgen, van de diagnosestelling tot de fase rond het levenseinde. Beide uitgaven kunnen worden besteld bij de VSN in Baarn (telefoon , fax ), zij kunnen ook worden overgenomen uit de website van de vereniging op internet ( Epilepsiespreekuur In het kader van haar 25-jarig bestaan houdt de Epilepsie Vereniging Nederland (EVN) elke maandagavond een interactief spreekuur op haar jubileumwebsite ( Bezoekers van de site kunnen dan vanaf uur hun vragen voorleggen aan een wisselend team van specialisten en ervaringsdeskundigen. Ook houdt de jubilerende vereniging door heel Nederland dertig voorlichtingsbijeenkomsten. Informatie daarover is eveneens op de jubileumwebsite te vinden. Website hulpmiddelen Het Hulpmiddelen Informatie Centrum (HIC) heeft een website op internet geopend. Bezoekers vinden er onder andere informatie over de mogelijkheden op het gebied van (medische) hulpmiddelen, vergoedingsregelingen en relevante wetgeving. Gebruikers van hulpmiddelen kunnen ook via de site contact zoeken met lotgenoten. Het adres is: Indien u het werk van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis wilt steunen, kunt u een schenking aan de vereniging doen of de vereniging in uw testament opnemen. Daar de vereniging is aangemerkt (bij beschikking van 2 mei 1980) als rechtspersoon welke uitsluitend of nagenoeg uitsluitend een algemeen belang beoogt (als bedoeld in artikel 24, lid 4 van de Successiewet), is voor haar bij verkrijgingen krachtens schenking danwel krachtens erfrecht een verlaagd fiscaal tarief van toepassing. Bovendien gelden voor 2003 de volgende vrijstellingen: * wat het successierecht betreft tot een bedrag van 8.284,--; * wat het schenkingsrecht betreft tot een bedrag van 4.143,. 2 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 2003

5 Kent u een voorbeeld van good practice in uw 'eigen' ziekenhuis waar andere ziekenhuizen hun voordeel mee kunnen doen? Het Landelijk Bureau van Kind en Ziekenhuis wil graag geattendeerd worden op innovatieve elementen in de zorg aan kinderen. U kunt hiervoor contact opnemen met het Landelijk Bureau via telefoonnummer: of per worldonline.nl. Een bericht of een verslag kunt u ook sturen naar: Kind en Ziekenhuis, Korte Kalkhaven 9, 3311 JM Dordrecht. Good practice Voor haar uitgave 'Welk ziekenhuis kiest u?' onderzocht de vereniging Kind en Ziekenhuis opnieuw, voor de zevende keer, hoe het is gesteld met de kindgerichtheid van de ziekenhuizen. Aan de resultaten van het onderzoek wordt in dit nummer uitgebreid aandacht besteed. De samenvattende conclusie is, dat vrijwel elk ziekenhuis in de zorg die het aan kinderen biedt wel een aantal kindgerichte elementen heeft zitten, maar dat er maar drie zijn die over de gehele lijn als echt 'kindgericht' kunnen worden beschouwd. Als het in meer dan de helft van de ziekenhuizen mogelijk is dat ouders op de verkoeverkamer bij hun kind zijn en als in bijna de helft van de ziekenhuizen een anesthesiologisch preoperatief spreekuur kan worden gehouden, dan moet dat toch ook in de andere ziekenhuizen kunnen worden gerealiseerd? In het onlangs verschenen boek 'Moderne Patiëntenzorg in Nederland'* beschrijven de samenstellers voorbeelden van innovatief denken en doen in de gezondheidszorg. Zij analyseren de voorwaarden waaronder de bedoelde projecten tot een succes konden worden en vragen zich af waarom het zo lang duurt voor zorginnovaties een brede verspreiding krijgen. Volgens de auteurs 'bestaat er geen geldig excuus om de kennis en ervaring die op dit moment aanwezig is (...) niet breed in de praktijk te brengen'. Nodig is, naast een reeks van andere zaken, dat men zich realiseert dat er andere, betere mogelijkheden zijn om de zorg in te richten. In dit verband spreekt het boek van 'dat moment van inzicht, van enthousiasme' dat kan zorgen voor een omslag. In dit themanummer worden vier voorbeelden van good practice gepresenteerd. In de regio Zuid-Holland Zuid kwam een unieke samenwerking tot stand tussen enkele ziekenhuizen en de jeugdhulpverlening in de zorg voor kinderen met diabetes. In het Juliana Kinderziekenhuis in Den Haag en het Sophia in Rotterdam wordt gewerkt met een poliklinische laserbehandeling, zonder narcose, als alternatief voor het plaatsen van oorbuisjes bij kinderen. Het St. Radboud in Nijmegen onderzoekt de mogelijkheden voor een bewegwijzering speciaal voor kinderen in de nieuwbouw van het ziekenhuis. Het Groene Hartziekenhuis in Gouda verbeterde de kwaliteit van de zorg door het invoeren van een preoperatief spreekuur door de anesthesioloog. Deze initiatieven kunnen als voorbeelden van good practice de andere ziekenhuizen tot inspiratie dienen. Ongetwijfeld kunnen de ziekenhuizen die tekortschieten in de kindgerichtheid van hun zorg verwijzen naar praktische obstakels waardoor bij hen niet kan wat elders wel mogelijk is. Wij zouden graag zien dat ook zij 'dat moment van inzicht, van enthousiasme' mogen beleven. Als dit gebeurt, zijn er weinig problemen die niet kunnen worden opgelost. Redactie * Moderne Patiëntenzorg in Nederland. Van Kennis naar Actie. Redactie Guus Schrijvers, Nico Oudendijk, Pety de Vries, Margriet Hageman. Elsevier gezondheidszorg, Maarssen. ISBN KIND EN ZIEKENHUIS MAART

6 Enquête Kind en Ziekenhuis Kindgericht, maar veelal met mate Hoe kindgericht zijn de ziekenhuizen? Voor de zevende editie van de gids 'Welk ziekenhuis kiest u?' ging Kind en Ziekenhuis opnieuw na welke voorzieningen de ziekenhuizen kinderen en ouders te bieden hebben. Drie ziekenhuizen zijn voorbeelden van goodpractice, waar de andere zich aan kunnen spiegelen. Al sinds 1985 onderzoekt Kind en Ziekenhuis periodiek de kindgerichtheid van ziekenhuizen. In dat jaar verscheen de eerste editie van 'Welk ziekenhuis kiest u?' met daarin de resultaten van het eerste onderzoek. Onlangs is de zevende editie van de gids uitgekomen waarin de resultaten zijn opgenomen van het onderzoek dat de vereniging in de loop van vorig jaar uitvoerde. De informatie in 'Welk ziekenhuis kiest u?' helpt ouders bij het kiezen van een ziekenhuis wanneer zij door de huisarts worden doorverwezen naar een specialist. Tegelijk bieden de resultaten van de enquête die aan elke editie van de gids ten grondslag ligt, inzicht in de vraag hoe het in algemene zin is gesteld met de kindgerichtheid van de ziekenhuizen. Kiezen Als hun kind naar het ziekenhuis moet, maken steeds meer ouders een bewuste keus voor een ziekenhuis dat aan hun wensen tegemoet komt. Zij willen bijvoorbeeld bij hun kind door T. Kolman in het ziekenhuis kunnen blijven slapen of erbij kunnen zijn als hun kind onder narcose wordt gebracht en daaruit ontwaakt. Of een ziekenhuis deze - en andere - faciliteiten biedt, kunnen zij nagaan in de gids. 'Welk ziekenhuis kiest u?' bevat gegevens over alle ziekenhuizen in Nederland (algemene ziekenhuizen, kinderziekenhuizen en kinderklinieken in academische ziekenhuizen). De informatie is afkomstig van de ziekenhuizen zelf, die op verzoek van Kind en Ziekenhuis een uitgebreide vragenlijst invullen. De vereniging vraagt de ziekenhuizen naar de aanwezigheid van een aantal basisvoorzieningen voor kinderen en ouders. Het gaat daarbij om voorzie- ningen die naar de mening van de vereniging minimaal in een ziekenhuis aanwezig moeten zijn, wil er sprake zijn van een kindgericht klimaat. De vragen spitsten zich toe op twee situaties: de meerdaagse opname op de kinderafdeling (waarbij kinderen voor meerdere dagen in een ziekenhuis worden opgenomen op een kinderafdeling) en dagverpleging (waarbij kinderen na een operatie een aantal uren een bed bezetten, maar de nacht niet in het ziekenhuis hoeven door te brengen). Kindgericht? Uit de resultaten van de laatste enquête blijkt dat de meeste ziekenhuizen wel een aantal van de basisvoorzieningen voor kinderen en ouders bieden, maar dat er maar weinig zijn die in alle opzichten aanspraak kunnen maken op het predicaat 'kindgericht'. Meerdaagse opname Voor de meerdaagse opname op de 4 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 2003

7 kinderafdeling is de ziekenhuizen gevraagd: - of bezoek van ouders mogelijk is op elk moment tussen 8.00 en uur (open bezoek); - of een van de ouders in de kamer bij het kind kan overnachten als het kind op een meerpersoonskamer wordt verpleegd (rooming-in op zaal); - of een van de ouders in de kamer bij het kind kan overnachten als het kind op een eenpersoonskamer of in een isolatiebox wordt verpleegd (rooming-in in box); - of een van de ouders aanwezig mag zijn als het kind onder narcose wordt gebracht, indien het gaat om een operatie waarvoor tevoren een datum is afgesproken (inleiding narcose gepland); - of een van de ouders aanwezig mag zijn als het kind onder narcose wordt gebracht, indien het een spoedoperatie betreft (inleiding narcose spoed); - of een van de ouders bij het kind mag zijn direct nadat het de opera- tiekamer heeft verlaten en nog op de verkoeverkamer (uitslaapkamer) verblijft (ontwaken narcose); - of ouders en kind bij een geplande chirurgische ingreep vóór de opnamedag worden gezien door een anesthesioloog (anesthesiespreekuur). Van de in totaal 109 ziekenhuislocaties waar kinderen voor meerdere dagen kunnen worden opgenomen, scoorden er negen positief op elk van deze zeven aspecten van kindgerichtheid. Dit zijn Amsterdam - BovenIJ ziekenhuis Amsterdam - Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (OLVG)/locatie Oosterpark Amsterdam - Slotervaartziekenhuis Amsterdam - VU Medisch Centrum Blaricum - Ziekenhuis Gooi Noord Den Haag - Medisch Centrum Haaglanden/locatie Westeinde Groningen - Martini Ziekenhuis/ locatie Van Ketwich Winschoten - St. Lucas Ziekenhuis Zaandam - De Heel Zaans Medisch Centrum Van de negen hierboven genoemde ziekenhuizen zijn er slechts twee waar adolescenten op een speciale eenheid voor adolescenten verblijven. Dit zijn het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (OLVG)/locatie Oosterpark en het Martini Ziekenhuis/locatie Van Ketwich. Dagverpleging Voor dagverpleging is de ziekenhuizen gevraagd: - of een van de ouders bij het kind op de afdeling kan zijn gedurende de gehele periode dat het in het ziekenhuis verblijft (open bezoek); - of een van de ouders aanwezig mag zijn als het kind onder narcose wordt gebracht, indien het gaat om een operatie waarvoor tevoren een datum is afgesproken (inleiding narcose); - of een van de ouders bij het kind mag zijn direct nadat het de operatiekamer heeft verlaten en nog op KIND EN ZIEKENHUIS MAART

8 de verkoeverkamer (uitslaapkamer) verblijft (ontwaken narcose); - of het kind in de uren dat het in het ziekenhuis is, op een kinderafdeling verblijft of op een andere afdeling (verblijf); - of de verpleging al dan niet gebeurt door kinderverpleegkundigen (verpleging); - of er op dezelfde locatie een kinderafdeling aanwezig is, opdat een kind niet naar een andere locatie moet worden vervoerd als het onvoorzien toch 's nachts moet blijven; - of ouders en kind vóór de operatiedag worden gezien door een anesthesioloog (anesthesiespreekuur). Van de in totaal 135 ziekenhuislocaties met dagverpleging scoorden er eveneens negen positief op elk van deze zeven aspecten van kindgerichtheid. Dit zijn Alkmaar - Medisch Centrum Alkmaar Amsterdam - Slotervaartziekenhuis Blaricum - Ziekenhuis Gooi Noord Den Haag - Medisch Centrum Haaglanden/locatie Westeinde Hardenberg - Streekziekenhuis Coevorden - Hardenberg / locatie Hardenberg Leiden - LUMC/Willem-Alexander Kinder- en Jeugdcentrum Nieuwegein - St. Antonius Ziekenhuis Nijmegen - UMC St. Radboud/ Universitair Kinderziekenhuis St. Radboud Rotterdam - Erasmus MC/Sophia Kinderziekenhuis Top-drie Uit beide lijstjes blijkt, dat er maar drie ziekenhuizen positief scoren bij zowel meerdaagse opname als bij dagverpleging. Deze top-drie bestaat uit Amsterdam - Slotervaartziekenhuis Blaricum - Ziekenhuis Gooi Noord Den Haag - Medisch Centrum Haaglanden/locatie Westeinde. Plussen en minnen De resultaten van de laatste enquête 6 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 2003

9 overziend, constateert de vereniging wat betreft de kindgerichtheid van de ziekenhuizen over het geheel genomen zowel plussen als minnen. Rooming-in en dagverpleging voor kinderen zijn in de loop der jaren in de ziekenhuizen heel gewoon geworden. Uit het onderzoek komt naar voren dat ouders in bijna alle ziekenhuizen zowel overdag als 's nachts bij hun kind kunnen blijven als zij dat willen. Ook kunnen ouders in de meeste ziekenhuizen bij hun kind blijven tot op het moment dat het kind wegzakt in de narcose. Opmerkelijk is, dat dit in meer dan de helft van de ziekenhuizen niet kan als het om een spoedoperatie gaat, terwijl de kinderen juist dan vaak van slag zijn. Ouders die bij hun kind willen zijn op het moment dat het wakker wordt uit de narcose kunnen daarvoor nog lang niet in alle ziekenhuizen terecht. Iets minder dan de helft van de ziekenhuizen blijft op dit punt in gebreke. Opvallend is dat kindgerichte voorzieningen voor zuigelingen vaak achterblijven bij die voor peuters en kleuters en dat te weinig rekening wordt gehouden met de speciale behoeften van adolescenten. Zo heeft nog niet de helft van de ziekenhuizen een recreatieruimte die op jongeren is afgestemd en zelfs de drie ziekenhuizen die als beste uit het onderzoek naar voren komen, hebben geen speciale voorzieningen voor de adolescenten. Verkeerde weg Niet zonder bedenkingen kijkt de vereniging aan tegen enkele ontwikkelingen die zich aftekenen bij de dagverpleging. Dagverpleging voor kinderen is in de Nederlandse ziekenhuizen inmiddels een geaccepteerde zaak. Meer dan tachtig procent van de operaties bij kinderen wordt tegenwoordig in dagverpleging uitgevoerd. Kind en Ziekenhuis is een groot voorstander van dagverpleging, die kind en ouder veel voordelen biedt. Dagverpleging komt ook tegemoet aan Artikel 1 van het Handvest Kind en Ziekenhuis, waarin DAGVERPLEGING KINDEREN GAAT VERKEERDE KANT OP wordt gesteld dat kinderen niet in een ziekenhuis worden opgenomen als de zorg die zij nodig hebben thuis, in dagbehandeling of poliklinisch kan worden verleend. De vereniging juicht het toe dat een groeiend percentage kinderen in dagbehandeling wordt geopereerd. Tegelijk is zij niet zonder zorgen over de weg die veel ziekenhuizen met deze behandelmethode zijn ingeslagen. Zo zijn er, onder andere als gevolg van verdergaande samenwerking en fusies, steeds meer ziekenhuislocaties met dagverpleging waaraan geen kinderafdeling is verbonden. Zijn er complicaties waardoor een Welk ziekenhuis kiest u? De gids 'Welk ziekenhuis kiest u?' kan worden besteld door een bedrag van 6,00 over te maken naar gironummer ten name van Kind en Ziekenhuis te Dordrecht, onder vermelding van 'Gids WZKU'. Particulieren kunnen de gids ook schriftelijk bestellen bij: Kind en Ziekenhuis, Korte Kalkhaven 9, 3311 JM Dordrecht, met bijsluiting van vijftien postzegels van 0,39. Instellingen kunnen per bestellen (kind.en.ziekenhuis@worldonline.nl) met vermelding van de naam van de besteller en de wijze van facturering. kind toch 's nachts moet blijven, dan moet het naar een ander ziekenhuis worden gebracht. Bovendien missen deze locaties zonder kinderafdeling de vanzelfsprekende aanwezigheid van een kinderarts. Een ander punt van zorg is dat veel kinderen die in dagbehandeling worden geopereerd, niet op een kinderafdeling worden opgenomen en niet worden verpleegd door kinderverpleegkundigen. Zijn er geen kinderverpleegkundigen bij de dagverpleging betrokken, dan wordt niet voldaan aan een van de belangrijkste kwaliteitsnormen, namelijk de behandeling en verzorging door gekwalificeerd personeel. Artikel 8 van het Handvest Kind en Ziekenhuis zegt hierover: 'Kinderen worden behandeld en verzorgd door medisch, verpleegkundig en ander personeel dat speciaal voor de zorg aan kinderen is opgeleid. Het beschikt over de kennis en ervaring die nodig zijn om ook aan de emotionele eisen van het kind en het gezin tegemoet te komen'. Het is opvallend dat deze problemen zich vooral voordoen bij KNO-ingrepen. Kind en Ziekenhuis is van mening dat in de ziekenhuizen met deze manco' s in de zorg moeilijk gesproken kan worden van 'good practice'. Deze instellingen zouden zich kunnen spiegelen aan de ziekenhuizen waar kinderen ook in dagverpleging kindgerichte zorg krijgen, want die zijn er gelukkig ook. KIND EN ZIEKENHUIS MAART

10 Resultaten enquête Meerdaagse opname Ziekenhuizen met kinderafdeling De gegevens over meerdaagse opnamen op een kinderafdeling hebben betrekking op in totaal 109 ziekenhuislocaties: honderd algemene ziekenhuizen met een kinderafdeling, één niet-academisch kinderziekenhuis, twee academische kinderziekenhuizen en zes clusters van kinderafdelingen binnen academische ziekenhuizen. In dit artikel zijn de laatste twee categorieën aangeduid als 'academische kinderklinieken'. Meerdaagse opname op een kinderafdeling vindt plaats in 109 ziekenhuizen c.q. ziekenhuislocaties. In Nederland hebben 41 ziekenhuizen geen kinderafdeling. In principe zouden in deze ziekenhuizen geen kinderen voor meerdere dagen moeten worden opgenomen, daar zij als dat wel het geval is terecht komen op afdelingen voor volwassen patiënten. Deze ziekenhuizen zijn in het onderzoek buiten beschouwing gelaten. De gegevens zijn geïnventariseerd voor vier leeftijdscategorieën: zuigelingen (niet de vroeggeborenen op de afdeling Neonatologie), peuters/kleuters, schoolkinderen en adolescenten. Open bezoek Onder 'open bezoek' verstaat de vereniging Kind en Ziekenhuis dat ouders, als zij dat wensen, op elk moment tussen 8.00 en uur bij hun kind kunnen zijn. Indien ouders geadviseerd wordt de afdeling te verlaten gedurende een door het ziekenhuis vastgestelde periode (bijvoorbeeld een rustperiode tussen de middag) moesten de ziekenhuizen de vraag hierover in de enquête met nee beantwoorden. Ouders van al wat oudere kinderen vinden het vaak fijn om 's avonds bij hun kind te blijven, bijvoorbeeld om er zeker van te zijn dat het kind slaapt voordat zij weggaan. Zij vinden het vaak vervelend de afdeling om acht uur 's avonds te moeten verlaten. Ouders van jongere kinderen ervaren het als onplezierig hun kind tussen de middag alleen te moeten laten omdat er een rustperiode is vastgesteld. Veel kinderen zijn pas rustig als zij weten dat vader of moeder in de buurt is. Er is in de ogen van de vereniging pas sprake van open bezoek indien de ouders in principe zelf kunnen bepalen wanneer zij wel of niet bij hun kind zijn. Gelukkig kent het overgrote deel van de ziekenhuizen inmiddels een openbezoekregeling voor ouders. In 94 procent van de ziekenhuizen is open bezoek bij een meerdaagse opname mogelijk, ongeacht de leeftijd van het kind. Vijf ziekenhuizen, waarvan twee academische kinderklinieken, kennen geen openbezoekregeling. In één ziekenhuis is open bezoek mogelijk maar niet voor adolescenten. Rooming-in Wanneer een van de ouders naast het bed van het kind kan overnach- ten, spreken we van rooming-in. De vraag of rooming-in mogelijk is, konden de ziekenhuizen met ja beantwoorden indien ouders zowel in geval van een spoedopname als van een geplande opname in principe altijd kunnen blijven overnachten. In 89 procent van de ziekenhuizen is voor alle leeftijdscategorieën rooming-in mogelijk, indien het kind met meerdere kinderen op een zaal ligt. In acht ziekenhuizen kunnen ouders van zuigelingen niet bij hun kind overnachten als het op een zaal ligt. Als het gaat om adolescenten, dan is rooming-in op zaal niet mogelijk in drie ziekenhuizen. In één ziekenhuis is rooming-in op zaal voor geen enkele leeftijdscategorie mogelijk. Het percentage ligt hoger indien het kind in een eenpersoonskamer of box verblijft. In die situatie mag in 98 procent van de ziekenhuizen een ouder op de kamer van het kind slapen. Bij zuigelingen, peuters/kleuters en schoolkinderen is dit zelfs in alle ziekenhuizen toegestaan. Twee ziekenhuizen staan ouders van adolescenten niet toe te overnachten, indien het kind in een eenpersoonskamer of box verblijft. Rooming-in is dus heel gewoon geworden in de Nederlandse ziekenhuizen al moet hierbij de kanttekening worden gemaakt dat het nog steeds niet altijd en overal wordt aangeboden maar dat ouders er vaak zelf om moeten vragen. Wat opvalt is dat de mogelijkheid van roomingin achterblijft bij zuigelingen die op een zaal liggen en bij adolescenten. Kennelijk wordt er vanuit gegaan dat deze groepen minder behoefte 8 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 2003

11 hebben aan de aanwezigheid van een ouder. Zeker in het geval van zuigelingen is het van groot belang dat de ziekenhuizen beseffen dat de ontwikkeling van de ouder-kindrelatie kan worden belemmerd wanneer een baby gescheiden van de ouders in het ziekenhuis verblijft. Inleiding narcose Veel kinderen hebben ook behoefte aan de steun van een vertrouwd iemand wanneer zij onder narcose worden gebracht. In de meeste ziekenhuizen mogen ouders bij hun kind zijn op het moment dat de narcose wordt ingeleid. Dit geldt althans voor een geplande operatie: bij een spoedoperatie ligt het helaas anders. Betreft het een peuter, kleuter of een schoolkind, dan is het in 98 procent van de ziekenhuizen voor een van de ouders mogelijk om aanwezig te zijn als het kind onder narcose wordt gebracht. Dit is het geval als het gaat om een operatie waarvoor tevoren een datum is afgesproken en waarvoor het kind meerdere dagen in het ziekenhuis moet blijven. Indien het aanwezig zijn bij de inleiding van de narcose geen regel is maar alleen van toepassing is in speciale gevallen moesten de ziekenhuizen de vraag met nee beantwoorden. Deze 98 procent is een opvallende verbetering in vergelijking met bijvoorbeeld tien jaar geleden. Toen was het slechts 60 procent. Als het gaat om adolescenten, dan is de aanwezigheid van ouders bij de inleiding van de narcose in 89 procent van de ziekenhuizen mogelijk als het een geplande ingreep betreft. Voor zuigelingen bedraagt dit percentage 74 procent. Daarbij geven twaalf van de 28 ziekenhuizen waar de ouders niet bij de inleiding mogen zijn aan, dat hun aanwezigheid wel is toegestaan bij kinderen ouder dan zes maanden. In zes van de acht academische kinderklinieken is het voor ouders van kinderen uit alle leeftijdsgroepen mogelijk om aanwezig te zijn bij de inleiding van de narcose als het een geplande ingreep betreft. In het geval van een spoedoperatie KIND EN ZIEKENHUIS MAART 2003 Ontwaken narcose in 2002, 1999, 1996 en 1992 %ja Zuigelingen Peuters/Kleuters Schoolkinderen Adolescenten zijn de cijfers minder positief. Bij peuters/kleuters, schoolkinderen en adolescenten mogen ouders in 39 procent van de ziekenhuizen hun kind begeleiden bij de inleiding van de narcose, als het een spoedoperatie betreft. Daarbij komen zuigelingen er nog slechter van af. Bij hen mogen maar in 35 procent van de ziekenhuizen de ouders aanwezig zijn. In de helft van de academische kinderklinieken is het mogelijk dat ouders aanwezig zijn bij de inleiding van de narcose als het gaat om een spoedoperatie. Ontwaken narcose In sommige ziekenhuizen kunnen ouders ook naar hun kind toe zodra het na de operatie in de uitslaapruimte of verkoeverkamer is gebracht. Kinderen zijn vaak verward als zij bijkomen uit de narcose. Zij raken minder snel in paniek als hun vader of moeder bij hen is. Bovendien kan een ouder die bij het kind is, het kind kalmeren. Als niet gekeken wordt naar de verschillende leeftijdsgroepen, dan worden in slechts 57 procent van alle ziekenhuizen ouders op de verkoeverkamer toegelaten. In 39 ziekenhuizen is dit voor geen enkele leeftijdscategorie mogelijk. In zes ziekenhuizen is het wel mogelijk, maar niet voor alle leeftijden. In alle academische kinderklinieken is het voor ouders mogelijk om bij hun kind te zijn bij het ontwaken uit de narcose. Gelukkig neemt het aantal ziekenhuizen dat ouders toestaat bij het ontwaken bij hun kind te zijn gestaag toe. Het zijn er zo'n 10 procent meer dan driejaar geleden. Anesthesiespreekuur Een aspect dat de vereniging Kind en Ziekenhuis voor het eerst in haar onderzoek heeft meegenomen is de aanwezigheid van een anesthesiespreekuur. Als een kind een geplande operatie moet ondergaan, doen ouders er goed aan een ziekenhuis te kiezen waar het tot de standaardprocedure behoort dat ouders en kind voorafgaand aan de ingreep een bezoek brengen aan de anesthesioloog. Een aantal ziekenhuizen kent hiervoor een speciaal anesthesiespreekuur. 'Voorafgaand aan de ingreep' wil zeggen dat het bezoek aan de anesthesioloog plaatsvindt vóór de dag van de opname. Het bezoek aan de anesthesioloog is van belang omdat ten eerste het kind door de anesthesioloog wordt onderzocht. Ten tweede biedt het spreekuur de ouders de mogelijkheid informatie te krijgen, en zo nodig vragen te stellen, over zaken als: de vorm van anesthesie die zal worden toegepast, het nuchter zijn en de pijnbestrijding na de ingreep. Een derde aspect is dat de anesthesioloog de ouders om OUDERS VAKER AANWEZIG BIJ ONTWAKEN UIT DE NARCOSE 9

12 Opname van adolescenten op een speciale eentoestemming voor de anesthesie vraagt, dit conform de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO). De ziekenhuizen konden de vraag met ja beantwoorden indien ieder kind (plus ouder) wordt uitgenodigd een anesthesioloog te bezoeken voor een poliklinische preoperatieve screening. Dit kan een spreekuur op afspraak of een inloopspreekuur zijn. De vraag moest met nee worden beantwoord indien dit alleen op speciaal verzoek van een ouder of op speciale indicatie gebeurt of indien het spreekuur door een nietanesthesioloog (kinderarts, anesthesieassistent, verpleegkundige, pedagogisch medewerker) wordt gehouden. In 47 procent van de ziekenhuizen is er bij een meerdaagse opname sprake van een anesthesiespreekuur. In 51 ziekenhuizen is er voor geen enkele leeftijdscategorie een anesthesiespreekuur. In vijf ziekenhuizen is dit er alleen voor zuigelingen of adolescenten. Bij slechts de helft van de academische kinderklinieken is er sprake van een anesthesiespreekuur bij een meerdaagse opname op de kinderafdeling. Adolescenten Op bijna alle kinderafdelingen lig- Aantallen % van Njn Opgenomen tot leeftijd: N Ja Nee ja Nee 16 jaar jaar jaar jaar Totaal Opname bij volwassenen 4 Geen informatie 5 Totaal 109 gen patiënten tot 16 jaar. In de helft van de ziekenhuizen hoeven ze pas naar een afdeling voor volwassenen als ze 18 jaar zijn. Meer en meer ziekenhuizen spreken dan ook van een kinder- en jeugdafdeling. Opname van deze leeftijdsgroep vergt speciale voorzieningen, zoals een eigen recreatieruimte, willen patiënten er zich thuis voelen. In 43 procent van de honderd ziekenhuizen waar adolescenten worden opgenomen op kinderafdelingen, verblijven deze op een speciale eenheid voor adolescenten, dat wil zeggen een cluster van kamers en een recreatieruimte. De leeftijdsgrens waarop adolescenten worden opge- nomen varieert van 16 tot en met 21 jaar. In vier ziekenhuizen worden nooit adolescenten op de kinderafdeling of een speciale eenheid opgenomen. Van vijf ziekenhuizen is niet bekend of er adolescenten op de kinderafdeling verblijven. Van de negen ziekenhuizen die goed scoren bij een meerdaagse opname op de kinderafdeling zijn er twee ziekenhuizen waar adolescenten op een speciale adolescenteneenheid verblijven. Dit zijn het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (OLVG)/locatie Oosterpark in Amsterdam en het Martini Ziekenhuis/locatie Van Ketwich in Groningen. Dagverpleging Ziekenhuizen met dagverpleging De gegevens over dagverpleging hebben betrekking op in totaal 135 ziekenhuislocaties: 126 algemene ziekenhuizen, een niet-academisch kinderziekenhuis, twee academische kinderziekenhuizen en zes clusters van kinderafdelingen binnen academische zieken- huizen. In dit artikel zijn de laatste twee categorieën aangeduid als 'academische kinderklinieken'. Dagverpleging vindt plaats in 135 ziekenhuizen c.q. ziekenhuislocaties. Een groot deel van de kinderen die in dagverpleging worden behandeld, ondergaan een ingreep op het terrein van de Keel, Neus- en Oorheelkunde (KNO-ingrepen). Om deze reden is in het onderzoek een onderscheid gemaakt tussen: KNO- ingrepen (verwijderen van keelamandelen, verwijderen van de neusamandel, plaatsen van trommelvliesbuisjes) en overige ingrepen (alle ingrepen behalve de eerder genoemde KNO-ingrepen). Open bezoek 'Open bezoek' wil bij dagverpleging zeggen dat een van de ouders bij het kind op de afdeling kan zijn gedurende de gehele periode dat het in het ziekenhuis verblijft. In 99 pro- 10 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 2003

13 cent van alle ziekenhuizen is open bezoek voor ouders van kinderen die in dagverpleging worden opgenomen mogelijk als het gaat om een KNO-ingreep. Als het een andere chirurgische ingreep betreft, dan is open bezoek mogelijk in alle ziekenhuizen. Rondom de narcose Ook bij dagverpleging hebben veel kinderen de behoefte aan de steun van een vertrouwd iemand wanneer zij onder narcose worden gebracht en wanneer zij uit de narcose ontwaken. Gelukkig mogen ouders van kinderen die in dagverpleging worden opgenomen in de meeste ziekenhuizen bij het kind blijven als het onder narcose wordt gebracht. In 95 procent van alle ziekenhuizen mogen ouders van kinderen die een KNO-ingreep in dagverpleging ondergaan, bij de inleiding van de narcose aanwezig zijn. Als het een andere chirurgische ingreep betreft, dan is dit in 98 procent van de ziekenhuizen mogelijk. In drie zieken- huizen is de aanwezigheid van ouders bij de narcose bij geen enkele chirurgische ingreep toegestaan. In drie andere ziekenhuizen is het alleen bij KNO-ingrepen niet mogelijk. In veel minder ziekenhuizen kunnen ouders van kinderen die een operatie in dagverpleging ondergaan, ook naar hun kind toe zodra het na de operatie in de uitslaapruimte is gebracht. In slechts 59 procent van alle ziekenhuizen is het voor ouders mogelijk om aanwezig te zijn bij het ontwaken van hun kind uit de narcose als het een KNO-ingreep betreft. Als het gaat om een andere chirurgische ingreep, dan is dit in 58 procent van de ziekenhuizen mogelijk. Het percentage ziekenhuizen dat ouders toestaat bij hun kind te zijn als dit uit de narcose ontwaakt, is relatief laag, maar wel met 17 procent gestegen sinds Anesthesiespreekuur In het onderzoek is de ziekenhuizen ook gevraagd naar de aanwezigheid van een anesthesiespreekuur, indien het kind in dagverpleging wordt opgenomen. Ziekenhuizen konden de vraag met ja beantwoorden indien elk kind (plus ouder) wordt uitgenodigd vóór de dag van de operatie een anesthesioloog te bezoeken voor een poliklinische preoperatieve screening. In slechts 43 procent van alle ziekenhuizen is er, als het een KNO-ingreep betreft, een anesthesiespreekuur. Als het gaat om een andere chirurgische ingreep, dan is er in 51 procent van de ziekenhuizen sprake van een anesthesiespreekuur. In zes van de acht academische kinderklinieken is er bij de chirurgische ingrepen in dagverpleging een anesthesiespreekuur. Verblijf In slechts 54 procent van alle ziekenhuizen verblijven kinderen in dagverpleging op de kinderafdeling of op een zelfstandige afdeling kinderdag verpleging, als het gaat om een KNO-ingreep. Als het een ande- KIND EN ZIEKENHUIS MAART I

14 KINDERVERPLEEGKUNDIGEN TE WEINIG BETROKKEN BIJ DAGVERPLEGING re chirurgische ingreep betreft, is dit percentage hoger, namelijk 72 procent. Overige afdelingen waar kinderen in dagverpleging verblijven, zijn: de algemene afdeling Dagverpleging, de poli KNO, de uitslaapkamer, de KNO-afdeling, de poliklinische o.k., de afdeling kortverblijf of de afdeling Spoed Eisende Hulp. In twee van de acht academische kinderklinieken verblijven kinderen niet op de kinderafdeling of op een zelfstandige afdeling kinderdag verpleging. Verpleging Kinderen die een chirurgische ingreep in dagverpleging ondergaan, krijgen in zeer korte tijd veel indrukken te verwerken. Dat alleen al stelt bijzondere eisen aan de verpleegkundigen die tot taak hebben het kind te begeleiden en het de verpleegkundige zorg te bieden die het nodig heeft. De verpleegkundige moet in staat zijn de gezondheidstoestand van het kind te beoordelen. Daarnaast moet de verpleegkundige het ontwikkelingsniveau van het kind kunnen inschatten. De communicatieve vaardigheden van een kind zijn niet die van een volwassene. Al bij al vraagt ook de verpleging van dagverplegingspatiëntjes verpleegkundigen met hetzelfde inzicht en dezelfde specifieke kennis en ervaring als die van kinderverpleegkundigen. In slechts 53 procent van alle ziekenhuizen worden kinderen in dagverpleging verpleegd door kinderverpleegkundigen als het gaat om een KNO-ingreep. Bij de andere chirurgische ingrepen is dit 72 procent. In 26 ziekenhuizen worden kinderen in dagverpleging bij geen enkele chirurgische ingreep door kinderverpleegkundigen verpleegd. In elf ziekenhuizen worden kinderen in dagverpleging verpleegd door een team met tenminste één kinderverpleegkundige naast verpleegkundigen die geen speciale opleiding tot Ziekenhuizen vergelijken De gegevens over de kindgerichtheid van de ziekenhuizen zijn ook te vinden op de website van Kind en Ziekenhuis ( Zij zijn daar ondergebracht in het zoeksysteem 'Kiezen voor een kindgericht ziekenhuis'. De informatie kan voor elk ziekenhuis afzonderlijk worden geraadpleegd, maar ook kunnen op een eenvoudige manier ziekenhuizen met elkaar worden vergeleken. Bij dat laatste kan worden aangegeven in welke straal rondom de woonplaats de ziekenhuizen bij de vergelijking moeten worden betrokken. Bij het vergelijken wordt op de ziekenhuizen die zich op het gebied van kindgerichtheid positief onderscheiden extra aandacht gevestigd met een zogenoemde Smiley. kinderverpleegkundige hebben gevolgd. In de overige ziekenhuizen is het afhankelijk van het soort ingreep of de kinderen wel of niet door kinderverpleegkundigen verpleegd worden. Analoog aan de resultaten bij het verblijf op de kinderafdeling, scoren de KNO-ingrepen hier lager dan de overige ingrepen. In slechts vijf van de acht academische kinderklinieken worden kinderen in dagverpleging verpleegd door kinderverpleegkundigen. In één van die vijf worden kinderen deels door kinderverpleegkundigen verpleegd. Geen kinderafdeling Kind en Ziekenhuis adviseert ouders bij hun keuze erop te letten dat het ziekenhuis in elk geval een kinderafdeling heeft. Dit voor het geval hun kind toch 's nachts in het ziekenhuis moet blijven als gevolg van complicaties. In ziekenhuizen zonder een kinderafdeling bestaat de kans dat het kind naar een afdeling voor volwassen patiënten moet verhuizen of dat het moet worden overgebracht naar een ander ziekenhuis. Bovendien is in de ziekenhuislocaties zonder kinderafdeling niet standaard een kinderarts aanwezig. Van de 135 ziekenhuislocaties met dagverpleging voor kinderen beschikken er 27 niet over een kinderafdeling. In 1999 waren dat er twintig. De ontwikkeling die uit deze cijfers spreekt, baart de vereniging Kind en Ziekenhuis zorgen. Trudy Kolman is beleidsmedewerker bij de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis. 12 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 2003

15 H. M. Blom, KNO-arts Gaatje met laser of een oorbuisje OUDERS KUNNEN WELOVERWOGEN KIEZEN Meestal gaan oorpijn, looporen en gehoorsvermindering vanzelf over. Soms echter is een ingreep niet te vermijden. Als alternatief voor het plaatsen van oorbuisjes is er sinds enige tijd de mogelijkheid van een laserbehandeling. Het grote voordeel: het kind hoeft niet onder narcose. Nagenoeg ieder kind heeft voor het zevende levensjaar wel eens een middenoorontsteking. Sommige kinderen hebben hier helaas veel vaker last van. Veelal geneest de aandoening gelukkig vanzelf. Indien een kind meer dan drie keer in zes maanden een middenoorontsteking heeft of langer dan drie maanden slechthorend is en hier problemen van ondervindt, bijvoorbeeld slechter functioneren op school of humeurigheid thuis, kan het plaatsen van een buisje een oplossing bieden. Bij een middenoorontsteking kan zich slijm in het middenoor vormen. De symptomen zijn: minder goed horen, oorpijn, koorts of een 'loopoor'. De medische term voor deze aandoening is otitis media met effusie. Een middenoorontsteking kan zich ook acuut voordoen (otitis media acuta). Beide vormen van oorontsteking genezen vaak zonder behandeling. Soms is echter een operatie nodig. Veelal wordt dan de neusamandel verwijderd en een trommelvliesbuisje geplaatst. In dat laatste geval wordt een sneetje in het trommelvlies gemaakt waarin, nadat het vocht is weggezogen, het buisje wordt aangebracht. Het buisje, dat lijkt op een klein boordeknoopje, zorgt ervoor dat lucht toegang krijgt tot het middenoor. Na verloop van tijd valt het buisje er vanzelf uit. Laserbehandeling Per jaar worden in Nederland bij ongeveer veertigduizend kinderen buisjes geplaatst. Helaas zijn voor deze ingreep veelal een volledige narcose en een opname in dagbehandeling noodzakelijk. Ook heeft het plaatsen van een buisje zelf een aantal nadelen, zoals littekenvorming aan het trommelvlies en de kans op het zogenoemde 'splintereffect', waarbij het buisje als iets vreemds door het lichaam wordt afgestoten. Inmiddels is er een alternatief. Nieuwe ontwikkelingen maken dat sinds enige tijd een laser beschikbaar is waarmee veilig een gaatje in het trommelvlies kan worden gemaakt. Het gaatje heeft hetzelfde effect als een trommelvliesbuisje. Het grote voordeel van deze behandeling is, dat zij poliklinisch en zonder algehele anesthesie kan worden uitgevoerd. In het algemeen kan worden gesteld dat indien het kind het toelaat dat de oren met behulp van de microscoop worden onderzocht, de lasertherapie kan worden toegepast. Bij een laserbehandeling krijgt het kind eerst in elk oor een druppeltje verdovingsvloeistof en daarna een watje. Hiervan ondervindt het geen last. De ver- KIND EN ZIEKENHUIS MAART

16 * Buisje * Laserhandstuk *Lasergaatje dovingsvloeistof moet dertig tot zestig minuten inwerken, afhankelijk van de waargenomen toestand van het trommelvlies. Vervolgens wordt met de laser een gaatje in de trommelvliezen gemaakt. Het kind hoort hierbij een plof in de oren. Sommige kinderen schrikken hiervan. De patiënt wordt na een maand op de poli gecontroleerd. Indien dan toch weer vocht aanwezig is, kan alsnog een buisje geplaatst worden. De afgelopen drie jaar is een studie gedaan naar het resultaat van de laserbehandeling in vergelijking met dat van het plaatsen van oorbuisjes. Met name wilden we nagaan bij welke kinderen het maken van een gaatje in het trommelvlies met de laser tenminste dezelfde gunstige uitwerking heeft als het plaatsen van een trommelvliesbuisje. Ook wilden we onderzoeken of het mogelijk zou zijn het succes van de behandeling beter te voorspellen. In het Juliana Kinderziekenhuis/ Rode Kruis Ziekenhuis in Den Haag en het Sophia Kinderziekenhuis in Rotterdam is aan veertienhonderd kinderen tot en met de leeftijd van tien jaar en hun ouders gevraagd aan de studie mee te doen. Bij kinderen van wie de ouders toestemming voor deelname aan de studie gaven, werd in het ene trommelvlies een buisje geplaatst en werd in het andere met een laser een gaatje gemaakt. Omdat in een van de oren een buisje werd geplaatst, gebeurde deze ingreep nog onder narcose. Om het onderzoek objectief te laten verlopen, werd de ouders niet verteld in welk oor een buisje werd geplaatst en welk oor met de laser werd behandeld. In het half jaar na de ingreep werd het kind enkele keren poliklinisch gecontroleerd en aan het eind van die zes maanden werd de ouders gevraagd op een scorelij st aan te geven in welke mate zij tevreden waren over het resultaat van de ingreep. Resultaat Uit de studie bleek dat veertig procent van de patiënten bij wie met een laser een gaatje in het trommelvlies werd gemaakt, baat had bij deze therapie. Ook werd duidelijk dat het goed mogelijk is de uitkomst van de behandeling met de laser dan wel middels het buisje na zes maanden te voorspellen. Met andere woorden: aan te geven wat de kans is dat bij een kind met een van beide behandelingen het middenoor gezond is over zes maanden. Hiervoor werd een formule ontwikkeld waarin de antwoorden worden verwerkt op tien vragen die aan kind en ouders worden gesteld. Het betreft hier vra- gen als: wordt er gerookt thuis, hebben of hadden de ouders oorklachten, gaat het kind naar de crèche of naar school, wat is de leeftijd van het kind, zijn er broertjes of zusjes, in welk seizoen doen de klachten zich voor, hoe is verder de gezondheid van het kind, welk geslacht heeft het kind, hoe lang bestaan de oorklachten en is de neusamandel geknipt of gaat dit gebeuren. De formule voorspelt de kans op succes van de laser of het buisje, voor de laser tussen de 5 en 70 procent, voor het buisje tussen de 13 en 90 procent. Kiezen Sinds begin februari 2003 worden in de genoemde ziekenhuizen kinderen en ouders standaard aan de hand van de formule voorgelicht over de kans op succes van zowel de laserbehandeling als het plaatsen van een buisje. Ook wordt uitleg gegeven over de procedure. Sommige ouders kiezen voor het effectievere buisje, andere voor de laser ook al biedt die een wat kleinere kans op succes. Indien het kind toch onder narcose gaat, bijvoorbeeld omdat de neusamandel moet worden verwijderd, is het buisje een effectievere behandeling. Als voor de laser wordt gekozen, kan het kind binnen een week, en mogelijk dezelfde dag al, behandeld worden. Voor het plaatsen van buisjes is de wachttijd tussen de twee en vier weken. Al met al denken we met deze werkwijze ouders en kinderen in staat te stellen een weloverwogen keuze te maken voor een van de behandelmogelijkheden indien een chirurgische behandeling van de middenoorontsteking nodig wordt geacht. Daarbij willen we nogmaals benadrukken dat de meeste middenoorontstekingen vanzelf genezen en dat een laserbehandeling of het plaatsen van een buisje alleen nodig is als er afwijkingen en klachten zijn. H. M. Blom is als KNO-arts verbonden aan het Juliana Kinderziekenhuis/Rode Kruis Ziekenhuis in Den Haag en het Sophia Kinderziekenhuis in Rotterdam. 14 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 2003

17 Kinderen kunnen zich in een complex gebouw als een ziekenhuis gauw verloren voelen. Soms zijn zij bang dat hun ouders hen niet meer kunnen terugvinden. Diana Guzijan werkte in het kader van haar afstudeerproject aan de Technische Universiteit Delft een systeem uit voor een bewegwijzering die kinderen meer controle geeft over hun omgeving. Een spoor op ooghoogte BEWEGWIJZERING VOOR KINDEREN Een jongetje komt samen met zijn moeder de enorme hal van een ziekenhuis binnen. Terwijl zijn moeder bij de informatiebalie staat, kijkt het jongetje met grote ogen om zich heen. Als zijn moeder hem weer bij de hand neemt om verder te gaan, vraagt hij vol bewondering: 'Komt hier ook een trein?' Geen trein maar wel een spoor van herkenning voor kinderen, ofwel door Ir. D. Guzijan een voor kinderen duidelijke bewegwijzering was het onderwerp van mijn afstudeerproject aan de subfaculteit Industrieel Ontwerpen van de Technische Universiteit Delft. Bij dit project werd samenge- werkt met het Universitair Kinderziekenhuis (UKZ) St. Radboud in Nijmegen. Desoriëntatie Kinderen kunnen zich moeilijk oriënteren in een ziekenhuis. Dit komt door het grote aantal ruimtes die allemaal op elkaar lijken en door de onzelfstandigheid van het kind tijdens een bezoek of opname. De KIND EN ZIEKENHUIS MAART

18 bestaande bewegwijzering in een ziekenhuis voldoet vaak niet aan de behoefte van kinderen om zich althans enigermate te kunnen oriënteren. Zij bestaat meestal uit (tekstuele en gecodeerde) informatie die voor een grote groep kinderen niet te begrijpen is. Desoriëntatie levert spanningen op en met name bij jonge kinderen kan het voorkomen dat zij in een dergelijke situatie bang zijn om 'niet meer gevonden te zullen worden'. Daar komt bij dat een kind geen wisselwerking heeft met de omgeving wanneer die onbekend en onvoorspelbaar voor hem is. De bewegwijzering voor kinderen die ik heb ontworpen, heeft tot doel deze effecten tegen te gaan. In het bijzonder is zij erop gericht de onzekerheid bij kinderen weg te nemen en hun houvast te geven over de eigen plaats in de omgeving waarin zij verkeren. De aanwijzingen en herkenningspunten waaruit de bewegwijzering is opgebouwd vergroten de interactie van het kind met de omgeving, waardoor het zich minder 'verloren' zal voelen en zich vrijer zal durven bewegen. De weg vinden De vorm waarin iemand de ruimtelijke omgeving waarin hij zich bevindt 'opslaat', wordt een cognitieve kaart genoemd. Voor kinderen is dat een zogenoemde routekaart, waarbij de informatie wordt gestructureerd op een lineaire manier. Kinderen onthouden elkaar opvolgende elementen in een omgeving als tijdelijke ordening van de ruimte. Dit gebeurt op basis van een referentiekader, dat bij jonge kinderen (tot ongeveer 7 jaar) de eigen persoon is, het egocentrisch kader. Op latere leeftijd wordt de informatie gerelateerd aan een vast punt en ontstaat een gefixeerd kader. Ruimtelijke oriëntatie wordt bevorderd door het actief beleven van de omgeving. Een kind zal zich in een ziekenhuis niet vaak zelfstandig bewegen maar zo goed als altijd worden begeleid door ouders/verzorgers of ziekenhuismedewerkers. Om het toch zijn omgeving actief te laten beleven, zal een goede beweg- wijzering het kind uitnodigen zelf naar een bestemming te zoeken. Omdat het kind een route onthoudt op basis van de volgorde van herkenningspunten is het logisch in de bewegwijzering deze punten aan elkaar te koppelen, bijvoorbeeld door ze te presenteren in de vorm van een opdracht of een thema. Op deze manier wordt de vorming van een cognitieve kaart bij het kind bevorderd. Uitgangspunt Tijdens bezoeken aan meerdere ziekenhuizen is mij gebleken dat de staf in het algemeen openstaat voor het aanbrengen van een kindvriendelijke bewegwijzering, mits deze het bestaande systeem niet verstoort. In mijn benadering ga ik uit van het ontwikkelen van een aanvullend systeem, dat naast de bestaande bewegwijzering kan worden gebruikt. Het aanvullende systeem richt zich geheel op kinderen en de voor hen belangrijke bestemmingen. Uitgangspunt is dat de bewegwijzering wordt gebaseerd op een aantal 'verhalen' die als het ware door het ziekenhuis heen naar de verschillende bestemmingen lopen en waarin de bestemmingen worden aangegeven door personen, dieren of objecten die zich langs de routes 'bewegen'. De verhalen worden geschreven aan de hand van een inventarisatie van de bestemmingen die voor kinderen belangrijk zijn. Naar mijn idee zijn dat in de eerste plaats de verpleegafdelingen en vervolgens de vaak bezochte poliklinische afdelingen. Daarnaast kan worden gedacht aan faciliteiten als de speelkamer, een lesruimte of een terras, naar gelang de voorzieningen die inhet ziekenhuis aanwezig zijn. Vervolgens gaat het erom de vorm te bepalen waarin de bewegwijzering zal worden uitgevoerd. 1 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 2003

19 ..hier is het!!! Bewegwijzering voor kinderen, los van systeem voor volwassenen Deze bewegwijzering voor kinderen kan worden gerealiseerd aan de hand van het stappenplan dat ik hiervoor heb opgesteld. In het kader van mijn afstudeerproject heb ik een concept ontworpen voor het UKZ St. Radboud in Nijmegen, waarbij ik volgens dit stappenplan te werk ben gegaan. Stappenplan Het stappenplan geeft aan op welke wijze systematisch kan worden gewerkt aan het ontwikkelen van een bewegwijzering voor kinderen. De opzet ervan laat alle ruimte om per ziekenhuis te bepalen welke bestemmingen de bewegwijzering moet omvatten en welke specifieke eisen, wensen en randvoorwaarden er in moeten worden opgenomen. Stap 1 - Bepalen van een thema Allereerst wordt het thema bepaald dat voor de bewegwijzering zal worden gehanteerd. (In de proefopzet voor het St. Radboud is gekozen voor het thema Dieren. Er zijn echter tal van andere thema's denkbaar, bijvoorbeeld Sprookjes, Muziek, Circus, om er een paar te noemen.) Bij het kiezen van een thema moeten wél de volgende aspecten in acht genomen worden: - het thema moet zo veel mogelijk onafhankelijk van leeftijd en cultuur zijn; - het thema moeten kinderen aanspreken en 'uitnodigen'; - het thema moet mogelijkheden bieden om er meerdere verhalen aan te ontlenen; - binnen het thema moet een groot aantal herkenbare en goed van elkaar te onderscheiden elementen kunnen worden benoemd (zoals bijvoorbeeld binnen het thema Dieren: Schaap, Giraffe, Olifant); - elementen binnen het thema moeten een zekere dynamiek suggereren; - het thema moet tijdloos zijn. Stap 2 - Definiëren van de bestemmingen - Afbakening systeem Er wordt een lijst opgesteld van de bestemmingen die voor kinderen belangrijk zijn. Daarbij wordt rekening gehouden met de belangrijkheid van de bestemmingen en de frequentie waarmee zij worden bezocht. Aan de hand van de lijst kan op een plattegrond de basisstructuur van de bewegwijzering worden vastgelegd. Stap 3 - Vertalen van bestemmingen De gebruikelijke aanduidingen voor de bestemmingen worden 'vertaald' naar elementen uit het thema (voorbeeld: de verpleegafdeling K I krijgt de naam Schaap). In het vervolg van het project worden de bestemmingen uitsluitend nog met de nieuwe namen aangeduid. Bij het kiezen van de elementen moet rekening worden gehouden met de herkenbaarheid ervan voor kinderen, waarbij met name vorm- en kleurkenmerken van belang zijn. Bij voorkeur moet het element een associatie oproepen met de eigenlijke bestemming (zo kan bijvoorbeeld de Olifant met zijn grote oren en rare neus dienen om de weg naar de KNO-polikliniek te wijzen). Stap 4 - Aangeven van routes In de basisstructuur op de plattegrond wordt aangegeven wat de routes zijn tussen de verschillende bestemmingen en waar zich de knooppunten bevinden. Stap 5 - Bepalen van de informatiepunten In de basisstructuur worden voor elke route de plaatsen aangegeven waar informatie zal worden aangeboden,de zogenoemde informatiepunten(borden). Per informatiepunt KIND EN ZIEKENHUIS MAART

20 Kind en omgeving Iedere patiënt ervaart een bezoek aan een ziekenhuis op zijn eigen manier. Dat geldt ook voor kinderen. Niettemin is voor de verschillende leeftijdscategorieën een duidelijk onderscheid te maken in de wijze waarop de omgeving wordt beleefd. Zuigelingen Kinderen in deze leeftijd beginnen objecten en mensen uit de omgeving in hun geheugen op te slaan om deze ook te kunnen 'oproepen' als zij niet aanwezig zijn. Voor deze groep is de inrichting van de patiëntenkamers zeker van belang, maar het ruimtelijk inzicht is nog niet of nauwelijks ontwikkeld. Om die reden kan deze leeftijdscategorie bij het maken van een bewegwijzering voor kinderen buiten beschouwing worden gelaten. Peuters en kleuters Peuters en kleuters mogen zich niet onbeperkt verplaatsen in een ziekenhuis, hun bewegingsvrijheid beperkt zich tot de 'eigen' afdeling. Daar worden de kinderen wel gestimuleerd om zo zelfstandig mogelijk te handelen, bijvoorbeeld om zelf naar de speelzaal te lopen of om contact met andere kinderen te maken. In de praktijk staat het kind toch meestal onder toezicht van de verpleegkundigen of de ouders en wordt het begeleid bij het verlaten van de kamer. Voor peuters en kleuters is het belangrijk een 'band' te krijgen met de eigen afdeling en kamer en de eigen plek te herkennen. Rekening moet worden gehouden met het analfabetisme van deze groep; taal kan slechts in de vorm van mondelinge overdracht toegepast worden. Het kind zal zich veiliger) voelen als het weet waar het zich in het ziekenhuis bevindt, langs welke weg het op de huidige plek is gekomen en waar de uitgang ongeveer is. Met name bij deze groep komen regelmatig spanningen voor door de angst 'niet meer gevonden te zullen worden'. Schoolkinderen Kinderen in deze leeftijdscategorie hebben een iets grotere bewegingsvrijheid binnen het ziekenhuis dan de peuters en kleuters. Toch komt het er in de praktijk vaak op neer, dat ook zij buiten de afdeling begeleid worden. Een schoolkind heeft, mede door de toegenomen zelfstandigheid, een grotere behoefte aan inzicht in de structuur van het ziekenhuis. Het hebben van een ruimtelijke voorstelling kan hiertoe bijdragen. Deze groep kan al lezen en gaat mogelijkerwijze letten op verwijzingen en instructies. De verwijzingen moeten wel begrijpelijk zijn; het kunnen lezen van een woord is niet hetzelfde als het kunnen interpreteren ervan. Adolescenten Adolescenten behoren vaak nog tot de patiënten van een kinderziekenhuis of een kinderafdeling. Een eigen eenheid, met een aangepaste indeling en inrichting, komt de kwaliteit van zorg voor deze groep patiënten ten goede. Indien een adolescenteneenheid wordt toegevoegd aan de kinderafdeling is het belangrijk een duidelijke scheiding aan te brengen tussen deze eenheid en het overige deel van de afdeling. Van adolescenten kan worden verwacht dat zij zelfstandig hun weg kunnen vinden binnen het ziekenhuis; zij zullen de grootste bewegingsvrijheid hebben. In de meeste ziekenhuizen is de aankleding gericht op kinderen tussen 4 en 12 jaar. Toch mag niet worden vergeten dat het ook voor adolescenten heel belangrijk is in een omgeving te verblijven die aansluit op hun belevingswereld. Bij het ontwerpen van de omgeving mag deze groep niet over het hoofd worden gezien. Het schaap brengt Jeroen precies waar hij moet zijn: op de afdeling Schaap. wordt beknopt omschreven welke informatie hier gewenst is. Hiermee ontstaat de basis voor de verhalen die op de routes zullen worden verteld. Stap 6 - Schrijven van de verhalen Naar aanleiding van de vorige stap worden de verhalen geschreven (zie het voorbeeld verderop in dit artikel). In de verhalen worden de bestemmingen en de richtingen verwerkt, alsmede informatie die eventueel vooraf aan kind en ouders is verstrekt. Er wordt rekening gehouden met het aantal informatiepunten en de lengte van de routes; deze factoren bepalen de complexiteit van het verhaal. Stap 7 - Vertalen van verhalen naar informatiepunten Het verhaal wordt vertaald naar de fysieke informatiepunten ofwel de borden in de verschillende routes. Er wordt gezorgd voor eenheid in en herkenbaarheid van het systeem. In deze stap worden ook de afmetingen en de precieze plaatsing van de borden bepaald. Er wordt gekeken naar de verschillende uitvoeringsmogelijkheden en op basis van gewenste uitstraling, levensduur en budget wordt een keuze voor een bepaald 'type bord' gemaakt. Stap 8 - Bepalen van de stijl Tot slot wordt vorm gegeven aan de informatie die op de informatiepunten wordt aangeboden. Dit gebeurt in een bepaalde stijl, die mede afhankelijk is van de omgeving en de inrichting van het ziekenhuis. Het is verstandig een stijl te kiezen die zich 1 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 2003